یکی‌ از واجبات بزرگ الهی که خداوند متعال به صراحت در قران از آن یاد شده، حج است: «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الی الله سبیلا» خدای متعال می‌فرماید برای خدا بر عهده مردم است که حج خانه او را به جا بیاورند، البته آنهایی که استطاعت داشته باشند و راهی که به سمت حج گذاشتند را پیدا کنند. کلمه حج در زبان عربی یعنی قصد کردن. حجّ یعنی قصد کرد. برای همین در این آیه شریفه می‌فرماید " والله و علی الناس حج فی البیت یعنی قصد کردن خانه خدا. بعد این کلمه به صورت یک اصطلاح شرعی درآمد، به این صورت که حج یعنی آن عملی که در ماه ذی الحجة حاجیان در سرزمین مکه انجام می‌دهند. در‌ مواقف و مشاعری وقوف کنند و اعمالی را انجام دهند.

حج یکی از واجبات بزرگ خداست فضیلت‌های عظیمی برای حج بیان شده است. در کتاب شریف کافی مرحوم کلینی روایتی را نقل می‌کنند که وجود مبارک امام صادق (ع) فرمودند: هر کس یک بار خانه خدا را طواف کند خدای متعال شش هزار حسنه برای او می‌نویسد، شش هزار گناه را از او پاک می‌کند و شش هزار درجه او را بالا می‌برد و شش هزار گرفتاری و حاجت از او برآورده می‌کند که البته این اعداد هم هر کدام در فرهنگ روایات معنای خاص خود را دارند یا منظور کثرت است و یا اینکه اسراری پشت این اعداد نهفته است و معانی خاصی باید برای آنها در نظر گرفت. البته در ذیل روایت هم ادامه‌ای دارد که خواندنی است؛ علی ایها الحال یک طواف به گرد خانه چنین عظمتی برای طواف کننده به همراه می‌آورد.

یا در روایت دیگری از وجود مبارک امام صادق (ع) داریم که از پدرشان نقل فرمودند که پدرم همیشه می‌فرمودند‌ کسی که حج این خانه را بجا بیاورد یا عمره بجا بیاورد، کبر را کنار بگذارد. بعد کبر را توضیح دادند که هر کس بدون کبر و غرور حج این خانه را بجا آورد از گناهانش بیرون می‌رود مانند روزی که از مادر متولد شده. خدای متعال اینگونه او را پاک می‌کند.در روایت دیگری از کتاب شریف کافی امام صادق (ع) فرمودند: حج و عمره دو بازارند از بازارهای آخرت که در اینها مومن می‌تواند تجارت کند متاع دنیایی را بدهد، متاع آخرتی دریافت کند.

کسی که ملازم حج عمره باشد، در ضمانت خدا قرار می‌گیرد. خدا ضامن اوست. خدا امر او را برعهده می‌گیرد اگر زنده‌ بماند، او را به‌ خانواده اش بر می‌گرداند و اگر از دنیا برود او را وارد بهشت می‌کند. یعنی اگر کسی در این راه از دنیا رفت، پاداش او بهشت است. بهر حال این روایات، عظمت حج و‌ عمره را نشان می‌دهند.

حج ویژگی‌های خاص و اسراری باطنی دارد؛ البته همه عبادات اسرار باطنی دارند، اما در بعضی عبادات مثل حج این اسرار باطنی خیلی آشکار است.‌ بنای خانه کعبه به دست حضرت آدم (ع)‌ بود. در روایتی در کتاب شریف علل الشرایع آمده است. همانطور که می‌دانید وقتی عبدالله بن زبیر حاکم مکه شد و حکومت مکه را در زمان بنی امیه به دست گرفت، یزید لشگری فرستاد که با او بجگند. لشگر تا پشت دروازه‌های مکه با منجنیق آمدند کعبه را نیمه ویران و نیمه خراب کردند. بعد در همان واقعه یزید مرد و این لشگریان حصین بن نمیر که برای جنگ با عبدالله بن زبیر‌ آمده بودند خیلی ترسیدند. گفتند این عذاب خدا بود که ما کعبه را خراب کردیم و یزید مرد. لشگر‌ وارد مکه نشد و برگشت. عبدالله بن زبیر که خانه کعبه را نیمه خراب دید دستور داد، همه آن را خراب کنند. تمام کعبه را خراب کردند. بعد گفت حالا کعبه را از نو بسازید.

