Fatiha süresinin yedi[1] ayeti vardır. Cabir Bin Abdullah Ensari’den nakledilen bir rivayette Peygamber şöyle buyuruyor: “Hamd suresi Kur’an surelerinin en iyisidir. ” Eğer bu sure namazda okunmazsa namaz batıldır: “Fatihasız namaz olmaz” Hamd suresi her Müslümana en az günde on defa, farz namazlarda okunması farz olan yegane suredir. İbn-i Abbas şöyle diyor: “Hamd suresi Kur’an’ın esasıdır” Bir hadiste de şöyle yer almıştır: “Eğer bu sureyi yetmiş defa bir ölüye okurlar da ölü dirilirse şaşırmayınız. ”
Hamd suresinin Fatihat’ul Kitap olarak adlandırılmasından da anlaşıldığı üzere bizzat peygamber zamanında bütün Kur’an bir araya toplatılmış ve bir kitap haline getirilmiştir. Bizzat peygamberin emriyle bu sure Kur’an’ın ilk başına yerleştirilmiştir. Nitekim Sekaleyn hadisinde de Peygamber şöyle buyuruyor: “Sizlere iki değerli emanet bırakıyorum: Allah’ın kitabı ve İtretim. ” Bu hadisten de anlaşıldığı üzere bizzat Peygamber zamanında ilahi ayetler “kitabullah” şeklinde bir araya toplatılmış ve Müslümanlar arasında da bu isimle tanınmıştır. Fatiha suresinin ayetleri Allah, Allah’ın sıfatları, kıyamet, hak yolda yürüme ve hakkı tanıma talebi ile Allah’ın hakimiyet, rububiyet ve rahmaniyetine işaret etmektedir. Ayrıca bu surede Allah’ın dostlarının yolunda yürümeye duyulan ilginin açığa vurulması, sapıklardan ve gazaba uğrayanlardan uzaklığın ilanı vardır.
Hamd suresi bizzat Kur’an gibi şifa kaynağıdır, hem cismani hartalıklara hem de ruhi hastalıklara şifadır. Merhum Allame Emini Hamd Suresinin Tefsiri’nde bu konuda sayısız rivayet nakletmiştir.
Hamd Suresinin Öğrettikleri
1- İnsan “bismillah” ile hamd suresini tilavet edince Allah’tan gayrisinden ümidini kesmektedir.
2- “Rabb’ul-Alemin” ve “Malik-i Yevmiddin” ayetini okuyunca terbiye edilen ve malik olunan bir varlık olduğunu hissediyor, gurur ve bencilliği kenara itiyor.
3- “Alemin” kelimesiyle, kendisiyle bütün bir varlık alemi arasında ilişki kuruyor.
4- “er-Rahman’ir-Rahim” kelimesiyle kendini Allah’ın lütfü gölgesinde görüyor.
5- “Malik-i Yevmiddin” kelimesiyle gelecekle ilgili gafletten uyanıyor.
6- “İyyake na’budu” cümlesiyle rüya ve şöhret düşkünlüğü yok oluyor.
7- “İyyake nastain” kelimesiyle süper güçlerden asla korkmuyor.
8- “Enamte” kelimesiyle nimetlerin bölüştürülmesinin Allah’ın elinde olduğunu ve hiç kimseye kıskançlık duymaması gerektiğini anlıyor. Zira hasetçi insan Allah’ın rızkı bölüştürmesinden ve hakemliğinden razı değildir.
9- “İhdina”cümlesiyle hak ve doğru yolda yürüme talep ediliyor.
10- “Sıratellezine”cümlesiyle hak taraftarlarıyla dayanışmasını ve dostluğunu gösteriyor.
11- “Gayri’l ma’zubi aleyhim vela’z-zallin” cümlesiyle de batıl ile batıl ehlinden beratını ve uzaklığını ilan etmektedir.
Fatiha Suresi
بسم الله الرحمن الرحيم (1)
الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (2) الرَّحْمـنِ الرَّحِيمِ (3) مَـلِكِ يَوْمِ الدِّينِ (4) إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ (5) اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ (6) صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ (7)
بسم الله الرحمن الرحيم (1)
1- Rahman ve Rahim olan Allah’ın Adıyla
Tefsir
Farklı millet ve kavimler arasında adet olduğu üzere insanlar önemli ve değerli işlere saygı ve ilgi duydukları kimselerin adıyla başlarlar. Böylece o iş daha ilk başta o şahısla ilişkilendirilir. Elbette onlar doğru veya yanlış inançları üzere amel ederler. Bazıları putların ve tağutların adıyla, bazıları da Allah’ın adıyla ve Allah dostlarının eliyle işlerini başlatırlar.
Örneğin Hendek savaşında yere ilk kazmayı Peygamber vurmuştur.
“Bismillahirrahmanirrahim” , Allah’ın kitabının başlangıcıdır. “Bismillah” sadece Kur’an’ın başlangıcında değil, aksine bütün semavi kitapların başlangıcında yer almıştır. Bütün nebilerin işlerinin başlangıcı hep “bismillah”olmuştur. Hz. Nuh’un gemisi dev dalgalar arasında yüzerken Nuh dostlarına şöyle dedi: “Gemiye binin! Onun yüzüp gitmesi de, durması da Allah’ın adıyladır... ” [2]
Hz. Süleyman da Sebe Melikesi’ni iman ve Allah’a davet edince, ona gönderdiği davetnamesine “Bismillahirramanirrahim” [3] cümlesiyle başladı
Hz. Ali şöyle buyurmuştur: “Bismillah bereket sebebidir. Onu terk etmek ise başarısızlık nedenidir. ”
Hakeza Hz. Ali “bismillah” cümlesini yazan birine şöyle buyurdu: “Bunu çok güzel yaz”
Her işin başlangıcında “Bismillah” demekle emrolunmuşuz. Yemek yerken, evlenirken, bineğe binerken, yolculuğa çıkarken ve bir çok işlerde... Hatta eğer bir hayvan Allah’ın adı anılmadan, zikredilmeden kesilirse eti haramdır. Bunun manası da hedef sahibi ve muvahhid insanların yemeğinin de ilahi bir boyut taşıdığıdır.
