کتابشناسی اندیشه سیاسی عاشورا
نمایه توصیفی 50 کتاب با رویکرد سیاسی به عاشورا
امام حسین (ع)، مظهر عزت و افتخار توحیدی و انسانی است و قیام و نهضت او مصداق بینقص خود باوری، کرامت، نیرومندی و استواری یک انسان واقعی و الگوی تمام عیار برای بینشها، منشها و کنشهای فردی و اجتماعی به شمار میآید .
درباره سیدالشهدا، تاکنون آثار بسیاری در قالب کتاب و مقاله از نخستین سالهای پس از واقعه کربلا تاکنون به هدف بازگویی و تبیین شخصیت امام حسین (ع) و نهضت عاشورا نوشته شده است . یکی از ابعاد مورد توجه در آثاری که درباره نهضت امام حسین (ع) نگاشته شده، تبیین و تحلیل بعد سیاسی آن است که محوری عمده بلکه محور اصلی این قیام میباشد . برخی از این آثار که در قالب کتاب منتشر شده، موضوع اصلی آن نگاه به عاشورا از همین منظر است و برخی نیز در کنار دیگر مباحث، به این بعد پرداختهاند آنچه اینک پیش روی دارید، نگاهی بس کوتاه به پنجاه کتاب است که محور اصلی مباحث آنها اندیشه سیاسی عاشورا بوده و از میان دهها کتاب، برای معرفی انتخاب شدهاند . همانگونه که این مجموعه از میان عناوین گستردهترین گزینش شدهاند، طبعا کتابهای ارزشمند و قابل توجه دیگری نیز در این موضوع وجود دارد که چه بسا از دید نویسنده پنهان مانده یا در دسترس نبودهاند . و از آنجا که انگیزه معرفی این مجموعه فهرستنویسی تمام آنچه در این باره منتشر شده نمیباشد طبعا جای خردهگیری نخواهد بود که چرا به همین اندک بسنده شده است . نویسنده محترم، یکصد عنوان را معرفی کرده بود اما مجله از آن میان به آنچه پیش روی دارید بسنده کرد; همین اندک نیز میتواند نمایی کلی از تلاشهای علمی پژوهشی که در این زمینه صورت گرفته به دست دهد و نیز علاقهمندان و پژوهشگران را با منابع متناسب با موضوع ویژهنامه آشنا سازد . انشاءالله
نیاز به تاکید نیست که معرفی آثار یاد شده لزوما به معنای تایید مطالب و دیدگاههای آنها نمیباشد . ضمنا ترتیب عناوین بر اساس حروف الفبا شکل گرفته است .1 . آذرخشی دیگر از آسمان کربلا
مصباح یزدی، محمد تقی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوم، 1379، 239ص .
مجموعه چند سخنرانی در تحلیل قیام عاشورا و بیان اهداف امام حسین (ع) از اقدام علیه یزید است . نویسنده به منظور زدودن برخی شبهات موجود راجع به بزرگداشت عاشورا و علل و زمینههای بروز آن و گریه و عزاداری بر امام حسین، مجموعه حاضر را تدوین کرده است . وی به روش تحلیلی و با استناد به آیات و احادیث، هدف امام حسین را اجرای حدود الهی و عمل به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دانسته و با اشاره به مندرجات برخی روزنامهها، از مروجان تساهل و تسامح دینی و مردم سالاری که اعمال خشونت را مطلقا نفی میکنند، به شدت انتقاد کرده است .
برخی سرفصلهای کتاب چنین است: شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن، نقش عاشورا در بقای اسلام، زمینههای قیام عاشورا، پیشینه تاریخی واقعه عاشورا، زمینههای اجتماعی انحراف جامعه، عوامل انحراف جامعه، تشابه جامعه ما با زمان امام حسین (ع)، روشهای به کارگیری عوامل انحراف جامعه از سوی معاویه، علل و انفعال جامعه در برابر فعالیتهای معاویه، راههای مقابله با عوامل انحراف از جامعه، هدف قیام عاشورا، اصلاح مفاسد هدف اصلی قیام امام حسین (ع)، امر به معروف و نهی از منکر، مصادیق امر به معروف و نهی از منکر به معنی عام، وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر و ...2 . ارزیابی انقلاب امام حسین (ع) از دیدگاه جدید
شمس الدین، محمد مهدی; مترجم: مهدی پیشوایی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری الست فردا، چاپ اول، 1379، 285ص .
نویسنده در این اثر طی سه بخش اصلی به ارزیابی و تبیین نهضت عاشورا برآمده است . در بخشی از کتاب آمده است: اگر مبدا انقلاب امام حسین (ع) را سال 60 یا 61 هجری بگیریم، سخت اشتباه کردیم . مبدا انقلاب امام حسین (ع) سال 60 هجری نبوده، بلکه سالهای پس از وفات پیامبر (ص) بود ... ، انقلاب خونین امام حسین (ع) حلقهای از زنجیر حوادث بود که یک سر آن به فاجعه کربلا و سر دیگر آن به ماجرای سقیفه منتهی میشد و این حلقه در کربلا نیز خاتمه نیافت; بلکه سرچشمه انقلاب و قیامهای خونین دیگری گردید .
نگارنده در بخش نخست «شرایط سیاسی و اجتماعی انقلاب امام حسین (ع)» را ذیل این مقولات بررسی میکند: سرچشمه انحراف، منطق سقیفه، روش عمر در تقسیم بیت المال، مسئله شوری، نتایج زیان بار شورا، سیاست مالی و اداری عثمان، تسلط بنیامیه، سیاستهای معاویه، و حکومت معاویه .
در بخش دوم «موجبات و انگیزههای انقلاب» با مباحثی از این دست ارزیابی میشود: روش امام حسین (ع) در برابر یاستبنیامیه، عواملی که امام حسین (ع) را وادار به صلح با معاویه کرد، ویژگیهای یزید، عکس العمل امام حسین (ع) در برابر ولیعهدی و بیعتبا یزید، انگیزههای انقلاب امام حسین (ع) از نظر افکار عمومی، و راز مخالفت امام حسین (ع) با حکومتیزید و .. .
بخش سوم به تبیین «آثار و نتایج انقلاب امام حسین (ع) در حیات جامعه اسلامی» اختصاص یافته است . برخی مباحث این بخش عبارتاند از: قطع نفوذ دینی امویان، بیداری مسلمانان، رسوایی یزید، شروع انقلابهای زید بن علی، ابیالسریا، عبدالرحمن ابن اشعث، و قیام مختار و ...3 . امام حسین (ع) از زبان استاد شهید مرتضی مطهری (ره)
عزیزی، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415ص .
نویسنده کتاب با الهام از این سخن فقیه فرزانه حضرت امام خمینی (ره) که آثار استاد شهید مطهری را از مهمترین آثار اسلامی دانسته، استخراج نظرات آن استاد شهید و تدوین و تبویب مجموعه آثار ایشان در باره امام حسین (ع) را سرلوحه کار خویش قرار داده است . این اثر از بیست و پنج فصل تشکیل شده که عناوین آن عبارتاند از:
فضایل امام حسین (ع)، فلسفه قیام امام حسین (ع) آگاهی و اشتیاق امام حسین (ع) به جهاد و شهادت، شخصیتحماسی امام حسین (ع)، کربلا تجلیگاه فضائل اخلاقی، نماز و عبادت امام حسین (ع)، خصایص و فضایل اصحاب و یاران امام حسین (ع)، فضایل و مصایب خاندان ابیعبدالله الحسین (ع)، ویژگیهای پیام و شعارهای نهضتحسینی، مقایسه شرایط زمانی امام حسن (ع) با امام حسین (ع)، مقایسه مقتضیات و شرایط زمان امام حسین (ع) با سایر ائمه، مقایسه نهضت امام حسین (ع) با سایر نهضتها، تحلیل ماهیت نهضت و حادثه عاشورا، ویژگیهای مکتب حسینی، درسهای نهضت عاشورا، رمز جاودانگی نهضتحسینی، فلسفه گریستن بر مصایب حسین (ع)، تاثیر خون در اشاعه نهضتحسین (ع)، تاثیر و نقش زنان در حادثه کربلا، نقش امام سجاد در تبلیغ نهضت عاشورا، جنبههای گوناگون تبلیغ در نهضتحسین، بررسی شخصیت پلید قاتلین حسین بن علی (ع)، آثار و نتایج نهضتحسین (ع)، تحریفات عاشورا، و فلسفه احیاء فرهنگ عاشورا و اقامه سنت عزاداری .4 . امام حسین (ع) در جامعه ارغوانی
کتانی، سلیمان ; ترجمه پرویز لولاور، قم، نصر، چاپ اول، 1378، 216ص .
این اثر ترجمه کتاب «الحسین فی حلة البرفیر» نویسنده مسیحی لبنانی، سلیمان کتانی است که برگردان فارسی آن با عنوان امام حسین (ع) در جامعه ارغوانی سامان یافته است . شیوه نگارش کتاب، تحلیلی و نثر آن توصیفی است . کتاب به تحلیل عوامل و منشا تاریخی نهضت عاشورا پرداخته است . نویسنده در این راستا وقایع تاریخی را از زمان پیامبر (ص) تا پدید آمدن حادثه عاشورا مورد بررسی قرار داده است . در این کتاب تلاشهای منافقان و تعصبات جاهلی و قبیلهای از جمله علل محروم شدن اهلبیت (ع) از حقوقشان به شمار رفته است .
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارتند از: توطئههای مخالفان رسالت و امامت در زمان پیامبر (ص) و حجةالوداع و سرپیچی از لشکر اسامه، انحراف در مسئله گزینش رهبری و خلافتبعد از وفات پیامبر (ص)، چگونگی انتخاب خلفای اول و دوم، شورای شش نفره عمر در محروم کردن اهلبیت (ع) از خلافت، خلافت عثمان و تلاش گستردهتر امویان در مقاصد غیراسلامی، کارشکنیها علیه استقرار حکومت عادلانه علی (ع)، تحمیل صلح به امام حسن (ع)، جنایات معاویه و یزید و سرانجام پدید آمدن نهضتخونین کربلا .5 . امام حسین (ع) و جاهلیت نو
سلیمانی، جواد، قم، یمین، چاپ اول، 1377، 224ص .
در این کتاب، مؤلف با استناد به یافتههای گذشتگان، ضمن بررسی مبانی و ریشههای نهضتسیدالشهداء (ع) از تجدید حیات جاهلیت در عصر آن بزرگوار و نحوه برخورد آن حضرت با این پدیده شوم سخن به میان آورده است . کتاب متشکل از دو بخش اصلی است . در بخش اول، مؤلف سیمای جامعه را در چهار مقطع: تاریخ جاهلیت، عصر بعثت، دوران حکومتسه خلیفه اول و دوران حکومت فرزندان ابوسفیان بررسی نموده و در بخش دوم موضع امام حسین (ع) در برابر جهل آن دوره شرح داده شده است .6 . انقلاب عاشورا
مهاجرانی، سید عطاءالله، تهران، اطلاعات، چاپ پنجم، 1378، 229ص .
