1- تولد امام جواد ـ عليه السّلام

تولد مبارك امام جواد ـ عليه السّلام ـ نه تنها پايان بخش نگرانی هاي شيعيان و افشاي نيت فرصت طلبان و سود جوياني چون فرقه واقفيه ودیگر دشمنان شیعه بود، بلكه آغاز فصل نويني از تاريخ تشيع است ؛ ازاینرو تولدش با برکت ترین ولادتهاست؛ خیلی گمان می کردند که امام رضا(ع) فرزندی ندارد وامامت پس از ایشان به نسلی دیگر منتقل خواهد گردید ؛ تردیدهایی نیز درباره امامت حضرت توسط برخی از شبهه افکنان ایجاد می شد ؛

شيخ طوسي از احمد بن محمد عياشي در انوار البهيه 10 رجب سال 195 هجري را روز ولادت حضرت دانسته است. این قول مشهور ومورد تایید متون ماثور می باشد ؛بنابراین دهم ماه رجب ولادت امام جواد علیه السلام است چنانکه دراین دعا آمده است : «اللهم اني اسألك بالمولودين في رجب محمد بن علي الثاني ...»[1]

امام رضا (علیه السلام) درباره ولادت ابوجعفر محمد بن علی  الجواد فرمود :«هذالمولود الذی لم یولد مولود اعظم علی شیعتنا برکه منه »[2]

2- كودكي امام جواد ـ عليه السّلام ـ

آگاهي هاي تاريخي درباره زندگي امام جواد ـ عليه السّلام ـ چندان گسترده نيست؛ زيرا افزون بر آنكه محدوديتهاي سياسي همواره مانع از انتشار اخبار به امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ مي‌ گرديد، تقيه و شيوه هاي پنهاني مبارزه كه براي «حفظ امام و شيعيان از فشار حاكميت» بود، عامل مؤثري در عدم نقل اخبار در منابع تاريخي است. ولي شكي نيست كه دوران كودكي امام جواد ـ عليه السّلام ـ از مهمترين دوران زندگي آن حضرت به شمار مي‌ رود چرا كه اولين كودكي بود كه در چنين سني به امامت رسید و معادلات فكري سياسي حكمرانان را آشفته کرد بابروز وظهور که از علم امام در عرصه علمی جامعه آنروز واقع گردید ومناظراتی که حضرت درآن علمای بزرگ دربار عباسی را به چالش کشید ؛ امامت درخششی نو از خود نشان داد ؛

3- اهمیت ولادت وروی دادها ی فرهنگی، علمی وسیاسی معا صرامام جواد (علیه السلام) :

1-  در خانواده امام رضا ـ عليه السّلام ـ در محافل شيعه، از حضرت جواد ـ عليه السّلام ـ به عنوان مولودي پر خير و بركت ياد مي‌ شد. از امام رضا ـ عليه السّلام ـدراین باره فرمودند: «اين مولودي است كه براي شيعيان ما، با بركت‎تر از او زاده نشده است»^[3].

2-  شبهه واقفيه با ولادتش ازبین رفت ـ ^[4]: (واقفيه كساني بودند كه در امامت امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ توقف كرده بودند.)اینان موجی از نگرانی در میان شیعه درباره امامت ایجاد کرده بود برخی از شخصیتها درانکار اصل امامت ویا انتقال آن ویا تردید در امامت امام رضا (ع) ایجاد کرده وخود مردد شده بودند ؛درواقع این روی دادها خود امتحانی بزرگ برای شیعه بود که برخی نتوانستند از این موج وپیچ تاریخ امامت با عقیده سالم عبور کنند.

3-  تثبیت عقاید شیعه وترفیع جایگاه امامت وشیعیان از نظر عقیدتی در میان جامعه اسلامی با  پاسخهای امام جواد(ع) درزمینه ی امامت وچیره شدن حضرت در مناظره یحی بن اکثم که تمام اهل سنت وفرقه های آن را به چالش کشید که مساوی بود با لرزیدن تخت سلطنت عباسیان ومشروعیت خلافت آنان ؛

4-  از جمله امتيازهاي امام جواد ـ عليه السّلام ـ اظهار علم اهل بيت(ع) است دردوره ای که عقاید اسلامی آماج شبهات گوناگون بود؛ در عصر آن حضرت علم گراییی وگسترش علم وترجمه ی علوم دیگر از زبانهای مختلف به زبان عربی وشیوع شبهات عقیدتی وفکری از طریق این متون دراوج بود دراین زمان بود که وجود حضرت وشخصیتش با سن خردسالی درخششی بی مانند داشت ؛ ازاینرو وجودش وامامتش درشرایط خاص خرد سالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است ؛ [5]

5- پس ازشهادت امام رضا ـ عليه السّلام ـ عده اي از بزرگان و علما به مدينه آمدند و سي هزار مسئله در چند روز از حضرت سئوال نمودند و حضرت بدون تأمل ودرنگ همه را جواب دادند در حالي كه ده سال بيشتر نداشتند^[6].

