در شرایطی که شیوع کرونا در سطح جهانی کاهش مناسبات دیپلماتیک را در سطزح جهانی به همراه داشته و از تعداد دیدارهای دیپلماتیک به شکلی بی سابقه کاسته شده اما دستگاه وزارت خارجه ایران در مسیر مذاکره و گفتگو با همسایگان خود در منطقه غرب آسیا، راهبرد نسبتا منسجم و فعال دارد. در همین راستا، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران طی سفری دو روزه در 14 و 15 ژوئن 2020 (25 و 26 خرداد 1399) برای دیدار و رایزنی با مقام‌های سیاسی ترکیه وارد شهر استانبول شده است. در این سفر وزیر امور خارجه ایران با مولود چاوش اغلو، همتای ترکیه‌ای خود دیدار کرده و گفتگوهایی میان دو طرف انجام شده است.
این سفر در شرایطی انجام می‌گیرد که از یک سو، شیوع کرونا مشکلاتی را در حوزه مبادلات ارتباطی در زمینه مسافرت هوایی - زمینی و نیز مبادلات بازرگانی به وجود آورده بود و از سوی دیگر، سطحی از اختلاف‌نظرها و همکاریهای گذشته پیرامون مسائل منطقه‌ای همچنان میان دو کشور پا برجا است. با نظر به این دو سطح، اکنون این مساله مطرح می‌شود که در مقطع کنونی مهم‌ترین موضوعات مورد گفتگوی دو طرف چه خواهد بود و تهران چه اهدفی را از انجام این سفر دیپلماتیک پیگیری خواهد کرد؟ در پرداختن به این پرسش کلید می‌توان به چهار محور مهم اشاره کرد.
گذار از وضعیت کرونایی
اولین و شاید در دسترس‌ترین سطح مذاکرات وزاری خارجه ایران و ترکیه را می‌توان پیرامون برداشته شدن موانع ایجاد شده در مناسبات دو طرفه بعد از شیوع ویروس کووید 19 مورد ارزیابی قرار داد. متعاقب شیوع کرونا در ایران، دولت ترکیه مرزهای هوایی و زمینی خود را بر روی ایران بست که البته با توجه به تهدیدات این بیماری امر منطقی و عادی به نظر می‌رسید؛زیرا هر دو کشور درگیر در مواجهه با این بیماری بودند. در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد در اولین سطح بحث از سرگیری مجدد پروازهای هوایی میان دو کشور در دستور کار قرار گرفته و مقر شده که از ابتدای ماه آگوست سال جاری میلادی (11 مرداد ماه ) پروازهای میان دو کشور از سر گرفته شود.
در سطحی دیگر، بازگشایی مرزها، تبادل مسافران و گردشگران دو کشور و نیز گسترش فعالیت‌های تجاری میان دو کشور نیز دیگر محورهایی هستند که مورد گفتگوی دو طرف قرار گرفته‌اند که البته نتایجی نیز در این زمینه حاصل شده است. در این زمینه، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه پس از دیدار با محمد جواد ظریف، همتای ایرانی خود در استانبول با اشاره به اینکه در حال تسهیل رفت و آمد در مرزها هستیم گفت: «مرزها را باز کرده ایم و تلاش‌های خود برای فعالیت خطوط هوایی و زمینی ادامه خواهیم داد. این برای بخش گردشگری هر دو طرف بسیار مهم است. ما بر اساس منافع مشترک به بهبود روابط دوجانبه ادامه می‌دهیم.»
تقویت همکاری ها در زمینه امنیتی
دومین سطح مورد مذاکره میان ایران و ترکیه در جریان سفر ظریف به استانبول را می‌توان در ارتباط با تقویت همکاریهای مشترک در زمینه مبارزه با تروریسم مورد ارزیابی قرار داد. متاسفانه طی هفته‌های گذشته، سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه طی اظهاراتی از حضور نیروهای گروهک تروریستی پ‌ک‌ک در ایران سخن به میان آورده بود که البته با پاسخ قاطع فرماندهان نظامی ایرانی نیز همراه شد. به گونه‌ای که سردار سرتیپ پاسدار محمد پاکپور فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، طی اظهاراتی هر گونه حضور نیروهای پ‌ک‌ک در ایران را تکذیب و نسبت به اظهارات غیرمسئولانه مقامات دولت ترکیه هشدار داده بود.