این کتاب مبانی اعتقادی و زمینه اجتماعی و سیاسی فاجعه عاشورا و نیز مبانی سلطنت و مشروعیتحکومت معاویه و یزید را جستجو میکند . به اعتقاد نویسنده، عاشورا چهره اسلام و جامعه اسلامی و ساختار حکومتبنیامیه را عمیقا دگرگون کرد . وی میافزاید: هیچ کس مثل امام حسین (ع) عمق جانها و جامعه را تکان و تغییر نداده است . بر همین مبنا نویسنده، فاجعه کربلا را انقلاب میداند و عنوان کتاب خود را انقلاب عاشورا مینامد .
کتاب پس از یک مقدمه کوتاه، در هشت فصل و به این ترتیب تنظیم شده است: 1 - ریشهها; 2 - دگرگونی باورها و ارزشها; 3 - ماهیت و مبانی ساختار سلطنت معاویه; 4 - سلطنت معاویه و سب علی (ع) ; 5 - ولایتعهدی یزید; 6 - مرگ معاویه; 7 - طلایه انقلاب; 8 - انقلاب عاشورا، کتاب با توجه به منابع تاریخی، نشان میدهد که بنیامیه - به ویژه معاویه و یزید - نه تنها با علی و آل علی بلکه با پیامبر اسلام و قرآن سر ستیز داشتند و به شخص پیامبر اسلام عناد میورزیدند و گاهگاهی که فرصت مییافتند این عناد را بروز میدادند . در عین حال، آنان همواره از اسلام و قرآن مانند یک ابزار بیشترین استفاده را میکردند و تا آنجا که میتوانستند از اسلام چهرهای غبار آلود و وارونه به مردم نشان میدادند و همیشه در تحریف مفاهیم و اصول اسلامی میکوشیدند . در چنین شرایطی همه تلاش معاویه و سپس یزید این بود که حضرت حسین (ع) با بیعت کردن، اسلام اموی را به جای اسلام نبوی به رسمیتبشناسند و به آن مشروعیتببخشند ولی از آنجا که امام حسین (ع) این کار را مساوی با نابودی اسلام میدید، هرگز به آن تن نداد تا به شهادت رسید .7 . انگیزه قیام امام حسین (ع)
ضیائی بیگدلی، محمد حسین، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1374، 213ص .
این اثر مجموعهای است که به بررسی انگیزههای قیام امام حسین (ع) میپردازد . برخی عناوین کتاب عبارتاند از: وظایف اولیه پیشوایان مذهب اسلام، خلافت امام حسین (ع)، جریان بیعتبا یزید، نگاهی به شخصیت والای امام حسین (ع)، مرگ معاویه و جانشینی یزید، کردار و گفتار یزید ... ، وظیفه امام حسین (ع) و قیام در برابر یزید، رشحاتی از انگیزه این قیام، تصمیم امام (ع) به خروج از مدینه، اعزام مسلم بن عقیل به کوفه از سوی امام حسین (ع)، عزیمت امام حسین (ع) از مکه به عراق، توقف امام (ع) در کربلا، جریان شب عاشورا، روز عاشورای حسینی، فشردهای از وقایع بعد از شهادت امام حسین (ع)، قیام امام حسین (ع) از دیدگاه مورخ مسیحی و ... .8 . انگیزههای قیام عاشورا
دشتی، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع) چاپ اول، 1376، 250ص .
در زندگی فردی و اجتماعی انسانها همواره تحولات و دگرگونیهای فراوانی رخ میدهد که بسیاری از آنها قابل ارزیابی و دقت است، و برای آیندگان بهترین آموزگار و معلم ارزشهاست، و برای پندآموزان و انسانهای تشنه حقیقت، عبرتآموز است که نباید از کنار حوادث و رویدادهای تاریخی گذشتگان به سادگی عبور کرد . حادثه عظیم عاشورای حسینی نیز یکی از تحولات مهم سیاسی تاریخی بشریت، و یکی از رویدادهای بی نظیر در تداوم خط رسالت پیامبران آسمانی است که باید به درستی تجزیه و تحلیل گردد . و به خوبی مورد ارزیابی قرار گیرد، و علل و انگیزههای آن، با روشهای صحیح تحقیق، کشف و شناسایی شود تا همواره بهترین الگو و عالیترین سمبل آزادگی و روشنترین راه آزادی باقی بماند و بشریت را به راه نجات و امیدواری، به تکامل و رستگاری رهنمون گردد .
با بررسی صحیح تحولات بشری و قیامها و نهضتهای سیاسی، عوامل گوناگونی را میتوان کشف و شناسایی کرد مانند: علل و عوامل سیاسی، علل و عوامل حکومتی، علل و عوامل جغرافیایی، علل و عوامل روانی و اخلاقی، علل و عوامل نظامی و توسعهطلبیهای میلیتاریستی، علل و عوامل اقتصادی، علل و عوامل علمی و فرهنگی از این رو ارزیابی قیام عاشورا، از یک هدفداری خاصی برخوردار است و انواع پیامهای ارزنده سیاسی، معنوی، عقیدتی را به همراه میآورد، عبرتآموز و سرنوشتساز است، الگوی آزادگان و سمبل آزادی است، محرومان را به مبارزه و تلاش وا میدارد و روح ظلم ستیزی و شهادتطلبی را تقویت میکند .
در آن روزگاران حساس، یزید با اراده و اختیار برای استحکام حکومتخود، و تداوم هواپرستی و سلطهگری امویان، خود را از انجام آن همه جنایات ناگزیر میشمارد تا منافع امویان را با تهاجم به عترت پیامبر (ص) و نابودی ارکان دین تامین کند . و امام حسین (ع) نیز در آن مقطع زمانی خاص، با اراده و آگاهی، با انتخاب و آزادی، دفاع از دین و امت اسلامی را بر میگزیند، و آگاهانه شهادت را میطلبد، و به همه دین خواهان و تشنگان آزادی نامه مینویسد، پیام میدهد که راه حفظ دین و سلامت قرآن، امروز در سایه قیام و شهادت است .
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارتاند از: مسئله تحلیل تاریخ، تحقق سیستم حکومت اسلامی ... ، تحقق شرائط رهبری، مبارزه با روشهای دروغین انتخاب رهبری، حاکمیت دوباره جاهلیت، مبارزه با حاکمیتباطل، دفاع از سلامت دین، دفاع خونین و حل بنبستها، مبارزه با خودپرستیها، مبارزه با مفاسد اخلاقی، مبارزه با روح ذلت پذیری، زنده نگهداشتن سنت و احکام الهی .9 . بررسی اثرات قیام امام حسین (ع) در فقه سیاسی شیعه
شیرکش، هیثم، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1379، 178ص .
هدف نویسنده بررسی برخی از ابعاد نهضت امام حسین (ع) در فقه سیاسی شیعه و گشودن راهی برای علاقمندان به مباحث اجتماعی فقهی بوده است . وی با بهرهگیری از منابع فقهی، تاریخی و تفسیری و با استناد به نظر فقها، به دست آوردهای این نهضت عظیم در فقه سیاسی پرداخته و مسئله قیام امام حسین (ع) را در فقه مورد بررسی قرارداده است . برخی از عناوین مورد بحث چنین است: تعریف فقه سیاسی و برخی از مصادیق آن، اوضاع معاصر قیام امام حسین (ع)، علل قیام امام حسین (ع) از دیدگاه امام خمینی، فقه عاشورایی امام خمینی، ادله مشروعیت قیام علیه حکام جور، چرا امام حسین (ع) راه تقیه را در پیش نگرفت؟ ، تقیه در احکام، مهادنه (متارکه جنگ)، هدنه در متون فقهی .10 . پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین (ع)
شهیدی، سیدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و سوم، 1378، 216ص .
این اثر با شیوهای تحلیلی نگارش یافته است و هدف از آن، کاوش در علل و عوامل پیدایش حادثه عاشورا در لابه لای گزارشهای تاریخی است . اهم عناوین آن عبارتاند از: بررسی اوضاع سیاسی و اقتصادی و بافت قومی نژاد عرب و تضادهای دو تیره بزرگ عدنانی و قحطانی و شعبات آن از قبل از اسلام تا سال 61ق، و ادامه تنشهای قومی پس از سال 61، اثرات ظهور اسلام در جزیرة العرب و خارج آن، رواج شبهات کلامی، بر اثر نفوذ فرهنگهای فلسفی و کلامی بلاد مفتوحه، رقابت مراکز قدرت در پنجشهر مهم آن روز مکه و مدینه و بصره و کوفه و دمشق، آثار فرهنگی بجامانده از تضادهای لخمیان و غسانیان در عراق و شام، تحلیل قیام حسینی از آغاز بیعتخواستن یزید در مدینه و تا پایان و شهادت آن حضرت و اسارت خاندان عترت (ع)، رسوایی ستمگران و انتقام الهی از آنان، روند تحول سیاسی و اثرات دراز مدت قیام عاشورا در جهان اسلام، از جمله در دوره بنیامیه و بنیعباس و گستره تاریخ .11 . پیامهای عاشورا
محدثی، جواد، قم، پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولیفقیه در سپاه - مدیریت تحقیقات عاشورا، چاپ سوم، 1381، 255ص .
شناخت عمیق زندگانی امام حسین (ع) و نهضت عاشورا و تجزیه و تحلیل ابعاد گوناگون آن از نیازهای قطعی جامعه اسلامی است . در این راستا مقرر گردید یک سلسله تحقیقات گسترده و عمیق پیرامون ابعاد زندگانی و قیام امام حسین (ع) زمینهها و پیامدهای آن صورت پذیرد . مدیریت تحقیقات عاشورا در پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه بر آن شد تا دراین میان گام نخست را بر دارد و آنچه را از گنجینه معارف عاشورا در این جهتبرداشت میشود به نسل پویای انقلاب اسلامی عرضه کند . این اثر یکی از کارهای جنبی تدوین «دائرة المعارف امام حسین (ع)» است که با همکاری جمعی از پژوهشگران در مرکز تحقیقات اسلامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دست اجراست .
نویسنده دراین مجموعه جهت استخراج این درسهاو پیامها از مطمئنترین راهها از جمله سخنان و خطبههای امام حسین (ع) و یاران شهید و بازماندگان شهدا، عملکرد، رفتار و شیوه عملی سیدالشهدا و اصحاب و خاندان او; متون و منابع معتبر تاریخی و دینی مربوط به عاشورا استفاده کرده است .