6-  مناظره علمي با گروهي از معتزله و نيز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله يحيي بن اكثم وچیره شدن بر او يحيي از طرح فروعات زيادي در مورد  مسائل فقهی وحج توسط امام ـ عليه السّلام ـ^[7]

7- تزويج توطئه‎آميز ام الفضل به امام ـ عليه السّلام ـ توسط مأمون؛ اين ازدواج كه مأمون بر آن اصرار داشت، كاملا جنبه سياسي داشت و اهداف شومي را دنبال مي‌ كرد که دررسیدن به آنها ناکام ماند.

8-پایه گزاری شبكه ارتباطي وكالت با وجودموانع سیاسی واختناق شدید موجود،امام ازاین ابزار جهت حفظ انسجام شیعه وتقویت علمی وفکری شیعه، ارتباط خود را با شيعيان  مستمر نمود وپیوستگی شیعه با امامت را تامین وبرنامه های آینده ی شیعه را نیزبا تدبیر خاص سامان داد و از تجزيه وتفرقه ی شيعه پیشگیری کرد ؛ برای دوره غیبت نیز امام جواد (ع) تدابیری بی مانندی ریخت وبنیان وکالت خاص برای دوره غیبت صغری (نواب اربعه) وعام برای دوره غیبت کبری (مرجعیت) را به بهترین روش طراحی نمود ؛

9- علم بی مانند،وکوششهای فرهنگي ومواضع سياسي ـ اجتماعي، امام جواد ـ عليه السّلام ـ كه تمام دانشمندان بزرگ معاصرش  را به حيرت واداشت، وجریان علمی که امام رضا (ع) با محوریت اهل بیت(ع)، برجسته ودرمیان ملل ورهبران ادیان معرفی کرده بود استمرار بخشید.این دوره با وجود امام جواد برای شیعه نقطه ی عطف وگذار از انشعابات گسترده وتجزیه بزرگ وتفرقه بود ؛ امام جواد (ع) با اقدامات ویژه تمام کارهای علمی وفرهنگی وسیاسی که امام رضا (ع) شروع کرد همه را ادامه داد وبه نتیجه رساند ؛ یکی از این مهمترین اقدامات تکمیلی رسمیت دادن به شیعه از نظر علمی وتثبیت برجستگی علمی مدرسه امامت بر تمام مدارس ومدرسه خلافت بود ؛ 

10- تربيت شاگردان و انتشار علوم اهل بیت ؛بوسیله ی شاگردان گرچه دوره امام جواد ـ عليه السّلام ـ به دليل فشارهاي سياسي و كنترل شديد فعاليت آن حضرت از طرف دربار خلافت، گستره ی فعاليت بسيار محدود داشت با اين حال تربيت شاگرد ولو به صورت غیر حضوری (به اصطلاح امروزی)ازبرنامه های مهم امام بود ؛ تعداد شاگردانش که برخی مشترک بین ائمه قبل بودـ درحدود ،صد و ده نفر بود^[8] و حدود 250 سخن گهربار از آن حضرت گزارش شده چون امام تحت نظربودو از طرفی بيش از بيست و پنج سال عمر نكرد.^[9]

[1] .مصباح، ج2،ص 805

[2] .ارشاد،ج2،ص279

[3] . طبرسي، اعلام الوري، المكتبة الاسلامي، چاپ سوم، بي تا، ص 347.

[4] . علي بن عيسي الإربلي، كشف الغمه، مكتبة بني هاشمي تبريز، 1381 هـ.ق، ج 2، ص 142.

[5] .ارشاد،ج2،ص279

[6] . كليني، اصول كافي، چاپ و نشر اسوه ، قم، چاپ اول، 1418 هـ.ق، ج 1، ص 566.

[7] . شيخ مفيد، الإختصاص، تعليق: علي اكبر غفاري، انتشارات جامعه مدرسين، قم، بي تا، ص 99.

[8] . شيخ طوسي، رجال، منشورات المكتبة الحيدريه، چاپ اول، نجف، 1381 هـ.ق ، ص 397ـ409.

[9] . شيخ مفيد، الارشاد، ترجمه رسولي محلاتي، انتشارات علميه اسلاميه، تهران، بي تا، ج 2، ص 284.