حج ویژگی‌های خاص و اسراری باطنی دارد؛ البته همه عبادات اسرار باطنی دارند، اما در بعضی عبادات مثل حج این اسرار باطنی خیلی آشکار است

کعبه را خیلی بزرگتر از اندازه خودش ساخت و دو درب برای آن قرار داد، یک درب برای ورود و یک درب برای خروج. چند سالی اینها حاکم بودند تا حجاج بن یوسف که از طرف بنی مروان مامور بود دولت زبیر را ساقط کند. او آمد و عبدالله بن زبیر را کشت و مکه را تصرف کرد و سپس سراغ خانه کعبه آمد. گفت این خانه، خانه‌ای که عبدالله بن زبیر ساخته، کعبه اصلی نیست. خانه کعبه را خراب کرد تا از نو بسازد وقتی خراب کرد به این صرافت افتاد که حالا اندازه‌های کعبه چگونه است گوشه‌های کعبه کجاست‌ کجا را باید درست کند. در کتاب علل الشرایع روایتش آمده است. گفتند‌ حیران شد از این و‌ آن سوال کرد که چه کار کند. گفتند یک نفر هست که می‌تواند به تو کمک کند و او علی بن الحسین، امام سجاد (ع) است که از حضرت درخواست کردند بیایند و به بنای کعبه کمک کنند. حضرت وقتی تشریف آوردند این صحنه را دیدند که کعبه را خراب کردند اول گریستند بعد فرمودند:‌ خانه همه پیغمبران را خراب کردی خانه همه اوصیا را خراب کردی! بعد دستور دادند هرکس هر سنگی از کعبه برده را برگرداند. مردم برای تبرک سنگ‌ها را برده بودند.‌

بعد دستور دادند‌ چهار نقطه در مسجد الحرام همان اطراف کعبه حفر کنید. حفر کردند به سنگ‌های خیلی خاصی رسیدند که شکل و شمایل آنها با سنگ‌های زمینی متفاوت بود. حضرت فرمودند اینها حدود کعبه است روی این چهار سنگ بنا کنید به این ترتیب خانه کعبه را بسازید. این سنگ ها، سنگ‌هایی است که خدا از بهشت فرستاد وقتی که حضرت آدم‌ خانه کعبه را بنا کرد، روی همان قاعده خانه کعبه ساخته شد. حتی تا امروز هم خانه کعبه است. گویا آن پایه‌های اصلی اش همانی است که وجود مباک امام سجاد (ع) در آن ماجرا بنا گذاشتند و بعد از او دیگر کعبه از اساس ویران نشد. خود این واقعه نشان می‌دهد که اساس این خانه، اساس ویژه‌ای است که از عالم بالا و از بهشت است.

یکی دیگر از اسراری که در مورد کعبه بیان شده است، در مورد خود حج است که در سوره مبارکه حج خطاب به حضرت ابراهیم می‌خوانیم: در بین مردم ندای حج بده اذان حج بگو. در روایت داریم حضرت ابراهیم (ع) بر سنگی ایستادند و اذان حج گفتند در کتاب شریف علل الشرایع روایتش هست که همه انسان‌ها در ارحام مادرانشان و در اسلاب پدارانشان هم که بودند، صدای اذان حج را شنیدند و پاسخ دادند. بعضی‌ها‌ یک بار لبیک گفتند بعضی دوبار بعضی اصلا لبیک نگفتند.‌ در آن روایت می‌فرماید‌ آنهایی که یک بار لبیک گفتند یک بار به حج مشرف می‌شوند آنهایی که دوبار لبیک گفتند دوبار به حج مشرف می‌شوند انهایی که کوتاهی کردند لبیک نگفتند به حج مشرف نمی‌شوند مگر اینکه در عالم دنیا کوتاهی خودشان را جبران کنند و به ندای حضرت ابراهیم لبیک بگویند. اینها اسرار فوق العاده‌ای است که در حج وجود دارد‌ و مفصلا در روایات ما و در کتب بزرگان به آنها اشاره شده است. در ادامه همان آیه‌ می‌فرماید: بیایند حج بگذارند تا به منافعی برسند. منافع حج هم خیلی ویژه‌ است.