عناوین کلی موضوعات از این قرارند: پیامهای اعتقادی، پیامهای اخلاقی، پیامهای زندگی بخش، پیامهای عرفانی، پیامهای تاریخی، پیامهای سیاسی، پیامهای احیاگری و پیامهای بانوان .
در بخش پیامهای سیاسی عناوینی چون ولایت و رهبری، تولی و تبری، امر به معروف و نهی از منکر، عدالتخواهی، باطل ستیزی، جهاد اصلاح و ... مورد بررسی قرار گرفته است .12 . پیامهای عاشورا (و جایگاه آن در نهجالبلاغه)
دشتی، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع)، چاپ دوم، 1376، 181ص .
حادثه بزرگ عاشورا در شرایطی تحقق پذیرفت، که مصلحان اجتماعی از درمان و اصلاح جامعه اسلامی ناامید شده و فکر میکردند راه چارهای وجود ندارد . حماسه عظیم عاشورا به بشریتسرگردان و درمانده که در برابر قدرتهای بزرگ سلطه گر افسون شده بودند، راهی را نشان داد که حرکتآفرین و نورانی و جاودانه بود و پیام داد که: «مرگ سرخ به از زندگی ننگین است» .
خونی را در عروق بی رمق بشریت تزریق کرد که هرگز از حرکتباز نایستاد . شوری در دلهای آزادگان و تشنگان حقیقت نهاد که هرگز به سردی نگرایید . شعوری به مغزها داد که همواره راه خونین شهادت را پر رهرو نگهدارند . نوری را در قلبها تاباند که هرگز به خاموشی نگرائید . عواطفی را در بشریتخسته از انواع ستم برانگیخت که همواره در تکاپوست و هراسی را درعمق وجود سلطه گران تاریخ ایجاد کرد که همواره در وحشت و اضطرابند .
پس باید به ارزیابی هماره این حقیقت پرداخت . باید ابعاد ژرف آن را به ارزیابی مدام گذاشت، باید لحطهای از حماسه خونین عاشورا غفلت نکرد . باید انگیزههای سامان دهنده آن را دانست، باید پدید آورندگان ایثارگر آن را شناخت . باید امام عشق را در جاذبههای جاودانه عاشورا پیدا کرد . که یکی از آن نگاهها و نگریستنها ارزیابی پیامهای حماسه عاشورا است . اگر پیامهای عاشورا را بشناسیم و در زندگی خود بکار گیریم . همواره در اردوی حضرت اباعبدالله (ع) میتوانیم وارد شویم و در برابر هر ستمکاری بخروشیم و با دیگر آزادگان شهادت طلب بجوشیم و هماره از کاسه عشق حسینی در کربلائی به دست همه تاریخ، زلال قیقتبنوشیم و تا تجلی دولتحضرت یار (عج) در نفی بردگیها، ذلت و خواریها بکوشیم .
عناوین و موضوعات کتاب بدین قرارند: پاسداری از دین، زنده نگهداشتن سنت پیامبر (ص)، زنده نگهداشتن امر به معروف و نهی از منکر، تحقق مراحل نظارت ملی، انجام روشهای امر به معروف، اصلاح جامعه اسلامی، آینده نگری (زنده نگهداشتن فرهنگ انتظار و رجعت)، زنده نگهداشتن احکام قرآن، حفظ جایگاه رهبری در اسلام (دفاع از ولایت عترت)، شهادتطلبی .13 . پیامدهای عاشورا
اردکانی، سیدابوالفضل، قم، مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه; انتشارات، منبع، چاپ اول، 1380، 366ص .
این کتاب عمدتا به وقایع و حوادث پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش اختصاص دارد . نگارنده، ضمن شرح کوتاهی از قیام خونین عاشورای حسینی، پیامدهای بعدی آن: یعنی ظهور نهضتها، شورشها و قیامهای مختلف را بررسی کرده است; از جمله: شورش حجاز، قیام عراق، قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی، قیام زید بن علی (ع)، قیام در ایران (خراسان) و سقوط امویان .14 . پرتوی از عظمت امام حسین (ع)
صافی گلپایگانی، لطف الله، قم، حضرت معصومه (ع)، چاپ اول، 1379، 472ص .
این اثر پژوهشی است توصیفی و تحلیلی در باره شخصیت و قیام امام حسین (ع) . نویسنده در آغاز به کتابهایی که در باره قیام امام نوشته شده، اشاره و گفته است: امروزه بیشتر از تحلیل حوادث و علل و نتایج آن سخن میرود، حال آنکه درگذشته بیشتر به توصیف حوادث پرداخته میشد . آن گاه نویسنده افزوده است: کتابهایی که شامل تحلیل تاریخی حوادث کربلا میباشد، نسبتبه کتابهایی که متن حوادث را نگهداری کرده، بسیار کم است . در عین حال اهمیت کتابهایی که متن حوادث را نگه داشتهاند در نزد ما محفوظ است .
مطالب کتاب در چهار بخش تنظیم شده است: شخصیت و فضایل حسین علیه السلام، بنیهاشم و بنیامیه، علل قیام حسین علیه السلام، نتایج و فواید قیام حضرت ابیعبدالله الحسین علیه السلام .
در بخش اول پارهای از احادیث پیامبر در باره امام حسین آورده و سپس به برخی از ویژگیهای او (مکارم اخلاق، علم، عدالتخواهی، شجاعت و . .). اشاره شده است .
بخش دوم در باره کارنامه بنیامیه است و در آن از رزایل معاویه و یزید سخن رفته است .
بخش سوم به علل قیام امام حسین (ع) اختصاص داده شده و استقبال از شهادت، امر به معروف و ... در شمار علل قیام شمرده شده است .
نویسنده در این بخش کوشیده است ثابت کند که تشکیل حکومت اسلامی، با همه اهمیت آن، در آن دوره ممکن نبود و امام برای آن قیام نکرد .
سرانجام در بخش چهارم کتاب از نتایج و فواید قیام امام حسین (ع) سخن رفته است; از جمله: نجات اسلام، بیداری شعور دینی، محبوبیت اهلبیت و عزت بازماندگان، محکومیتبنیامیه در افکار عمومی .15 . پیرامون حماسه عاشورا
شفیعی، سید محمد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، 1374 .
این اثر دارای یک مقدمه به قلم حضرت آیةالله فاضل لنکرانی پیرامون «آگاهی امام حسین (ع) از شهادت خود در سفر به سوی کربلا» است که با استفاده از منابع مهم و معتبر به اثبات این قضیه میپردازد . نویسنده در پیشگفتار با توجه به فرمایشات حضرت امامخمینی مطالبی پیرامون اهمیت زنده نگهداشتن حماسه عاشورا بیان میکند .
این اثر در یازده فصل مطالبی را پیرامون قیام امام حسین (ع) اختصاص داده است که اهم عناوین آن چنین است: قیام امام حسین (ع) زمینهها و مسائل مربوط به قبل از قیام و فساد و فتنه انگیزی حکومتبنیامیه، اسوههای بیداری و یاران با وفای امام، تاریخ سازان و چهرههای برتر عاشورا، پیمان شکنان منافق و نقابدار، وضعیت اسرا در شام و مدینه، اربعین حسینی، موضعگیریهای یزید و کارگزارانش . در ادامه دستاوردهای قیام امام حسین (ع) و برخی قیامهای پس از آن را مورد اشاره قرار میدهد .16 . پیشینه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
رویکردی تحلیلی به تحولات اجتماعی - سیاسی عراق و حجاز از سال چهل تا شصت هجری .
اسدی، محمد، مترجم: حجت الله جودکی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، چاپ اول، 1379، 250 ص .
علل و زمینههای پیدایش واقعه کربلا را مورد تحلیل قرار میدهد . نویسنده به روش توصیفی و تاریخی و با استفاده از کتب معتبر تاریخی و جغرافیایی، تحولات اجتماعی و سیاسی جاری عراق به ویژه کوفه و بصره طی بیستسال (از41 - 61هجری) را عرضه میدارد . در ادامه از حوادثی نظیر مرگ معاویه، نامههای کوفیان به امام حسین (ع) و عوامل رویگردانی مردم کوفه از همکاری با امام حسین (ع) بحث میکند . در پایان، موافقان و مخالفان قیام عاشورا و اسامی شهیدان کربلا ذکر شده است .17 . تکرار پذیری حادثه کربلا
رستم نژاد، مهدی، قم، یاقوت، چاپ اول، 1380، 136ص .
در این کتاب نخستبا استناد به آیاتی از قرآن کریم در باره آزمایش الهی و انواع آن سخن به میان آمده، سپس طی سه فصل، «ولایتستیزی» ، «دین ستیزی» و «تقدس زدایی» به بیان توطئههای منافقان در صدر اسلام علیه امام علی (ع) و تقدس زدایی از اصل «ولایت» میپردازد و سیر انحراف جامعه را از اسلام اصیل تا رویارویی با امام (ع) مورد کنکاش قرار میدهد . آن گاه با مقایسه زمان حال با عصر امام حسین (ع)، موضوع «تکرار پذیری حادثه کربلا» را در عصر حاضر بررسی میکند، و در پایان نتیجه میگیرد . که با بررسی تاریخ صدر اسلام، خصوصا حوادث پس از ارتحال پیامبر عظیمالشان (ص) تا رویداد عاشورا نشان میدهد، چگونه اعمال سیاستهای چهارگانه (ولی ستیزی، ولایتستیزی، دین ستیزی و تقدس زدایی) جامعه آن روز را به سراشیبی سقوط و انحطاط کشاند، به گونهای که تنها پس از گذشت نیم قرن از ارتحال پیامبر اکرم (ص)، از اسلام جز پوستهای نازک باقی نمانده بود . در واقع، مطالعه در تاریخ همه ملل و نحل، نشانگر همین واقعیت است . استمرار ستیز با ارزشهای اخلاقی و معنوی در یک جامعه، به سرعت ریشههای فضیلت و معنویت را میخشکاند و جامعه در دامن بحران معنویت و فروپاشی ارزشها میلغزد . متاسفانه امت اسلام نیز، پس از رحلت پیامبر بزرگوار (ص) به این سرنوشت دچار شد .18 . جام عبرت
بررسی عملکرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» .
اسحاقی، سید حسین، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1380، 240ص .