دانش وعلم امام جواد (ع) قدرت بی نظیر

يکي از ويژگيهاي مهم امام در اعتقاد شيعه، دانش گسترده و علوم خاص او است؛ علومي که از طرق عادي کسب دانش هاي بشري به دست نمي آيد و از اين رو به آن لدُني يا خدادادي مي گويند؛ زيرا آگاهي جامع از تمام رموز و اسرار قرآن و وقوف کامل بر شريعت و تمام احکام و قوانين ديني (حتي احکام موضوعات جديد و مستحدث) و آمادگي کامل براي پاسخگويي به شبهات، همگي مستلزم آن اند که امام از علوم ويژه اي برخوردار باشد، اگر دانش امام تنها از منابع عادي تأمين شود، هيچ تضميني براي پاسخگويي به پرسشهاي ديني گسترده و متنوع مردم وجود نخواهد داشت و اين به معناي نقض غرض خداوند از تشريع دين است.

روايات و گزارشاتي از زندگي امام جواد(ع) حاکي از آن است که آن حضرت در موارد فراوان از ضماير، افکار و درون افرادي خبر داده و در بسا موارد از امور آينده يا حوادث اتفاق افتاده در غير مرئي و مسمع اش سخن گفته و همه اين اقوال درست و صائب بوده است. هم چنان که از ساير پيشوايان ديني نيز چنين اموري به وفور نقل شده است که اين مسأله در اعتقاد شيعه اماميه نه تنها امر اعجاب انگيز نيست، بلکه از شرايط امامت شمرده مي شود که از آن به "علم لدن" تعبير مي شود؛ اما هضم اين مطلب براي بسياري از متفکرين غير شيعي همواره با مشکل مواجه بوده است. برخي از آنها با تکيه بر عموميات  قرآن بدون توجه به آيات مخصص گفته اند علم غيب محصور و مخصوص خداوند است و احدي را در اين گنجينه راهي نيست و لذا اعتقاد به علم غيب براي غير خدا را پندار نادرست و گزاف پنداشته اند و دسته ي ديگر با نگاه به مجموع آيات بينات قرآني، علم غيب را براي پيامبر امر ثابت و غير قابل ترديد دانسته، ولي آن را براي امام قابل قبول ندانسته اند. چنانچه ابن ابي الحديد معتزلي مي گويد: "ما منکر وجود افرادي که خبر از غيب داده و مي دهند نيستيم، ولي آن را مستند به خداوند باري تعالي مي دانيم که با قدرت و تمکين و آمادگي اسباب آن، به آنان عطا نموده است.

در اين ارتباط بايد گفت اولاً غيب بر دو قسم است: غيب مطلق و غيب نسبي؛ غيب مطلق اموري است که به هيچ صورت و در هيچ زمان و مکاني قابل ديد و درک نيست مانند ذات واجب الوجود که رؤيت آن براي همه و هميشه منتفي است و لذا به آن غيب الغيوب گفته مي شود اما غيب نسبي امور و مسايلي است که براي افراد خاصي يا تحت شرايط ويژه اي هر چند به غير حواس ظاهري قابل درک و دريافت است. نوع اول مخصوص مقام اعظم ربوبي است و بدون شک که احدي از مخلوقات توان ادراک آن ها را ندارد اما قسم دوم ممکن است به وسيله وحي، الهام يا به طرق ديگر براي انبيا و اوليا واقع و حاصل گردد؛ چنانچه آيات فراواني در اين زمينه وجود دارد که به طور مثال به چند نمونه اشاره مي شود:

1- خداوند در سوره جن مي فرمايد: "عالم الغيب فلا يظهر علي غيبه احداً الا من ارتضي من رسول ... ؛ او (خداوند) داناي غيب است و هيچ کس به عالم غيب او آگاه نيست جز پيامبري که از او خوشنود باشد." ( جن/ 26 و 27)

2- در سوره آل عمران از قول حضرت عيسي(ع) مي فرمايد: و أنبئُکم بما تأکلون و ما تدخرون في بيوتکم؛ و به شما خبر مي دهم که در خانه هاي تان چه مي خوريد و چه مي اندوزيد." (آل عمران/ 44)

3- در سوره قصص مي فرمايد: "و اوحينا الي ام موسي أن ارضعيه فاذا خفتِ عليه فألقيه في اليم و لا تخافي و لا تحزني انّا رادّوه اليک و جاعلوه من المرسلين؛ به مادر موسي وحي کرديم که طفلت(موسي) را شير ده  چون (از آسيب فرعونيان) بر او ترسان شوي به دريا افکن و ديگر بر او هر گز مترس و محزون مباش که ما اورا به تو باز آوريم و هم از پيامبران مرسلش قرار دهيم.(قصص/ 7)

4- در سوره مائده مي فرمايد: و اذ اوحيتُ الي الحواريين أن آمنوا و برسولي قالو آمنا و اشهد بأننا مسلمون؛ هنگامي که به حواريين(اصحاب حضرت عيسي) وحي کرديم که به من و رسول من ايمان آريد! (حواريون) گفتند: ايمان آورديم، خدايا گواه باش که ما تسليم امر توييم." (مائده/ 111)

چنانچه ملاحظه شد در نخستين آيه شريفه خداوند بزرگ، از امکان دسترسي پيامبر مورد رضايت به امور غيبي خبر داده و در آيه بعدي از آگاهي حضرت عيسي(ع) از امور غائبه سخن گفته و در آيات سوم و چهارم از اطلاع يافتن شماري از اوليا به امور غيبي پرده برداشته است که در مجموع، اين آيات هم امکان برخورداري از علم غيب را براي انبيا و اوليا به روشني اثبات مي کند و هم وقوع و تحقق آن را.

