فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (37)

37- “Adem, Rabbi'nden kelimeler aldı; (onlarla tevbe etti) Rabbi de bunun üzerine tövbesini kabul etti. şüphesiz o tövbeleri daima kabul edendir, merhametli olandır. ”

Tefsir

Adem yasak ağaçtan tadınca onca nimetlerden ve refahtan mahrum kaldı. Ardından hatasını anladı. Pişmanlığı sebebiyle Allah’tan bir takım kelimeler aldı ve o kelimeler vesilesiyle tövbe etti. [1]

Şii ve Sünni rivayetlerden de istifade edildiği üzere Adem’in kendileriyle tövbe ettiği kelimelerden maksat Allah’ın en iyi kullarına, yani Hz. Muhammed ve Ehl-i Beyt’ine tevessül etmesidir.

 Nitekim Durr’ul-Mensur tefsirinde İbn-i Abbas’dan naklen bu kelimelerin şu olduğu rivayet edilmiştir: “Bihakki Muhammed, Ali Fatıma, Hasan ve Hüseyin” [2] Bazılarına göre de bu kelimelerden maksat A’raf suresindeki şu cümledir: “Rabbimiz nefsimize zülmettik; bizi bağışlamaz ve merhamet etmezsen şüphesiz ki ziyana uğrayanlardan oluruz. ” [3]

Mesajlar ve Nükteler

1- Tövbe başarısı Allah’tan olduğu gibi, tövbe yolu da Allah’tan dilenmelidir. “Rabbinden kelimeler”

2- Tövbe yolunu ilka etmek, rububiyyetinin gereğidir. “Rabbinden”

3- İnsanların geneli günahlarından dolayı tevbe ederler. Ama peygamberler terk edilmesi evla olan bir işi yaptıklar için istiğfar ederler.

4- Eğer insanın tevbesi gerçek olursa Allah tövbeyi kabul eder. “Tevbesini kabul etti. ”

5- Allah’ın tevbeleri kabul etmesi, layık olan tüm insanlar için bir nimettir. “O tövbeleri daima kabul edendir”

6- Allah’ın tevbe ve özürleri kabul etmesi kınamayla değil, rahmetiyle iç içedir. “merhamet edendir. ”

7- Eğer tevbemizi bozar ve defalarca aksini yaparsak yine de Allah tevbeleri kabul eder. “O tevbeleri daima kabul edendir. ”

8- Bunca lütuf ve tevbe kabulü sadece Allah’ın işidir. “O”

قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ (38)

38- “İnin oradan hepiniz, tarafımdan size bir hidayet mutlaka gelecektir; Benim hidayetime uyanlar için artık korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir”[4] dedik. ”

Mesajlar ve Nükteler

1- Bazen bir hareketin iyi ve kötü etkileri tüm asırları ve nesilleri kapsar: “İnin oradan hepiniz. ”

2- Bir tek hatayla insanı terk etmek olmaz; zira insan her zaman irşat ve hidayeti bulabilir. “size bir hidayet mutlaka gelecektir”

3- İnsanlara yol göstermek için peygamberlerin gönderilmesi kesin bir gerçektir. “mutlaka gelecektir”

4- İnsan özgürdür. “hidayetime uyanlar”

5- Gerçek hidayet sadece Allah’tandır. “tarafımdan bir hidayet”

6- Hidayeti bulanlar gerçek bir huzur içindedirler ve her türlü tehlikeden uzaktırlar. “korku yoktur, üzülmeyeceklerdir. ”

وَالَّذِينَ كَفَرواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُولَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (39) يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُواْ نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُواْ بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ (40)

39- 40-“İnkâr eden kimseler ve ayetlerimizi yalan sayanlar cehennemlik olanlardır, onlar orada temelli kalacaklardır. Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimeti hatırlayın ve ahdimi yerine getirin ki ben de yerine getireyim; sadece benden korkun. ”

Tefsir

İsrail, Hz. Yakub’un adıdır ve “isr” ile “il” diye iki kelimeden türemiştir. “İsr” köle anlamındadır. “İl” ise Allah anlamındadır. O halde İsrail kelime açısından “Allah’ın kölesi” anlamındadır.

İsrailoğulları’nın tarihi, Firavun tarafından esir alınmaları, Musa tarafından kurtuluşları, , bahane ve irtidatları bu kavim için özel bir tarih ve alınyazısı vücuda getirmiştir. Bu alınyazısı ve tarih Müslümanlar için de eğitici ve öğüt vericidir. Yani onlar da ibret almazlarsa rivayetlerde de yer aldığı üzere aynı akibete düçar kalacaktır.

Mesajlar ve Nükteler.

1- Allah’ın nimetlerini hatırlamak, O’nu sevmek ve itaate neden olmaktır. “hatırlayın”

(Allah’a davet ederken O’nun lütuflarını da hatırlatmada bulunun ki bu da kabul ortamını yaratmaktadır.

2- Nimetlere şükretmek farzdır. “hatırlayın”

3- Atalarına verilen nimet ve kıvançlar adeta insana verilmiş gibidir. (Bu nimetler Peygamber zamanındaki Yahudilerin atalarına verilmişti. )

4- Allah’ın nimetleri arasında en önemli ve büyük nimet; tağuttan kurtulma, Hz. Musa’nın önderliği, diğer nimetlerle iç-içe olan saltanat, güç ve nübüvvet makamını elde etme nimetidir.