مقام معظم رهبری در تحلیلی جامعهشناختی از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه خواص و عوام در این رویداد جانگداز اشاره کردهاند . خواص، گروه پیش رو، اندیشهگرا و تحلیلگراست و عوام، گروه پیرو، احساسگرا و تقلید گر که از رویدادها اثر میپذیرد . در این میان، میبینیم که دنیا گرایی، پیروی از شهوتها و دوری از یاد خدا سبب میشود خواص هوادار حق به گروه باطل بپیوندند و با توجیه دینی کرداد خویش، عوام زود باور را به جنگ با فرزند پیامبر اسلام بکشانند . بررسی نقش و رفتار خواص و عوام در حادثه کربلا، روشنگر، بسیاری از حوادث واقعه و جام عبرتی برای همگان خواهد بود .
این اثر در چهار بخش تنظیم شده است . بخش اول و دوم کتاب مربوط به طرح و بررسی عملکرد و وظایف خواص و عوام در صحنه عاشورا است که طی آن از ریشههای انحراف و خشکاندن کژرویها سخن به میان آمده است . در بخش سوم، شامل، توضیح آموزهها و عبرتهای عاشورا بوده، در بخش پایانی از رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوی صحیح در تبلیغ، نکاتی مطرح گردیده است .19 . جامعهشناسی قیام امام حسین (ع) و مردم کوفه
باقی، عماد الدین، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1379، 96ص .
کتاب حاضر، مجموعه سه مقاله در باب قیام امام حسین (ع) است که مقاله اول به تبیین جامعهشناسی قیام آن حضرت اختصاص دارد . در مقاله دوم، نویسنده کوشیده است، پیامدها و کارکردهای این قیام را بررسی و ارزیابی کند، مقاله سوم نیز در تکریم و بزرگداشت اربعین حسینی نوشته شده است . این مقالات به ترتیب در سالهای 1374، 1375 و 1376 به رشته تحریر در آمده و بخشهایی از آن، پیش از این در روزنامه نشاط به چاپ رسیده است .20 . حسین بن علی (ع) حماسه تاریخ
حجتی کرمانی، محمد جواد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ اول، 1377، 260ص .
مطالب کتاب حاضر در سه بخش تنظیم یافته است: در بخش اول، از تکوین شخصیت، ارگانیزم روحی، افکار، ایدهها، زندگی خصوصی و موقعیت اجتماعی امام حسین (ع) سخن به میان آمده است . در بخش دوم، عوامل اساسی انحرافات جامعه اسلامی طی چند دوره از مرگ پیامبر (ص) تا زمامداری علی (ع) و از شهادت علی (ع) تا مرگ معاویه بررسی شده است . بخش سوم، به تبیین استراتژی انقلاب امام حسین (ع) و تاثیرات و پیامدهای آن اختصاص دارد .21 . حسین علیه السلام، شهید آگاه و رهبر نجات بخش اسلام
صافی گلپایگانی، لطف الله، تهران، بی نا، (مرکز پخش: کتابخانه صدر)، 1391ق، 498ص .
کتاب حاضر که به «شهید آگاه» نام گذاری شده است، نقدی استبر کتاب «شهید جاوید» تالیف نعمت الله صالحی نجف آبادی . به نظر نویسنده هدف از قیام امام حسین (ع) شهادت بود و نه تاسیس حکومت اسلامی از این رو کتاب شهید جاوید، که هدف امام را تاسیس حکومت اسلامی دانسته و نه شهادت، باطل است .
نویسنده در آغاز کتاب نوشته است: آنچه از اخبار صحیح متواتر استفاده میشود این است که امام (ع) متعبد به قیام و شهادت بوده و شهادت آن حضرت محبوب و مطلوب خداوند بوده است و تعبد به شهادت امری بیسابقه نیست . به عبارت دیگر امام مامور بود علیه یزید قیام کند و ابطال حکومت او را اعلام نماید و امتناع خود را از این بیعتشوم، علنی و آشکار سازد .
همچنین نویسنده در بحث مستقلی با عنوان «امام علیه السلام آگاه بود» با سی و سه دلیل اثبات نموده است که امام از شهادت خود در کربلا آگاه بود و هدفش تاسیس حکومت اسلامی نبود و میدانست که پیروزی نظامی به دست نمیآید . کتاب «شهید آگاه» مانند کتاب شهید جاوید، در پنجبخش تنظیم شده و در هر بخش به رد یک بخش از آن کتاب پرداخته شده است . مهمترین انتقاد نویسنده به کتاب شهید جاوید این است که تحلیل آن با علم امام منافات دارد و از این رو عنوان کتاب خود را شهید آگاه گذاشته است .22 . حجة السعادة فی حجة الشهادة
اعتماد السلطنة، محمد حسن بن علی; به کوشش مصطفی فریدپور، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1379، 186ص .
این کتاب در پاسخ به این پرسش که هنگام شهادت امام حسین (ع) - به سال 61 هجری قمری - در دنیا و ممالک جهان چه میگذشت، نوشته شده است . نویسنده کتاب، که با زبانهای گوناگون آشنا بوده و در باره تاریخ جهان منابع و مآخذ بسیاری را در اختیار داشته است، سعی کرده تا اثری ابتکاری و پربار در مورد عاشورا تهیه کند . وی پس از مقدمه، واقعه عاشورا رابه اختصار و با دقتی درخور، گزارش میکند . سپس در سه فصل از حوادث وقایع هم زمان با عاشورا سخن میگوید . فصل نخست کتاب به بیان حوادث ممالک آسیا و کشورهای مسلمان نشین اختصاص دارد که شامل جزیرة العرب، عراقین، ایران، گرجستان، ارمنستان، ترکستان شرقی وغربی، خوارزم، افغانستان، هندوستان، سند و ژاپن است . در فصل دوم به رخدادهای آفریقا میپردازد که شامل مصر نیز میگردد . در فصل سوم به وقایع مربوط به ممالک اروپایی پرداخته و از انگلیس، فرانسه، آلمان، روس، جزایر اسکاندیناوی، مجارستان و خرواتستان (کرواسی)، بلغارستان، رومانیا، پرتغال، رم، اسپانیا، و ایتالیا یاد کرده است .23 . حماسه حسینی، جلد 3 - 1
مطهری، مرتضی، تهران، صدرا، چاپ سی و دوم، 1378، 365 + 294 + 420ص .
این اثر از مجموعه سخنرانیها و یادداشتهای آیت الله شهید مرتضی مطهری پیرامون نهضتحسینی (ع) است که در سه جلد تدوین یافته است . محتوای آن کلامی - تاریخی است و با شیوه تحلیلی ارائه شده است . این کتاب در موضوع خود بینظیر و راهگشاست . شاخصه مهمی که در هر سه جلد دیده میشود مبارزه با تحریفات و ستیز با غلطاندازیهایی است که در باره حماسه عاشورا بافته شده است . این اثر ارزشمند از همان روزهای نخست انتشارش مورد استقبال عالمان آگاه و جوانان بیدار واقع شده و دهها بار تجدید چاپ و به برخی از زبانهای زنده دنیا ترجمه و انتشار یافته است .
جلد اول این مجموعه متشکل از سه بخش است . در بخش اول چهار سخنرانی در باره «تحریفات در واقعه تاریخی کربلا» ایراد شده است . بخش دوم، متشکل از سه سخنرانی تحت عنوان «حماسه حسینی» است . از آنجا که این عنوان، در برگیرنده مطالب سایر بخشها نیز میشود . این مجموعه به همین اسم نامیده شد . بخش سوم نیز شامل هفتسخنرانی در باره «عنصر تبلیغ در هضتحسینی» است .
جلد دوم متشکل بر چهار بخش است: در بخش اول هفتسخنرانی استاد شهید مرتضی مطهری به عنوان «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضتحسینی» گردآمده است . عناوین برخی از موضوعاتی که در این سخنرانیها مطرح شده بدین قرار است: عوامل مؤثر در نهضتحسینی، شرایط، مراحل و اقسام امر به معروف و نهی از منکر و تاثیر امر به معروف امام حسین (ع) پس از حادثه کربلا، بخشهای دیگر کتاب عبارتاند از: شعارهای عاشورا، تحلیل واقعه عاشورا و ماهیت قیام حسینی .
جلد سوم از مجموعه «حماسه حسینی» شامل نوشتهها و یادداشتهایی از استاد شهید آیةالله مرتضی مطهری است که در ده بخش تنظیم شده است . در بخشهای مختلف کتاب، خوانندگان میتوانند با مباحثی همچون: ریشههای تاریخی حادثه کربلا، ماهیت قیام حسینی، عنصر امر به معروف در نهضتحسینی و تحریفات واقعه عاشورا آشنا شوند . در بخشهای دیگری از آن نقدهای گوناگونی بر کتابهای «حسین وارث آدم» ، «شهید جاوید» و مقایسه بین امام حسین (ع) و عیسی مسیح (ع) صورت گرفته است .24 . حماسه و عرفان
جوادی آملی، عبدالله، قم، اسراء، چاپ دوم، 1378، 422ص .
محور موضوعات اثر حاضر، تبیین جایگاه عرفان و حماسه و جهاد در راه خدا و نیز هماهنگی و ارتباط اساسی این دو نسبتبه یکدیگر است . به نظر مؤلف محترم، جهاد حقیقی بدون عرفان، ناب نخواهد بود وعرفان خالص هم بدون ایثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد . عناوین ذیل، مباحث اصلی کتاب را تشکیل میدهند: هماهنگی آیین اسلام با فطرت و نکاتی پیرامون آیه میثاق، (آیه 172 سوره اعراف)، معنا و فضیلتحماسه و عرفان، ویژگیهای عارفان، علی (ع) امیر عارفان و سرآمد حماسه سازان، حسین (ع) سید مظلومان و پیشاهنگ شهیدان، مراتب عرفان در کلمات امام حسین (ع) خصایص کربلا، مظاهر عرفان در حادثه عاشورا، جلوههای حماسی عاشورا، حماسه امام حسین (ع) حماسههای اصحاب و ریشههای تاریخی نهضت کربلا، رمز جاودانگی حماسه حسینی، فلسفه زیارت و عزاداری، شهادت آگاهانه . حماسه امام سجاد (ع) سید ساجدان و زینت عابدان .25 . خورشید شهادت
نقش خواص در تحولات جامعه اسلامی، مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (ع) .
ویراستار: محمد دانشگر، تهران، دانشگاه امام حسین (ع)، مؤسسه چاپ و انتشارات، چاپ اول، 1378، 580ص .
