«قرنطینه خانگی»، «شستن مکرر دست‌ها»، «استفاده از ماسک»، «دوری از محیط مدرسه»، «کناره‌گیری از دوستان» و ده‌ها پیشنهاد دیگر را طی چند ماه اخیر از مسئولان مختلف شنیده‌ایم که به اقشار مختلف جامعه؛ بالاخص کودکان توصیه کرده اند تا از ابتلا به ویروس کرونا و افزایش احتمال مرگ و میر جلوگیری کنند.
 

کرونا و اضطراب غیرقابل کنترل در کودکان

با شیوع ویروس کرونا (COVID-19) و هجمه گسترده انواع توصیه‌ های پزشکی در راستای رعایت فاصله فیزیکی و قرنطینه خانگی، عموم مردم مراودات اجتماعی خود را به حداقل رسانده و از خروج سالمندان و کودکان از منزل جلوگیری کردند. بی شک این روند بدیهی ترین امر در راستای جلوگیری از ابتلا به بیماری کرونا محسوب می شود اما نباید از آسیب ها و مخاطرات روحی – روانی آن نیز غافل شد.

کودکان و نوجوانانی که تا چند ماه گذشته با حضور در مدرسه و محیط های آموزشی و تفریحی در میان دوستان و هم سن و سالان و حتی اقوام خود روز را می گذراندند، اینک در کُنج خانه، با اضطراب و استرس ناخواسته و به دور از اکثر امکانات آموزشی، تفریحی و رفاه عمومی به سر می بُرند و به اعتراف روانشناسان اجتماعی این رویه اجباری؛ بسترساز «سونامی بحران روانی» در دوران پساکرونا خواهد بود که بی تردید کاهش و یا رفع آسیب ها و معضلات حاصل از آن با دشواری های جدی، بلند مدت و پُر هزینه همراه است.

در این میان باید توجه داشت که دیگر انتشار اخبار مربوط به کرونا جزو جدایی ناپذیر زندگی همگان گشته و نمی توان آن را از کودکان و نوجوانان (قشر آسیب پذیر) مخفی نگه داشت چرا که فضای مجازی این مجال را از همه گرفته و قرنطینه خانگی، میزان زمان حضور افراد در فضای مجازی را افزایش داده است. از این رو، بر اضطراب و استرس این قشر که درک کمتر و اطلاعات محدودتری نسبت به بحران بیماری کرونا دارند افزوده شده و آنها را با سردگمی و تحریفات فکری گسترده ای همراه کرده است.بی شک شیوع فراگیر بیماری کرونا، تهدیدی جدی برای همگان محسوب می شود اما باید توجه داشت که در بطن هر تهدیدی فرصتی نهفته است که با کمی ژرف اندیشی و درایت به فرصت تبدیل می شود. در این بحران نیز اینچنین است و می توان از فرصت قرنطینه خانگی به عنوان مناسب ترین زمان برای افزایش گرایش عاطفی میان اعضای خانواده و احیای روابط بین والدین و فرزندان استفاده کرد.بر اساس آخرین گزارش ها، طی 6 ماه گذشته با آمار فزاینده ای در حوزه افسردگی، پریشان حالی و پرخاشگری این قشر در جامعه مواجه بوده ایم که تعداد معدودی از آنها توسط والدین به مراکز مشاوره برای درمان بدخوابی، هنجارشکنی، پرخاشگری و عدم کنترل خشونت مراجعه کرده اند اما از ان جایی که نه تنها بیماری کرونا پایان نیافته، بلکه بر شدت و حدت فراگیری آن نیز افزوده شده، نمی توان انتظار اخذ پاسخی مطلوب و کوتاه مدت از روند درمانی این افراد داشت.

