* معنای واژه مشورت

واژه «شور» در لغت به معنای مکیدن زنبور از شیره گل‌ها و بیرون آوردن و استخراج نمودن عسل از کندوها توسط انسان، است.

و کلمات «شور، تشاور، مشاوره، مشورت» در اصطلاح به معنای استخراج رای و نظر صحیح می‌باشد. گویا انسان‌ها، از راه مشاوره، بهترین نظریه‌ها را جذب می‌کنند. (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج18، ص92 و تفسیر نور، محسن قرائتی، ج2، ص213)

* اهمیت مشاوره

قرآن کریم، مشورت نمودن را یکی از صفات نیک مومنان شمرده است. آنان در به‌دست آوردن نظر صحیح، با صاحبان عقل به رایزنی می‌پردازند و تلاش می‌کنند از میان نظرات گوناگون، بهترین آنها را گزینش نمایند. (زمر 18 - شورا 38) (تفسیر المیزان همان ص93)

1- اصولا افراد و خانواده‌هایی که کارهای مهم خود را با مشورت و صلاح‌اندیشی یکدیگر انجام می‌دهند و با صاحب‌نظران به رایزنی و مذاکره می‌نشینند، کمتر گرفتار «لغزش و خطا» می‌گردند.

امرهم شوری برای این بود/ کز تشاور، سهو و کژ کمتر بود  (مثنوی مولوی، دفتر ششم)

2- به عکس، زنان و مردانی که گرفتار استبداد رای هستند و خود را بی‌نیاز از افکار دیگران می‌پندارند، هرچند از نظر فکری فوق‌العاده نیز باشند، در اغلب موارد گرفتار اشتباهات بزرگی شده و در نهایت از عملکرد خود پشیمان می‌شوند.

مشورت در کارها واجب شود/ تا پشیمان در آخر کم بود  (مولوی، دفتر دوم)

3- استبداد رای، شخصیت آدمی را در میان توده مردم ضایع می‌کند و افکار را در مسیر جریان رشد متوقف می‌سازد و استعدادهای آماده را بلااستفاده می‌کند و به این ترتیب بزرگ‌ترین سرمایه‌های انسانی یک خانواده از دست می‌رود.
مرحوم طبرسی مفسر عالی‌مقام می‌گوید: مشاوره وسیله‌ای است برای جلوگیری کردن از صفت خودکامگی. (میناگر عشق، کریم زمانی ص824)

4- افرادی که در انجام کارهای مهم خود با دیگران مشورت می‌کنند، اگر در کارشان موفق شوند، از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، کمتر مورد «حسادت» واقع می‌گردند. زیرا مشاورین موفقیت آنها را نیز از خودشان می‌دانند و معمولا نسبت به کاری که خودشان در آن شریک‌اند، حسد نمی‌ورزند.

و چنانچه در کارشان نتیجه مطلوب حاصل نشود، مشورت‌دهندگان زبان و اعتراض و ملامت نمی‌گشایند، زیرا انسان‌ها به سرانجام کار خودشان، نه تنها اعتراض نمی‌کنند، بلکه دل‌سوزی و غم‌خواری نیز خواهند داشت.

5- یکی دیگر از فوائد مشورت، این است که زن و شوهر، ارزش شخصیت افراد و میزان دوستی و دشمنی آنها را با خودشان درک خواهند کرد. و این شناسایی راه را برای موفقیت آنان در زندگی هموار می‌کند.

و شاید مشورت‌های پیامبر(ص)، با آن قدرت فکری فوق‌العاده که در حضرتش وجود داشت، به‌‌خاطر مجموع این جهات بوده است.

پیامبر(ص) فرمود: «هیچ‌کس، هرگز با مشورت کردن، بدبخت نشد و هیچ فردی با خودرایی خوشبخت نشده است.»

امام علی(ع) نیز فرمود: «کسی که استبداد رای داشته باشد، هلاک و ضایع می‌شود و کسی که با اشخاص بزرگ، مشورت کند، در عقل آنها شریک شده است.» (تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج3، ص144-145)

ورچه عقلت هست با عقل دگر/ یار باشی، مشورت کن ای پدر  (مثنوی مولوی دفتر دوم)

با دو عقل از بس بلاها وارهی/ پای خود بر اوج گردون‌ها نهی (همان دفتر چهارم)

مشورت ادراک و هشیاری دهد/ عقل‌ها مر عقل را یاری دهد (همان دفتر اول)

رسول خدا(ص) برای رای و نظر مردم ارزش زیادی قائل بود، تا آنجا که برای احترام آنان، گاهی از نظر خود صرف‌نظر می‌کرد.