این کتاب مشتمل استبر مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (ع) که از سوی پژوهشکده علوم انسانی دانشگاه امام حسین (ع) در سال 1376 برگزار گردید . از میان 70 مقاله ارسالی به سمینار، 29 مقاله انتخاب و در قالب کتاب به چاپ رسیده است . در ابتدای کتاب مقدمهای از «هاشم ندایی» و متن سخنرانی علامه محمدتقی جعفری با عنوان «قیام عاشورا در نگاه خواص» به چاپ رسیده است . عناوین برخی مقالات کتاب به این قرار است: تعریف و نقش اجتماعی خواص از دیدگاه جامعهشناسی (مسعود اخوان کاظمی)، بررسی مصادیق عملکرد منفی خواص و تاثیر آن بر رکود و انحراف مسلمین (احمد حسین انزابی)، مطالعه تطبیقی مکتب نخبهگرایی و بحثخواص (حجت الله ایزدی)، تعریف خواص، ویژگیها و طیف بندی آنها (ابوالقاسم بخشیان)، عوامل انحراف خواص و راههای پیشگیری آن از دیدگاه مقام رهبری (محمد علی برزنونی)، تعریف و نقش خواص از دیدگاه جامعهشناسی (بهرام بیات) .26 . درسها و عبرتهای عاشورا
ایمانی یامچی، حسین، قم، عصر ظهور، چاپ اول، 1377، 288ص .
احیای فریضه امر به معروف، احیای فرهنگ نماز، نفی نژاد پرستی، تبیین مفهوم و جایگاه امامت در اسلام، وفاداری، عشق به شهادت، صبر و استقامت، مبارزه با تروریسم، ادب اسلامی و آزادی از جمله نکاتی است که در ارتباط با نهضت عاشورا بدان اشاره شده است . افزون بر آن، مؤلف سعی کرده است مقایسهای میان دنیای امروز و زمان قیام امام حسین (ع) صورت دهد .27 . در سایه سرو آزادی
بازرگان، عبدالعلی، تهران، شرکتسهامی انتشار، چاپ اول، 1378، 301ص .
این کتاب شامل مقالات و سلسله سخنرانیهایی در باره امام حسین (ع) و نهضت عاشورا است که در سالهای 1365 تا 1377 در نجمن اسلامی مهندسان و مراسم عزاداری در دفتر مرکزی نهضت آزادی و ... . ایراد گردیده که به بررسی قیام امام حسین (ع) و پیامهای عاشورا میپردازد . عناوین مقالات و سخنرانیها عبادتاند از: حسین (ع) آمر و عامل به عدالت، حسین (ع) وارث و پوینده راه انبیا (عرضه قیام حسینی به قرآن)، زمینههای مردمشناسی در نهضت کربلا، شاکله حسین (ع) شعارها و شعورهای عاشورا، کلام حسین (ع) مسخ تاریخی میراثهای مذهبی، من و او در چشم و دل حسین (ع) و قیام حسینی در قالب سوره عنکبوت .28 . درسی که حسین (ع) به انسانهاآموخت
(یک بررسی تحقیقی و جامع در باره اصیلترین انقلابهای خونین جهان) . هاشمی نژاد، سیدعبدالکریم [شهید]، تهران، فراهانی، چاپ پنجم، 1347، 464ص .
این اثر، در باره نهضت مقدس حسین (ع) است که علل و زمینههای پیدایش نهضت کربلا را مورد تحلیل قرار میدهد . نویسنده به روش توصیفی و تاریخی و با استفاده از کتب معتبر تاریخی به بررسی موجبات اصلی نهضتحسینی میپردازد . مباحث کتاب در سه بخش تنظیم شده: در بخش اول، عواملی که ضرورت نهضتحسین (ع) را ایجاب مینمود - از هنگام انعقاد نطفه آن - قدم به قدم مورد تعقیب قرار گرفته و به خوبی نشان داده شد که چگونه در آن عصر سرنوشت اسلام و قرآن، عدالت و آزادی، انسانیت و فضیلت، به آن قیام آسمانی بطور مستقیم بستگی داشت .
در بخش دوم، روش و سیاستخاصی که فرزند پیغمبر (ع) در آن شرایط خفقان آور و دردناک در پیش گرفت تا توانستبا رهبری صحیح و همهجانبه خود جنبش خونین و انسانی خویش را به ثمر برساند و آن را از دستبرد تحریف حکومتهای فاسد و دیکتاتور محافظت نماید به طور کامل مورد توجه قرار داده شده است .
در سومین بخش، نقش حیاتی و بزرگ کاروان اسیران در به ثمر رساندن نهضت و کوششهایی که آن دودمان فضیلتبه صورتهای گوناگون برای رسیدن به این آرمان مقدس انجام دادهاند دقیقا بررسی گردید . و در ادامه طرحهای مفیدی به منظور بهره برداری صحیح از نهضت در شرائط حاضر ارائه داده است، نهضتحسین (ع) از نظر رهبران مذهبی، علمی و سیاسی جهان مبحث پایانی کتاب را تشکیل میدهد که اسامی این اندیشمندان عبارتاند از: مسیو ماربین آلمانی، مهاتما گاندی، محمد علی جناح، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، گیبون مورخ مشهور، چارلز دیکنس، توماس کارلایل، پروفسور ادوارد براون، فردریک جمس، ل . م . بویدوژوزف فرانسوی .29 . دیدگاهها (مجموعه مصاحبهها)
به مناسبت اولین کنگره بینالمللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا «دفتر اول و دوم» .
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374 - 1375، 278 + 296ص .
حادثه عاشورا، یکی از ژرفترین و نیرومندترین عناصر در فرهنگ دینی ماست که به گونهای گسستناپذیر با عاطفه و احساس فرد فرد ما پیوند خورده است و چون خون در رگ حیات فرهنگی ما جاری است . با وجود این پیوند عاطفی عمیق و ناگسستی با عاشورا، کمتر به این رویداد از منظر عقلانی روشمند نگریسته شده است و شناختهای ما از این حماسه خونین، گاه از حد شعارها و مطالب رایج و متعارف فراتر نرفته است . در این اثر با طرح پرسشهایی، کوشش شده است که از دیدگاهی تحلیلی به نهضت عاشورا نگریسته شده و ابعاد گوناگون آن مورد بررسی قرار گیرد «زمینهها و بستر وقوع نهضت عاشورا» ، «فلسفه و اهداف نهضت عاشورا» ، «مراحل و سیر وقوع حوادث نهضت عاشورا» و «درسها و دستاوردهای عاشورا» ابعاد و زمینههای اصلی مورد توجه این رویکرد تحلیلی به نهضت عاشورا میباشد . اسامی شرکت کنندگان در مصاحبه عبارتاند از: حسین رزمجو، زهرا رهنورد، غلامحسین زرگرنژاد، جعفر سبحانی، سید جعفر شهیدی، نعمت الله صالحی نجفآبادی، سید مرتضی عسکری، محمدهادی معرفت، سیدعطاءالله مهاجرانی، محمد واعظزاده خراسانی، هاشمزاده هریسی، علی نظری منفرد، بیات، رضا استادی، اعوانی، ابراهیم امینی، حائری، قائدان، قادری، محمودی، معادیخواه، ناصر مکارم شیرازی، ابراهیمی دینانی، عبدالکریم سروش، ابوالقاسم گرجی، محمد تقی جعفری، توسلی، سعید حجاریان، علوی تبار .30 . رد پای عقل در کربلا (مجموعه مقالات)
منصور نژاد، محمد، به اهتمام حجت الله محمد شاهی، تهران، راستی نو، چاپ اول، 1377، 88ص .
این مجموعه در برگیرنده چهار مقاله است: در مقاله اول با عنوان «عقل مانع تحریف و عامل تعمیم نهضتحسینی» نگارنده به برخی تحریفات در باره قیام کربلا اشاره کرد سپس هر یک را ارزیابی میکند . در مقاله «عوامل بنیادین احیاء» نقش سه عامل «اندیشه» ، «نخبگان» و «جامعه» درنهضت کربلا بررسی شده است . در مقاله «نخبه گرایی و حادثه کربلا» عمل و عکس العمل نیروهای حاضر در صحنه کربلا بر اساس موضعگیریهای نخبگان و خواص آنها تحلیل میشود . و در مقاله آخر «شناختخواص و عوام در باره حق از باطل با ملاکهای برون دینی» ارزیابی میشود .31 . رسالتخواص و عبرتهای عاشورا
نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری (مدظله) به ضمیمه متن سه سخنرانی معظمله .
خاتمی، سید احمد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، 1377، 344ص .
نوشتار حاضر به انگیزه تبیین، توضیح و تحلیل بدیع و ارزشمند مقام معظم رهبری در باره حادثه عاشورا تدوین شده است . ایشان در رهنمودهایی که در تاریخ 20/3/1375 در جمع فرماندهان لشکر 27 حضرت رسول (ص) بیان کردند، کوتاهی خواص و دیر به میدان آمدن آنها را از عوامل اصلی حادثه عاشورا برشمردند، و این در حقیقت هشداری استبرای همه عاشوراییان و خواص جامعه .
نویسنده در این کتاب همین سخنان مقام معظم رهبری را دستمایه خویش قرار داده و با استفاده از قرآن و نهجالبلاغه و نقلهای تاریخی به شرح و تفصیل آن پرداخته است.
کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که برخی عناوین آن چنین است: عبرت آموزی در قرآن و روایات، ارتجاع، خطر بزرگ، عوامل زمینه ساز حادثه عاشورا «کنار گذاشتن وصایای نبی اکرم (ص)، رنگ باختن معنویت، افول غیرت دینی، کوتاهی خواص از ادای وظیفه، عوامل چرخش از موضع حق» .
در پایان کتاب متن سه سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با نیروهای مقاومتبسیج، در جمع فرماندهان لشکر 27 و نماز جمعه تهران آمده است .32 . زندگانی امام حسین (ع)
رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1378، 592ص .
این کتاب پژوهشی است مستند با شیوهای گزارشی و تحلیلی که به تفصیل در تاریخ زندگانی امام حسین (ع) از تولد تا شهادت نگاشته شده است . این اثر مشتمل بر 17 فصل با عناوین فرعی گسترده است . در بخش آغازین کتاب خلاصهای از شرح حال مؤلف و آثار علمی او ارائه شده است . اهم عناوین کتاب عبارتاند از: تاریخ ولادت و نامگذاری و خبردادن از شهادت امام حسین (ع) توسط پیامبر (ص)، پیامبر اسلام (ص) و امام حسین (ع)، امام حسین (ع) در دوران خلفای نخستین و حکومت علی (ع) و امامت امام حسن (ع)، امام حسین (ع) پس از شهادت برادر و سالهای پایانی خلافت معاویه، ولایتعهدی یزید، بحث و تحقیق در علل نهضت امام حسین (ع)، نقد نظریه تشکیل حکومت اسلامی به عنوان هدف قیام امام حسین (ع) با ارائه مستندات دینی و تاریخی، نقل آراء عبده و محمد عبدالباقی و علائلی در مورد قیام حسینی، دوران حکومت ننگین یزید تا قیام امام حسین (ع)، گزارش تفصیلی نهضت امام حسین (ع) - به شیوه مقتل نگاری امام حسین (ع) در مدینه و حرکتبه سوی مکه و گسیل مسلم بن عقیل (ع) به کوفه و حرکت امام (ع) از مکه به سوی عراق و حادثه خونبار کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یاران و اهلبیت و فرزندان آن حضرت و شرح احوال فرزندان و همسران آن حضرت، فضایل و مکارم اخلاق و کرامات و مواعظ آن حضرت .33 . زندگانی سفیر حسین (ع) مسلم بن عقیل (ع)
عابدین، محمد علی; ترجمه: سید حسن اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1372، 298ص .
