اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
يکى از اذکار مهمى که انسان را به خدا نزديک مىکند و در مسير حق ثابت قدم نگاه مىدارد، صلوات بر پيامبر اکرم و آل اوست.درود و صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله موجب علوّ درجات و ثواب براى فرستندگان آن خواهد بود و ديگر اين که فرستادن صلوات سبب مىشود نام و ياد پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله براى هميشه زنده و جاويد بماند.
به همين دليل آفريدگار عالم هستى و تمام فرشتگانى که تدبير اين جهان به فرمان حضرت حق بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود مىفرستند. اکنون که چنين است تمام انسان‌ها بايد با اين پيام جهان هستى هماهنگ شوند و بر او درود بفرستند:
«اِنَّ اللهَ وَ ملائکَتَهُ يُصَلُّونَ على النّبىَّ يا ايّها الّذين آمنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلَّمُوا تسليماً» (1)؛
خدا و فرشتگان بر پيامبر درود مىفرستند؛ اى کسانى که ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و کاملاً تسليم (فرمان او) باشيد.»
پيامبر صلى الله عليه و آله جواب دادند: جبرئيل عليه‌السلام به من گفت: اگر شخصى بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل‌بيت من نيز صلوات فرستد، درهاى آسمان براى او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براى او مىفرستند و اين عمل باعث ريختن گناهان مىشود. آنگاه همانگونه که برگ از درخت مىريزد، گناهان نيز از او مىريزند و خداوند متعال مىفرمايد: خواسته تو را اجابت نمودم و کامروا و سعادتمند هستى. آنگاه خطاب به فرشتگان مىفرمايد: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مىفرستيد و من هفتصد صلوات. پيامبر اضافه کرد: اما هنگامى که بر من صلوات مىفرستد، پس از آن بر اهلبيتم صلوات نفرستد، بين آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است
درباره کيفيت صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله، در روايات بىشمارى که از طرق اهل سنت و اهل‌بيت عليهم‌السلام رسيده، صريحاً آمده است که «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» بايد افزود در غير اين صورت صلوات، ابتر و ناتمام خواهد بود. پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله فرمودند: بر من درود ناقص نفرستيد. گفتند: اى رسول خدا! درود ناقص چيست؟ حضرت فرمودند: اين که بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ.
بلکه بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.
پيامبر صلى الله عليه و آله، گوهر گرانقدر در عالم آفرينش است و اگر به لطف الهى در دسترس انسان‌ها قرار گرفته، نبايد ارزانش بشمارند و ارج و مقام او را در پيشگاه پروردگار و نزد فرشتگان فراموش کنند. او انسانى است که از ميان انسان‌ها برخاسته، ولى نه يک انسان عادى، بلکه انسانى که يک جهان در وجودش خلاصه شده است.(2)
ابوحمزه ثمالى از يکى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله به نام "کعب ابن عجوه" چنين نقل مىکند:
هنگامى که آيه 56 سوره احزاب نازل شد، عرض کرديم "يا رسول الله! سلام بر تو را مىدانيم، ولى صلوات بر تو چگونه است؟" فرمود، بگوييد:
«خدايا! صلوات و برکات خود را بر محمد و آل محمد قرار بده همچنان که بر ابراهيم و آل ابراهيم(ع) قرار دادى. همانا تو ستوده و بخشندهاى و بر محمد صلى الله عليه و آله و آل محمد عليهم السلام برکت ببخش چنان که بر ابراهيم عليه السلام و آل ابراهيم بخشيدى که تو ستوده و بزرگوارى.» (3)
رسول خدا فرمودند: «اِنَّ اولىَ النّاسَ بى يَوْمَ القيامةِ أَکْثَرُهُمْ عَلىَّ صَلاةً»؛ سزاوارترين مردم در روز قيامت به من آن کسى است که بيشتر بر من درود فرستد.»
کيفيت صلوات
درباره کيفيت صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله، در روايات بىشمارى که از طرق اهل سنت و اهل‌بيت عليهم‌السلام رسيده، صريحاً آمده است که «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» بايد افزود در غير اين صورت صلوات ابتر و ناتمام خواهد بود. پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله فرمودند: بر من درود ناقص نفرستيد. گفتند: اى رسول خدا! درود ناقص چيست؟ حضرت فرمودند: اين که بگوييد: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ.
بلکه بگوييد: اللّهُمَّ صَلَّ على محمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ.(4)
امام صادق عليه السلام نقل مىکند که روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله از اميرالمؤمنين عليه‌السلام پرسيدند: آيا نمىخواهى مژدهاى به تو بدهم؟ آن حضرت جواب داد: چرا، پدر و مادرم فداى تو که هميشه مژده دهنده به همه خيرها هستى. پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله فرمود: چند لحظه پيش جبرئيل عليه السلام چيز عجيبى به من گفت: اميرالمؤمنين عليه السلام پرسيد: چه گفت: اى رسول خدا!،
پيامبر صلى الله عليه و آله جواب دادند: جبرئيل عليه‌السلام به من گفت: اگر شخصى بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل‌بيت من نيز صلوات فرستد، درهاى آسمان براى او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براى او مىفرستند و اين عمل باعث ريختن گناهان مىشود. آنگاه همانگونه که برگ از درخت مىريزد، گناهان نيز از او مىريزند و خداوند متعال مىفرمايد: خواسته تو را اجابت نمودم و کامروا و سعادتمند هستى. آنگاه خطاب به فرشتگان مىفرمايد: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مىفرستيد و من هفتصد صلوات. پيامبر اضافه کرد: اما هنگامى که بر من صلوات مىفرستد، پس از آن بر اهلبيتم صلوات نفرستد، بين آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است
و خداى بزرگ مىفرمايد:
خواسته تو را نپذيرفتم و سعادتمند و کامروا نگشتى. فرشتگانم! دعاى او را بالا نبريد مگر زمانى که عترت پيامبر صلى الله عليه و آله را به صلوات بر پيامبر ملحق سازد و همچنان اين دعا بالا نمىرود تا زمانى که عترت من در صلوات به من ملحق شوند.(5)
همچنين در روايات سخت تأکيد شده است که در هر روز جمعه بر محمد و اهل‌بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاى ديگر صد مرتبه و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود: هيچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.