بحران افسردگی حاصل از قرنطینه خانگی

بسیاری از افراد با بروز کوچک ترین نگرانی و غمی در دوران خاص زندگی، به خود تلقین می کنند که دچار افسردگی شده اند، در حالی که روانشناسان میان غم و افسردگی تمییز قائل بوده و مرز مشخصی برای تفکیک این دو از یکدیگر دارند و افسردگی را مستلزم درمان در اسرع وقت می دانند اما درمانی برای غم و اندوه در نظر نگرفته و آن را کاملا گذرا قلمداد می کنند. نشانه های اصلی بروز و ظهور افسردگی در افراد عبارت است از؛ الف) کلافگی و سردرگمی در انجام امور روزانه و ب) سرزنش گری مستمر خویشتن.

باید توجه داشت که این روند (افسردگی)، در کودکان کمی متفاوت تر از افراد بالغ است چرا که اضطراب و استرس در این قشرِ آسیب پذیر به شکل های مختلفی همچون؛ سردرد، تهوع، مشکلات گوارشی، شب بیداری و... نمود پیدا می کند و از آن چایی که اکثر والدین بر اطلاعات مطلوبی در این حوزه ندارند، با کم توجهی به این قبیل موارد در دوران خاص، موجب تشدید بیماری در فرزندان خود می شوند در حالی که در صورت داشتن اطلاعات کافی و اطلاع از نحوه برخورد با چنین مواردی به سهولت می توانند سدی در برابر بحران روحی و روانی فرزندان خود ایجاد کنند. برخی از بهترین راهکارهای مقابله با اضطراب و استرس کودکان در این دوران، هم کلامی و هم بازی شدن با آنها و نیز مشارکت دادن کودکان در امور منزل، مانند نظافت و آشپزی برشمرده شده است، با این روش نه تنها زمان بیشتری را با فرزندان خود می گذرانید، بلکه احساس امنیت به وی داده و سطح سلامت روحی فرزند را افزایش خواهید داد.

باید توجه داشت بر اساس گزارش های اعلام شده از سوی نهادهای اجتماعی، اکثر والدین توانایی بیان توضیح کافی و درست از بیماری کرونا را برای فرزندان خود نداشته و به صورت کاملا ناخواسته زمینه ایجاد افسردگی در آنها را تقویت کرده اند! کودکانی که از یک سو، با موج عظیم اخبار مربوط به آمار فوتی ها و مبتلایان به کرونا در روز و از دیگر سو، با اهداف و آرزوهای بر باد رفته خود مواجه شده اند، آینده ای برای خویش متصور نبوده و با سرزنش خود به دلایل مختلف به سمت و سوی بیماری روانی افسردگی سوق داده می شوند.

در این میان باید توجه داشت که نحوه و چگونگی برخورد والدین با تغییرات رفتاری و افسردگی احتمالی کودکان و نوجوانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرا که کوچک ترین خطایی در نحوه این برخورد، کم توجهی و یا اهمال کاری، می تواند ضربات سهمگین و غیر قابل جبرانی را بر پیکره روحی و روانی فرزندان وارد کند. بنابراین توصیه می شود در این دوران با صبوری بیش از پیش و درکی بالاتر، با پرخاشگری های بی دلیل، گوشه گیری و حتی گریه کردن های فرزندان برخورد شود.

حائز اهمیت ان که بسیاری از والدین با این تصور اشتباه که کودکان، متوجه این قبیل بحران ها نیستند و درک واضح و روشنی از عمق آن ندارند؛ نه تنها توجهی به تغییرات رفتاری آنها نداشته بلکه به اعتراض بروز رفتارهای پرخاشگرانه و نوظهور فرزندان واکنش سوء و نامتعارف نشان می دهند و گاها این روند به سرزنش و ایجاد شکاف عاطفی بین والدین و فرزندان منتهی و در غائت رفتار پرخاشگرانه و حالات افسردگی در این قشر را تشدید خواهد کرد.
 

