حس خجالت چیست؟
خجالت در واقع نوعی ویژگی شخصیتی در کودکان است، نه یک عیب و نقص که نیازی به دعوا و شرمندگی والدین داشته باشد. این ویژگی با تشویق و حمایت والدین قابل اصلاح است جالب است بدانید دانشمندان می‌گویند خجالتی بودن در بعضی فرهنگ‌ها مورد پسند و ستایش مردم است و از راه فرهنگ جامعه به کودکان به ارث می‌رسد.
از نظر علمی احساس خجالت، یک واکنش طبیعی نسبت به افراد یا محیط‌های جدید است که در حقیقت ترکیبی از حس ترس و کنجکاوی را در خود دارد.
شیرخواران با دیدن غریبه‌ها روی‌شان را برمی‌گردانند. کودکان نوپا به زمین نگاه می‌کنند و به پدر یا مادرشان می‌چسبند و حتی ممکن است در این شرایط به مکیدن انگشت شست بپردازند اما بیشتر بچه‌ها قبل از 3 سالگی به راحتی با همه ارتباط برقرار می‌کنند و به‌نظر بسیار اجتماعی می‌آیند اما بعد از این سن، ترس بیشتر کودکان از غریبه‌ها شروع می‌شود و آنها حس خجالت و شرمندگی را یاد می‌گیرند. در این زمان است که ناگهان کوچولوی اجتماعی و برون‌گرای شما تبدیل به یک موجود خجالتی می‌شود.1
علل خجالتی بودن کودکان
برای درمان خجالتی بودن کودکان لازم است تا ابتدا علت کمرویی فرزند خود را جستجو کنید. آیا خجالتی بودن یکی از ویژگی‌های شخصیتی در اوست و یا برخی از عوامل محیطی و تنش‌های روانی سبب‌ساز این مسئله شده‌اند؟ یکی از علت‌های مهم در خجالتی بودن کودکان به دوران نوزادی آنها باز می‌گردد؛ برای مثال نوزادانی که تحریک پذیرند و دائم جیغ می‌زنند و گریه می‌کنند احتمالش وجود دارد که در آینده در زمینه‌های ارتباطی در ردیف کودکان کمرو ترسو و خجالتی قرار بگیرند.
سرزنش کودک از سوی والدین، حمایت بیش از اندازه والدین و تنبیه‌های شدید والدین از علل دیگر خجالتی بودن کودکان می‌باشد. خجالتی بودن کودک می‌تواند به صورت ارثی و یا تقلید از والدین خجالتی باشد.
خجالتی بودن کودک در صورتی که باعث مشکل در روابط اجتماعی و یا مشکل در مدرسه و تحصیل شود با عنوان اختلال رفتاری شناخته می‌شود که البته جای نگرانی ندارد. سخت گیری و فشار بر روی کودک شرایط را بدتر می‌کند و در بسیاری مواقع باعث بروز استرس در کودک می‌شود.2
کمرویی و گوشه‌گیری کودکان به این شکل‌ها بروز می‌کند
بی‌میلی اجتماعی
کودک اشتیاقی برای بازی با همسالان خود (آشنا و ناآشنا) ندارد و زمانی که با کودکان است، ترجیح می‌دهد به تنهایی بازی کند و شیء‌گراست تا مردم‌گرا و نکته مهم این است که در این حالت از تعامل با همسالان ترس ندارد و در صورت اجبار، وارد فعالیت گروهی می‌شود و بخوبی با دیگران تعامل می‌کند.
ناظر و تماشاچی
کودک تمایل دارد با کودکان و همسالان خود بازی کند ولی به دلیل اضطراب اجتماعی، از نزدیک شدن به کودکان اجتناب می‌کند و گوشه‌ای می‌ایستد و فقط نظاره‌گر بازی کودکان می‌شود.
انزوای اجتماعی
کودک نه‌تنها تمایل به تنها بازی کردن ندارد بلکه از بازی کردن با دیگران نیز گریزان است و رفتارهای او از لحاظ بالینی، با خجالت شروع و با خشم و گاهی افسردگی همراه می‌شود.3
راه‌کارهای مؤثر برای اجتماعی شدن کودک
مهارت های دوست‌یابی را در قالب قصه، بازی و گفتگو به کودکانتان آموزش دهید. با کم رویی کودک خود همدردی کنید، اذعان به آنچه که او حس می‌کند بدون قضاوت و داوری کردن می‌تواند حس بهتری به فرزندتان بدهد. زمانی که مدام به کودک خود می‌گویید خجالتی ست، احساس مشکل می‌کند، ناامید می‌شود و بیشتر به گوشه‌گیری می‌پردازد. در ادامه راه‌کارهای مناسبی را برای درمان کودک خجالتی ارائه داده‌ایم.
