یکی از ناهنجاری‌های رفتاری در کودکان، کم رویی و خجالت است. خجالت، اگر در کودکان کنترل نشود، منجر به اضطراب، حس حقارت، انزوا و ترس می شود. دین مبین اسلام که برای همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر برنامه دارد با ویژگی کم‌رویی مخالف است و این از توصیه‌های اسلام درباره ی پذیرش مسئولیت‌ها و نوع وظایف فردی و اجتماعی فهمیده می‌شود. [1] برای از بین بردن و کاستن کم رویی، راه‌های مختلفی از آیات و روایات استفاده می‌شود که می‌تواند از این رذیله اخلاقی بکاهد.

 یک: مشارکت دادن کودکان در بحث ها و کمک به بیان احساسات
«کودکان خجالتی از اینکه مورد قضاوت دیگران قرار گیرند، به‌ شدت مضطرب می شوند.» [2] اضطراب ناشی از این موضوع، سبب بروز حس حقارت در آنها می‌شود. برای از بین بردن این چنین احساسی در کودکان‌، باید به آنان اعتماد به نفس داد. «گوش دادن به صحبت های کودکان و ارزش قائل شدن برای آن‍‌ان، زمینه تقویت اعتماد به نفس را ایجاد کرده» [3] و در برقراری ارتباط با دیگران و رفتن در اجتماع به آنان کمک می‌کند. مشارکت دادن آن‌ها در بحث‌ها و نیز تشویق آنان از حضور در جمع، از دیگر راهکارهای مفید برای جلوگیری از ابتلای کودکان به این بیماری محسوب می گردد .

دو: پرهیز از انگ زدن و تضعیف شخصیت کودکان
یکی از علل و عواملی که زمینه ساز کاهش عزت نفس در کودکان می‌شود استفاده از جملات منفی و تخریب کننده است. این جملات می‌تواند کودک را در یک باور کاذب فرو برد که فکر کند دچار مرضی است که درمان ناپذیر و جزء ذات اوست. مثل اینکه در حضور کسی دیگر بگوید: «کودک من را ببخشید، کمی خجالتی است.» این تعابیر می تواند مانع ترقی و پیشرفت او شود و سبب رفتارهای ناپخته و عکس‌العمل‌های نامناسب و حتی فرار از فعالیت ها، پایین آمدن شخصیت و مشکل دوست یابی او ‌شود و به مرور زمان، سلامت جسم و روان او را در معرض خطر قرار ‌دهد. بنابراین، نباید از خجالتی بودن او در جمع سخن به میان آورد زیرا کودکان خجالتی در برابر حرف‌های اطرافیان بسیار حساسند و لذا باید بیشتر درباره آنها قضاوت‌های مثبت نمود و جنبه های مثبتی که در بین آنهاست بیان کرد. [4]

سه: به میدان آوردن کودکان در صحنه‌های اجتماعی
وارد کردن کودکان به محافل اجتماعی و عمومی می‌تواند از خجالت کودکان بکاهد. «حضور کودکان در اجتماعات دوستان باعث می‌شود تا کودک جایگاهی در میان آنان برای خود باز کند و از این طریق، با مشکلاتش کنار بیاید و به مرور زمان از آن بکاهد. در چنین حالتی والدین، نباید به سبب خجالتی بودن آنها، یا عیب گرفتن از آنها مانع از حضورشان در محافل عمومی مثل کلاس ورزش شوند.» [5] این عمل والدین می‌تواند بر بحران و اسفناک‌تر شدن آن بیفزاید و حال او را از آنچه که هست بدتر کند. البته نباید او را هم مجبور به حضور در پیوستن به دیگران کرد زیرا وضعیت را بدتر می کند. بنابراین، باید کودک را با اختیار خود و با تشویق و بیان فواید حضور او در محافل عمومی به صورت تدریجی وارد نمود.

چهار:بازی با کودکان
بازی با کودکان نقش به سزایی در کاستن حس کم رویی در آن‌ها دارد. بازی‌های زیادی است که والدین می‌توانند با بهره گیری از آنان کودکان خود را در آن شرکت دهند. بازی های دسته جمعی مانند تئاتر، خاله بازی، تفنگ بازی، گاهی شعر خواندن کودک و ده‌ها نمونه دیگر که می‌تواند اضطراب کودک را کم کرده و سبب انس او با والدین شود و به مرور زمان تکرار این عمل قطعاً اعتماد به نفس او را بالا می‌برد و از کم رویی خارج می‌کند. بنابراین، بازی کودکان اگر به صورت دسته جمعی باشد، آنها را از گوشه گیری و انزوا رها کرده، و حس مسئولیت پذیری و همکاری را به آنها می آموزد. در قرآن و سیره ائمه اطهارعلیهم السلام نیز بر اهمیت جمع و جماعت تأکید شده است. معصومین علیهم السلام نیز در امور جمعی شرکت کرده، حتی بازی در جمع کودکان را برخود لازم می دانستند. چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با کودکان به شیوه کودکانه بازی نموده و گاهی آنها را بر دوش خود سوار می نمودند. [6]

پنج: جلوگیری از منزوی شدن کودکان
منزوی شدن افراطی کودک، می‌تواند خطرات بزرگی را برای او به دنبال آورد. بنابراین، نباید گذاشت کودک در انزوا بسر برد، بلکه والدین باید برای او دوستی که از جهت سن از وی کوچک تر است، انتخاب نمایند. «برخی خیال می‌کنند با تولد گرفتن و دعوت از دوستان وی یا رفتن او به تولد دوستان، می‌توانند از منزوی بودن او جلوگیری کنند در حالی که این عمل، جواب عکس خواهد داد. معمولا کودکان خجالتی ترجیح می‌دهند با یک نفر بازی کنند. از این رو، باید کودکی که برای دوستی او انتخاب می‌کنید کوچکتر از وی باشد تا بتواند بر او مسلط شود و اعتماد به نفس او بالا رود.» [7]

از جمع بندی مطالب استفاده می‌شود که کم رویی آفت و خطر بزرگی است که اگر در کودکان درمان نشود می‌تواند خطرات بزرگی را برای آنها به همراه داشته باشد. روان شناسان اسلامی، برای کاستن حس کم رویی و خجالت، حضور و شرکت وی را در محافل و اجتماعات عمومی و جمع هم نوعان بسیار مؤثر می‌دانند و آنان بر این باوراند که والدین با مشارکت دادن آنها در بحث‌ها، گوش دادن به سخنان و بازی کردن با ایشان، آنها را از تضعیف شخصیت نجات داده، و تا حدود زیادی آنان در مسیر رشد وبالندگی قرار دهند. 

پی نوشت:
[1] کلینی، الکافی، ج 2، ص 106؛ صبحی صالح، نهج البلاغة، ص 471، حکمت: 21.
[2] افروز ، روان شناسی کم رویی، ص 15.
[3] قاسم زاده، روانشناسی کودک، ص 113.
[4] همان، ص 114.
[5] مجلسی، بحار الأنوار، ج‏71، ص282؛ ری شهری، میزان الحکمه، ماده عیب، شماره 14684.
[6] مجلسی، بحار الانوار، ج 43، ص 304؛ عاملی، وسائل الشیعه، ج 21، ص 486.
[7] روانشناسی کودک، ص 115.