عملکرد مردم کوفه در جریان قیام امام حسین (ع) برای هر خواننده یا شنوندهای جای تعجب و سؤال دارد . چگونه مردمی که بیعت و جان نثاری خود را با مسلم بن عقیل بیان داشتند به زودی آماده جنگ با او شدند؟ فرستادن نماینده از سوی حضرت امام حسین به کوفه یکی از جلوههای فرزانگی رهبر قیام عاشورا را نشان میدهد و معلوم میشود که این قیام یک حرکتبیمقدمه و خود به خودی نبوده است و بسیاری از مؤلفان از این مرحله قیام به آسانی گذشتهاند .
این کتاب به بررسی دقیق و تحلیل عمیق و گسترده مسائل کوفه و تغییر رای مردم آن و واقعیت قضایای مربوط به حضرت مسلم میپردازد . مؤلف پس از بیان ساختار اجتماعی کوفه و ماهیتسیاسی آن شهر، عکسالعمل امام حسین (ع) را بیان کرده و بسیج عمومی مردم، موضعگیریهای حکومت اموی و رویارویی نظامی و تصفیههای خونین آن شهر را بیان کرده است . در تاریخ حضرت مسلم و مسائل شهر کوفه که بخشی از قیام امام حسین (ع) است کتابی این چنین جامع و عمیق و تحلیلی کمتر یافت میشود .34 . سیاسة الحسین
ربیعی، عبدالعظیم; تحقیق: هادی هلال، جلد اول و دوم، قم، المکتبة الحیدریة، چاپ اول، 1378، 180+176ص .
کتاب حاضر در دو جلد، کاوشی است در تاریخ زندگانی و قیام امام حسین (ع) که به صورتی تحلیلی نگارش یافته است و در برگیرنده حوادث قیام عاشورا، از هنگام خودداری امام حسین از بیعتبا یزید تا وقایع پس از شهادت آن حضرت میباشد . نویسنده، کوشیده است تا با بهرهگیری فراوان از آیات، روایات و متون تاریخی و نیز اشعار عربی، به شبهات و پرسشهای برخی افراد همانند آنچه به ابنعربی نسبت داده میشود پاسخ گوید و به بررسی ابعاد و ماهیت و علل و اهداف نهضت امام حسین بپردازد .
نویسنده با گزینش فرازهایی از تاریخ قیام آن حضرت، دیدگاههای خود را در این زمینه ارائه نموده است و به تجزیه و تحلیل این فرازها و برخی کلمات منتسب به امام حسین (ع) پرداخته است . بیشتر عناوین کتاب در قالب پرسش مطرح گردیده و سپس پیرامون آن پرسش و یا شبهه و یا موضوع، تحلیل و تحقیق صورت پذیرفته است و در این ضمن، نظرات مؤلف عرضه گردیده است .35 . شخصیتشناسی عاشورا
علوی، سید رسول، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صداو سیما، چاپ اول 1380، 254ص .
مقام معظم رهبری در تحلیلی جامعهشناختی از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه عمده خواص و عوام در آن حادثه جانسوز اشاره کردند . که خواص، گروه پیشرو، خطدهنده و اهل فکر و تحلیل بودند و عوام، گروه دنباله رو متاثر از رویدادهای جامعه، در تجربه عاشورا میبینیم که دنیا گرایی، پیروی از شهوات و غفلت از یاد خدا در خواص طرفدار حق سبب شد آنان به طرفداری از باطل برخیزند و بر این عمل خود، توجیهی دینی هم بسازند تا عوام زود باور نیز به طیف باطل بگروند و به جنگ با حسین بن علی (ع) ترغیب شوند . بنابراین بررسی نقش و عملکرد خواص میتواند روشنگر بسیاری از حوادث واقعه باشد . نویسنده، در شرایط حساس کنونی، روزگار پر فتنه رهزنان ایمان کوشیده است تا چهره و عملکرد بعضی از خواص که منشا بسیاری از انحراف و فتنهها گردیدهاند را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد . که عبارتاند از: عبدالله بن زیاد، عمر بن سعد ابیوقاص، شمربن ذیالجوشن، شریح قاضی، حرملة بن کاهل اسدی، خولی بن یزید اصبحی، سنان ابن انس نخعی، حصین بن نمیرتمیمی و شبثبن ربعی .36 . شهید جاوید، حسین بن علی (ع)
صالحی نجفآبادی، نعمت الله، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوازدهم، 1360، 536ص .
«شهید جاوید» مشتمل بر مطالبی است در باره علل و عوامل قیام امام حسین (ع) ماهیت قیام، مراحل قیام، هدف قیام و نتایج و آثار آن، که طی آن نگارنده قصد دارد طرحی جدید از فلسفه این قیام به دست دهد . و این سبب بحث و مناقشه شدیدی در باره این کتاب شده است . شهید جاوید از معدود کتابهای تحلیلی و استدلالی در باره قیام امام حسین (ع) است . نویسنده کتاب گفته است: در مساله قیام امام حسین (ع) که هم جنبه تعقلی دارد و هم جنبه عاطفی، اگر کسی بخواهد به تحقیق و کنجاوی و جنبه تعقلی آن بپردازد باید فقط از نیروی فکر و تعقل استمداد کند، نه از نیروی عاطفه، کتاب چون بر مبنای تحقیق و کنجکاوی تالیف شده طبعا بیشتر به جنبه فکری و تعقلی مساله پرداخته و بحث و استدلال را تعقیب کرده و جنبه عاطفی مساله را دنبال نکرده است .
مهمترین نظریه کتاب حاضر این است که قیام امام حسین (ع) به هدف شهادت نبود، بلکه برای تشکیل حکومت اسلامی بود و از آنجا که امام موفق به تشکیل حکومت نشد، بلکه به شهادت رسید، به نظریه نویسنده انتقاد گردیده و منافی با علم امام، به ویژه با علم آن حضرت به شهادت خود شمرده شده است ... .
کتاب «شهید جاوید» یکی از بحث انگیزترین کتابهای دینی در تاریخ معاصر ایران و مناقشه انگیزترین کتاب در باره امام حسین (ع) است و در رد این اثر سیزده کتاب مستقل نوشته شده و افزون بر این در ضمن چند کتاب به رد این کتاب پرداخته شده است (1) که برخی از آنها عبارتاند از: رضا استادی «بررسی قسمتی از کتاب شهید جاوید» ، قم، بی نا چاپ پیروز، بی تا، 107ص; علی پناه اشتهاردی «کتاب هفتساله چرا صدا درآورد» ، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1391ق . 432ص; محمد علی انصاری «دفاع از حسین شهید: رد بر کتاب شهید جاوید» ، قم، بی نا، 1350، 508ص; محمد حسین اشعری و حسین کریمی و سیدحسن آل طه (یک بررسی مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی علیهما السلام از نظر روایات) تهران، بی نا، چاپ دوم، 1350، 123ص; محمد تقی جعفری «سخنی کوتاه در علم امام علیه السلام» تهران، بی نا، 1351، 14ص . و ... .37 . عاشورا در فقه
مرتضوی، سیدضیاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377، 123ص .
عظمت عاشورا و نقش گستردهای که نهضتسیدالشهدا، در حوزه دین و جامعه داشته، همواره از مهمترین مباحث تاریخی و کلامی به شمار رفته و تاکنون فرهنگ عاشورا از زوایای بسیاری مورد ارزیابی و کنکاش صاحبان اندیشه و تحقیق قرار گرفته است . ولی آنچه میتواند به عنوان یک موضوع مفید و قابل پیگیری مورد توجه قرار گیرد و در قالب یک بحث مستقل عمومی که تاکنون مورد عنایت لازم قرار نگرفته است، طرح قیام عاشورا و موضع سید الشهدا در فقه به عنوان یک مستند فقهی میباشد . پرداختن به تحلیلی فقهی در باره موضع قاطع آن حضرت (ع) و دیدگاههای آن دسته از فقیهان که در مباحث اجتهادی خویش به این مهم پرداختهاند میتواند برای بسیاری از علاقمندان به مباحث اجتهادی، فقهی تازگی داشته و راهگشا باشد . «عاشورا در فقه» پژوهشی نو و ابتکاری است که به بررسی قیام عاشورا به عنوان یک مستند فقهی میپردازد و با طرح و تحلیل دیدگاه فقهای بزرگی چون: امین الاسلام طبرسی، علامه حلی، شهید ثانی، سید علی طباطبایی و شیخ محمد حسن نجفی و مقایسه آن با نگرش فقیه فرزانه امام خمینی (ره) برجستگی تحلیل این قیام را در نگاه ایشان نشان میدهد .38 . عاشورا و عبرتها: نگاهی به عاشورا از روزن زمان و مکان ج2 - 1
تدوین: مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران، قدر ولایت، چاپ اول، 1377، 64ص .
در این کتاب، ویژگیهای واقعه عاشورا و نتایج و پیامدهای آن، از جنبههای مختلف تحلیل و ارزیابی شده است . مباحث کتاب بدین قرارند: عاشورا; تقابل اندیشههای ناب با دلهای چراگاه بیگانه، عاشورا; جلوه تقابل دو تفکر از دین، عاشورا تلاقی دو نگاه به رهبری; نگاه اسلام ناب و نگاه اسلام اموی، عاشورا نتیجه تعلل و کناره جویی و ترس خواص، عاشورا ; مقابله سقوط کنندگان از قله رفیع جهاد با آنان که بر بلندای قله استوار ایستادند، عاشورا ; ثمره به بار نشستن شبهههایی که دینداران دین ناشناس، در سرزمین ایمانی مردم کاشتند، عاشورا; صف آرایی مجذوبان چرب و شیرین دنیا در برابر آخرت طلبان، عاشورا; مصاف مجاهدان امتیاز طلب با مجاهدان فی سبیل الله، عاشورا ; محصول جدایی دین از سیاست، عاشورا; تجلی بازگشت قاعدین دیروز و بیهنران امروز به صحنه حکومت، عاشورا; آوردگاه بیعتشکنان با امامی که به سوی خود خوانده بودند! ! ، و عاشورا ; صحنه آزمون خواص و عوام، جلد اول کتاب با متن سخنان امام حسین (ع) در روز عاشورا خاتمه میپذیرد .