Neden her işin başında “bismillah” demekle emrolunmuşuz? Bir fabrikanın tüm ürünlerinin belli bir arması ve amblemi vardır. Perakende veya toptan bir şekilde bütün ürünlerin üzerinde amblem veya işaret vardır. Örneğin porselen fabrikasının küçük veya büyük tüm ürünlerinde o fabrikanın amblemi vardır. Hakeza her ülkenin göklerinde, denizde taşımacılık yapan gemilerde ve resmi makamlarda o ülkeyi temsil eden bir bayrak vardır. Bu amblem ve işaretlerin sebebi hedefin unutulmaması ve yolun kaybedilmemesidir. Allah’ın adı ve zikri de her Müslüman’ın sembolüdür. Bu yüzden hadiste de şöyle yer almıştır: “Bir beyt şiir bile olsa hiçbir işinde “bismillah” kelimesini unutma. ” Hakeza çocuğa ilk defa “bismillah” kelimesini öğreten kimse için de büyük mükafat vadedilmiştir. [4]
“Bismillahirrahmanirrahim” Kur’an’ın bir cüzü ve bağımsız bir ayet midir?
Diğer mezhep imamlarından en az yüz yıllık bir önceliği olan, hepsi de Allah yolunda şahadete erişen ve Kur’an’da da ismet ve temizliği açıkça beyan edilen Peygamberin Ehl-i Beyt’inin inancına göre “Bismillahirrahmanirrahim” bağımsız bir ayettir ve Kur’an’ın bir cüzüdür.
Fahr-u Razi Tefsir’inde “besmele”nin surenin bir cüzü olduğu hakkında on altı delil saymıştır. Ahmet bin Hanbel’in Müsned’inde, besmelenin surenin bir cüzü olduğu yer almıştır. [5] Besmeleyi surenin bir cüzü saymayanlara veya onu namazda terk edenlere itiraz edilmiştir. Müstedrek-i Hakim’de şöyle yer almıştır. “Bir gün Muaviye namazda besmeleyi söylemedi, insanlar itiraz ederek şöyle dediler: “Ayeti çaldın mı yoksa unuttun mu?” [6]
Ehl-i Beyt imamları da namazda besmelenin yüksek sesle söylenmesini emretmişlerdir. İmam Bakır (a.s) namazda besmeleyi okumayan veya surenin bir cüzü saymayanlara şöyle buyurmuştur: “Bunlar Kur’an’ın en iyi ayetini çalmışlardır. ” Sünen-i Beyhaki’de bir hadisin zımnında da şöyle yer almıştır: “Neden bazıları besmeleyi surenin bir parçası saymamışlardır. ” [7]
Şehid Mutahhari Hamd suresinin tefsirinde; İbn-i Abbas, Asım, Kesai, İbn-i Ömer, İbn-i Zubeyr, Ata, Tavus, Fahr-u Razi ve Siyuti’nin besmeleyi surenin bir cüzü kabul eden kimselerden olduğunu söylemiştir.
Kurtubi Tefsir’inde İmam Sadık’dan şöyle nakletmektedir: “Bismillah surelerin tacıdır. Yalnızca Beraat (Tevbe) suresi “bismillah” ile başlamamaktadır ve bunun hakkında ise Hz. Ali şöyle demiştir: “Zira besmele rahmet ve eman vermek manasınadır. Dolayısıyla kafir ve müşriklere düşmanlık ilanı, rahmet ile uyum içinde değildir. ” (Bu yüzden rahmet olan besmele, düşmanlık ilanı olan Tevbe suresinde bir araya gelmemiştir. müt. ) [8]
Mesajlar ve Nükteler
1- “Besmele” ilahi renk ve boyanın göstergesi ve bizim tevhidi tutumumuzun beyanıdır.
2- “Besmele” tevhidin sembolü, başka isimler ise küfrün sembolü, Allah’ın adıyla birlikte diğer isimler ise şirkin sembolüdür. [9]
Ne Allah’ın adı yanında başka bir ad anın, ne de Allah’ın adı yerine başka bir adı zikredin. “Yüce Rabb’inin adını tenzih (takdis)et. ” ayetinin manası da yaratıcının isminin münezzeh kılınmasıdır.
3- “Besmele” beka ve devamlılığın sembolüdür. Allah’ın rengini taşımayan her şey fanidir. [10]
4- “Besmele” surelerdeki gerçeklerin hak ve rahmet kaynağından indiğinin işaretidir.
5- “Besmele” Allah’a tevekkül ve aşkın işaretidir.
6- “Besmele” tekebbürden çıkışın ve Allah’ın dergahına acziyet izharının işaretidir.
7- “Besmele” kulluğun ve ubudiyetin ilk adımıdır.
8- “Besmele” şeytanı kovmanın işaretidir. Allah’la birlikte olan kimseye şeytan hiçbir etki yapamaz.
9- “Besmele” işlerin kutsiyet sebebi ve garantileme nedenidir.
10- “Besmele” insanın Allah’ı unutmadığının en açık işaretidir.
11- “Besmele”insanın yegane hedefinin halk, tağutlar cilveler ve hevesler değil; sadece Allah olduğunun işaretidir.
12- “Besmele” insanın sadece Allah’tan yardım dilediğinin ve sadece Allah’ın adıyla hareket ettiğinin işaretidir. Belki de “Bütün Kur’an hamd suresinde, bütün hamd süresi besmelede, bütün besmele “ba” harfinde özetlenmiştir. ” sözünün manası da bütün varlığın yaratılışının, hidayetinin ve dönüşünün Allah’ın yardımıyla gerçekleşmesidir. (Allah daha iyi bilir)
13- “Besmele” insanın işlere başlamada destek, ümit ve rahmete muhtaç olduğunun, aynı zamanda bütün kudretlerin, ümitlerin ve rahmetlerin kaynağının Allah olduğunun işaretidir. Nitekim Allah kelimesinden hemen sonra Rahman ve Rahim kelimeleri kullanılmıştır. Peygamber de kendi risaletine Allah’ın adıyla başlamıştır: “Rabbinin ismiyle oku. ”
İnsanlar da Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla da güven bulmalı, ümitlenmeli ve Allah’ı en kapsamlı adı olan “Allah [11] ismiyle ve rahman ve rahim [12] sıfatıyla zikretmelidir. Her işinde “Bismillahirrahmanirrahim” demelidir. İşlere rahmet lafızlarıyla başlamak, işin temelde lütuf ve ihsana dayandığının işaretidir. Hakeza rahmet kaynağından rahmet dilemenin, yerinde ve gerekli bir iş olduğunun göstergesidir.
الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (2)
2- “Hamd alemlerin rabbi Allah’a mahsustur. ”
Tefsir
Allah tüm yaratılış aleminin rabbidir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsinin rabbi Allah’tır. “O göklerin, yerin ve ikisi arasında bulunan her şeyin rabbidir. ” [13] ve “O her şeyin rabbidir” [14] Hz. Ali de şöyle buyuruyor: “Allah canlıların ve cansızların rabbidir. ” Elbette bazen “alemin”den maksad insanlardır. Ama genelde “alem”den maksad yaratıklar, “alemin”den maksad da tüm yaratıklardır. Bu ayetten de anlaşıldığı üzere Allah bütün varlık aleminin rabbidir. Dolayısıyla cahiliye döneminde ve bazı milletler arasında var olan “her şeyin bir tanrısı ve her türün bir rabbi olduğu inancı” batıldır.
Hamd suresinin yanı sıra En’am, Kehf, Sebe ve Fatır surelerinde de “Elhamdülillah” ayeti yer almıştır. Ama Hamd süresinde “rabb’ul-alemin” kelimesinden önce yer almıştır. Allah’ın terbiye ve rablığı onun hidayet yoludur. Allah her şeyi yarattıktan sonra onların terbiye ve rüşt yolunu da belirlemiştir. “Bizim rabbimiz, her şeye hilkatini (varlık ve özelliğini) veren, sonra da hidayet edendir. ” [15]
Allah bal arısına hangi bitkilerden emmesi gerektiğini, karıncalara kışlık yiyeceklerini nasıl depolamasını öğretmiştir. İnsan bedenini de kanı azaldığında kendiliğinden kan üretecek şekilde yaratmıştır. İşte böyle bir Rab hamd ve övgüye layık bir Rabdır. Hamd övgü ve şükrün karışımıdır. İnsanın özelliklerinden biri de cemal, kemal ve güzellik karşısında övmesi, nimet ve ihsanlar karşısında da şükretmesidir. Allah kemal ve cemali sebebiyle övgüye; ihsan ve nimetler sebebiyle de şükre layıktır. Allah’a şükretmenin kullara teşekkür etmeyle çelişen bir yönü yoktur. Elbette bu da Allah’ın emriyle ve onun gösterdiği çizgide olmalıdır.
“Elhamdülillah” muvahhid insanın içinden gelen ve Allah’a en iyi şükür biçimi olan bir coşkudur. Herkes, her yerde, her dille, her kemal ve güzelliği her ne şekilde överse övsün, gerçekte o ilahi kaynağa hamd etmektedir.
Mesajlar ve Nükteler
1- “Rabb’ul-Alemin” (alemlerin rabbi); yani Allah ile yaratıklarının ilişkisi daimi ve yakın bir ilişkidir.
2- “Rabb’ul-Alemin”; yani bütün bir varlık alemi yegane Allah’ın terbiyesi altındadır.
3- “Rabb’ul-Alemin”; yani bütün varlıklarda bizzat terbiye ve gelişim imkanı vardır.
4- “Elhamdülillahi rabb’il-alemin”den anlaşıldığı üzere alemlerin rabbi sadece Allah’tır; türler rabbi, başka rabler, ruhbanlar ve hahamlar değil.
5- “Rab” kelimesinden anlaşıldığı üzere Allah hem maliktir, hem de her şeyi yöneten. Zira Rab kelimesinin manası sahip olmak ve yönetmektir: “Bilin ki yaratma da emir de O’nun hakkıdır. Âlemlerin rabbi olan Allah yücedir. ” [16]
6- O alemlerin rabbidir. Bütün insanları peygamberlerin kılavuzluğuyla terbiye etmektedir. (teşrii terbiye) Hakeza cansızları bitkileri ve hayvanları da terbiye etmekte, örneğin bir taneye meyve verme aşamasına kadar kat edeceği yolu göstermektedir. (tekvini terbiye)
8- “Rabb’ul-Alemin” her türlü istek ve duanın başlangıcıdır. Hadiste şöyle yer almıştır: “Duadan önce hamd edilmezse o dua nakıstır. ” [17]
9- Müminler Kur’an’ın başlangıcında, her duanın evvelinde Allah’ın dergahına hitaben “Elhamdulillahi rabb’il-alemin” derler. Cennet ehli ise her işin sonunda şöyle der: “... Onların dualarının sonu şudur: Hamd, alemlerin Rabbi Allah’a mahsustur. ”
10- “Elhamdulillahi rabb’il-alemin” ayetinin Allah’a yapılan en iyi şükür olduğu rivayet edilmiştir.
الرَّحْمـنِ الرَّحِيمِ (3)
3- (Allah) Rahman ve Rahim’dir.
Tefsir
Allah kendine rahmeti farz kılmıştır: “... Rabbiniz merhamet etmeyi kendisine yazdı... ” [18] Allah’ın rahmeti her şeyi kapsamıştır. “Rahmetim ise her şeyi kuşatır” [19] Peygamber ve gönderdiği kitap da onun rahmetidir: “Biz seni ancak alemlere rahmet olarak gönderdik. ” [20] Allah’ın terbiyesi de rahmet üzeredir. Cezalandırması da lütfü gereğidir. Kullarının tövbesini kabul etmesi, günahlarını örtmesi ve yanlışlıklarını gidermek için fırsat vermesi de onun rahmetinin tecellisidir.
Mesajlar ve Nükteler
1- Allah’ın terbiyesi de rahmet ve lütfü üzeredir. “rab” kelimesinin yanında “rahman” kelimesi yer almıştır.