در جنگ احد با اینکه رای حضرت این بود که داخل شهر با دشمن مبارزه کنند، اما در نهایت پیشنهاد جوانان را پذیرفت و عملیات دفاع را در خارج از شهر مدینه سامان داد. با اینکه در این جنگ، پیروزی نصیب مسلمانان نشد، اما هیچ‌کس را به‌خاطر این نتیجه سرزنش و ملامت نکرد. (تفسیر نمونه همان ص144)

* مشاوره با خدمتکار

امام رضا(ع) فرمود: در عین اینکه پدرم (امام موسی کاظم(ع)) از همه عاقل‌تر بود،‌ با این حال گاهی با خدمتکار سودانی خود به مشورت می‌نشست. از امام(ع) پرسیدند: آیا شما هم با این‌گونه افراد مشورت می‌نمایید؟ فرمود: آری، چه‌بسا خداوند حق و موارد دلخواه ما را بر زبان او جاری می‌سازد. (میزان الحکمه، ج5، ص211)

* مشاوره با گروه مهاجر و انصار درباره جنگ

معاویه از بیعت با امیر‌المومنین(ع) خودداری کرد. امام با فرستادن نامه‌هایی کوشید او را از مخالفت باز دارد. اما او به هیچ وجه زیر بار نرفت.

امام(ع) مهاجر و انصار را به جلسه‌ای عمومی دعوت کرد و مسئله جنگ با معاویه را با آنان به مشورت گذاشت. اکثر حاضرین رای به جهاد دادند و برخی نیز مانند عدی بن‌حاتم، می‌گفتند، مشکل سیاسی را با نامه حل کنید.

امام علی(ع) نظر اکثریت را پذیرفت و در نامه‌ای به کارگزاران خود در اطراف کشور اسلامی از آنها برای جهاد با اهل شام کمک خواست و سپس لشکر خود را به طرف صفین حرکت داد. (داستان‌های روایی، سیداحمد فاضل بیارجمندی ص686- 687)

* مشاوران صالح

بدیهی است که برای مشاوره باید از کسانی استفاده کنیم که اهلیت آن را داشته باشند. در این جا به اختصار برخی از مهمترین ویژگی‌های مشاوران صالح را متذکر می‌شویم.

1- عاقل بودن:

مشاور محترم نسبت به طرفین نزاع، تعصب خاصی نداشته باشد. زیرا ممکن است برخی از مشاوران و خویشان نزدیک، از روی تعصب، کفه ترازو را به نفع یک طرف سنگین‌تر کند.

او باید دارای فکری آزاد و منشی برادرانه و دل‌سوزانه بوده باشد. در یک کلام فردی متدین و علاقه‌‌مند به گشودن گره‌های زندگی باشد.

2- آگاهی و دانایی:

مشاور مورد نظر باید نسبت به موضوع مورد بحث، آگاهی لازم را داشته باشد. ورود بدون علم کافی در مسائل خانوادگی، نه تنها به حل مسائل کمکی نمی‌کند، بلکه به پیچیدگی‌های آن نیز می‌افزاید.

3- رازداری و امانت‌داری:

مشاور باید امین خانواده باشد، تا عیب و نقص و اسرار نهان آن‌ها را فاش نسازد. اطلاعات درون زندگی زن و شوهر، برای مشاور محترم حکم امانت را دارد. او در حفظ این امانت باید متعهد و کوشا باشد و با افشاء آن‌ها نباید خیانت در امانت کند. (میزان‌الحکمه، محمدی ری‌شهری، ج 1 ص 557 و نصایح لقمان‌حکیم، سید هدایه‌الله مسترحمی ص 77، 199، 200)

* مشاوران ناصالح

مسلم است که هرکسی نمی‌تواند، طرف مشورت قرار بگیرد. زیرا گاهی خود آنان نقاط ضعفی دارند که مشورت با ایشان مایه بدبختی و عقب‌افتادگی است.

به ما سفارش شده است که با گروه‌های زیر هرگز مشورت نکنید:

1- انسان بخیل:

زیرا او شما را از انفاق و کمک به دیگران باز می‌دارد. و پیوسته آدمی را از فقر می‌ترساند. چنین آدمی خانواده را از رسیدن به اهداف متعالی خود، مانع می‌شود.

2- انسان ترسو:

زیرا او شما را از انجام کارهای مهم و بزرگ، باز می‌دارد. و راه‌ حل مشکلات را برایتان تنگ می‌نماید.

3- انسان حریص:

زیرا او به خاطر به دست‌ آوردن مال و ثروت و یا کسب مقام و منافع شخصی، راه ظلم و ستم را در نظر شما زیبا و موجه جلوه می‌دهد.