جلد دوم از کتاب «عاشورا و عبرتها» مجموعهای از بیانات مقام معظم رهبری در باب واقعه عاشورا است که با مقولاتی چون: عاشورا; صدای قداست زدایی و حریم شکنی، عاشورا; نتیجه سستشدن تبعیت و پیروی از رهبری برگزیده خدا، عاشورا ; نماد توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون محوریت ولایت و عدالت، عاشورا; محصول ضعف در دشمنشناسی و غفلت از آنها، عاشورا; محصول نداشتن تحلیل صحیح و غفلت از مسایل جامعه اسلامی عاشورا; محصول فضای مسموم و تبلیغات مذموم، عاشورا محصول گفتمان با بددلان و معاندان و دشمنان و فرصتخواستن از آنان برای انتخاب! ! ، عاشورا محصول تعطیلی امر به معروف و نهی از منکر، عاشورا را محصول رواج بی بند و باری در جامعه و سستی ایمان، عاشورا; نتیجه ظهور و بارور شدن انگیزههای مختلف در صف مسلمانان; به طبع رسیده است .39 . فلسفه عاشورا: از دیدگاه اندیشمندان مسلمان
قنبری، بخشعلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، 1379، 228ص .
در این کتاب دیدگاهها و نظریات جمعی از اندشمندان شعیه و سنی در خصوص قیام عاشورای حسینی گرد آمده است . نگارنده سعی کرده دیدگاههای مذکور را بر اساس پنج رویکرد اصلی یعنی رهیافتسیاسی حکومتی، رهیافت جامعهشناسی، رهیافت تاریخی - قومی، رهیافت عرفانی، و رهیافت اسطورهای، بررسی کرده، سپس مطابق ملاک عقل و منطق، بر آن است کار برد دنیوی دین و رویکردهای یاد شده را ارزیابی و تحلیل نماید مخاطبان دراین کتاب با دیدگاههای سید مرتضی علم الهدی، علامه محسن امین، ابن خلدون، هبة الدین شهرستانی، طه حسین، شیخ عبدالله علایلی، امام خمینی، سید هادی مدرسی، مرتضی عسگری، دکتر سید حسین محمد جعفر هندی، شهید مطهری، دکتر شریعتی، شیخ شمس الدین، محمود عقاد، دکتر شهیدی، اقبال لاهوری، سید بن طاووس و ... آشنا میشوند .40 . فلسفه عزاداری
محدثی، جواد، قم، وثوق، چاپ اول، 1378، 40ص .
فلسفه و انگیزه عزاداری بر امام حسین (ع) همراه با آثار و برکات آن مباحث عمده کتاب است . مؤلف، نخستبه زمینههای تاریخی عزاداری، و نقش احیاگرانه آن اشاره میکند، سپس از تشویق و تاکید ائمه معصومین (ع) بر عزاداری سخن به میان میآورد . آن گاه آثار ونتایج اجتماعی و سیاسی عزاداری را شرح میدهد . در پایان کتاب با مقایسهای میان عزاداری سنتی و جدید، نقش عزاداری در احیای جامعه تبیین شده است .41 . قیام جاودانه (سخنی چند پیرامون «عاشورا» و آفاق آن)
حکیمی، محمد رضا، تهران، دفتر نشر فرهنگی اسلامی، چاپ دوم، 1377، 232ص .
«قیام جاودانه» مروری استبر جنبههای گوناگون قیام سیدالشهداء تاثیرات عمیق عاشورا بر نگرشهای انسانی و مقوله عدالت، از عمدهترین رهیافتهای این قیام به شمار میآید که مؤلف با تکیه بر آن به تجزیه و تحلیل «عاشورا و حکومتها» ، «دین مردمی» «اسلام و مردم» و «طاغوت زدایی» میپردازد .42 . قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ پنجم، 1376، 111ص .
«قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی» عنوان دفتر سوم از مجموعه تبیان میباشد و در برگیرنده سخنان بزرگ مردی است که در اقتدار به سالار شهیدان، خود اسوهای کامل بود . مردی که در شب سیاه ستم، مشعل فروزان شهادت برگرفت، بیرقهای قیام برافراشت، ننگ سکوت و ذلت از دامن مطهر طلایه داران تشیع سرخ حسینی زدود و دگر باره شعار «احدیالحسنیین» و «پیروزی خون بر شمشیر» را در عصر حاکمیت آهن و فولاد، به مستضعفان و پا برهنگان زمین آموخت و سرانجام نیز به همت دستانی که زنجیرهای عزا را قرنها بر زمین ننهاده و عشق عاشورا و یاد حادثه خونین کربلا را نسل اندر نسل با اشک و خون و صداقت در سینهها نگهداشته بودند، حکومتیزید زمانه را سرنگون ساخت، یادش همیشه در خاطرهها زنده باد که همواره براین حقیقت گواهی میداد که: ما هر چه داریم از محرم و عاشورا داریم .
عناوین ذیل، مباحث اصلی کتاب را تشکیل میدهند . بخش اول: سه سخنرانی در باب محرم و عاشورا، بخش دوم: (مجموعه موضوعی) ; محرم دیبا چه سرخ شهادت، علل و عوامل قیام عاشورا، اهداف قیام عاشورا، انتخاب آگاهانه شهدای کربلا، نتایج و آثار قیام اباعبدالله (ع)، قیام عاشورا اسوه آزادگان، فلسفه عزاداری و روضه خوانی، اهمیت و نقش عزاداری در احیای اسلام و مکتب سیدالشهداء، نقش عزاداری در حفظ ملت و کشور، بزرگداشت قیام عاشورا از شعائر الهی است، توصیه به خطبا و نوحه سرایان و عزاداران .43 . قیام حسینی
جعفری بافقی، حسن، قم، نشر روح، چاپ اول، 1377، 144ص .
این اثر با تقریض مرحوم آیةالله صالحی مازندرانی آغاز شده است . کوششی است که با استفاده از آیات قرآن و تفسیر، بیانات انبیاء و اوصیاء، فقها، محدثان، عرفا و نیز دیدگاه دانشمندان و مورخان و ... به بررسی ابعاد مختلف قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و دیدگاه گوناگون در باره آن پرداخته است . کتاب در قالب چهارده درس تنظیم گشته که برخی عناوین آن عبارتاند از: تفسیر قیام، ویژگیهای قیام حسینی، انبیاء و قیام، قیام در بیان پیشوایان معصوم (ع)، عرفان و قیام، فقه و قیام، مبانی فقهی قیام، احکام فقهی قیام، احادیث و روایات در باره قیام، مبانی قیام حضرت سیدالشهدا (ع) قیام و دیدگاه دانشمندان جهان «شهاب الدین سید محمد آلوسی، محمد علی جناح، مهاتما گاندی، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، چارلز دیکنس، توماس کارالایل، پروفسور ادوارد براوان، فرد ریک جمس، ل . م . بوید، ماربین فیلسوف آلمانی، جرجی زیدان» ، قیام و مبانی عقلایی، سیاست قیام، تاریخ نگاری قیام و فتاوا و دیدگاههای مختلف اهل سنت .44 . گسترش نهضت حسینی
باهنر، محمد جواد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1377، 152ص .
مباحث این کتاب برگرفته از پنج جلسه سخنرانی دکتر باهنر در ایام محرم و صفر سالهای 1349 و 1350 هجری شمسی است که طی آن علل و چگونگی گسترش نهضت امام حسین (ع) در تاریخ اسلام به اجمال بررسی و تبیین شده است . از جمله موضوعات کتاب عبارتاند از: گسترش قیامهای برگرفته از نهضت امام حسین (ع) موج حماسی و عاطفی نهضتحسینی در طول تاریخ، نقش امام سجاد (ع) در گسترش نهضتحسینی، اصل تعمیم و گسترش در اسلام و عناصر نهضتحسینی در زندگی امام حسن (ع) و امام کاظم (ع) .45 . مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا، (دفتر اول - سوم)
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374 - 1375، 433 + 433 + 413ص .
کتاب حاضر شامل مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا است که به اهتمام مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال 1374 برگزار شد . نویسندگان مقالات از دانشوران و نخبگان حوزه و دانشگاه و با گرایشهای فکری متفاوت هستند که با نگرشی جدید به قیام امام حسین (ع) و علل و زمینهها، دستاورها، آثار و ارزشهای عاشورا از دیدگاه امام خمینی و ... پرداخته شده است .
عناوین و نویسندگان مقالات دفتر اول عبارتاند از:
اصول تحلیل حادثه بزرگ قیام امام حسین (ع) (علامه محمد تقی جعفری) حماسه حسینی و ظهور حقیقت آدمی (مصطفی دلشاد تهرانی)، پژوهشی در باره یک شعار معروف «ان الحیوة عقیدة و جهاد» (عنایت الله مجیدی)، تاثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (س) (حسین رزمجو)، ادبیات عاشورا در دوره حضور امامان (ع) (260 - 61ه) (افتخارزاده)، سنت احیاگری; روشهای پاسداری از حماسه عاشورا و فرهنگ آن در تاریخ فرهنگ اسلامی (جواد محدثی)، انقلاب اسلامی و نهضتحسینی (محمد واعظزاده خراسانی)، قرآن و حماسه خونین کربلا (محمد باقر بهبودی)، مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام (ابوالفضل عزتی)، تربیتیافتگان فرهنگ عاشورا (مهتاب رضا پور)، تاثیر فرهنگ عاشورا بر هنرهای نمایشی ایران (یعقوب علی برجی)، عاشورا قبل از اسلام و حادثه کربلا (رضا استادی)، بررسی دیدگاه اجتماعی امام خمینی (رض) در باره نهضت عاشورا و جایگاه آن در اندیشه ایشان در باره تغییر جامعه (غلامرضا صدیق اورعی)، بازتاب فرهنگ عاشورا در اندیشه و رفتار سیاسی امام خمینی (ره) با تکیه بر بررسی مردم و نخبگان در دو حرکت (زهرا رهنورد)، با عاشورا (احمد آکوچکیان)، قیام جاودانه (محمد رضا حکیمی)، امام خمینی (س) و احیاء نگرش سیاسی به عاشورا (محمد سروش)، عاشورا، راهگشای تشیع (سید جعفر شهیدی)، تطبیق قیام امام حسین (ع) باموازین فقهی (نعمت الله صالحی نجف آبادی) و پویایی جامعه و دگرگونی در گفتمان عاشورا (سید هاشم آقاجری) .