5- İlahi sözleşmeye vefalı olmak farzdır. (İlahi sözleşmeler tüm semavi kitapları, hükümleri, ve Allah’ın herkesten aldığı fıtri sözleşmeleri de kapsamaktadır. [5]

6- İlahi nimetlerden istifade etmek ilahi teklifler yolunda yürümekle mümkündür. “ahdimi yerine getirin ki ben de yerine getireyim” Evet eğer Allah’a itaat etmiş olsaydık, Allah da dualarımızı kabul ederdi. “ahdimi yerine getirin ki ben de yerine getireyim”

7- İlahi görevleri yerine getirmede hiçbir güçten korkmayınız ve hiç kimseyi gözetmeyiniz. Düşmanların kötü propagandaları, kınamaları, tehditleri ve komplolarının hiçbir önemi yoktur. Allah’ın gazabı ve kahrı her şeyden önemlidir. “sadece benden korkun. ”

وَآمِنُواْ بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَكُمْ وَلاَ تَكُونُواْ أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ

41- “Elinizde bulunan Tevrat'ı tasdik ederek indirdiğim Kur'an'a, iman edin; ona ilk küfredenler siz olmayın, ayetlerimi az bir değere karşılık değiştirmeyin. Yalnız benden korkun. ”

Bu ayet Yahudilere hitap etmekte ve şöyle buyurmaktadır: “İndirdiğimiz şey sizin Tevrat’ınızdaki müjdeyle uyum içindedir. [6] Siz din alimleri bir zamanlar İslam’ın zuhurunu bekliyor ve tebliğ ediyordunuz O halde küfürde öncü olmayınız ki diğer Yahudiler de size uyarak İslam’dan yüz çevirmesinler. Benim ayetlerimi az bir şeye değiştirmeyin ve benden korkun. ”

Mesajlar ve Nükteler

1- Halkın sözlerimizi daha iyi dinlemesi için biz de halkın doğru inançlarını kabul etmeliyiz. “Elinizde bulunan Tevrat'ı tasdik ederek”

2- Bir bölümde var olan tahrif ve zayıf noktalar diğer bölümleri ve güçlü noktaları kabule engel olmamalıdır.

3- Alimlerin sapması diğerlerinin de sapmasına neden olur. “ilk küfredenler siz olmayın”

4- Alimlerin yersiz sessizlikleri onların maddi tutkularından kaynaklanmaktadır. “ayetlerimi az bir değere karşılık değiştirmeyin”

5- Dünya metası az olduğu için tüm dünya menfaatlerine ulaşmak pahasına bir an bile sapmak doğru değildir. “az bir değer”

6- Mal ve makam endişesi içinde olmak yerine Allah’ın gazabından çekinmek gerekir. “Yalnız benden korkun”

وَلاَ تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُواْ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ (42)

42- “Hakkı batıla karıştırmayın ve bile bile hakkı gizlemeyin. ”

Tefsir

İnsanın değeri bilgi ve epistemolojik değeri ile orantılıdır. Şek, vesvese ve şeytanlığıyla hakkı insanlardan gizleyen ve halkın bilinçlenmesine engel olanlar gerçekte onların insani değerlerini almaktadırlar. Bu en büyük zülümdür.

Mesajlar ve Nükteler

1- Ne hakkı batıla karıştırın, ne de onu değiştirin. Hakeza batılı hak elbisesiyle de sergilemeyin.

Hz. Ali (a.s) şöyle buyuruyor: “Eğer batıl halis şekliyle sunulursa korkuya gerek yoktur. (çünkü insanlar uyanır ve onu terkederler) eğer hakkı da halis şekliyle sunarsanız muhaliflerin ağzı kapanır. Ama hak ve batıl birbirine karıştırılır ve her birisi şeytanın dostlarına hakimiyet ortamı sağlarsa o zaman tehlikelidir. ”[7]

2- Sizin vicdan ve fitratınız da bu fikri ve kültürel ihanete şahittir. “Bile bile”

وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَارْكَعُواْ مَعَ الرَّاكِعِينَ

43- “Namazı kılın, zekâtı verin, rüku edenlerle birlikte rüku edin. ”

Mesajlar ve Nükteler

1- Namaz ve zekat İsrailoğulları’nda da vardı.

2- İmana davetten sonra, salih amele davet gelir.

3- Namaz vasıtasıyla Allah‘la ilişki kurmak, zekat vasıtasıyla Allah’ın kullarına yardım etmek ve başkalarıyla birlikte olmak mukaddes bir üçgeni andırmaktadır.

4- Namaz da asıl olan cemaattır, dinin temeli toplum ve ictimadır. İnziva ve köşesine çekilmek reddedilmiştir.

5- Önceki ayette iman emredildikten sonra hemen namaz emredilmektedir.

6- Kafirler de görevlerini yapmakla sorumludurlar.

أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ (44)

44- “Kitabı okuyup durduğunuz halde kendinizi unutur da başkalarına mı iyiliği emredersiniz? Akletmez misiniz?”

Tefsir

Yahudi bilginleri İslam Peygamberi’nin (s.a.a) bi’setinden önce insanları imana davet ediyorlar ve onun zuhurunu müjdeliyorlardı. Ama peygamber zuhur edince bizzat kendileri iman etmediler. Mecme’ul-Beyan’da şöyle yer almıştır: “Bazı Yahudi alimleri kendileri iman etmedikleri halde yakınlarına iman etmeyi tavsiye ediyorlardı. ” [8]

Mesajlar ve Nükteler

1- Alimin cezası ve azabı daha çoktur. Rivayette şöyle yer almıştır: “başkalarını cennete davet eden, ama kendisi cehennem ehli olan alim en büyük ziyana uğrayacaktır. [9]

2- Eğer unutkanlığın gereklerini bizzat hazırlarsak özrümüz asla kabul edilmez. Sadece suçsuz unutkanlıkların özrü kabul edilecektir.

3- Semavi kitabı sadece tilavet etmek yeterli değildir; düşünmek de gerekir.

4- Kendini unutmak akılsızlıktır: “Akletmez misiniz?”

