حج، جز با اتصال به امامت و شناخت ولایت به انجام نمی‌رسد . سرتاسر مناسک و اعمال حج، رمز و رازی دارد که آثار و ره آورد این عبادت در اسرار شگفت آن نهفته است.
حضرت علی (ع) این برترین انسان از باشکوه‌ترین عبادت – یعنی حج – در نهج‌البلاغه سخن گفته است. گوشه‌هایی از کلام نورانی آن حضرت را در ذیل دوازده عنوان برگزیده‌ایم که همراه با یادداشتی کوتاه در ذیل هر یک ، با هم مرور می‌کنیم:
1- بهشت پاداش حج
جعله‌الله... و وصله الی جنته، خداوند حج را وسیله‌ای برای رسیدن مردم به بهشت قرار داد.(خطبه 192)
حج‌گزاران و کارگزاران حج، با لبیک به این فرمان الهی، درهای بهشت خدا را به روی خویش می‌گشایند.
2- رحمت الهی
جعله الله سبب ا لرحمته، خداوند حج را سببی برای رحمت خویش قرار داد. (خطبه 192)
در سایه برگزاری این مراسم معنوی، اثرات زیبایی از رحمت الهی، نصیب افراد و امت اسلامی می‌گردد.
3- شست‌وشوی گناهان
و حج البیت و اعتماره، ... و یرحضان الذنب، حج و عمره بیت‌الله الحرام شست‌وشو دهنده گناهان هستند (خطبه 110)
4- سود معنوی
یحرزون الارباح فی متجر عبادته، دعوت شوندگان حج بیت الحرام... سودهای فراوان در این تجارتگاه عبادت الهی به دست می‌آورند. (خطبه 1)
بندگی خداوند سود سرشار دارد. هر که به خداوند نزدیک‌تر شد، بی‌نیازتر شد. انسان حج‌گزار به خداوند تقرب بیشتری می‌جوید و در سایه این عبادت خالص به همه چیز می‌رسد.
5- فلسفه احرام
قد نبذوا السرابیل وراء ظهورهم، لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است (به منظور احرام) در آورند و پشت سراندازند. (خطبه 192)
احرام مرحله‌ای از اعمال حج و عمره است که فرد با کندن لباس‌های ظاهری و ندای لبیک به فرمان دعوت الهی پاسخ می‌گوید و به جمع دیگر حجاج می‌پیوندد و محرمات احرام را بر خود می‌پذیرد و وارد اعمال حج می‌شود.
6- اهمیت کعبه
جعله سبحانه تعالی للاسلام علما، خداوند سبحان کعبه را برای اسلام نشانه گویا قرار داد. (خطبه 1)
کعبه بسان پرچم و درفشی با شکوه بر فراز بنای رفیع اسلام همواره می‌بایست برافراشته باشد.
7- بهترین وسیله تقرب به خداوند
ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه و تعالی... حج البیت و اعتماره. بهترین چیزی که انسان ها می‌توانند به وسیله آن به خداوند سبحان نزدیک شوند و متوسل گردند... حج خانه خدا و عمره آن است. (خطبه 110)
وسایل تقرب و نزدیکی به خداوند بسیار است، آنچه حضرت در این خطبه به عنوان بهترین این وسایل برمی‌شمارند، ده چیز است: ایمان، جهاد، اخلاص، نماز، زکات، روزه، حج، صله رحم، صدقه و کارهای پسندیده. یکی از این امور حج و عمره بیت‌الله الحرام است.
8- خانه امن
جعله... و للعائذین حرما، خداوند سبحان کعبه را... خانه امن و امان برای پناهندگان قرار داد. (خطبه 1)
9- پناهگاه انسان‌ها
بیته الحرام ... یالهون الیه و له الحمام، خانه محترم خدا... که انسان‌ها همانند کبوتران به آن پناه می‌برند. (خطبه 1)
حضرت، تعبیر پناه کبوتران را اوج نیاز پناهنده شدن به ملجأ مطمئن برای انسان و آرام بخش بودن این پناهگاه ویژه برای او نشان می‌دهد.
10- تقویت دین با حج
فرض الله .... و الحج تقویه للدین، خداوند حج را به عنوان عاملی برای تقویت دین واجب گردانید. (حکمت 224)
حفظ و تقویت دین، ضرورتی انکار ناپذیر دارد. تقویت دین راه‌های بسیاری دارد و بسته به زمان و مکان و موقعیت خاص، روش ویژه خود را می‌طلبد. حج به عنوان یک استراتژی، همه ساله این تأثیر نیرومند را در تقویت دین دارد.
11- حج معنوی
فجعله بیته الحرام... تهوی الیه ثمار الافئده، خداوند آن (کعبه) را خانه محترم خویش قرار داد... که انسان‌ها به سوی آن با میوه دل‌ها (عشق) روی می‌آورند. (خطبه 192)
حج، سرشار از جلوه‌های معنوی و درس‌های بزرگ عرفانی و نمادهای پرشکوهی از رابطه عاشقانه بنده با معبود خویش است، لذا به فرموده حضرت، عاشقان بیت‌الحرام با این خصوصیت رو به سوی خانه دوست می‌آیند.
12- حج عامل همبستگی دینی
فرض الله ... و الحج تقربه للدین، خداوند حج را وسیله نزدیکی مسلمانان قرار داد. (حکمت 252)
حج تبلور شکوه وحدت اسلامی و تجلی قدرت امت مسلمان و نمایشگاه حضور همدلان و همراهانی است که ناهمگونی سیما را با همگونی سیرت پیوند می‌زنند، تا شعار اتحاد اسلامی را فراتر از شکل‌ها، رنگ‌ها و معیارهای جغرافیایی و نژادی تحقق بخشند و تعالیم آیین وحدت آفرین اسلام را عرضه نمایند.