دفتر دوم: عاشورا در فقه، ارزیابی دیدگاه فقهی امام خمینی و دیگر فقیهان در باره قیام سیدالشهداء (سیدضیاء مرتضوی)، پیامها و دستاوردهای عاشورا و جنبشهای حق طلبانه و اصلاحی الهام گرفته از آن در تاریخ اسلام (سید محمد مهدی جعفری)، عدالت میراث متروک انبیاء در حکومت اموی (غلامحسین زرگر نژاد)، عرفان متعالی امام خمینی (س)، پرتوی از عرفان حسینی (عباس ایزدپناه)، کربلا، از برداشت معنوی تا برداشتسیاسی (رسول جعفریان)، حسین بن علی (ع) در آیینه شعر (سید علی رضا حجازی) ، حسین وارث و پوینده راه انبیاء; عرضه قیام حسینی به قرآن (عبدالعلی بازرگان)، تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا (علیرضا علویتبار) ، فلسفه تکرار مراسم عزاداری عاشورا (محمد ابراهیم جناتی)، تکلیف گرایی در نهضتحسینی و نهضتخمینی (کاظم قاضی زاده)، نقش نهضت عاشورا در شکلگیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران (جمیله کدیور)، امام خمینی میراث دار فتوت حسین (همایون همتی)، سیر مقتل نگاری (محمد جواد صاحبی)، اسلام ناب در صحرای سرخ کربلا (پرویز خرسند)، پیامها و دستاورهای نهضت عاشورا (محمد محمدی اشتهاردی)، ریشههای تاریخی و زمینههای اعتقادی نهضت عاشورا (مهدی پیشوائی)، تاثیر فرهنگ و هنر عاشورا بر هنر و ادبیات فارسی (احمد احمدی بیرجندی)، نقش عاشورا در شکلگیری انقلاب اسلامی (عبدالمجید معادیخواه)، نهضت عاشورا و دفاع مقدس (محمد رضا سنگری)، تاثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (س) (لطف علی لطیفی پاکده)، اصول فرهنگ و تعالیم عاشورا (هاشم هاشم زاده هریسی) .
دفتر سوم: نهضت عاشورا از نگاه اهل سنت (عبدالکریم عبداللهی)، فرهنگ عاشورا (رجبعلی مظلومی)، نگاهی به عزاداریهای حسینی (سید محمد علی ایازی)، تاملی چند پیرامون گزارش حادثه کربلا در منابع مورخان اهل سنت (اصغر قائدان)، امام حسین به روایت ابن عساکر (علیرضا ذکاوتی قراگزلو)، ملاحظاتی پیرامون تفهیم و انتقال پیام عاشورا (حاتم قادری)، مقتل نگاری در آیینه تاریخ (محمود یزدی مطلق)، فرهنگ عاشورا، سیاست عملی و سیاستبین الملل (مرتضی اسعدی)، فرهنگ عاشورا در سیره و آثار اهلبیت معصومین (ع) (علی نظری منفرد)، نهضت عاشورا در نگاه نوگرایان شیعه و سنی (محمد حکیم پور)، عاشورا، مثل اعلای ابتلا، انتخاب و ایثار در فلسفه وجودی انسان (مهدی دهباشی)، امامان شعیه و نهضت عاشورا (سید احمد خاتمی)، نگاهی و نقدی گذرا بر مدایح و مراثی اهلبیت و اشعار عاشورائی و تاثیر اندیشههای امام خمینی (س) در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی (ابوالفضل فیروزی)، نقش حضرت زینب (س) در بقای نهضت کربلا (زهرا اباذری)، مبانی اعتقادی و زمینههای اجتماعی - سیاسی نهضت عاشورا (سید عطاء الله مهاجرانی)، نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراستخواه)، تحلیلی تطبیقی از قیام امام حسین (ع) و قیام امام خمینی (س) (غلامحمید ابراهیمبای سلامی)، بررسی سیر تکوینی مضمون و اندیشه تشبیه در تعزیه (سید مصطفی مختاباد)، نهضت و رهبری امام و جایگاه عاشورا در این میان (علی رضائیان)، انگیزه و دستاوردهای قیام امام حسین (ع) از دیدگاه امام خمینی (س) (علی ربانی گلپایگانی)، مدیریت عاشورائی برترین الگوی مدیریت توسعه (سلیمان خاکبان)، زمینههای اعتقادی، سیاسی و اجتماعی در نهضت عاشورا (محمدصادق نجمی)، نقش نهضت عاشورا و تعالیم عاشورائی امام خمینی (س) (محمد اسماعیل خدادادی)، بررسی جلوههای فرهنگ عاشورا در متون زیارات شیعی (هادی وکیلی) و نهضت عاشورا و ایرانیان (نادیا ناظری و شهریار یاسینی) .46 . نگاهی به حماسه حسینی استادمطهری
صالحی نجف آبادی، نعمت الله، تهران، کویر، چاپ اول، 1379، 460ص .
این کتاب در نقد کتاب حماسه حسینی نوشته مرتضی مطهری و پاسخ به نسبتهای وارد از سوی ایشان به کتاب شهید جاوید نگاشته شده است . موضوع حماسه حسینی، تحلیل قیام امام حسین (ع) واقعه عاشورا میباشد . نویسنده با استناد به منابع معتبر و دست اول تاریخی، به دفاع از کتاب خود و پاسخگویی ایرادات شهید مطهری ذیل چهار عنوان زیر پرداخته است: برداشتهای ابتدایی، تناقضات، اشتباهات تاریخی و اعتماد بر منابع بی اعتبار، وی استوار ساختن نظرات و تحلیلهای علمی و تاریخی بر تحقیق و استدلال و دوری گزیدن از تقلید و عدم اعتماد بر نوشتههای بیاعتبار را پیام اصلی کتاب خود دانسته و بر ضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه سازی و پرستش موهومات به ویژه در مسائل دینی تاکید ورزیده است .47 . معارف عاشورا (درسها و پیامها)
سعیدی، علی، تهران، امیر کبیر، چاپ دوم، 1380، 220 ص .
نوشتار حاضر شرحی است از علل شکلگیری حماسه عاشورا و تبیین اهداف و آرمانهای آن که بر اساس سخنان امام حسین (ع) و در قالب «درس و پیام» تدوین یافته است . مباحث کتاب به این قرار است: تبیین مرز بین نظام الهی با حکومتخلافتی، توجه دادن جامعه به نقش رهبری دینی و ویژگیهای آن، تبیین نقش و رسالت مردم در نظام دینی، احیاء و تحقق فریضه امر به معروف و نهی از منکر، آزمون انسانها و تفکیک مؤمنان از مسلمان نمایان، تقدم دین و حفظ اصول بر مال و جان، جریانشناسی انحراف، حفظ حریمها و قداستها، تبیین راه و الگوی حقگرایی، الگودهی احیاء و اقامه نماز، هدفگیری ارزشی و تکاملی اصلاحات، ترسیم الگوی رسالت زن مسلمان، ترسیم چهره وفاداران به دین و رهبری، تعیین معیارهای خواص غیر متعهد، و ترسیم چهره زیباترین نوع مرگ .48 . نظریههای عاشورا
علیزاده سورکی، مهدی، قم، پارسایان، چاپ اول، 1378، 63ص .
این کتاب به بیان علت قیام امام حسین (ع) پرداخته و شامل شش پاسخ است . هر یک از این پاسخها به عنوان یک نظریه مطرح شدهاند و برخی آنها با یکدیگر قابل جمع هستند . 1 - نظریه تعبد: چون خدا به امام حسین (ع) دستور داده بود، آن حضرت قیام کرد; 2 - نظریه انقلاب: هدف امام حسین (ع) براندازی حکومت اموی بود; 3 - نظریه دفاعی: موضع امام حسین (ع) در همه حال موضعی تدافعی بود; 4 - نظریه اصلاح: قیام امام حسین (ع) درهر حال اقدامی اصلاحی بود; 5 - نظریه مدیریت: قیام امام حسین (ع) به منظور ارائه الگویی پایدار از جامعه ولائی به رهبری معصوم و برای مقابله با یهودیان بود; 6 - نظریه تاریخی: حق و باطل همیشه در طول تاریخ رویاروی هم بودهاند و امام حسین (ع) نیز نماد و سمبلی از حق بود که چارهای جز رویارویی با جبهه باطل نداشت . مؤلف از این میان نظریات مطرح شده، به نظریه انقلاب گرایش دارد.49 . نقش ائمه در احیای دین: امام حسین (ع) وصی پیامبر (ص) و شهید احیای دین
عسکری، سید مرتضی، جلد 16، قم، دانشکدهاصولدین، چاپاول، 1379، 198ص .
این کتاب به صورت توصیفی، ابعاد نهضت و انگیزههای قیام امام حسین (ع) را مورد بررسی قرار داده است . ابتدا اوضاع اجتماعی عرب پیش از اسلام و نیز اوضاع اجتماعی مسلمانان پیش از قیام شرح داده شده است . سپس روش ابوبکر و عمر پس از وفات پیامبر (ص) و ماجراهایی از قبیل فدک، سکوت انصار، آغاز نظام طبقاتی در اسلام، چگونگی مقابله معاویه با اسلام و مسئله اطاعت از خلیفه مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین علت قیام امام حسین (ع)، عزیمتبه کربلا، چگونگی شهادت یاران امام حسین (ع)، اسارت اهلبیت امام حسین (ع) و برخی از حوادث پس از شهادت آن حضرت از جمله سخنرانی امام سجاد (ع) و سخنرانی حضرت زینب (ع) بررسی شده است .50 . واقعه کربلا: نگرشی تحلیلی به زندگانی امام حسین (ع)
عباس محمد عقاد; مترجم: مسعود انصاری، تهران، پردیس، چاپ اول، 1380، 176ص .
در کتاب حاضر، تحلیلی از وقایع کربلا روز عاشورا و اطلاعاتی در باره طبایع مردم عرب به دست میدهد، سپس برخی انگیزههای دشمنی و رقابت معاویه و یزید با امام حسین (ع) را ذکر میکند . در پی آن، ضمن تشریح نوع تربیت و آموزش اموی و هاشمی، مقایسهای میان این دو صورت داده، پیامدهای هر یک را بر شمرده است . در بخشی از کتاب نیز، عوامل مهم شکلگیری نهضت عاشورا و خروج امام حسین (ع) از مدینه به مکه و کربلا تحلیل شده است . بررسی و تحلیل وقایع شب تاسوعا و روز عاشورا و حوادث پس از آن، مباحث پایانی کتاب است .پینوشت:
1) کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع) محمد اسفندیاری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1380، ص183 .
فصلنامه حکومت اسلامی ، شماره 27،
سلمان حبیبی