5- Tilavetin hakkı ameldir. İmam Sadık şöyle buyurmuştur: “İnsanları amellerinizle davet edin; dilinizle değil. [10] Hz. Ali ise şöyle buyurmuştur: “Allah’a andolsun bizzat amel etmediğim hiçbir şeye sizleri davet etmedim ve terketmediğim hiçbir şeyden sizleri sakındırmadım. ” [11]

Hakeza Nehc’ul Belağa’da şöyle yer almıştır: “Her kim başkalarına imamlık iddiasında bulunursa önce kendini eğitmelidir. ” [12]

İmam Kazım şöyle buyurmaktadır: “Sözleriyle amel eden alimlere ne mutlu. Sadece konuşan alimlere eyvahlar olsun. ”

Amelsiz Alim Hakkındaki Benzetmeler

1- Kur’ani Teşbih: “Amelsiz alim kitap taşıyan eşekler gibidirler, ondan asla istifade etmezler. ”

2- Rivayet teşbihleri:

· “Amelsiz alim kendisi yanan; ama insanları aydınlatan bir kandil gibidir. ” (Peygamber)

· “Amelsiz alim oksuz ok atıcısına benzer. ” (Peygamber)

· “Amelsiz alim dam üstünde duran, ama bahçeyi ve odaları ayadınlatmayan bir kandil gibidir. ” (Hz. İsa)

· “Amelsiz alim meyvesiz ağaç ve infak edilmeyen bir hazine gibidir. ” (Hz. Ali)

· “Amelsiz alimin öğütleri taşa yağan yağmur gibidir, asla kapleri etkilemez. ” (İmam Sadık)

3- Bilginlerin Teşbihleri: Amelsiz alim:

· Hazine üzerinde yatan aç kimse gibidir.

· Su ve denizin kenarında duran susuz kimse gibidir.

· Acı içinde kıvranan eczanedeki kimseye benzer.

· Sürekli reçeteyi okuyan, ama amel etmeyen hastaya benzer.

· Oturmaya ve ekmeye yaramayan toprağa benzer.

· Bir tür nifaktır.

· Ruhsuz bedendir.

· Giriş kartı vardır, ama girecek ayağı yoktur.

· Silahı vardır, ama savunmasızdır.

· Bavulu vardır, ama anahtarını kaybetmiştir.

وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ (45)

45- “Sabır ve namazla Allah'tan yardım isteyin; huşu duyanlardan başkasına namaz elbette ağır gelir. ”

Tefsir

Gerçi bu ayet Yahudilere hitap eden ayeterin hemen akabinde yer almıştır; ama tüm insanlara hitap etmektedir. Rivayetlerde de yer aldığı üzere Hz. Ali ne zaman önemli bir olayla karşılaşsa hemen namaza duruyor ve bu ayeti okuyordu.

Peygamber bir rivayette şöyle buyurmaktadır: “Sabır üç kısımdır. Musibetlere sabır, günahlara sabır, ve ibadetlerde sabır. ”

Rivayetlerde sabırdan maksadın oruç olduğu söylenmişse de bu sabrın kıstaslarından birine işarettir. Şüphesiz sabır zalim ve zülüm karşısında teslim olmak manasına değildir. Aksine zulüm ve baskılara karşı mukabelede bulunmak ve direnmek manasınadır. Namaz peygamber için “göz nuru”dur. Ama huşu sahibi olmayanlar için namaz ağır bir yüktür. Huşu kalp ve ruhla ilgilidir, huzu ise bedenin organlarıyla...

Mesajlar ve Nükteler

1- Sabır ve namaz sorunlar karşısında birer maniveladır.

Dikkatle kılınan namaz insana sonsuz kudreti hatırlartır ve ondan gayri ne varsa her şeyi küçük gösterir. Kalbinde O’nun sevgisini çoğaltır, tevekkül ruhunu güçlendirir. İnsanı maddi tutkulardan kurtarır. Bütün bunlarda insanların karşılaştığı sorunlarda kendisine en büyük desteği sağlar.

2- Namazın ağır gelmesi Allah karşısında tekebbürün göstergesidir.

3- Allah’ın huzurunda ne kadar fazla kulluk ve acziyet izharında bulunursak o kadar yardımlarını görür ve sorunlara galip geliriz.

4- “Sadece senden yardım dileriz” ayetinde Allah’tan dilenen yardımla, onun emri üzere dilenilen “sabırla yardım dileyin” arasında hiçbir aykırılık yoktur. Sabır ve mukavemet, bütün ibadetlerin anahtarıdır. Melekler cennet ehline namaz, hac ve zekatları için değil; mukavemet ve direnişleri için selam vermektedirler. “Sabrettiğiniz için sizlere selam olsun. ” Zira mukavemet ve direniş olmazsa ne cihad, ne hac, ne zekat, ne de başka hükümler var olur.

Hatta Kur’an rehberlik makamına ulaşmayı bile sabır ve direniş sayesinde mümkün görmektedir. “Sabredip ayetlerimize kesin olarak inanmalarından ötürü, aralarından, onları buyruğumuzla doğru yola götüren önderler yaptık. ” [13]

Bu Ayet-i Şerifeyle İlgili Bir Hatıra

Hz. Ali’nin dostlarından olan Neccaşi adlı bir şair Ramazan ayında şarap içti. Hz. Ali’nin emri üzere ayakta durduğu halde seksen kırbaç vurdular ve yirmi kırbaç da Ramazan ayında bu günaha bulaştığı için fazladan vurdular. Bunun üzerine Neccaşi de rahatsız olarak Muaviye’ye sığındı ve Hz. Ali’nin aleyhine şiirler söyledi. Neccaşi’nin Kufe’de altı binden fazla üyesi olan büyük bir kabilesi vardı. Kabile büyükleri Hz. Ali’ye gelerek, “Neden dostlarını kaçırıyorsun?” diye şikayet ettiler. Reisleri Tarık bin Abdullah rahatsızlık içinde imama şöyle dedi: “Neden dostların ve düşmanların arasına fark koymuyorsun? Neccaşi gibi birisi kırbaç yememeliydi. Biz bu tür davranışlara tahammül edemeyiz. Ateş yolunu göze alabiliriz ama bu tür davranışlara sabredemeyiz. ” Hz. Ali onlara cevap olarak bu ayeti okudu: “Sabır ve namazla Allah'tan yardım isteyin; huşu duyanlardan başkasına namaz elbette ağır gelir. ” Bunun üzerine Tarık da Muaviye’ye katıldı.