منابع دانش امام

 علوم امام از منابع گوناگوني سرچشمه مي گيرد که عبارتند از:

الف) قرآن؛ يکي از سرچشمه هاي علم امام، قرآن کريم است. هر چند آيات قرآن در دسترس همگان قرار دارد، امام به فضل و انعام الهي، دانشي سرشار به کتاب خدا دارد؛  به گونه اي که به محکم و متشابه ، عام و خاص، مطلق ومقيد، ناسخ و منسوخ، اسباب نزول آيات و ديگر ابعاد گسترده اين کتاب آسماني به طور کامل آگاه است و به پشتوانه اين آگاهي مي تواند مردم را از تفسير آيات و رموز و اسرار قرآن آگاه کند.

ب) وراثت از پيامبر؛ دومين منبع علوم امام، علوم پيامبر(ص) است که به گونه اي (که حقيقت آن بر ما روشن نيست) به امام منتقل مي گردد. در حديث آمده است که پيامبر بزرگوار اسلام(ص) هزار باب علم را به علي(ع) آموخت به نحوي که از هر بابي، هزار باب ديگر گشوده شد.

آنگونه که در فوق نيز آورديم، حضرت امام رضا(ع)  به يکي  از ياران خود به نام "معمر بن خلاد" فرمود: من {ابو}جعفر را در جاي خود نشاندم و جانشين خود قرار دادم، ما خانداني هستيم که کوچکتران ما مو به مو از بزرگتران ما ارث مي برند.

ج) ارتباط با فرشتگان الهي و روح القدس؛ سومين سر چشمه علوم امام، الهامات الهي است که به واسطه فرشتگان الهي يا روح مقدسي به نام "روح القدس" به امام انتقال مي يابد. البته اين الهامات با وحيي که بر پيامبران فرو مي آيد تفاوت دارد. در شماري از روايات به اين حقيقت اشاره شده است که امامان مُحدَّث{به فتح دال} اند. در حديثي از امام صادق(ع) آمده است که در توضيح محدَّث فرمود: " انه يستمع الصوت و لايري الشخص؛ او ( شخص محدَّث) صداي {فرشته} را مي شنود ولي او را نمي بيند.

بدين ترتيب امام از طريق الهام الهي و شنيدن صداي فرشتگان بر پاره اي حقايق آگاهي مي يابد. البته سخن گفتن خداوند يا فرشتگان با غير پيامبران، مطلب غريبي نيست و آيات متعددي از قرآن آن را تأييد مي کند.

جان کلام در اين باب اين است که همه امور و اطلاعات عالم و آدم در نزد خدا است و هرآنچه را که آن ذات با عظمت صلاح بداند مي تواند از هر طريق در اختيار بندگان برگزيده اش قرار دهد، لذا استبعاد در علم غيب انبيا و امامان، ازشک در قدرت خداوند يا عدم شناخت اين مقامات الهي، ناشي مي شود. 

در روايتي آمده است که عمر بن فَرَج رجحي(از عُمال و کارگزاران متوکل عباسي) مي گويد: با امام محمد تقي جواد(ع) در کنار دجله (دريا) اي بوديم، من به آن حضرت گفتم: شيعيان شما ادعا دارند که شما به تمامي آبهاي دجله و وزن آن ها آگاهي داريد( آيا اين درست و معقول است؟!) حضرت فرمود: آيا حق تعالي قدرت دارد که علم آن را از ميان مخلوقاتش به پشه اي تفويض نمايد،  يانه؟ گفتم: قدرت دارد!. آنگاه امام (ع) فرمود: من (نه تنها) از پشه (بلکه) از بيشتر خلق خدا در نزد او گرامي ترم

محورهاي فعالیتهای علمی :

براي شناخت مقام و شخصيت علمي امام جواد(ع) و آگاهي از دانش گسترده آن حضرت ضروري است تا محورهاي فعاليت فرهنگي و افاضات علمي آن حضرت مورد توجه قرار گيرد تا بتوان  به نتايجي هرچند اجمالي دست يافته و با چهره و بعد علمي آن امام همام آشنا شد.

