محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران پس از دیدار دو روزه خود از عمان، روز سه‌شنبه مسقط پایتخت این کشور را به مقصد تهران ترک کرد. اما در حالی که موضوع اصلی این سفر از پیش اعلام نشده بود، با توجه به چندین دهه نقش‌آفرینی میانجی‌گرایانه عمان در تحولات منطقه‌ای و در مناسبات میان ایران و آمریکا، رسانه ها و تحلیلگران در انتظار اطلاع‌رسانی منابع آگاه از موضوعات و مذاکرات پشت پرده میان طرفین ماندند.
پس از انتظاری یک روزه صبح سه شنبه ابتدا خبر دیدار ظریف و محمد عبدالسلام سخنگوی جنبش انصارالله منتشر شد و سپس رسانه ها به نقل از منابع دیپلماتیک ایرانی از موافقت ریاض با انجام مذاکرات مستقیم با انصارالله برای حصول یک توافق جهت پایان دادن به جنگ پنج ساله خبر دادند.
براساس گزارش سایت لبنانی العهد این منبع دیپلماتیک ایرانی در ادامه گفته است: طرف سعودی در حال کوتاه آمدن از شروط سابق خود است و اذعان ریاض به حق یمنی‌ها در تعیین سرنوشت خود، اجازه رسیدن به نتایج خوب را به آنها خواهد داد.
مذاکرات عمان
مذاکرات عمان میان عربستان و انصارلله یمن به صورت غیرمستقیم و با واسطه از ماه سپتامبر و پس حمله سنگین پهبادی و موشکی یمن به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان که منجر به قطع نصف صادرات نفت این کشور گردید، آغاز شد.
در 11 نوامبر ، شاهزاده خالد بن سلمان ، معاون وزیر دفاع سعودی عمان و برادر ولیعهد به عمان سفر کرد تا در مورد شروع مذاکرات با یمنی ها برنامه های ریاض را اعلام کند. این واقعیت که شاهزاده خالد به پرونده یمنی منصوب شد نشانه ای مثبت تلقی می شد از اینکه عربستان اینبار به صورت جدی برای شروع مذاکرات با انصارالله تصمیم دارد زیرا مسئله یمن پیچیده ای است و به یک تصمیم گیرنده تمام وقت نیاز دارد که محمد بن سلمان به آن اعتماد داشته باشد.
پس از انجام این سفر جمال عامر ، از هیئت مذاکره کننده انصارلله 13 نوامبر به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که دو طرف از طریق کنفرانس ویدئویی طی دو ماه گذشته ارتباط برقرار کرده اند.
اما با این حال به گفته مقمات یمنی مذاکرات با واسطه عمان فراگیر و با هدف پایان جنگ نبود بلکه بر اهداف موقت، مانند بازگشایی فرودگاه بین المللی اصلی یمن در صنعا، که توسط ائتلاف سعودی در سال 2016 تعطیل شده است، و مبادله زندانیان و اسرا متمرکز شده بودند. این موضوع در کنار تحرکات عربستان در انتقال تسلیحات عربستان به جنوب یمن بدبینی صنعا به اراده واقعی سعودی‌ها به حل مخاصمه را موجب شود که می توانست مذاکرات عمان را ناکام بگذارد.
نگرانی های اصلی سعودی ها شامل از بین بردن توان موشکی بالستیک و هواپیماهای بدون سرنشین انصارالله و از طرف دیگر امنیت مرزی پادشاهی دانست. در واقع سعودی ها با شروطی پا به مذاکرات گذاشته بودند تا اولاً برخلاف شعارهای سیاسی و تبلیغاتی که پیشرفت‌های نظامی انصارالله را انکار میکند، تضمینی برای عدم توسعه توان بالستیکی انصارالله کسب کنند و از سوی دیگر اطمینان یابند که حوثی ها عامل نزدیک شدن ایران به مرزهای سعودی نباشند.