1. به کودک برچسب خجالتی بودن نزنید
هنگامی که در حضور فرزندتان به دیگران می‌گویید که فرزند من خجالتی است و احساس شرمندگی می‌کنید در واقع به او این پیام را می‌دهید که چیز غیر طبیعی در وجود اوست، و همین موضوع باعث می‌شود کودک احساس گناه کند. بیان این جملات حتی توجیهی برای او می شود تا نخواهد تغییر کند و از هر موقعیت اجتماعی که برایش سخت است، بگریزد.
2. بازی درمانی برای کودکان خجالتی
بازی درمانی یکی از راه‌های موثر برای درمان کودکان خجالتی است؛ بدین صورت که در نقش‌های دیگر غیر از والدین با او بازی کنید. مثلا شما در نقش یکی از دوستانش با او وارد صحبت شوید و در زمینه‌هایی که می‌دانید کودکتان کمرو است و احساس خجالت می‌کند با او صحبت کنید.به همین ترتیب شما بدون اینکه دستور داده باشید یا کودک را نصیحت کرده باشید او را به برقراری ارتباط تشویق می‌کنید.
3. آموزش مسئولیت پذیری به کودک
از دیگر راه های درمان خجالتی بودن کودک دادن مسئولیت به اوست، به کودک مسئولیت بدهید ولی او را با دیگران مقایسه نکنید و شرایطی فراهم کنید تا بتواند از پس آن مسئولیت بربیاید. حتی اگر شکست خورد شکست او را با دیگر کودکان مقایسه نکنید بلکه به پیشرفت او در مقایسه با رفتارهای قبلی اهمیت بدهید.
4.حامی خجالتی بودن کودکتان نشوید
دور کردن فرزندتان از محیط‌های اجتماعی به بهانه این که او خجالتی است، مسئله را بدتر از آن چیزی که هست می‌کند. ترس والدین به کودک منتقل می‌شود و همین امر سبب استرس او و خجالتی شدنش می‌شود. اجازه دهید کودک با مشکلاتش کنار بیاید و جایگاهی در میان دیگران برای خود باز کند.
مراقب باشید که خجالتی بودن نباید ادب و آداب اجتماعی را از کودک بگیرد. وقتی جایی می روید یا با کسی روبه رو می شوید، از او بخواهید سلام کند یا بابت کادویی که دریافت کرده تشکر کند. آموزش برقراری روابط اجتماعی به کودکان نیازمند صرف وقت و به کارگیری اصول صحیح تربیتی است. برای این منظور مشاوره کودک می‌تواند بهترین راهنمای شما باشد.
5. خجالتی بودن می‌تواند ویژگی مناسبی باشد
در پایان به یاد داشته باشید که خجالتی بودن همیشه هم ویژگی بد و نامطلوبی نیست؛ این ویژگی به همراه خود صفات دیگری را هم می‌آورد که مثبت و مطلوب هستند مثلا احتیاط بیشتر، مشاهده دقیق‌تر و گوش دادن بهتر به گفته‌های اطرافیان. حتی گفته می‌شود کودکانی که خجالتی هستند، در آینده گوش شنوای بهتر و دوستان وفادارتری خواهند شد.2
نکات قابل توجه در بهبود کودک گوشه گیر
ـ از واژه‌های تمسخرآمیز مانند ترسو، خجالتی، دست و پاچلفتی و بی‌عرضه استفاده نکنید.
ـ از سرزنش کودک به دلیل بازی نکردن با همسالان بپرهیزید.
ـ او را با دیگران مقایسه نکنید و اجتماعی بودن اطرافیانش را به رخ او نکشید.
ـ در کودک احساس امنیت ایجاد کنید و از دیگران او را نترسانید.
- از سرزنش کودک گوشه گیر به دلیل بازی نکردن با همسالان بپرهیزید
ـ به کودک برچسب خجالتی بودن نزنید و اگر سوم شخصی در یک جمع از شما پرسید، آیا کودکتان خجالتی است، بلافاصله پاسخ دهید: خیر، کمی زمان نیاز دارد تا به موقعیت جدید عادت کند.
ـ به کودک مسئولیت‌های کوچک بدهید و اعتماد به نفس او را تقویت کنید.
ـ رفتار مثبت و واقعی در کودک پیدا کنید و آنها را برجسته کنید و تشویقش کنید.
ـ در هفته دوبار کودک را به محل بازی کودکان ببرید.
ـ فرزندتان را همان طور که هست، بپذیرید و توقع و انتظار بی‌مورد و بیش از حد نداشته باشید.
ـ درباره تجربیات خوب فرزندتان با همبازی‌هایش صحبت کنید.
ـ متناسب با سن و توانایی فرزندتان یکی دو هنر و تردستی به او بیاموزید (نظیر بازی با طناب یا حلقه پلاستیکی). این کار به کودک کمک می‌کند برای نشان دادن خودش به همسالانش فرصت داشته باشد.
ـ داستان‌های مفهومی و مشارکتی برای کودک بخوانید.
ـ بازی‌های دسته‌جمعی که در آنها بزرگسالان با کودکان مشارکت می‌کنند انجام دهید.3