در يک نگاه کلي، فعاليت ها و افادات علمي آن حضرت را مي توان در چهار محور مورد بررسي قرار داد که به اختصار به آنها مي پردازيم:

الف) اخبار غيبي؛ روايات زيادي در دست است که آن حضرت در مواقع لازم با استفاده از دانش و بصيرت خاصه مقام امامت، از ضماير و افکار اشخاص يا امور آينده خبر داده است که اين امر جهت تثبيت عقايد و باورهاي ديني افراد و يا زدودن شک و شبهه و باطل  از ذهن و ضمير آنان بوده است. حسين مکاري روايت مي‌کند که روزي در بغداد به مجلس حضرت امام جواد(ع) مشرف شدم و نهايت تعظيم و تکريم(ظاهري) خليفه را نسبت به وي مشاهده نمودم و با خود گفتم که آقا هرگز به وطن خود بر نمي گردد چرا که در اين ديار و دربار از آسايش و رفاه خوبي برخور دار است. چون اين فکر از خاطرم گذشت، ديدم که رنگ رخسار آن حضرت دگرگون شد و لحظه اي سر را پايين انداخت و بعد سر را بلند نموده به من فرمود: اي حسين! به خدا قسم که نزد من خوردن نان جوين با نمک سوده و سرنهادن بر روضه جدم در مدينه، خوشتر و گواراتر از اين زندگي است که اکنون مشاهده مي کني بلکه اين حال براي من از مکروه ترين احوال است.

ب) مناظرات يا پاسخگویی به شبهات؛ با آغاز امامت امام جواد (ع) سيلي از سوالات متوجه آن حضرت گرديد و اين پرسشها از دو ناحيه مطرح مي شد:

نخست از سوي شيعيان و پيروان مکتب اهل بيت(ع) که به خاطر سن کم آن حضرت دچار تشويش و تحير شده بودند و لذا آن حضرت را در مقابل انواع پرسشها قرار داده و از اين طريق او را به آزمايش و آزمون مي‌گرفتند تا با اثبات دانش گسترده و علم خدادادي او، به امامتش معتقد و مطمئن شوند و بدين منظور جلسات متعددي تشکيل مي شد. چنانچه در يکي از منابع آمده است: " ... در هنگام شهادت امام رضا(ع) آن جناب(امام جواد) در مدينه بود و بعضي از شيعيان از صغر سن آن جناب تأملي داشتند تا آنکه علما و افاضل و اشراف و امائل شيعه از اطراف عالم متوجه حج گرديدند و بعد از فراغت از مناسک حج به خدمت آن حضرت رسيدند و از وفور مشاهده معجزات و کرامات و علوم و کمالات، اقرار به امامت آن منبع سعادت نمودند و زنگ شک و شبهه از آيينه خاطرهاي خود زدودند حتي آنکه شيخ کليني و ديگران روايت کرده اند که در يک مجلس يا در چند روز متوالي، هزار مسأله از غوامض مسائل، از آن معدن علوم و فضائل سوال کردند و از همه جواب شافي شنيدند...

دوم از (سوي) حکومت، به ويژه مأمون و معتصم دو خليفه معاصر آن حضرت . از آن جا که شيعيان مدعي علم الهي براي امامان خود بودند، خلفا مي کوشيدند تا با تشکيل مجالس مناظره، آنان را رو در روي برخي از دانشمندان بنام زمان قرار دهند تا شايد در پاسخ برخي از پرسشها درمانده شوند و شيعيان از اين رهگذر، در اعتقاد خود ( وجود علم الهي نزد ائمه اهل بيت) دچار مشکل شوند و از پيروي آن ها خود داري کنند... افزون بر اين ها علاقه شخصي مأمون در بر پايي اين مناظرات بي تأثير نبوده است. او شهرت به علم دوستي داشت و فيلسوف خلفاي عباسي شناخته مي شد.

   بهر صورت دستگاه خلافت عباسي چندين بار مجالس مناظره با امام را ترتيب داد که يکي از آنها در نخستين روزهاي ورود و حضور امام در بغداد بود که مأمون در پي مخالفت هاي عباسيان با طرح ازدواج  دختر خليفه با امام جواد(ع)، مجلسي را آماده کرد و علماي برجسته عباسي را خواست و مقرر شد که يحيي بن اکثم مسايل علمي سختي را از امام بپرسد، تا ميزان فضل و کمال آن حضرت براي آنان روشن گردد، در اين جلسه مناظره، يحيي بن اکثم از پاسخ سوالي که امام مطرح کرد باز ماند و برجستگي علمي امام براي آنان آشکار گرديد.  این مناظره ها در انسجام شیعه وهدایت آنها راه بردی بسیار کارآمد ومهم بود که توانست شیعه را از بحرانهای مختلف فکری وعلمی واجتماعی نجات دهد .

ج) روایات وارده از امام راه بردی فرهنگی برای شیعه :

 بخشي ديگر از فعاليت هاي امام جواد(ع) مربوط به احاديثي است که در زمينه هاي مختلف فقهي، اعتقادي، اخلاقي و... از ايشان به يادگار مانده است. برخي تعداد اين احاديث را در حدود 250 مورد مي دانند که از طريق 120 راوي نقل شده و به ما رسيده است.