Bu olaydan şu dersleri çıkarmaktayız:

· Etraftaki fırsatçılar tenbih edilenleri ve münzevileri tutarak fitne çıkarmaktadırlar.

· Haddi icra etmenin tehlikesi vardır ve bazen insanları çıkmaza sürüklemektedir.

· İlahi haddi uygulamak ilişkilerin kötüleşmesine neden olmamalıdır.

· Kabile taassubu imamın dostlarını düşman kıldı.

· Kabilenin şairi onların sembolüdür.

· Neccaşi’nin kötü akıbetinden ibret almalıyız.

· Gerçi ayet namaz hakkındadır; ama ondan benzeri yerlerde de istifade etmek mümkündür.

· İmam kesin inançlı ve metin olmalıdır. Kınamalardan korkmamalıdır.

· Mukaddes zamanlarda yapılan günahın cezası çoktur.

· Acı olaylarda gerçek dostlar sahte dostlardan ayrılır ve belli olur.

الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ

46- “Onlar kesinlikle Rablerine kavuşacaklarını ve O’na döneceklerini umanlardır. ”

Birkaç açıklama:

1- “Lika” görmek manasına değildir. Huzur ve görüşme manasınadır. Nitekim kör birisi biriyle görüşmeye giderse onu görmediği halde “mülakat etti” denir. Mecme’ul-Beyan’ın yazarı şöyle diyor: “Ayetteki “lika”dan maksat Allah’ın ceza ve mükafatını mülakat etmektir. ”

2- Belki Allah ile mülakat etmekten maksat da huşu sahiplerinin namazda elde ettikleri irfani halettir. Zira namaz da Allah ile görüşmek ve huzuruna çıkmaktır. Bu yüzden namazda huşu içine girilmektedir. “Ona dönecekler”den maksat da kıyamettir.

2- Eğer “zan” ve “şek” ilim karşısında olursa kötüdür ve kınanmıştır: “Oysa onların bu hususta bir bilgileri yoktur, sadece sanıya uyarlar. ” [14]

Ama zan ve sanı ilim manasında kullanılırsa yakin kadar güçlü olmasa da bir değer ifade eder. Nitekim Allah cesur ve muhlis savaşçıları da sanı ve zan ehli diye tavsif etmiştir: “Kendilerinin Allah'a kavuşacağını zannedenler (bilenler) ise: “Nice az topluluk çok topluluğa Allah'ın izniyle üstün gelmiştir, Allah sabredenlerle berâberdir” dediler. ” [15]

Mesajlar ve Nükteler

1- Kıyamete imanın en düşük mertebesi de hareket için yeterlidir.

2- Namazda huşu sahibi olanlar Allah ile mülakat ve görüşme duygusunu taşırlar.

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُواْ نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ (47)

47- “Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimeti ve sizi bir zamanlar âlemlere üstün kıldığımı hatırlayın. ”

Tefsir

Bu ayet Yakuboğulları’ndan; Allah’ı daha fazla tanımaları, kendilerinde şükür ruhunun canlanması ve ilahi nimetlere daha çok ısınmaları için Allah’ın nimetlerini düşünmelerini, zikretmelerini istemektedir. Elbette İsrailoğulları’nın yüceliği ve fazileti kendi zamanındaki insanlar karşısında geçerliydi. Zira Kur’an Müslümanlar hakkında şöyle diyor: “Siz en iyi ümmetsiniz. ” Ayrıca yücelik ve faziletlerinden maksat, ahlaki ve itikadi yücelik değil de, Hz. Musa’nın değişik mucizeleri, Allah’ın maddi nimetleri, İsrailoğulları’nın refah ve kurtuluşları da olabilir. Zira Kur’an defalarca onların kötü ahlakına ve bahane peşinde olduklarına işaret etmiştir. Bunun en açık örneği şu ayettir: “Andolsun ki Biz, İsrailoğullarına Kitab, hüküm ve peygamberlik verdik; onları temiz şeylerle rızıklandırdık; onları dünyalara üstün kıldık. ” [16]

Mesajlar ve Nükteler

1- Yücelik ve fazilet Allah’ın elindedir. “nimetimi, nimet verdim, üstün kıldım. ”

2- Nimetleri zikretmek şükretmek gibidir.

وَاتَّقُواْ يَوْماً لاَّ تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئاً وَلاَ يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلاَ يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلاَ هُمْ يُنصَرُونَ (48)

48- “Kimsenin kimse yerine cezalandırılmayacağı, kimseden bir şefaat kabul edilmeyeceği, kimseden bir fidye alınmayacağı ve yardım görülmeyeceği günden korunun. ”

Tefsir

Bu ayette bazı yanlış inançlara ve gereksiz ümitlere işaret edilmiştir. Putperestler kendi putlarından şefaat bekledikleri gibi, Yahudiler de, atalarının kıyamet gününde kendilerine şefaat edeceklerini sanıyorlardı. Bazıları kurban kesmeyi günahlarının kefareti olarak kabul ediyor, dolayısıyla paraları olmayınca da bir çift güvercinin başını kesiyorlardı. Diğer bir grup ise, günahlarının cezasını ödemesi için ölüleri altınları ve süslü ziynet eşyalarıyla birlikte gömüyorlardı. Halbuki kıyamet günü dünyanın tam tersinedir. Bazıları bu dünyada para, torpil ve güçlülerin desteği sayesinde sorunlarını halledebilmektedir. Öbür alemde ise salih amel ve ilahi lütuf dışında hiçbir şey işe yaramayacak; makam soy, arkadaş, evlat, fidye… insanı asla kurtaramayacaktır.