2- Talim ve eğitim rahmet ve lütuf esası üzere olduğu gibi“Rahman Kur’an’ı öğretti” [21] , hakeza terbiye ve tezkiye de rahmet ve lütuf üzere olmalıdır: “Alemlerin rabbidir, Rahman ve Rahim’dir. ”
مَـلِكِ يَوْمِ الدِّينِ (4)
4- (Allah) din (ceza) gününün sahibidir.
Tefsir
“Din” kelimesi çeşitli anlamlarda kullanılmıştır.
1- Semavi kanunların tümüne din denmektedir. Nitekim şöyle buyurulmuştur: “Allah nezdinde hak din İslam’dır... ”
2- Amel ve itaat anlamındadır. Nitekim şöyle buyurulmuştur: “Dikkat edin, halis din Allah'ındır. ” [22]
3- Hesap ve ceza anlamındadır. Nitekim bu ayette de hesap ve ceza anlamında kullanılmıştır: “(Allah) din (ceza) gününün sahibidir. ”
“Din günü” Kur’an’da ceza ve mükafatın verildiği Kıyamet günü manasınadır. “İşlerin karşılık göreceği günün zamanını sorarlar” [23] Hakeza o günü tanıtım amacıyla şöyle buyuruyor: “Evet, din gününün ne olduğunu nereden bileceksin? O gün, kimsenin kimseye hiçbir fayda sağlamayacağı bir gündür. O gün buyruk, yalnız Allah'ındır. ” [24]
Allah her şeyin her zaman gerçek maliki olduğu halde, kıyamet günü malikiyetinin apayrı bir cilvesi, zuhuru vardır. Kıyamet günü bütün vasıtalar ve sebepler yok olacaktır: “ve aralarındaki bağlar kopacaktır. ” [25] Nisbetler ve akrabalıklar da ortadan kalkacaktır. “O gün, aralarındaki soy yakınlığı fayda vermez” [26] Mal, servet ve çocukların da bir faydası olmayacaktır: “Kimseye malın ve oğulların fayda vermeyeceği gün” [27] Yakınlar ve dostların da bir faydası dokunmaz. “Yakınlarınız ve çocuklarınız size kıyamet gününde bir fayda veremezler. ” [28] Velhasıl ne dilin özür dileme izni vardır, ne de aklın tedbir fırsatı... Tek yol ve çare o gün yegane hakim olan Allah’ın merhamet ve lütfüdür.
Mesajlar ve Nükteler
1- Gerçi bu ayet bir nevi uyarıdır, ama “Rahman ve Rahim’dir. ” ayetinin yanında yer almakla, müjde ve uyarının yan yana olması gerektiğini hatırlatmaktadır. Bir başka ayette de şöyle buyuruluyor: “Kullarıma benim bağışlayan, merhamet eden olduğumu, azabımın can yakıcı bir azâb olduğunu haber ver. ” [29] Hakeza bir başka ayette kendini şöyle tanıtmaktadır: “Tövbeyi kabul edendir, cezası şiddetlidir” [30]
2- Gerçek malikin sulta ve ihatası da vardır: “De ki: “Mülkün sahibi olan Allah'ım!” [31] Allah’ın malikiyeti, ihata ve saltanatını da kapsamaktadır. Ama itibari malikiyetler malikin sultasından çıkmaktadır ve gerçek sultası altında değildir.
3- Kur’an’ın ilk suresinde Allah’ın malikiyeti ortaya konmaktadır: “Din gününün malikidir. ” Kur’an’ın son suresinde de Allah’ın melikiyet, ve sultanlığı beyan edilmektedir: “İnsanların melikidir. ”
5- Allah-u Teala’ya farklı açılardan ibadet edilebilir. Biz sıfatları ve zatının kemalleri (ki Allah’tır), ihsan ve terbiyesi (ki alemlerin Rabbidir. ) ve kudret ve heybeti (ki din gününün sahibidir. ) sebebiyle O’na hamdetmeli ve şükretmeliyiz.
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ (5)
5- “Sadece sana ibadet eder ve sadece senden yardım dileriz. ”
Tefsir
Nefsani heva ve heveslerden ibaret olan batıni şirk ortamı ile tağutlar, ruhbanlar ve hahamlardan ibaret olan zahiri şirk ortamına rağmen Allah’a yönelmeli, O’na ibadet etmeli ve sadece O’ndan yardım dilemeliyiz.
Rahman, Rahim, Rab ve malikiyet sıfatlarına teveccüh, Allah'ı insanın zihninde ve kalbinde sevgili kılmakta ve yegane mabut kılmaktadır. Şirk ortamından kaçmak için vahdet ve kudret merkezine sığınmak gerekir. Adeta namaz kılan insan tüm muvahhidler adına şöyle demektedir: "“Allahım ben tek başıma sana layık ibadet etmekten acizim. Ama biz hepimiz senin kulunuz. Ben tek başıma bir değere sahip değilim. Hep birlikte senden yardım diliyoruz. ” O halde namazın temeli cemaatledir. Ama özrü olursa o zaman ferdi olarak da namaz kılmak caizdir.
Hamd suresinin önceki ayetlerinde teorik ve istidlale dayalı tevhit ile tanıştık. Bu ayette de pratik ve ibadi tevhit ile tanışmaktayız. Böylece ibadet, kulluk ve yardım konusunda da Allah’tan gayrisine yönelmemeliyiz. Doğu ve Batı’nın, altın ve gücün, zalim ve tağutların değil, sadece Allah’ın kulu olmalıyız.
İnsanlar akıl hükmünce de sadece Allah’ın kulu olmayı kabullenmelidir. Zira biz insanlar kemal aşığıyız, rüşt ve terbiyeye muhtacız. Allah da bütün kemallerin sahibi ve tüm yaratıkların rabbidir. Rahmet ve sevgiye muhtaçsak, O rahman ve rahimdir. Eğer geleceğimizden endişe ediyorsak, O geleceğin gerçek sahibi ve hükümdarıdır. O halde neden başkalarına gidelim? O halde akıl gereğince de sadece O’na ibadet etmeli ve O’ndan yardım dilemeliyiz.