اگرچه اين تعداد روايت اندک مي نمايد، اما اگر عوامل مختلفي چون محدوديت هاي دوران امام جواد(ع) در ارتباط داشتن با شيعيان و کم بودن طول عمر ايشان را در نظر بگيريم، خواهيم ديد که همين مقدار حديث از ايشان حجم قابل توجهي خواهد بود. ضمن آن که اين مقدار رواياتي است که به دست ما رسيده و موجود است و به طور طبيعي به دلايلي که ذکر شد، قطعاً روايات ديگري نيز از سوي آن حضرت نقل شده، اما از ميان رفته و به دست ما نرسيده است. افزون بر اين بسياري از پرسشها و پاسخها از طريق نامه و به شکل مکتوب بين شيعيان و آن حضرت انجام شده اند که بسياري از آنها نيز به دست ما نرسيده است؛ اما آنچه به دست رسیده است در هدایت شیعه وفرهنگ شیعه تاثیر بزرگی داشت.

د)تربیت  شاگردان نیز مولفه ای مهم در رهبری شیعه ؛

بر اساس تحقيقات دانشمند بزرگ شيعه مرحوم شيخ طوسي در رجال، راويان و شاگردان امام جواد(ع) صدو نُه تن مي باشند. این صد ونه نفر میراث اهل بیت را زنده داشتند وبه مردم ابلاغ وبرخی تدریس می کردند ؛ همین شاگردان بودند که حلقه اتصال مردم با مکتب اهل بیت را حفظ کردند.

هرچند به خاطر مراقبت ها و اعمال محدوديت ها و ايجاد  موانع از سوي حکومت، باعث شده که فعاليت هاي علمي آن حضرت در ميان شيعيان به خصوص در زمينه تربيت محدثان و دانشمندان برجسته به حد اقل برسد اما اهتمام و درايت و مديريت معصومانه آن حضرت فرهيختگاني را در خدمت جامعه اسلامي قرار داد که علي رغم محدوديت کمي از لحاظ کيفيت و ميزان تأثير گذاري و خدمت رساني بسيار قابل توجه مي باشند؛ نخبگان و فرهيختگاني چون حضرت عبدالعظيم حسني، ابوهاشم جعفري، علي بن مهزيار، احمد بن محمد بزنطي، محمد بن عبدالله بن مهران، زکريا بن آدم، محمد بن اسماعيل، حسين بن سعيد اهوازي، احمد بن محمد برقي، ابراهيم بن محمد همداني، معاويه بن حکيم، خيران الخادم و... که هر کدام در عرصه هاي علمي، فرهنگي و مذهبي از چهره‌هاي برجسته و مطرح  شمرده مي شوند.

26 نفر از شاگردان امام جواد (ع) مجموعاً 78 اثر (حديثي) نوشته اند که يکي از آن ها علي بن مهزيار است که 35 اثر تأليف کرده، ديگري محمد بن عبدالله بن مهران است که داراي هفت اثر مي باشد و سومي معاويه بن حکيم است با هفت اثر.

البته آنچه در فوق به آمار و اسامي شان اشاره شد مربوط به شاگردان و راويان آن حضرت از ميان پيروان و شيعيان آن حضرت است، اما افادات و افاضات امام جواد(ع) هرگز  منحصر و مخصوص شيعه نمي شود بلکه شمار زيادي از نخبگان و فرهيختگان اهل سنت نيز معارف و حقايقي از اسلام را از محضر آن حضرت دريافته و نقل کرده اند؛ چنانچه محدثان و دانشمنداني چون خطيب بغدادي، حافظ عبدالعزيز بن اخضر جنابذي، ابوبکر احمد بن ثابت، ابواسحاق ثعلبي، محمد بن منده بن مهربذ و... هرکدام در آثار شان روايات و احاديثي را با سند خود از آن حضرت نقل کرده اند.

نتيجه:

1-  از آنجا که منصب امامت، مقامي است الهي و انتصابي، لذا نمي توان محدوده سني را در آن معتبر و مشروط دانست؛ چرا که اين امر در حيطه فرمان الهي است که شخصي را در سنين کودکي بدين مقام برگزيند يا در ايام جواني و بزرگسالي. آن گونه که در سلسله انبياء(ع) نيز مواردي وجود دارد که شماري از آنان در خردسالي به نبوت و پيامبري رسيده اند لذا با ايمان و اطمينان بايد گفت: الله اعلم حيث يجعل رسالته(انعام/124).