Mesajlar ve Nükteler

1- Batıl ve hayali inançlara açıkça karşı çıkın.

2- Kıyamet gününün bir takım özellikleri vardır. Bu cümleden:

a-Kimse kimsenin yerine, hatta baba ve oğul bile birbirinin yerine cezalandırılmazlar “Babanın evladı, evladın da babası için cezalandırılmayacağı”

b-Fidye kabul edilmez. “kimseden bir fidye alınmayacağı”

c-Vasıta ve torpil kabul edilmez.

d-İnsanlar birbirinin yardımına koşamaz.

3- Kıyamet gününün şekli hakkında Kur’an tüm sebepler/bağların yok olacağını haber veriyor: “aralarındaki bağlar kopacaktır. ” Nesepler yok olacaktır: “aralarındaki soy yakınlığı fayda vermez. ” Özür dili kesilecektir: “Onlara izin de verilmez ki özür beyan etsinler. ” Malın ve evlatların bir işlerliği yoktur “ne mal ne de evlatları fayda verir. ” Akrabaların da yapabileceği bir şey yoktur: “sizlere yakınlarınız da fayda vermez. ” Güçler de ortadan kalkacaktır: “gücüm de kalmadı” Şefaat, şefaat eden ve şefaat edilen de Allah’ın izniyledir: “Allah, dilediğine ve hoşnut olduğuna izin vermedikçe, göklerde bulunan nice meleklerin şefaati bir şeye yaramaz. ”, “Onlar Allah'ın hoşnut olduğu kimseden başkasına şefaat edemezler”

Şefaat Hakkında

Kur’an’da şefaat hakkında yaklaşık 30 ayet vardır ki kendi aralarında birkaç grupta toplanmaktadır:

1- Bir grup ayet şefaati nefyederler: “Alışveriş, dostluk ve şefaat o günde yoktur. ” [17]

2- Bir grup ayet ise sadece Allah’ın şefaatini açıklamaktadır. “O’ndan başka bir dostunuz ve şefaatçiniz yoktur. ” [18]

3- Bir grup ayet ise Allah’ın izniyle başkalarının da şefaat edebileceğini beyan ediyor. “ [19]O’nun izni olmadan katında şefaat edecek kimdir?”

4- Bir grup ayet ise şefaat edilenlerin şartlarını beyan etmektedir:

a: “Onlar Allah'ın hoşnut olduğu kimseden başkasına şefaat edemezler. ” b: “Zalimlerin ne dostu ne de sözü dinlenecek şefaatçisi olur. ” [21]

c: “Melekler iman edenler için dua ve istiğfar ederler”

Bu ayetler ışığında anlaşılmaktadır ki şefaat kayıtsız şartsız değildir. Şefaat, şefaat eden ve şefaat edilen hepsi Allah’ın izniyledir. Ayrıca şefaat edilecek kimse de bazısına işaret ettiğimiz bir takım şartlara sahip olmalıdır. Şefaat şartlarına sahip olmayanlar peygamberin eşleri bile olsalar şefaat edilmezler. “Onlar, kullarımızdan iki iyi kulun nikahı altında iken onlara karşı hainlik edip inkârlarını gizlemişlerdi de iki peygamber Allah'tan gelen azabı onlardan savamamışlardı. O iki kadına: “Cehenneme girenlerle berâber siz de girin” dendi. ” [22]

Böyle bir şefaat olumlu bir şefaattir. Zira insanı Allah’ın veli kullarıyla dost kılmakta ve ümitsizliğe düşmesini önlemektedir. İnsanı günahlara karşı cesur kılan şefaat ise Hıristiyanların inandığı şefaattir. Zira onlar Hz. İsa’nın, taraftarlarının günahlarına kefaret için feda olduğuna inanmaktadırlar.

Bizim inandığımız şefaat insanları tembelleştirmez. Zira şefaat sadece yolda kalan, yanlarında olmayan bir güce ihtiyacı olan ve çabalayan kimseler içindir. Böyle bir şefaat Allah’ın iradesi karşısında durmak anlamını taşımaz. Zira Allah hem günahkarı cezalandırmayı irade etmiştir ve hem de bir grub insana rahmet etmeyi dilemiştir. şefaat başkalarının Allah’tan daha merhametli olduğu anlamına da gelmez; zira Allah’ın veli kulları da O’nun rahmet ve lütfüyle şefaat iznine sahiptirler. Ayrıca şefaat Allah’ın iradesini değiştirmemektedir. Tevbe insana liyakat verdiği gibi, Allah’ın veli kulları da insanı değiştirmekte ve gerekli ortamı hazırlamaktadır. Evet günahkar insanın tek başına ayrı bir haleti vardır, Allah’ın veli kullarının lütfüne mazhar olan günahkarın ise ayrı bir haleti vardır. Ayrıca günahların dünyada affının çeşitli vesileleri vardır. Bu cümleden:

1- Tövbe

2- Büyük günahları terk etmek “Size yasak edilen büyük günahlardan kaçınırsanız, kusurlarınızı örter ve sizi şerefli bir yere yerleştiririz. ” [23]

3- İyilikler ve hasenat: “Doğrusu iyilikler kötülükleri giderir. ” [24]

وَإِذْ نَجَّيْنَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ (49)

49- “Hani size azabın en kötüsünü reva gören, yeni doğan oğullarınızı boğazlayan, kadınlarınızı hayatta bırakan Firavun taraftarlarından sizi kurtarmıştık; bu Rabbinizin büyük bir imtihanı idi. ”