«اِنَّ اللهَ وَ ملائکَتَهُ يُصَلُّونَ على النّبىَّ يا ايّها الّذين آمنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلَّمُوا تسليماً» (1)؛ خدا و فرشتگان بر پيامبر درود مىفرستند؛ اى کسانى که ايمان آوردهايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و کاملاً تسليم (فرمان او) باشيد.»
زمان و مکان صلوات
صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله محدوديت زمانى و مکانى ندارد اما در احاديث و روايات تأکيد شده است که مناسبترين زمان براى درود و صلوات بر پيامبر صلى الله عليه و آله روز جمعه و شب جمعه است. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
«اذا کانَ يَوْمُ الجُمُعَةِ وَ لَيْلَةُ الجُمُعَةِ فَاَکْثِروُا الصَّلاةَ عَلىَّ»(6)؛ چون روز جمعه و شب جمعه شود، بسيار بر من صلوات و درود بفرستيد.
همچنين در روايات سخت تأکيد شده است که در هر روز جمعه بر محمد و اهل‌بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاى ديگر صد مرتبه(7) و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود:
«ما مِنْ شَىءٍ يُعْبَدُ اللهُ بِهِ يَوْمَ الجُمُعَةِ اَحَبُّ اِلىَّ مِنَ الصّلاةِ عَلى مُحمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ»(8)؛
هيچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.
همچنين در احاديث و روايات تأکيد شده است که در تمام مکانها (جز موارد محدود) زبان مىتواند به ذکر صلوات مشغول باشد. باز پيامبر صلى الله عليه و آله در اين زمينه فرمودهاند:
«حيثُما کُنْتُمْ فَصَلُّوا عَلىَّ فَاِنَّ صلاتَکُمْ تَبْلُغُنى»(9)؛ هر کجا باشيد بر من صلوات بفرستيد؛ زيرا صلوات شما در هر مکانى به من مىرسد.
همچنين در روايات سخت تأکيد شده است که در هر روز جمعه بر محمد و اهل‌بيت او هزار مرتبه صلوات بفرستيد و در روزهاى ديگر صد مرتبه و نيز امام محمد باقر عليه السلام فرمود: هيچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.
مهمترين زمان ها و مکان‌هايى که به فرستادن صلوات در آنها تأکيده شده به شرح زير است:
1. در هر مکانى که نام پيامبر صلى الله عليه و آله ذکر شود.
2. در ابتداى هر کلامى که داراى قدر و ارزش است؛ مثل خطبهها، سخنرانىها و ... که بهتر است با صلوات آغاز شود.
3. در ابتدا و انتهاى وضو.
4. هنگام ورود يا عبور از کنار مسجد.
5. در تعقيب نمازها، مخصوصاً نمازهاى صبح و مغرب.
6. قبل و بعد از دعا.
7. در خطبه هاى نماز جمعه، عيدين و روز عيد غدير.
8. در هر شبانهروز.
9. در ماه مبارک رجب، مخصوصاً روز عيد مبعث.
10. در ماههاى شعبان و رمضان.
11. هنگام بوييدن گل و ريحان.
12. بعد از عطسه کردن خود يا ديگرى.
13. هنگام ذکر و به يادآوردن نام خداوند.
14. هنگام اراده سفر.
15. هنگام سوارشدن بر مرکب.
16. هنگام طى مسيرى که به صورت سرازيرى است.
17. بعد از گفتن «اللّهم لبيک» در احرام حج.
18. هنگام داخل شدن در مسجدالحرام.
19. هنگام استلام حجر اسماعيل.
20. هنگام انجام طواف و سعى بين صفا و مروه.
21. هنگام وداع در ميان رکن و باب در روز عرفه.
22. هنگام وقوف در مشعر.
23. هنگام ذکر و به يادآوردن نام خداوند متعال.
24. هنگام ذبح قربانى و بريدن سر حيوانات.
25. هنگام طى مسافت راه مدينه.
26. هنگام مشاهده مدينه منوّره و حرم رسول خدا صلى الله عليه و آله.
27. هنگام توجه به قبر مقدس رسول خدا در بين قبر و منبر.
28. در ابتداى درس حديث.
29. در ابتداى موعظه، هدايت و راهنمايى ديگران.
30. هنگام برخاستن از مجلس.
31. هنگام مصافحه با برادر مسلمان.
هيچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام نيست.
________________________________
1- احزاب، 56.
2- تفسير نمونه، ج17، ص 418.
3- آثار الصادقين، آية الله احسانبخش، ج11، ص210.
4- نقل روايت از مرحوم فيضالإسلام در ترجمه صحيفه سجاديه.
5- ثواب الاعمال، شيخ صدوق، ص377.
6- آثارالصادقين، ج11، ص211.
7- اصول کافى، کلينى، ج3، ص416.
8- همان، ص213.
9- کنزالعمال، ج1، ص 489.