2-  دانش امامت همانند علوم و فنون بشري از طريق آموزش هاي معمول و متداول در ميان مردم قابل فراگيري نيست بلکه امام براي دريافت معلومات و آگاهي هاي لازم، منابع مخصوصي در اختيار دارد که اين زمينه ها و منابع علمي امور فوق العاده بوده و از دسترس افراد و اشخاص عادي بيرون است.

3-  با توجه به نکات فوق، نهمين رهبر معصوم بشريت، حضرت امام محمد تقي جواد(ع) هر چند در سنين خردسالي به مقام عظماي ولايت و امامت نائل شد؛ اما کمی سن هرگز فرايند رهبري معصومانه ي او را تحت تأثير قرار نداده و آن حضرت با کمال دانايي و توانايي، رسالت الهي اش را در قبال جامعه به انجام رسانيد که در لا بلاي نوشتار به گستره فعاليت ها و محورهاي مديريتي آن حضرت به صورت گذرا اشاره گرديد.   

مسأله مهدویت و امر ظهور از جمله مسائلی است که در بخش امامت مورد توجّه امام جواد علیه‌السلام قرار گرفت.

از مهم‌ترین مسائلی که در حوزه مهدویت شناسی امام به تبیین آن پرداخت، می‌توان از ترویج فرهنگ انتظار، تبیین چگونگی دوران غیبت، بداء در امر ظهور و دستاوردهای عصر ظهور یاد کرد؛ هرچند روایاتی که از امام جواد علیه‌السلام در این زمینه واردشده، محدود است اما محتوای این روایات به‌گونه‌ای است که یک دوره معرفت‌شناسی را نسبت به امام عصر برای جوامع شیعی به یادگار گذاشته است. در ادامه، این ابعاد در چند محور اساسی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

یک: ترویج فرهنگ انتظار

فرهنگ انتظار از مهم‌ترین عوامل امیدآفرینی در جوامع شیعی بوده است. این فرهنگ اولین بار توسط پیامبر اکرم (ص) مطرح و پس از آن در دوران ائمه علیهم‌السلام به‌صورت گسترده ترویج داده شد .[۱]

امام جواد علیه‌السلام در دورانی به امامت رسید که جریان‌های الحادی و مذاهب کلامی و نحله‌های فکری علیه دستگاه امامت و مهدویت فعال بوده و مردم را نسبت به این دو اصل عقیدتی شیعی دچار شک و تردید کرده بودند ازاین‌رو امام علیه‌السلام برای جلوگیری از نشر چنین اندیشه‌های اشتباهی وارد میدان شد و با روشنگری و هدایت‌گری و تبیین مبانی امامت و مهدویت جامعه شیعی را از این تفکرات مسموم نجات داده و امید را در آن گسترش دادند.

در روایتی از عبدالعظیم حسنی آمده که بر امام جواد علیه‌السلام وارد شدم و می‌خواستم از قائم پرسش کنم که آیا مهدی همان قائم است یا غیر او؟ حضرت فرمود: «قائم از ما (اهل‌بیت) همان مهدی (ع) است که انتظار او در زمان غیبتش لازم و در زمان ظهورش فرمان‌بری از او ضروری است. او سوّمین از فرزندان من است.» در ادامه امام به عبدالعظیم حسنی فرمود: «سوگند به کسی که محمد (ص) را به نبوّت مبعوث کرد و ما را به امامت مخصوص گردانید! اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند تا در آن قیام نماید و زمین را پر از عدل و داد کند، هم‌چنان که آکنده از ظلم و جور باشد.»

در پایان نیز امام علیه‌السلام فرهنگ انتظار را برای شیعیان از مهم‌ترین اعمال شمرده و فرمودند: «برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است .»[۲] این روایت از روایات مشهور و متواتری است که در تمام دوران تاریخ ائمه علیهم‌السلام در جوامع شیعی مطرح بوده است .[۳]

دو: توصیف عصر غیبت

روایات امام جواد علیه‌السلام نشان می‌دهد که دوران غیبت برای شیعیان دوران بسیار سختی است به‌گونه‌ای که برخی بر اصول عقیدتی خود نسبت به امام قائم باقی می‌ماند و برخی دیگر امر غیبت را به فراموشی می‌سپارند و از امر امامت، که از بنیادی‌ترین اصول عقیدتی در نزد شیعه شمرده می‌شود، بر می‌گردند.

در روایتی از آن حضرت که در این باره واردشده آمده است که «برای او غیبتی است که مدّتش زیاد شود و زمانش طولانی گردد. پس مخلصان در انتظار قیامش باشند و شکاکان انکارش کنند و منکران یادش را استهزا کنند و تعیین‌کنندگان وقت ظهورش دروغ گویند و شتاب کنندگان (به ظهورش) هلاک شوند و تسلیم شوندگان در آن نجات یابند .»[۴]

سه: بداء در امر ظهور

بَداء اصطلاحی در کلام شیعه است که به‌معنای آشکار شدن امری از ناحیه خداوند برخلاف آنچه مورد انتظار بندگان بوده است.