Firavun Mısır hükümdarları için kullanılan bir ünvandı. Nitekim Rum padişahlarına “Kayser”, İran padişahlarına “Kisra”, Türk padişahlarına da “Hakan” deniyordu. Hz. Musa zamanındaki Firavun Birinci Ramses’ti. Cesedi Kahire’deki müzede korunmaktadır. “Senden sonrakilere bir ibret teşkil etmesi için bugün sadece senin cesedini çıkarıp (sahile) atacağız, ” dedik” [25] Bu ayette Firavun taraftarlarının İsrailoğulları’na reva gördüğü azaplar ifşa edilmektedir. “Yesumunekum” fiili “sevm” kökünden türemiştir ve sürekli bir şeyin ardısıra gitmek manasınadır “Yesumunekum suelazap” Yani sizlere sürekli işkence ediyorlardı. İşkencelerinden birisi erkek çocukların boğazlanmasıydı. Erkek çocukların boğazlanmasının nedeni de, ya gördükleri rüyadandı (Zira Firavun’a şöyle demişlerdi: “Sen, İsrailoğulları’ndan birinin (Musa) eliyle öldürüleceksin. ”) ya da İsrailoğulları’nın çoğalmasını önlemek içindi.

Mesajlar ve Nükteler

1- Özgürlük nimeti Allah’ın lütfu olan en büyük nimetlerdendir. “Sizi kurtardık”

2- Geçmiş acılar ve zorlukların beyanı bugün sahip olduğumuz özgürlük lezzetini kat kat artırmaktadır. “Size en kötü azabı reva görüyorlardı… boğazlıyorlardı, hayatta bırakıyorlardı. ”

3- Tağutlar etrafındakiler olmadığı takdirde zulüm etme gücüne bile sahip değillerdir. “Firavun taraftarları. ”

4- Tüm tatsız olaylar, nimetler ve özgürlükler birer imtihandır. “İmtihandı. ”

5- Erkeksiz toplum, zillet ve fuhuşa sürüklenir. “Evlatlarınızı boğazlıyorlardı. ”

6- Tağutlar kendi rejimlerini korumak için her türlü işkenceye baş vururlar. “Boğazlıyorlar-En kötü azabı reva görüyorlardı. ”

7- Birçok zulümlerin nedeni gelecek korkusudur. (Firavun için görülen ve ayetin nüzul sebeplerinde zikredilen rüya)

وَإِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنجَيْنَاكُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ (50)

50-“Denizi yarıp sizi kurtarmış ve gözlerinizin önünde Firavun taraftarlarını batırmıştık. “

Tefsir

İsrailoğulları’nın denizden geçisi birkaç surede [26] beyan edilmiştir. Denizin yarılması; denizin gel git olayı ve diğer doğal sebeplerden ötürü değildi. Allah’ın emriyle, Hz. Musa’nın asasını vurmasıyla mucize şeklinde gerçekleşmiştir Nitekim Şuara suresinde şöyle buyurulmuştur: “Değneğinle denize vur” diye vahyettik. Hemen deniz ikiye ayrıldı”

Mesajlar ve Nükteler

1- Her işte asıl mesele Allah’ın hikmete dayalı iradesidir. Bir asa bazen bir taştan su çıkarır. “Değneğinle taşa vur…Pınar fışkırdı. " Bazen bu asa suya dokunmakta ve arasından yol açmaktadır.

2- Bu ayette üç nimet ve mucize yanyana zikredilmiştir: “Denizin yarılması, İsrailoğulları’nın kurtuluşu ve Firavun taraftarlarının boğulması…”

وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ (51)

51- “Mûsa'ya kırk gece vade vermiştik. Sonra onun arkasından, kendinize zulmederek, buzağıyı (ilah) edinmiştiniz. ”

Tefsir

Hz. Musa’nın görüşmeye gitmesi A’raf ve Ta-Ha suresinde da yer almıştır. [27] Görüşme yeri ise Tur dağıydı. Elbette bu görüşme ilk önce otuz gün olarak kararlaştırılmıştı, daha sonra on gece daha arttırıldı, bu müddet Tevrat’ın alınış süresidir. İsrailoğulları Hz. Musa’nın kardeşi Harun gibi bir şahsiyetin rehberliğine rağmen bütün ilahi nimet ve lütüfleri unutarak buzağıya tapmaya başladılar. Bu buzağıyı Samiri adında bir heykeltraş Hz. Musa’nın gıyabında, süs ve takılardan yapmıştı.

Kur’an’da 34 surede 136 defa Hz. Musa’nın adı zikredilmiştir.

Mesajlar ve Nükteler

1- Bu görüşmede üç şey söz konusudur: Tevrat’ın alınması, Harun için hilafet makamının ispatı ve İsrailoğulları’nın imtihanı.

2- Enbiyanın ilahi vahiy algılamasında ve evliyanın ilhamında 40 sayısının rolü vardır.

3- Gece gündüz Tur dağında olmasına rağmen, ayette gecenin adı geçmiştir. Çünkü gece ibadetle daha çok uyuşmaktadır.

4- İsrailoğulları’nın buzağıperestliğe ve şirke düşmesinin nedenlerinden bazıları şunlardır:

a: Hz. Musa gibi bir önderin olmaması

b: Samiri gibi sapık sanatçıların varlığı

c: Cazibeli altın ve süs eşyalarının olması

d: Güçlü propaganda araçları (Samiri’nin yaptığı buzağı ses çıkarıyordu)

e: Derin bir imanın yokluğu ve insanların sade ve saf olması

f: Buzağıya tapmak için müsait ortamın oluşu.