4- دروغ‌گو:

زیرا او مانند سراب، مسیر دور را نزدیک و مسیر نزدیک را دور نشان می‌دهد. (میزان‌الحکمه همان و تفسیر نمونه همان ص 146)

* طرح مشکل

در زمان‌های نه چندان دور، اختلافات خانوادگی با کمک ریش‌سفیدان و بزرگ‌ترهای فامیل، حل و فصل می‌شد. آن‌ها با راهنمایی‌های پدرانه خود میان زن و شوهر، آشتی و صلح برقرار می‌کردند. و این گونه همسران با یکدیگر، بدون پرداخت هزینه‌های سنگین مالی و آبرویی، زندگی شیرین و خوشی داشتند.

اما امروز، اولاً زن و شوهر به علت وجود مشغله‌های گوناگون، کمتر فرصت پیدا می‌کنند که با هم گفتگو و مباحثه و هم‌دلی نمایند.

ثانیا، اندک فرصتی را هم که می‌یابند کنار هم باشند، چه بسا خودشان را سرگرم فضای مجازی می‌نمایند. بنابراین اگر مسائلی هم در زندگی زناشویی داشته باشند، هم‌چنان لاینحل باقی می‌ماند. ثالثاً آن هنگام هم که نیاز به مشاوره دارند، برای آن باید هزینه سنگین پرداخت کنند و برخی خانواده‌‌ها نیز به خاطر ناتوانی‌ مالی و بلکه برای صرفه‌جویی از خیر مشاور نیز می‌گذرند.

* راه حل مشکل

به نظر می‌رسد که در مرتبه اول بدون تردید، خود همسران بهترین و مناسب‌ترین افراد برای مشاوره با یکدیگرند. برادر و خواهر گرامی، بسیار بسیار ضروری است که برای گفتگو و هم‌‌اندیشی با همسر خود، وقت فراوانی صرف نماییم. هر اندازه با هم باشیم، باز هم کم است، کلید حل معضلات زندگی دست خودمان است. اگر لازم باشد، باید مرخصی‌کاری گرفت تا با همدیگر بیشتر همزبانی و همدلی کنیم.

موقعی که همسرم با من حرف می‌زند، حواسم را باید کاملا جمع کنم، روبه‌روی او بنشینم و مستقیم به او نگاه کنم و با تکان دادن سر و صورت گفته‌های وی را بیشتر مورد توجه قرار دهم.

وسط صحبت‌های او خودم را مشغول کاری نکنم. خوب به حرف‌هایش گوش کنم. این را مطمئن باش که با همین روش خیلی از مسائل داخلی شما قابل حل است. و نیازی به مشاوره بیرونی نیست. بنده خانواده‌هایی را سراغ دارم که بعد از گذشت بیش‌ از سی، چهل سال هنوز مشاوری غیر از خودشان به درون منزل راه پیدا نکرده است.

در مرتبه بعد، پدران و مادران و اقوام نزدیک، برای امر مشاوره مناسب‌تر هستند. زیرا اسرار درونی خانواده به بیرون درز نمی‌کند. ضمن این که هزینه‌ای نیز برای صندوق ذخیره خانواده ایجاد نمی‌کند.

دعوت از فامیل نزدیک برای امر مشاوره، علاوه بر این که نوعی احترام قائل شدن و ارج نهادن به آن‌‌هاست، از لحاظ هم‌خونی و جهات روحی و روانی نیز تاثیر زیادی در حل شدن مشکل خواهد داشت.

در مرتبه سوم، استفاده از مشاور کارشناس است. دوام و بقاء زندگی مشترک، ارزش آن را دارد که هر مقدار که لازم باشد، برایش هزینه کرد.

البته در انتخاب مشاور باید دقت کرد. برخی مشاوران راهکارهای درمان‌گرها و روانشناسان غربی را تجویز می‌کنند که غالبا برای ما مردم مشرق‌زمین به ویژه ما مسلمانان، مفید فایده نمی‌باشد.

استفاده از عالمان دینی وارسته که با دل‌سوزی و نگاهی خیرخواهانه و فقط برای کسب رضای خدا، در امر زناشویی وارد می‌شوند، بسیار مفید و سازنده است.

*جمع‌بندی

همان‌طور که ملاحظه نمودند، محور بحث ما درباره مشورت در همه زمینه‌های زندگی بوده و تاکید شد که بهره‌مندی از اصل مشورت یک روش عقلانی و مورد قبول تمام انسان‌های منصف و عاقل است.

در بیشتر خانواده‌‌ها، در صورت عدم توجه جدی به آن، ممکن است منجر به نزاع‌های پی‌درپی و سرانجام خدای نکرده به جدایی کشیده شود.