طبیعتاً این شروط نشان از اجبار عربستان بر خلاف میلش از آمدن بر پای میز مذاکره برای پایان دادن به تجاوز 5 ساله به یمن دارد. جنگ عربستان سعودی را از نظر مالی فرسوده كرده و وخیم تر شدن اوضاع نظامی در جنوب به نفع آنها نیست. بزرگترین انگیزه برای ورود ریاض به گفتگو مستقیم با انصار الله پس از حمله به تأسیسات آرامکو ترس از آسیب رساندن به اقتصاد سعودی و ناامیدی ریاض از حمایت نظامی و واکنش ترامپ بود.
از طرف دیگر سعودی ها توسط مقامات دولت مستعفی نیز از انجام مذاکرات نهی می شوند. عبدالعزیز جباری منصور هادی و همچنین معاون رئیس پارلمان عدن با نگرانی از عدم آگاهی از محتوای مذاکرات عمان، صلح با صنعا را یک اشتباه شدید نامید و اعلام کرد که سعودی ها از این امر عمیقا پشیمان خواهند شد.
با توجه به این شرایط در طول دو ماه گذشته انصارالله یمن نسبت به یکسان نبودن شعار و عمل سعودی ها برای پایان جنگ انتقاد می کردند و نسبت به حمله مجدد به عمق عربستان در پاسخ به حملات گاه و بیگاه هوایی ریاض هشدار می داند که این امر فضای مذاکره را متزلزل می کرد.
شواهد تغییر و نقش ایران
از اوایل ماه جاری میلادی به مروز اخبار و اطلاعات حاکی از پیشرفت زمینه ها برای شروع مذاکره مستقیم و جدی میان طرفین بود. 4 دسامبر بن علوی وزیر خارجه گفت: با توجه به اوضاع یمن ، همه طرفها موافق هستند که زمان آن رسیده که این درگیری حل شود و به خشونت پایان دهند.
وی افزود: "عربستان سعودی و رهبری الحوثی دارای کارتهای قدرت زیادی هستند که منجر به توافق جامع و نهایی می شود تا درگیری در یمن پایان یابد."
از طرف دیگر دو هفته پیش در یک جلسه توجیهی در شورای امنیت سازمان ملل متحد، مارتین گریفیتس فرستاده سازمان ملل در امور یمن به مساله تبادل اسرا و برقرای آتش بس دو طرفه به عنوان نشانه های مثبت بی سابقه اشاره کرد. این دیپلمات سابق انگلیسی به کاهش عمده حملات هوایی در یمن اشاره کرد و گفت: "در هفته های اخیر ، برای اولین بار از زمان شروع درگیری ها ، 48 ساعت بدون حمله هوایی وجود داشته است." وی همچنین گفت که از اواخر ماه سپتامبر حملات هواپیماهای بدون سرنشین و موشک های بالستیک یمن به عربستان متوقف شده اند.
موضع تهران در طول جنگ یمن همواره تاکید بر پایان تجاوز به این کشور و استقبال از مذاکرات یمنی- یمنی و به دور مداخله خارجی بوده است. اگرچه دولت‌ها و رسانه های غربی و عربی تهران را به ارسال تجهیزات نظامی به یمن همانند پهبادها و موشک‌ها متهم میکنند اما هیچگاه این موضوع با اثبات نشده است و گزارش اخیر دبیرکل سازمان ملل نیز واقعیت پیشرفت های نظامی یمن را اثبات میکند. طبیعتاً موضوع یمن یکی از مهمترین چالش های اختلافی میان عربستان و ایران در منطقه طی سالیان اخیر بوده است لذا با توجه به دعوت مکرر مقامات ارشد ایرانی از ریاض برای گفتگو و حل اختلافات، حل موضوع یمن و کمک به پایان جنگ در این کشور می تواند یک مقدمه مناسب برای بهبود روابط دوکشور باشد. در این شرایط به طور حتم نقش آفرینی ایران در مذاکرات عمان برای پیشبرد مذاکرات مثبت و سازنده است.
