قربانی در حج یکی از شعائر الهی است که حکمت های گوناگونی دارد. به چند نمونه از آنها اشاره می شود:

1- رسیدن به تقوا

یکی از مهم ترین فلسفه های قربانی، رسیدن به تقوا و پرهیزگاری است.

قرآن کریم در این باره می فرماید:

لَنْ ینالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکنْ ینالُهُ التَّقْوی مِنْکمْ^[1]

نه گوشتها و نه خونهای آنها، هرگز به خدا نمی رسد. آنچه به او می رسد، تقوا و پرهیزگاری شماست.

این آیه به دو پرسشی که به ذهن می رسد پاسخ می دهد:

اول اینکه ممکن است توهم شود خداوند از این قربانی سود می برد و به آن نیازمند است.

دوم این که احتمال می رود برخی بپندارند خداوند که محتاج گوشت و خون و قربانی نیست پس این کار چه فایده ای دارد؟

این آیه، پاسخی به هر دو پندار است؛ به این صورت که می گوید نه خداوند محتاج قربانی است، نه این کار بی فایده است. بنابراین نفع مهمی در قربانی وجود دارد که به حج گزار بر می گردد و آن عبارت است از: رسیدن به تقوا و پرهیزگاری.

2- ریشه کن شدن طمع

فلسفه دیگری که برای قربانی حج ذکر شده است، از بین رفتن طمع انسان و ریشه کن شدن آن است. امام سجاد علیه السلام در این باره می فرماید:

فَعِندَما ذَبَحتَ هَدیک نَوَیتَ انَّک ذَبَحتَ حَنجَرَةَ الطَّمَعِ بِما تَمَسَّکتَ بِهِ مِن حَقیقَةِ الوَرَع^[2]

آن گاه که قربانی ات را سر بریدی، نیت کن که گلوی طمع را با حقیقت ورع و پرهیزکاری ببری.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

وَ اذبَح حَنجَرَةَ الهَوَی وَ الطَّمَعِ عِندَ الذَّبیحَة^[3]

هنگام قربانی، حنجره هوا و طمع را قطع کن.

ازنکات قابل دقت این است که در هر دو حدیث تعبیر گلو و حنجره برای طمع شده است. این تعبیر برای فهماندن این مطلب است که در قربانی در واقع باید گلوی طمع را برید و باید برای همیشه، رگ حیات آن را قطع کرد.

3- قربانی کردن هوس

فلسفه دیگر قربانی، این است که حاجی در حقیقت، با بردن گوسفند و شتر به قربانگاه، نفس سرکش خود را به قربانگاه می برد تا برای همیشه از شر و خطرهای آن رهایی یابد.

آری، حاجی با نیت الهی در تمام اعمال و خارج شدن از نفسانیت و حیوانیت در واقع، روحش به عالم بالا متصل گشته و از این رو از عالم تاریک حیوانیت خارج می شود و نفس را برای همیشه قربانی می کند.

4- امتحان تقوی

قربانی در واقع امتحان و آزمایش الهی است تا معلوم شود چه کسی سر به فرمان الهی دارد؛ خصوصاً آنجایی که جنبه مالی در کار است.

خداوند در واقع می خواهد حاجی را امتحان کند به این صورت که آیا تسلیم امر الهی است یا خیر؟ از این رو دستور قربانی می دهد.

امام صادق علیه السلام به همین نکته اشاره دارد، آنجا که می فرماید:

وَ لِیعْلَمَ اللَّهُ تَعَالَی مَنْ یتَّقِیهِ بِالْغَیبِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَنْ ینالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکنْ ینالُهُ التَّقْوی مِنْکمْ ثُمَّ قَالَ انْظُرْ کیفَ قَبِلَ اللَّهُ قُرْبَانَ هَابِیلَ وَ رَدَّ قُرْبَانَ قَابِیل^[4]

بدین وسیله اهل تقوی از غیرشان ممتاز شده و تنها عمل ایشان مقبول واقع می شود چنانچه خدا در قرآن فرموده: هرگز به رضای خدا نخواهد رسید و مقبول درگاهش واقع نخواهد شد نه گوشت حیواناتی که تصدّق داده شده و نه خون ریخته شده آنها؛ بلکه آن تقوای صاحب قربانی مقبول درگاهش می باشد. سپس درتأیید این حکمت (حکمت دوّم) امام فرمودند: بنگر چگونه خداوندمتعال قربانی هابیل را قبول و قربانی قابیل را ردّ نمود.

5- پیروی از حضرت ابراهیم علیه السلام

حکمت دیگر قربانی، پیروی کردن از سنت حسنه حضرت ابراهیم علیه السلام است تا این سنت و فداکاری برای همیشه به عنوان الگو زنده بماند.

امام سجاد علیه السلام می فرماید:

وانَّک اتَّبَعتَ سُنَّةَ إِبراهیم علیه السلام بِذِبحِ وَلَدِهِ وَ ثَمَرَة فُؤادِه وَرَیحانَ قَلبِه وَ احییتَ سُنَّتَهُ لِمَن بَعدَه، وَقُربة إِلَی اللّه تَعالی لِمَن خَلفَهُ^[5]

آن گاه که قربانی ات را ذبح کردی آیا نیت کردی که به راستی از سنت ابراهیم در قربانی کردن فرزندش، میوه دلش و گل خوشبوی قلبش پیروی کنی و سنت او را برای بعد از او زنده نگه داری و آن را وسیله ای برای تقرب به خداوند برای نسلهای بعد قرار دهی؟

خداوند متعال در قرآن کریم بعد از جریان به قربانگاه بردن اسماعیل می فرماید:

وَ تَرَکنا عَلَیهِ فِی الْآخِرِینَ^[6]

ما نام نیک ابراهیم را در امتهای بعد باقی و برقرار ساختیم.

6- سیر شدن فقرا

قرآن کریم می فرماید:

فَکلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیرَ^[7]

از گوشت آن بخورید و بینوای فقیر را اطعام کنید.

در برخی از روایات این مسأله به عنوان فلسفه قربانی شمرده شده است.

رسول خدا (ص) می فرماید:

إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا الْأَضْحَی لِتَتَّسِعَ مَسَاکینُکمْ مِنَ اللَّحْمِ فَأَطْعِمُوهُم^[8]

خداوند متعال این قربانی را تشریع فرمود تا مساکین شما از ناحیه گوشت در فراخی قرار بگیرند، پس ایشان را اطعام نمایید.

پی نوشت ها

[1] . حج/ 37.

[2] . مستدرك الوسائل، ج 10، ص 170.

[3] . مصباح الشريعه، به نقل از: اسرار عرفانى حج، ص 496.

[4] . وسائل الشيعه، ج 14، ص 206.

[5] . مستدرك الوسائل، چاپ بيروت، ج 10، ص 170.

[6] . صافات/ 108.

[7] . حج/ 28.

[8] . وسائل الشيعه، بيروت، ج 10، باب 60، ص 173.