5- Tevhidi ortadan kaldırdığı için şirk, insanlığa en büyük zulümdür. “Kendinize zulmederek”

ثُمَّ عَفَوْنَا عَنكُمِ مِّن بَعْدِ ذَلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (52)

52- “Sonra bunun ardından, şükredersiniz diye, sizi bağışlamıştık. ”

Tefsir

Şirk, iman etmek ve şehadeteynin izharıyla yok olur. Dünyada şirk tevbe sayesinde bağışlanır. Çünkü Enbiyanın bi’seti insanları şirk ve küfürden kurtarmak içindir. Dolayısıyla “Allah şirki bağışlamaz"[28] ayeti, şirk halindeyken, tevhide dönmeden bu dünyadan göçenler hakkındadır.

Mesajlar ve Nükteler

1- Günah ve şirk bile iman etmekle bertaraf edilir.

2- Günahın bağışlanması ve af, şükür için bir ortam hazırlar.

وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (53)

53- “Hidayet bulursunuz diye Mûsa'ya Kitab’ı(Tevrat’ı) ve Furkan’ı vermiştik. ”

Tefsir

Furkan, hakkı batıldan ayırma aracıdır ve semavi kitaba hakkı batıldan ayırdığı için “Furkan” denmektedir. Belki de “Furkan” kelimesi “Kitap” kelimesiyle yanyana geldiği için maksat, Hz. Musa’ya verilen Tevrat dışındaki dokuz mucizedir.

Mesajlar ve Nükteler

1- Semavi kitaplar hakkı batıldan ayırt eder.

2- Allah tarafında hüccet tamamlanmıştır, insanlar artık hak ve batılı tanıyabilir. Ama insanlar bazen hevesleri için hakkı kabul etmezler. “Umulur ki”

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (54)

54- “Hani Mûsa kavmine “Ey kavmim! Buzağıyı (ilah olarak) benimsemekle kendinize zulmettiniz. Yaratanınıza tövbe edip, O’na dönün ve nefislerinizi (Birbirinizi) öldürün, bu yaratanınız katında sizin için daha hayırlıdır. Sonra Allah tövbenizi kabul etti; zira O tövbeleri kabul eden ve merhamet edendir. ”

Tefsir

Nefislerin katledilmesinden maksat, intihar değildir, aksine birbirini öldürmektir. Tıpkı şu ayet gibi: “Birbirinize selam verin. ”

Mesajlar ve Nükteler

1- Her ne kadar burhan, mucize ve delil sunulursa o kadar teklif ağırlaşır ve sapmalar o kadar tehlikeli olur. Dolayısıyla onca mucizeleri gördükten sonra buzağıya tapmanın cezası idam olmalıydı.

2- Fıtri mürtedin hükmü idamdır.

3- İlahi rahmet içinde ölmek, ilahi lanet içinde yaşamaktan daha iyidir. “Bu sizin için daha hayırlıdır. ”

4- Temizlenmek ve sapıklıktan kurtulmak için yaratıcıya dönmek gerekir. “Yaratıcınıza tevbe edin. ”

5- Bu ilahi emir sebebiyle öldüren de, öldürülen de cennetliktir.

6- Bu zor tevbe çeşidini kabullenmek de Yahudiler için bir fazilettir. Zira Allah münafık Müslümanları kınarken şöyle buyurmaktadır: “Şayet onlara “Kendinizi öldürün” yahut “Memleketinizden çıkın” diye emretmiş olsaydık, pek azından başkaları bunu yapmazlardı”

7- Tevbe derin bir dönüş ve Allah’ın emrine teslimiyetle birlikte olan bir iç devrimdir.

8- Daha dün sizin varlığınızı hayır gören yaratıcı, bugün ise ölmenizi sizler için hayırlı kabul etmektedir.

9- Tevhidi bırakıp buzağıya tapmanın günahı özür dilemek ve ağlamakla telafi edilemez. Bu tarihi günah, tarihi tevbeyle giderilmelidir. Bu tevbe nesilleri ve asırları etkilemelidir. Kılıçlarınızı alarak birbirinizi öldürmelisiniz ki Allah sizleri affetsin.

وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ (55)

55- “Hani “Ya Mûsa! Allah'ı apaçık görmedikçe sana iman etmeyeceğiz” demiştiniz de bakıp durur olduğunuz halde sizi yıldırım çarpmıştı. ”

Tefsir

Hz. Musa’nın kavmi iki gruba bölündüler: Bir grubu Musa ile birlikte münacat ve Allah’ın kelamını dinlemek için Tur dağına gitti. Ama onlar da Musa’nın Allah ile konuşmasını duyunca şöyle dediler: “Bu sesin Allah’ın sesi olduğunu nereden bilelim? Allah’ı apaçık gözlerimizle görmeliyiz. ”

İkinci grup ise Harun ile geride kaldılar. Onlar da Hz. Musa’nın gıyabında buzağıya taptılar. A’raf suresinde Allah’ı görmeyi isteyenler hakkında şöyle buyurulmaktadır: "onları sarsıntı tutunca” [29]

Belki de yıldırım zelzeleyle birlikte inmiş ve onlar bu yıldırımla ölmüşlerdir. Çünkü sonraki ayet şöyle buyuruyor: “Sizi ölümden sonra yeniden dirilttik. ” Belki de yıldırım, deprem ve bir grubun ölmesi iki ayrı olayda vaki olmuştur: Birincisi denizden geçip Musa’dan put istediklerinde, ikincisi ise Samiri olayından sonra.

Mesajlar ve Nükteler

1- Geçmişlerin yersiz beklentileri ve inatçılıklarının akıbetinden ibret alınız. “iman etmeyiz…sizi tutunca”

2- Soru soranların ruhi yapısı aynı değildir. Hem Musa hem de diğerleri Allah’ı görmek istemiş, ama Musa halk adına edeble şöyle demiştir: “Bana göster” Ama Musa’nın kavmi tekebbür içinde şöyle demiştir: “Allah’a apaçık görmeden sana iman etmeyiz. ” Bu yüzden Allah Musa’ya, “Beni asla göremezsin” derken, Musa’nın kavmine azap indirdi.