احیای رابطه میان والدین و فرزندان در دوران شیوع بیماری کرونا

بی شک شیوع فراگیر بیماری کرونا، تهدیدی جدی برای همگان محسوب می شود اما باید توجه داشت که در بطن هر تهدیدی فرصتی نهفته است که با کمی ژرف اندیشی و درایت به فرصت تبدیل می شود. در این بحران نیز اینچنین است و می توان از فرصت قرنطینه خانگی به عنوان مناسب ترین زمان برای افزایش گرایش عاطفی میان اعضای خانواده و احیای روابط بین والدین و فرزندان استفاده کرد.

روانشناسان و همچنین جامعه شناسان، توصیه کرده اند تا با دو هدف اصلی جلوگیری از بروز افسردگی در فرزندان و نیز ترمیم روابط بین اعضای خانواده؛ در دوران بحران کرونا و اِعمال قرنطینه خانگی، مطلوب است که زمان مناسبی را برای هم کلام شدن و شنیدن صحبت های ناگفته فرزندان اختصاص دهید تا ضمن کاهش بار روانی متحمل بر آنها، سطح روابط دوستانه افزایش یابد.

از دیگر سو، والدین موظف هستند تا به بهترین روش ممکن و با بیانی دوستانه و توام با آرامش، زوایای مختلف این بیماری را برای فرزندان تشریح کرده و از بازگویی ابعاد خاص و مخاطره آمیز آن که منجر به ایجاد اضطراب و استرس بیش از حد متعارف می شود، اجتناب کنند.

والدین باید تلاش خود را به کار گیرند تا فرزندان نیز لب به سخن بگشایند و احساسات و جنبه های مختلف هراس خود از این بحران را به سهولت بیان کنند. در این میان، سکوت کنید و اجازه دهیذ فرزندتان با آرامش خیال و به دور از انتظار نصیحت گرانه پدر و مادر، سخنان خود را بازگو کند تا هیجانات وی به حداقل رسد. در واقع، این رویه می تواند کمک چشمگیری به عبور مطلوب فرزندان از بحران بیماری کرونا، حواشی خاص آن و فشارهای روحی – روانی حاصل از شرایط جاری داشته باشد.

یکی دیگر از امور مهمی که والدین می توانند در شرایط بحران کرونا برای جلوگیری از بروز . ظهور مشکلات روحی و روانی برای فرزندان انجام دهند، آن است که وی را ترغیب کنند تا از منابع معتبر همچون درگاه های مجازی سازمان جهانی بهداشت به جمع آوری اطلاعات در راستای ویروس کووید-19 اقدام کنند تا ضمن کسب اطلاعات صحیح، به دور از شایعات و بزرگ نمایی های کاذب، شخصا به صورت مستقیم به راهکارهای مفید برای جلوگیری از ابتلا به این ویروس دست یابند.

ظاهر خود را حفظ کنید!

طی چند ماه گذشته در میان بسیاری از خانواده ها، فرد یا افرادی مشاهده شده اند که به بیماری کرونا مبتلا و نهایتا فوت کرده اند، باید توجه داشت که والدین وظیفه خطیر حفظ ظاهر خود را در راستای عدم القای شرایط بحرانی به فرزندان و جلوگیری از ایجاد زمینه استرس و اضطراب در آنها را بر عهده دارند. درست است که این کار با دشواری های جسمی و روحی بسیاری همراه است اما اگر واکنش ها و رفتار خود را تحت کنترل قرار ندهید، بی تردید و به صورت کاملا خواسته جوّی غم آلود، توام با غبار افسردگی را در کانون خانواده اشاعه خواهند داد.

از آن جایی که کودکان و نوجوانان وابستگی زیادی به والدین خود دارند و با تکیه به آنها، حس امنیت و آسایش را در خود تقویت می کنند، مهارت مدیریت رفتار در والدین اهمیتی دوچندانی در این دوران پیدا می کند که قدرت کنترل و اشراف به امور و رفتار اعضای خانواده را در شرایط خاص و بحران زا، به والدین می دهد.