اولین منفعت حج همین معنویت، روح پاک و آن عظمتی است که انسان در آن سرزمین احساس می‌کند. همه آنهایی که مشرف شدند آن عظمت معنوی حج را احساس کردند. آن حالت فوق العاده‌ای که به انسان دست می‌دهد و حاجیان که برمی گردند هر کدام یک نورانیتی با خود می‌آوردند و صفا و معنویتی به شهر و کشور و امت خود تزریق می‌کنند. علاوه بر اینکه خود نیز به عالی ترین درجات به بالاترین ثواب‌ها دست پیدا می‌کنند. علاوه بر این خاصیت مهم فردی، حج خاصیت مهم اجتماعی هم دارد؛‌ امت اسلام از رنگ‌های مختلف و نژادهای مختلف به نام دین به نام نبی مکرم اسلام، گرد این خانه جمع می‌شوند و با هم ارتباط برقرار می‌کنند و همدیگر را می‌بینند و در‌ این کنگره عظیم، چند میلیون مسلمان که نماینده کل امت اسلام هستند،‌ حضور دارند. یک فایده سوم هم می‌شود برای حج برشمرد و آن عبارت است از نمایش قدرت مسلمانان.

یعنی اگر این چند میلیون مسلمانی که آنجا جمع می‌شوند قدرت و عظمت خود را به دنیا و به کفار و مشرکین نشان بدهند رعبی در در آنها خواهند انداخت که قران می‌فرماید: دشمن خدا و دشمن خود را بترسانید.‌ یکی از راه‌ها همین نشان دادن عظمت مسلمین در حج است که به خاطر بعضی از حاکمان بی لیاقت و مزدوری که بر سر بعضی کشورهای اسلامی حاکم اند نمی‌شود از همه این منافع امروز استفاده کرد، اما این خاصیتی است که خدا در حج قرار داده و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم. اگر‌ امت اسلام از زیر سلطه حاکمان بی کفایت و ترسویی که اجازه نمایش قدرت سیاسی مسلمانان را در حج نمی‌دهند،‌ رها شود آنها خواهند دید‌ که این حج چه عظمت و قدرتی در مسلمانان ایجاد می‌کند.

اما نکته آخر اینکه ذیل همین آیه آمده است: بعداز اینکه قربانی کردند باید آلودگی‌های خود را پاک کنند و نذر خود را ادا کنند به گرد خانه بچرخند. اینها مناسک حج است و به تفصیل توضیح داده شده که بعد از مشاعر چگونه باید حلق یا تقصیر کرد. بعد طواف زیارت بجا آورد و طواف نسا و تا آخر. در توضیح این آیه گفته شده است: ناخن بگیرند و سبیل کوتاه کنند، شارب را کوتاه کنند. یکی از اصحاب حضرت آمد خدمت امام صادق (ع) عرض کرد که معنای لیقضوا تفثهم چیست حضرت فرمودند همین که ناخن هایشان را بگیرند و سبیل خود را کوتاه کنند. راوی گفت ضریح محاربی که یکی از اصحاب خاص امام صادق بود برای ما روایت کرد که شما فرمودید: لیقضو تفثهم، یعنی لقاء الامام؛ یعنی به ملاقات امام خود بروند. این باطن آیه‌ است که بعد از انجام مناسک حج باید به ملاقات امام بروید، لذا در روایت داریم که آنچه حج را کامل می‌کند، ملاقات با امام است که در زمان ائمه معصومین مردم و شیعیان بعد از ادای مناسک حج به زیارت امام حی در مدینه می‌رفتند و بعد از این دوران در دوران غیبت هم یکی از اموری که مومنین در سرزمین مکه و مدینه دنبال آن هستند این است که به گونه‌ای خود را به امام زمان (ع) نشان بدهند و به نحوی از انحا حج خود را با لقای امام کامل کنند.

 وجود مبارک امام باقر (ع) بعد از طواف نشسته بودند و به حاجیان نگاه می‌کردند بعد به اصحابشان رو کردند و فرمودند: در جاهلیت اینگونه طواف می‌کردند، این طواف در جاهلیت هم بود. بعد حضرت فرمودند درحالی که دستور داده شده‌ است دور این سنگ‌ها بچرخید، بعد نزد امام خود بیایید، نزد ما اهل بیت بیایید و ولایت و اطاعت خود را نسبت به ما اهل بیت ابراز کنید.

یکی از فلسفه‌های بزرگ‌ و از اهداف بزرگ حج که خدا در این فریضه قرار داده است، تقویت ولایت الهی است. اینکه انسان خود را به دامن امام (ع) برساند. آنهایی که به سرزمین مکه مشرف هستند، باید تمام تلاش آنها این باشد که به نحوی از انحا این مناسک را که انجام می‌دهند،‌ به امضای امام زمان برسانند، چون آن سرزمین خانه امام زمان است‌ و امام زمان در حج حضور دارند. هر حجی با وجود امام معصوم معنا پیدا می‌کند. مسلمانان باید خود را به امام خودشان برسانند.