3- Ey İslam Peygamberi insanların yersiz isteklerinden endişe etme, zira insanlar Musa’dan daha tehlikeli şeyler istemişlerdi.

4- Bazıları için mantık, istidlal ve öğüt yeterlidir. Ama bazıları için kahır ve galebe gereklidir.

ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (56)

56- “Ölümünüzden sonra, şükredesiniz diye sizi tekrar diriltmiştik”

Tefsir

Bu yeniden diriltmek A’raf suresinde yer aldığı üzere Hz. Musa’nın duası, endişesi ve perişanlığından sonra vaki olmuştur. İnşallah ileride bu konuda açıklama yapılacaktır.

Mesajlar ve Nükteler

1- Ric’at ve yeniden diriliş bu dünyada da gerçekleşmiştir.

2- Bazı acı olayların baş göstermesi ve zorluklardan kurtuluşun felsefesi insana şükretme ruhunun kazandırılması içindir.

وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (57)

57- “Bulutla sizi gölgelendirdik, kudret helvası ve bıldırcın indirdik, “Verdiğimiz rızıkların iyi ve güzel olanlarından yiyin” dedik. Onlar bize değil, fakat kendilerine zulüm ediyorlardı. ”

Tefsir

İsrailoğulları’nın Firavun'un sultasından kurtulmasından sonra, Filistin topraklarına girmeleri emredildi. Onlar orada zalim insanların olduğu bahanesiyle gitmediler. Musa'ya, "Allah'ınla oraya git ve savaş, biz burada oturmuşuz. ”dediler. Allah'ın kahrı/gazabı onları kuşattı, kırk yıl Tih çölünde kaldılar. Ama Allah yine de onlara bulutları gölge olarak gönderdi ve onlara iki çeşit doğal yiyecek olan “men ve selva” [30] (kudret helvası ve bıldırcın) indirdi

Mesajlar ve Nükteler

1- Allah'ın rızık vermesi bir takım şartlarla sınırlı değildir; çölde bile gökyüzünden rızık indirir.

2- İlahi emirlere isyan, kendine zulümdür.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] Tevbe dönüş manasınadır. Allah’a isnat edilince pişman ve hatakar kuluna merhamet ve lütfüyle yönelmesi manasınadır. “O’dur tevvab” İnsana isnat edilince hatakar insanın Allah’a dönüşü manasınadır. “O’na döndü suresi, tevbe etti”

[2] Durr’ul-Mansur c. 1, s. 60-61

[3] A’raf suresi, 23. ayet

[4] Gerçi Adem’in hatasını itiraf etmesi ve tevbesi Allah’ın onu affetmesine neden oldu. Ama tevbeden sonra yeniden cennete geri dönmesi düşünülemezdi. Zira bu hatanın doğal etkileri ilahi aftan ayrı bir şeydir. Bu yüzden yeniden iniş emri verildi ki “Ey Adem sen, soyun ve iblis cennetten inin. ” Elbette önceki birkaç ayette verilen iniş emri bir tür kahırla birlikte anılmıştır ama bu ayette Adem’in tevbesinden sonra olduğu için sıradan bir şekilde beyan edilmiştir ve ilahi hidayete uydukları taktirde korku ve üzüntülerinin kalmayacağı müjdelenmiştir.

[5] Kur’an’da imamet meselesine de “aht” (söz) denmiştir. Nitekim Bakara 124. ayette şöyle buyurulmuştur: “Zalimler ahdime erişemez. ” O halde ahde vefa burada İmam’a ve ilahi öndere bağlılık ve itaattir. Hakeza bir rivayette de namazın ilahi bir ahit olduğu yer almıştır.

[6] Maksad Kur’an’ın tahrif edilmemiş Tevrat ile uyumudur. Üstelik bu uyum tümel ve icmali bir uyumdur; tüm hükümlerde değil.

[7] Nehc’ul Belağa Kısa sözler.

[8] Tefsir-i Numune, c. 1, s. 214’den naklen.

[9] Bihar c. 2, s. 37

[10] Tefsir-u Nur’is-Sekaleyn, c. 1, s. 57

[11] Nehc’ul-Belağa 175. Hutbe

[12] Nehc’ul Belağa 73. Hikmet

[13] Secde suresi, 24. ayet

[14] Necm suresi, 28. ayet

[15] Bakara suresi, 249. ayet

[16] Casiye suresi, 16. ayet

[17] Bakara suresi, 254. ayet

[18] Secde suresi, 4. ayet

[19] Bakara suresi, 255. ayet

[20] Enbiya suresi, 28. ayet

[21] Mümin suresi, 18. ayet

[22] Tahrim suresi, 10. ayet

[23] Nisa suresi, 31. ayet

[24] Hud suresi, 114. ayet

[25] Yunus suresi, 92. ayet

[26] Taha suresi, 77. ayet, Şuara suresi, 63. ayet, Duhan suresi, 24. ayet

[27] A’raf suresi, 142. ayet ve Taha suresi, 86. ayet

[28] Nisa suresi, 48. ayet ve 116. ayet

[29] A’raf suresi, 155. ayet

[30] “Gımam” İsrail oğullarına gölge yapan, yağmursuz bulutlara denmektedir. Yağmurlu bulutlara ise “sehab” ve “gim” denmektedir. “Men” ağaçlarda damla şeklinde oluşan zamka(kudret helvası) denmektedir. Bazılarına göre de maksat bal veya mantardır. Selva ise güvercine benzeyen bir kuşun (bıldırcın) adıdır. Velhasıl Allah bu iki nimeti İsrail oğullarına verdi. Rivayetlerde de yer aldığına göre bu iki nimet sabah ezanı vakti ile güneşin doğuşu arasında nazil oluyordu.