خداوند در آیات متعددی از هدایتگری ائمه علیهم السلام صحبت نموده است. نظیر آیات:«وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا»(۱)  «و آنان را رهبر و امام مردم قرار دادیم تا خلق را به فرمان ما هدایت کنند.»

هُوَ اَلَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ اَلْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی اَلدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ اَلْمُشْرِکُونَ (۲)، « او کسی است که رسولش را با هدایت و دین حقّ فرستاد تا او را بر همۀ آیین‌ها غالب گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند» گروهی از مفسرین، این آیه را به عصر ظهور امام زمان علیه السّلام تطبیق داده‌اند؛ زیرا تنها در آن زمان است که هیچ‌کس در روی زمین نیست جز آن‌که وارد دین اسلام شده یا تحت سلطۀ اسلام قرار خواهد گرفت.»(۳)

اما یکی از زیباترین و پرمعناترین آیات قرآن «آیه نور» آیه ۳۵ سورۀ نور است.

اَللّهُ نُورُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ اَلْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ اَلزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لاغَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِیءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اَللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اَللّهُ اَلْأَمْثالَ لِلنّاسِ وَ اَللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ

خدا نور آسمان‌ها و زمین است. مثال نور او به چراغ‌دانی می‌ماند که در آن چراغی نهاده باشند و آن چراغ در شیشه‌ای قرار گرفته که مانند ستاره‌ای درخشان نورافشانی می‌کند و از درخت زیتون با برکتی شعله‌ور گردد و آن درخت، شرقی یا غربی نباشد و بدون آن‌که روغن آن با آتشی برخورد داشته باشد روشنایی بخشد. نوری است بر فراز نور و خدا هرکسی را بخواهد به طرف نور خود هدایت می‌کند و خدا این مثال‌ها را برای مردم می‌زند و او بر همه چیز دانا است.

سید هاشم بحرانی در کتاب «غایة المرام» در تفسیر این آیه، حدیثی را از امیر المؤمنین علی علیه السّلام نقل کرده است که آن حضرت هر قسمت از این آیۀ شریفه را به وجود مقدس یکی از معصومین علیهم السّلام تفسیر و تأویل نموده‌اند و آخرین فراز این آیه «یَهْدِی اَللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ» را به قائم آل محمد صلّی اللّه علیه و اله یعنی حضرت مهدی علیه السّلام تفسیر فرموده است.(۴)

حضرت علی علیه السّلام فرمودند: 

مراد از «مشکوة» حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و اله است و «مصباح» من هستم، و مقصود از «زجاجه» حسن و حسین علیهما السّلام هستند و «کوکب درّی» امام سجّاد علیه السّلام، «شجرۀ مبارکه» امام باقر علیه السّلام، «زیتونه» امام صادق علیه السّلام، «لا شرقیه» امام موسی بن جعفر علیه السّلام، «لا غربیه» امام رضا علیه السّلام، «یکاد زیتها یضیئ» امام جواد علیه السّلام، «و لو لم تمسه نار» امام هادی علیه السّلام، «نور علی نور» امام حسن عسگری علیه السّلام و «یهدی اللّه لنوره من یشاء» قائم آل محمّد حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف است.

حضرت مهدی علیه السّلام آخرین نور خداست که زمین و آسمان را به نور خویش روشن نموده «و اشرقت الارض بنورکم»( و زمین به نور شما روشن گشته است، بخشی از زیارت جامعه کبیره)  و خداوند متعال هر کسی را که اراده کند به نور او هدایت خواهد کرد.(۵)

با توجه به آیات فوق «...انبیا و اولیای الهی که آشنایان طریق‌اند، سفیران هدایت خلق‌اند، از این‌رو خدای سبحان نبی اعظم خویش را به صبر و همقدمی با سالکان جاده عبودیت امر می‌کند: وَ اِصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ (۶)زیرا سالکی که بداند راهنمای مهربان با اوست، مسیر را بی‌اضطراب می‌پیماید؛ ولی اگر راهنما ایصال به مطلوب نکرده او را رها سازد و فقط به نشان دادن راه-ارائه طریق-بسنده کند، سالک یا به مقصد نخواهد رسید یا وصولش به مقصود با دشواری و اضطراب همراه خواهد بود.