Mesajlar ve Nükteler
1- Evvela Allah’ın hakkını eda etmek gerekir. Sonra da O’ndan hacet dilemek icab eder. “Sadece sana ibadet eder ve sadece senden yardım dileriz. ”
2- Biz sadece sana kuluz. Hiçbir aracıya, vadelere ve tehditlere teveccüh etmeyiz. O da korku veya tamahtan değil, ibadete layık olduğun için... Ey Allah, Rahman, Rahim ve varlıkların Rabbi/Malik’i, sadece sana kulluk ederiz.
3- Biz sadece senden, o da senin izin verdiğin vesilelerle yardım dileriz. Senden yardım dilemek ve yakınlık için hayali şeylere sığınanlara karşıyız
4- Varlığa hükmeden maddi kanun ve formüller de saygındır. Ama asla madde mahkumu, teslimi ve esiri değiliz. Biz senin iradeni tüm kanunlara hakim sayıyoruz ve tabiat kanunlarının sana mahkum olduğuna inanıyoruz. [32]
5- Gerçi ibadetler bizim içindir, ama ibadet yaparken de senden yardım diliyoruz. “Eğer Allah bizi doğru yola iletmeseydi, biz doğru yolu bulamazdık”
6- Mutlak Mevla’nın karşısında mutlak kulluk içinde olmalıyız, “Ben sadece bir kulum, sen ise mevlasın” huşusu içinde olmalıyız.
7- Ey Allah’ım senden başka hiç kimsem yoktur. “sadece sen” varsın, ama sen benden başka çok şeye sahipsin ve var olan her şey senin kölen ve kulundur. “Göklerde ve yerde olan herkes istisnasız, kul olarak Rahman’a gelecektir. ” [33]
8- Eğer insan sadece sana tapmazsa nefsinin kölesi olmuş demektir. “Kötü duygularını kendine tanrı edineni gördün mü?” [34]
9- Bir kimse gönülden: “Sadece sana ibadet ederiz” derse onun kibirlenmesi ve itaatsizliği söz konusu olamaz.
10- Allah Teala sonsuz nimetleri bize bağışladığı için, biz de en güzel kulluğu ve itaati O’na göstermeliyiz. “Sadece sana kulluk ederiz. ”
11- Kendini iyilerin arasına koy ki ihlas sahipleriyle birlikte : “Sadece sana kulluk ederiz” diyebilesin.
12- “İbadet ederiz” cümlesi namazın cemaatle kılınmasına işaret etmektedir ve hem de Müslümanların hepsinin kardeş ve yoldaş olduklarını beyan etmektedir.
13- “Sadece sana ibadet eder sadece senden yardım dileriz” “Yani ne zorlama ve ne de tefviz” “İbadet ederiz” diyoruz, o halde seçme gücüne sahibiz. “Senden yardım dileriz. ” diyoruz, o halde O’na ihtiyacımız var.
14- Asıl gerçek Allah olduğu için bizim ibadet ve yardım dilememiz bir ayrıntıdır. Nitekim “sadece sana” kelimesi “İbadet ederiz” ve “senden yardım dileriz” kelimesinden önce zikredilmiştir. Hz. Ali (a.s) şöyle buyuruyor: “Gördüğüm her şeyde önce Allah’ı gördüm. ”
15- Allah’ın istemesi kulun istemesinden önce gelir. Bu yüzden ibadet O’nun, yardım istemek ise kulun isteği olduğundan ibadet daha önce zikredilmiştir.
16- İbadet yardım dileme aracı olduğu için. “sadece sana ibadet ederiz” cümlesi “sadece senden yardım dileriz” cümlesinden önce gelmiştir.
17- Huzurda olan kul daha erken nasiplenir. Bu yüzden “sadece sana” kelimesiyle kendimizi Allah’ın huzurunda düşünür ve bundan sonra da Allah’tan hidayet isteriz. Hazır olanın duası daha etkilidir.
18- Edebin gereği adım adım yakınlaşmaktır. Evvela, “Allah; Rab, Malik, Rahman ve Rahim’dir” diye beyan ediyoruz, sonra ise “sadece sana” diyoruz...
19- Manevi uçuşun aşamaları, övgü, irtibat ve duadan ibarettir. Bu yüzden Hamd suresinin ilk ayeti övgü ve senadır: “Sadece sana ibadet ederiz. ” cümlesi irtibatı; peşindeki ayetler ise duayı ifade etmektedir.
20- Sevgiliyle konuşmak tatlı olduğu için “sadece senden”kelimesi tekrar edilmiştir.
21- Hamd suresinin başlangıcında Allah’ın sıfatlarıyla tanışıyoruz, ama yavaş yavaş kendisine ulaşıyoruz. “sadece senden”
22- Söz güzelliklerine teveccüh etmek de bir değer ifade etmektedir. “Sadece sana ibadet ederiz” cümlesinden sonra “sadece senden yardım dileriz. ” ayeti yer almıştır ki Hamd suresinin sonuna kadar bir uyum olsun. Aksi taktirde ayetlerin sonu uyumlu olmazdı.
اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ (6)
6- “Bizleri doğru yola hidayet et. ”
Tefsir
1- Sırat [35] kelimesi Kur'an’da kırk defadan fazla kullanılmıştır. Doğru yol ve düşünce çizgisinin seçimi insanların şahsiyet göstergesidir.
2- Kur'an’da iki tür hidayet beyan edilmiştir.
a- Tekvini hidayet... Balarısına hangi çiçekleri emmesini ve altı köşeli bir şekilde bal yapması gerektiğini öğretmesi tekvini hidayettir. Hakeza kuşların yaz ve kış göç etmesi gerektiğini öğretmek de tekvini hidayettir. Nitekim Kur'an şöyle buyuruyor: "Bizim Rabbimiz, her şeye hilkatini (varlık ve özelliğini) veren, sonra da doğru yolu gösterendir” dedi. " [36] Bu ayet de tekvini hidayete işaret etmektedir.
b-Teşrii hidayet…Teşrii hidayet de ilahi peygamberlerin kılavuzluğudur.
3- İnsan, hayatında bir çok yolla karşılaşmaktadır ve bunlardan sadece birini seçmek zorundadır.
· Kendi arzu ve isteklerinin yolu
· İnsanların istek ve arzularının yolu.