در شرایط کنونی نیز به نظر می‌رسد بحث همکاریهای مشترک در مواجه با تهدیدات امنیتی یکی از اهداف مهم و اصلی ظریف در جریان دیدار با مولود چاوش اغلو، در استانبول بوده است. در این زمینه، چاوش اوغلو با اشاره به گفتگوها درباره مبارزه مشترک با تروریسم گفت: در منطقه شاهد اقدامات تروریستی هستیم. تروریسم دشمن مشترک همه ماست. باید همکاریهای خود در این زمینه را در آینده هم ادامه دهیم. قدر مسلم این است که کنش‌های جمهوری اسلامی ایران طی چند سال گذشته، به خوبی نشان داده که تهران از هر اقدامی برای مبارزه با تروریسم و تامین مرز هماسیگان کوتاهی نکرده است. در وضعیت جدید نیز از دیدگاه ایران، حفظ همکاریهای امنیتی میان دو طرف از جایگاهی ویژه برخوردار است و به طور حتم تهران نسبت به افزایش هماهنگی‌های امنتی با آنکارا رغبت دارد.
از سر گیری انتقال مجدد گاز
یکی دیگر از اهداف سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه را می‌توان در ارتباط با از سر گیری انتقال گار ایران به ترکیه دانست. متاسفانه از 12 فرودرین سال جاری به دلیل انفجار خط لوله انتقال گاز «پارس» توسط عوامل گروهک تروریستی ترکیه، صادرات گاز ایران به ترکیه قطع شده است اما در این میان نکته قابل توجه این است که دوت انکارا تا کنون رغبتی نسبت به ترمیم این خط انتقال گاز نشان نمی‌دهد و حتی درخواست ایران برای ترمیم این خط لوله را با هزینه خود رد کرده است.
بر اساس توافق‌نامه 25 ساله در سال 1994، سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز از خط لوله پارس از ایران به ترکیه صادر خواهد شد اما وقفه کنونی‌ای که به واسطه انفجار رخ داده این امر را در معرض تردید قرار داده است. در نتیجه امر مساله از سرگیری انتقال گاز ایران مجددا در دستور کار قرار گرفته است. به گونه‌ای که در این زمینه، محمد حواد ظریف در نشست مطبوعاتی خود با چاوش اغلو تصریح کرد: در پایان ماه جاری انتقال گاز به ترکیه مجددا آغاز می‌شود.»
تقویت مناسبات دیپلماتیک
یکی دیگر از اهداف سفر محمد جواد ظریف به استانبول را می‌توان تقویت مناسبات میان تهران و آنکارا مورد ارزیابی قرار داد. طی ماههای گذشته به دلیل شیوع کرونا، نه تنها ایران و ترکیه، بلکه میان تمامی کشورهای جهان سطح از سردی در مناسبات دیپلماتیک حاکم شده که البته این امر تا حدود عادی به نظر می‌رسد. در شرایط جدید با ایتکار دیپلماتیک تهران در مقطع کنونی به نظر می‌رسد دو طرف در پی آن هستند که مناسبات دیپلماتیک خود را تقویت کنند.
در همین زمینه به نظر می‌رسد تدابیری از سوی وزاری خارجه دو کشور برای تقویت مناسبات دیپلماتیک اتخاذ شده است. در همین راستا، مولود اوش اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه با یادآوری اینکه قرار بود قبل از شروع شیوع ویروس کرونا نشست شورای راهبردی سطح عالی دو کشور با حضور رجب طیب اردوغان٬ رئیس جمهور ترکیه در ایران برگزار شود٬ اظهار داشت که این نشست پس از کرونا انجام خواهد شد. وزیر امور خارجه ترکیه همچنین تصریح کرد: در موارد مرتبط با اموال غیر منقول متعلق به نمایندگی‌های دیپلماتیکی دو کشور به توافقات جدید رسیدیم.