مفاد آیه مورد بحث، همیشه زنده است، چون آیه درباره رسالت و شخصیت حقوقی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است؛ نه شخصیت حقیقی و بدن عنصری ایشان. در زمان ظهور و حضور وجود مبارک آن حضرت صلّی اللّه علیه و آله و سلّم  بشر هم در خدمت حضور عنصری آن جناب بود و هم در حضور رسالی و ولایی‌اش؛ امّا اکنون تنها در سایۀ رحمت و ولایت و رسالت او به سر می‌برد. هم‌اکنون نیز اگر کسی در بامداد و شامگاه اهل ذکر باشد و به نماز واجب و مستحب و انجام فرائض و نوافل بپردازد و کارش برای خدا و در مسیر حلال باشد، سالک راه و همسفر رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و عترت طاهرین علیهم السّلام و نیز همراه وجود مبارک ولیّ عصر عجل اللّه تعالی فرجه است.

گرچه این آیه کریمه خطاب به پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است، لیکن امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه که جانشین آن جناب است نیز مخاطب این آیه کریمه است و به آن عمل می‌کند و براساس آن، راهنما و همسفر سالکان طالب وجه اللّه است؛ یعنی پیشاپیش آن‌ها قدم می‌نهد و سالکان در پی قدوم او گام برمی‌دارند.

اهل این طریق، احساس امن و آرامش می‌کند و می‌یابد که مولای او پیشاپیش وی در حرکت است. او نه تنها جامعه را در سیاست و حکومت [واحد جهانی] رهبری می‌کند، مولای سالکان کوی وصال نیز هست و آنان را در این مسیر نیز گام به گام پیش می‌برد. او امام دل‌هاست، همان‌طور که امام بدن‌هاست؛ و امام جهاد اکبر است، همان‌گونه که رهبر جهاد اوسط و جهاد اصغر است.

...امامان معصوم علیهم السّلام، افزون بر رهبری ظاهری و اداره امور ملکی، سیر درونی و رهبری ملکوتی جامعه را نیز به عهده دارند. اگرچه بیگانگان رهبری ظاهری را از ائمه اطهار علیهم السّلام گرفتند و آن ذوات مبارک را خانه‌نشین کردند، رهبری ملکوتی، حقیقتی است که از وجود مقدسشان جدایی و زوال نمی‌پذیرد، زیرا چنین قیادت ملکوتی نه با نصب اعتباری اعطا می‌شود و نه با تهاجم و غصب ظاهری از دست می‌رود.

نماز نمازگزار اگر پذیرفتنی باشد، کلمۀ طیّبی است که به سوی خدا بالا می‌رود و مایه تقرب صاحب آن به خدای سبحان می‌شود، زیرا الصلاة قربان کل تقی(۷)و روزه، زکات، حج و دیگر عبادات نیز هرکدام چنین است و براساس إِلَیْهِ یَصْعَدُ اَلْکَلِمُ اَلطَّیِّبُ (۸)این صعود و تقرّب، سیری صیرورت گونه دارد که مسلما نیازمند تحریک و رهبری است؛ یعنی عمل صالح و صاعدی باید که دیگر اعمال را بالا برد و عامل سائد و اسوه‌ای باید که دیگر عاملان را رهبری کند و چنین رهبری، عمل صالح انسان کامل است که امام معصوم هر عصری است. اوست که نمازش، نماز هر نمازگزار متقی را امامت می‌کند و وجود مبارکش نیز رهبری ملکوتی انسان‌ها به سوی هدف نهایی آفرینش بشر را بر عهده دارد.» (۹)

منابع:

۱- سوره انبیا ، ۷۳

۲ - سوره توبه ، ۳۳

۳-قرآن و ظهور حضرت مهدی علیه اسلام ، علی اصغر رضوانی ص۱۷-۱۴

۴- القطره، ج  ۱ ، ص  ۷۳۴ . به نقل از تفسیر برهان، ج  ۳ ، ص  ۱۳۶  و غایة المرام، ص  ۳۱۷ 

۵-امام حاضر ، مدیر ناظر ص۹۳

۶-سورۀ کهف، آیۀ  ٢٨

۷-  اصول کافی ج۳ ص۲۶۵

۸- سورۀ فاطر، آیۀ ١٠

۹ -امام مهدی (عج) موعود وموجود صص۹۳-۸۹