· Şeytanın vesveseleri
· Tağutların yolu
· Denenmemiş yollar
· Irkçılık duygusuyla takip edilen ataların yolu
· Allah'ın ve dostlarının yolu
Allah'a iman eden bir insan mutlaka Allah'ın ve evliyasının yolunu takip eder. Zira Allah yolunun diğer yollarda olmayan bir takım özellikleri vardır.
· İlahi yol her gün değişen şahsi arzuların, insanların isteklerinin ve tağutların yolunun aksine sabit ve ilahi bir yoldur.
· Allah’ın yolu diğer yolların aksine tek bir yoldur.
· O yolda yürüyen insan güven içinde olur.
· Allah'ın yolu insanı, Allah'ın rızasından ibaret olan bir hedefe ulaştırır; bu yolda asla yenilgi yoktur.
4- Bütün varlık alemi Allah'ın irade ettiği yolda yürür. Allah'ım bizleri de sevdiğin yolda yürüt.
· Doğru yol Allah'ın yoludur: "şüphesiz Rabbim doğru yol üzeredir. "
· Doğru yol enbiyanın yoludur: şüphesiz ki sen de doğru yol üzere olan peygamberlerdensin"
· Doğru yol Allah'a kulluk yoludur: "Bana ibadet edin, doğru yol budur. "
· Doğru yol Allah'a tevekkül yoludur: "Kim Allah'a sarılırsa şüphesiz doğru yola hidayet edilmiştir. "
5- İnsan hem doğru yol seçiminde ve hem de o yolu sürdürmede Allah’tan yardım dilemelidir. Sürekli aydınlığını merkezden alan lamba gibi olmalıdır. Evet yolda olmak önemlidir, ama doğru yolda yürümek ilahi yardım olmaksızın mümkün değildir: "Sadece senden yardım dileriz, bizleri doğru yola hidayet et. "
· Doğru yolda olmak her Müslüman’ın her gün ve her namazda okuduğu yegane duadır. İnsan her an bütün işlerinde (yol, iş, dost, branş seçimi, ahlak ve fikirlerinde) sürekli Allah’tan yardım dilemelidir. Çünkü insan bazen inançlarında doğru düşünür, ama amellerinde ayağı sürçer. Bazen de bunun tam tersi geçerlidir. bazen de genel olarak doğru gider, ama misdaklarda (Extension) yanlışlığa düşer. O halde her an, Allah’tan doğru yol hususunda yardım dilemek zaruridir.
· Doğru yolda olmanın aşamaları vardır. hatta bilfiil Allah yolunda olanların bile hidayet için dua etmesi gerekir. "Doğru yolu bulanlara gelince, Allah onların hidayetlerini artırır. "
· Doğru yol orta yoldur, sol ve sağ yollar sapık yollardır. Nitekim Hz. Ali şöyle buyurmuştur: "sol ve sağ saptırıcıdır, doğru yol orta yoldur. "
6- Doğru yol her türlü ifrat ve tefritten kaçınmadır; aşırılık, inkar, maddecilik, idealizm, pragmatizm, inanç, yardakçılık, hasadet, hesapsız ihsan, cimrilik, ahiretperestlik, dünyaperestlik, haktan gaflet, insanlardan gaflet, helallerin tahrimi, israf, sadece akıl ve sadece duygular yolu değildir. Doğru yol hiç bir sapıklık, ifrat ve tefritin olmadığı bir yoldur. Doğru yolu seçimde Allah’tan yardım dilemek gerekir. Zira bu yolda bir takım tehlikeler vardır. Birisi inançlarında yoldan sapar, diğeri amel ve ahlakta. Birisi bütün işleri Allah’a isnad eder ve adeta insanın hiçbir iradesinin olmadığını savunur. Diğeri ise kendini bütün işlerde özgür, Allah’ın elini ise bağlı görür. Birisi peygamberleri sıradan insanlar ve hatta bazen sihirbaz ve deli diye tanıtır, diğeri ise o peygamberleri Allah kabul eder. Birisi şehitlerin ve imamların kabrini ziyaret etmeyi terk eder, diğeri ağaç ve duvarlarına sarılarak oraya buraya bez bağlar. Birisi asıl gerçek olarak ekonomiyi kabul eder, diğeri ise dünyayı ve hayatı görmezlikten gelir. Birisi yersiz yere kıskançlık yapar, diğeri ise eşini örtüsüz çarşı pazara gönderir. Bu tür davranışlar hidayetin doğru yolundan sapmadır. Allah kendi sağlam dinini doğru yol olarak tanıtmaktadır. [37] Rivayetlerde de Ehl-i Beyt imamları şöyle buyurmuştur: “Doğru yol biziz” Yani doğru ve örnek yolun pratik örnekleri bizleriz. Doğru yolda yürümenin örnekleriyiz. Ehl-i Beyt imamları ilahi önderlerdir. Onlar iş, dinlence, eğitim, beslenme, infak, ihsan, eleştiri, salah, küsme, barış, evlat sevgisi ve benzeri bir çok konuda açıkça görüşlerini belirtmiş ve bizleri her hususta itidal ve orta yolda yürümeye davet etmişlerdir. İsteyenler Usul-i Kafi kitabının “el-İktisad fi’l-İbadat Babı”na müracaat etsinler. Kur’ân ve rivayetlerde de bir çok hususta itidal emredilmiş, ifrat ve tefritten sakındırılmıştır. Aşağıda yer alan hususlara dikkat ediniz.
· “Yiyiniz içiniz ama israf etmeyiniz. ” [38]
· “Elini boynuna bağlayıp cimri kesilme, büsbütün de açıp tutumsuz olma” [39]
· Onlar, sarf ettikleri zaman ne israf ederler ne de cimrilik, ikisi arasında orta bir yol tutarlar. [40]
· Namaz kılarken sesini yükseltme, gizli de okuma, ikisi ortasında bir yol tut. [41]
· “Valideynize ihsan ediniz” Ama seni Allah yolundan ve itaatinden alı-koyarlarsa “onlara itaat etmeyin. ”
· Peygamber’in de genel bir risaleti vardır. “O nebi ve resuldür. ” Hakeza kendi ailesini de davet etmektedir. “O ehline de namazı emrediyordu. ”
· İslam yaratıcıyla ilgili olarak hem namazı emretmektedir. “namaz kılınız, ” ve hem de insanlarla ilgili olarak da zekatı tavsiye etmektedir. “Zekat veriniz”
· Ne muhabbetler sizi saptırsın, “aleyhinizi de olsa Allah için şahitler olunuz. ” ve ne de düşmanlıklar sizleri adaletten uzaklaştırsın. “... kin sizi tecavüze sevk etmesin... ”
· Müminlerin hem iticiliği vardır, “kafirlere karşı şiddetli” ve hem de çekiciliği vardır. “kendi aralarında merhametli” Hem iman ve kalbi inanç gereklidir, “İman ediniz. ” ve hem de salih amel zaruridir. “Salih işler yapınız. ”
· Zafer için hem dua, gözyaşı ve Allah’tan istemek gereklidir, “nice az topluluklar vardır, ” ve hem de zorluklarda sabır ve direniş gereklidir. “Rabbimiz üzerimize sabır yağdır. ”
· Aşura gecesi İmam Hüseyin de hem dua ediyordu ve hem de kılıcını biliyordu.
· Arefe günü ve bayram gecesi de hacılar dua ederler, ama bayram günü kurban kesilen yerde kanla tanışırlar.
· İslam mülkiyeti kabul etmektedir. “insanlar mallarının hakimidir. ” Ama aynı zamanda başkalarına zarar vermeyi kabul etmemekte ve mülkiyeti sınırlandırmaktadır. “Ne zarar vardır, ne de zarar vermek”
· Kur’an şöyle buyuruyor: “Mal ve çocuklar ziynettir. ” Dolayısıyla bunlara aşırı ilgi göstermeyi çirkin saymaktadır. “ve o mal sevgisine de aşırı derecede düşkündür. ”
· İslam sadece bir boyuta teveccüh eden tek boyutlu bir din değildir. Diğer yönleri de unutmamaktadır. Her işte orta yolu, itidali ve doğru yolu tavsiye etmektedir
صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ (7)
7- Kendilerine nimet ve ikramda bulunduğun kimselerin yoluna; gazaba uğramışların ve sapmışların yoluna değil!
Tefsir
İnsan doğru yola hidayeti dilemenin peşice giderek Allah’tan kendisini ilahi nimete erenlerin yoluna hidayet etmesini dilemektedir. Allah kendisine nimet verdiklerini örnek olarak Kur’an’da zikretmiştir. Onlar şu kimselerdir: “peygamberler, sıddıklar (doğrular) şehitler ve salihler. ” [42]
İnsan doğru yola hidayeti istedikten sonra Allah’tan kendisini peygamberler, şehitler ve salihlerin yoluna hidayet etmesini dilemektedir. Bu insanların yoluna teveccüh etmek, o yolda yürümeyi arzulamak, ve kendisine bu arzuyu telkin etmek, insanı sapıklıkta ve sapık yollara dalmaktan alıkoymaktadır. Namaz kılan insan bu istekten sonra da Allah’tan gazaba uğrayanlardan ve sapıklardan olmamasını dilemektedir.
Gazaba Uğrayanlar ve Sapıklar Kimlerdir?
Kur’an’da Firavun, Karun, Ebu Leheb gibi şahıslar ile Ad, Semud, İsrailoğulları gibi kavimler de gazaba uğramışlardan sayılmıştır. [43] Biz namazda Allah’tan diliyoruz ki inanç ahlak ve davranışlarımızda ilahi gazaba uğrayan kimseler gibi olmayalım.
Kur’an’da medeniyetleri ve yaşam hikayeleri oldukça fazla zikredilen İsrailoğulları bir zamanlar bütün insanlardan üstün kılınmışlardı. Kur’an onlar hakkında şöyle buyuruyor: “Sizleri alemlere üstün kıldık... ” [44] Ama bu fazilet ve üstünlükten sonra yaptıkları sebebiyle Allah’ın gazabına uğradılar. Nitekim Kur’an şöyle buyurmaktadır: “... Allah’ın gazabına uğradılar... ” [45] Bu kader değişikliği, onların amel değişikliğinden kaynaklanmıştır. Yahudi din adamları Tevrat’ın semavi kanunlarını tahrif ettiler: “Kelimeleri değiştirirler. ” [46] Zengin ve tüccarları da faiz ve haram yiyerek lükse daldılar. “Faiz almaları... ” [47] Halk da cihad ve savaşa davet karşısında rahatlarına düşkünlük ve korku sebebiyle mukaddes topraklara girmekten ve savaş meydanlarına gitmekten çekindiler, “Savaşacak halimiz yok” dediler. Sen ve Rabbin gidin savaşın, biz burda oturacağız. ” [48] İşte bu sapıklıkları karşısında Allah onları izzet ve fazilet zirvesinden, zillet ve aşağılığa düçar kıldı. Biz de her namazda gazaba uğrayanlardan olmamayı diliyoruz. “Gazaba uğrayanlardan değil” Yani ne semavi ayetleri tahrif edenlerden, ne faiz yiyenlerden ve ne de hak yolunda savaşmaktan kaçınanlardan olmayalım. Hakeza sapıklardan da olmayalım. Hak yolu terk edip batıla yönelenlerden de olmayalım. Din ve inançlarda aşırılığa giderek ifrata düşenlerden, kendisinin veya başkalarının heva ve heveslerine uyanlardan da olmayalım. [49]
İnsan Allah’ın nimetine ve lütfüne uğrayanların yolunda olursa sadece sapmamakla kalmaz, zalimlere yar ve yardımcı da olmaz. [50] Namaz kılan insan bu surenin sonunda Allah’ın enbiya, şuheda ve salihlerine, onların gittiği yola karşı bir aşk besler, tarihin sapıklarından ve gazaba uğrayanlardan da uzak durur. Bu da tevella ve teberranın (Allah için dost ve düşmanlığın) en açık kıstası ve örneğidir. [51]
Mesajlar ve Nükteler
1- İnsan terbiyede bir örneğe ihtiyaç duyar. Nebiler, şehitler ve salihler de insani güzellik örnekleridir.
2- Allah’tan insana ulaşan her ne varsa hayırdır. Kötülüğü biz kendimiz vücuda getirmekteyiz. [52]
3- Her namazda gazaba uğrayanlar ve sapıklara nefretini ilan etmek, İslam toplumuna onların sultası ve hakimiyeti karşısında direnç vermektedir. Kur’an şöyle buyurmaktadır: “Ey iman edenler! Allah'ın gazabına uğramış milletin velayetini (hakimiyetini) kabul etmeyin” [53]
4- Sapıklardan nefret etmek, inançlarında aşırılığa düşenlere, heva ve heveslerine uyanlara... nefret ve kinini ilan etmektir.
Ayetullah Muhsin Kıraati
ABNA.İR
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Hakeza 7 sayısı; göğün katları, haftanın günleri, tavaf sayısı, Merve ve Safa arasında say etmek ve şeytanı taşlama sayısıdır.
[2] Nuh suresi, 41. ayet
[3] Neml suresi, 30. ayet
[4] Tefsir-i Burhan c. 1, s. 43
[5] Müsned-i Ahmed c. 3, s. 177 ve c. 4, s. 85
[6] Müstedrek-i Hakim c. 3, s. 233
[7] Sünen-i Beyhaki c. 2, s. 50
[8] Mecme’ul Beyan ve Fahr-u Razi, ilgili ayetin tefsirinde
[9] Hatta işe başlarken Allah adıyla birlikte Muhammed (s.a.a) adının anılması bile yasaktır. İsbat’ul-Huda c. 7, s. 482
[10] “Allah’ın zatının dışında her şey yok olacaktır. ” Kasas suresi, 88
[11] Kur’an’da Allah için yüz isim zikredilmiştir ki Allah ismi en kapsamlı olanıdır.
[12] “Rahman” Allah’ın özel ismidir. Rahmeti geniş kimse demektir. Başkalarının ya rahmeti yoktur, ya da rahmeti geniş değildir. Ya da dünyevi veya uhrevi bir beklentileri vardır. Bir şey bağışlıyorlarsa bir beklentileri vardır. Ot verirler, süt sağmak için.
[13] Şuara suresi, 24. ayet
[14] Enam suresi, 164. ayet
[15] Taha suresi, 50. ayet
[16] Araf suresi, 55. ayet
[17] Tefsir-u Etyeb’il-Beyan
[18] En’am suresi, 54. ayet
[19] A’raf suresi, 156. ayet
[20] Enbiya suresi, 107. ayet
[21] Rahman suresi, 1-2. ayetler
[22] Zümer suresi, 3. ayet
[23] Zariyat suresi, 12. ayet
[24] İnfitar suresi, 18-19. ayetler
[25] Bakara suresi, 166. ayet
[26] Müminun suresi, 101. ayet
[27] Şuara suresi, 88. ayet
[28] Mümtehine suresi, 3. ayet
[29] Hicr suresi, 49-50. ayetler
[30] Mümin suresi, 3. ayet
[31] Ali imran suresi, 26. ayet
[32] Yaratılış düzeninde çok değerli ve çeşitli sebeplerden istifade etmekteyiz. Ama her iş, sebep ve vesilenin senin elinde olduğunu biliyoruz. Sensin sebep yapan, sensin sebep yıkan, bir şeyi sebep ve vesile karar kılmışsan ve sen onun eserini alabilirsin.
[33] Meryem suresi, 93. ayet
[34] Furkan suresi, 43. ayet
[35] Sırat aynı zamanda bütün insanların üzerinden geçeceği kıyametteki köprünün adıdır.
[36] Taha suresi, 50. ayet
[37] En’am suresi, 161. ayet
[38] A’raf suresi, 31. ayet
[39] İsra suresi, 29. ayet
[40] Furkan suresi, 67. ayet
[41] İsra suresi, 110. ayet
[42] Allah-u Teala Nisa suresi 69 ile Meryem suresi 58. ayette ilahi nimete erdirilen kimseleri zikretmektedir: “Kim Allah'a ve Peygambere itaat ederse, işte onlar Allah'ın nimetine eriştirdiği peygamberlerle, dosdoğru olanlar, şehitler ve iyilerle berâberdirler. ”
[43] Kur’an’da bir çok ayette sapıkların ve gazaba uğrayanların özellikler ve örnekleri zikredilmiştir. Örnek olarak şu ayetlere teveccüh ediniz.
· Allah’a su-i zanda bulunanlar, müşrikler ve kafirler. (Nisa suresi, 116. ayet ve Fetih suresi, 6. ayet)
· İlahi Peygamberleri öldürenler ve ilahi ayetlere küfredenler. (Bakara suresi, 61. ayet)
· Hakka davet karşısında isyan eden Ehl-i Kitap. (Al-i İmran suresi, 110-112. ayetler)
· Cihattan kaçanlar. (Enfal suresi, 16. ayet)
· İmanı küfre değiştirenler ve küfrü kabul edenler (Bakara suresi, 108. ayet ve Nahl suresi, 106. ayet)
· Allah’ın düşmanlarıyla dost olanlar ve onlarla ilişki kuranlar. (Mümtehine suresi, 1. ayet)
[44] Bakara suresi, 47. ayet
[45] Bakara suresi, 61. ayet
[46] Nisa suresi, 46. ayet
[47] Nisa suresi, 161. ayet
[48] Maide suresi, 24. ayet
[49] Kur’an Maide 77. ayette şöyle buyuruyor: “Ey Kitab ehli! Haksız olarak dininizde taşkınlık etmeyin. Daha önce sapıtan, çoğunu saptıran ve doğru yoldan ayrılan bir milletin heveslerine uymayın”
[50] Kasas suresi, 17. ayet
[51] Hamd suresi İslami inançlar mecmuası olduğu halde teberriyi de zikretmektedir.
[52] Kur’an her zaman af ve lütfünü azab ve gazaba tercih etmektedir. Örneğin nimetler hakkında “enamte” (nimet verdiğin) kelimesi kullanılmışken, azab hakkında “gazabtu” (gazab ettiğin) kelimesini kullanmamıştır.
[53] Mümtehine suresi, 13. ayet