در بداء خداوند در واقع آنچه مورد انتظار بوده را محو و امری جدید را اثبات می‌کند در حالی که به هر دو حادثه آگاه است .[۵] از جمله مسائل در حوزه مهدویت شناسی که در دوران امام جواد علیه‌السلام مورد سوال قرار گرفت، بحث بداء در امر ظهور بود. بدین معنا که آیا خداوند می‌تواند امر ظهور را با اینکه حتمی است در وقت خود به تأخیر بیندازد؟ آن حضرت بداء در امر ظهور را غیر ممکن و ظهور را در وقت خود حتمی دانست.

در روایتی از داوود بن قاسم جعفری نقل‌شده که می‌گوید: از امام جواد (ع) پرسیدم: آیا برای خدا بداء در محتوم و امر حتمی نیز وجود دارد؟ امام علیه‌السلام فرمودند: «بله» به آن حضرت گفتم: می‌ترسیدم که در امر قائم برای خدا بداء حاصل شود (و از این امر حتمی برگردد و امام ظهور نکند). پس حضرت فرمود: «به‌راستی (قیام) قائم از وعده (های الهی) است و خداوند وعده خود را تخلّف نمی‌کند .»[۶]

معلوم می‌شود که یکی از تفاوت‌های وعده و وعید (وعده عذاب دادن) این است که وعده‌های الهی هرگز تخلّف بردار نیست، ولی وعیدهای الهی قابل تخلّف است، یعنی ممکن است خداوند کسانی را که در مقابل گناهان، وعید عذاب داده، ببخشد و به جهنّم نبرد، ولی وعده‌های الهی مانند اینکه نیکان را به بهشت بشارت داده، هرگز تخلّف بردار نیست. قیام حضرت مهدی (ع) یکی از وعده‌هایی است که خداوند به تمام بشریت داده و لذا تخلّف در آن محال است.

چهار: پیامدها و دستاوردهای دوران ظهور

روایاتی که از امام جواد علیه‌السلام واردشده نشان می‌دهد ظهور حضرت مهدی (عج) دستاوردهای بزرگی را برای نظام بشری به ارمغان خواهد آورد و همه انسان‌ها از این دستاوردها استفاده خواهد نمود.

از مهم‌ترین این دستاوردها می‌توان از گسترش عدالت، نابودی مستکبران و کافران، از بین رفتن سختی‌ها، تشکیل لشکری قدرتمند متشکل از ۳۱۳ فرمانده و ده هزار نیروی زبده و آماده، نابودی بت‌ها و بتکده‌ها و … نام برد.

در بخشی از یک حدیث طولانی که عبدالعظیم حسنی (ع) از امام جواد (ع) نقل کرده، آمده است: «… و لکن قائمی که خدای عزیز و جلیل به توسط او زمین را از اهل کفر و انکار پاک سازد و آن را پر از عدل و داد نماید، کسی است که ولادتش مخفی می‌باشد…؛ او کسی است که زمین برایش پیچیده شود و هر دشواری برایش هموار گردد و از اصحابش سیصد و سیزده تن به تعداد اصحاب بدر از دورترین نقاط زمین به گرد او جمع می‌شوند و این همان سخن خدای عزیز و جلیل است که فرمود: هر جا باشید خدا شما را جمع می‌کند، زیرا او بر هر چیزی قادر است …»[۷]

از جمع‌بندی مطالب نتیجه می‌شود که امام جواد علیه‌السلام در مدت کوتاه امامت خود توانست در حوزه مهدویت شناسی و ترویج فرهنگ مهدوی قدم‌های اساسی و بزرگی را برای جوامع شیعی بردارد.

پی‌نوشت ها:

۱. کمال‌الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۴؛ عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۳۶.

۲. کفایة الاثر، ص ۲۸۰ - ۲۸۱.

۳. الامامة و التبصرة من الحیرة، ص ۱۳.

۴. کفایة الاثر، ص ۲۸۰ - ۲۸۱.

۵. المیزان، ج ۱۱، ص ۳۸۱.

۶. الغیبة نعمانی، ص ۳۰۲.

۷. کفایة الاثر، ص ۲۸۲.

شیخ صهیب حبلی، رئیس جمعیت الفة التقریب لبنان در خطبه‌های نماز جمعه دیروز (22 بهمن ماه) تصریح کرد: ما امروز در مناسبت بزرگی قرار داریم که برخی فکر می‌کنند، این مناسبت به گروه، کشور و یا مذهبی خاص، تعلق دارد در حالی که پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به معنای، پیروزی امت اسلام و آزادگان جهان است. 

وی با بیان این که امام خمینی (ره)، پیروزی انقلاب اسلامی را به خود نسبت نداد و آن را نتیجه تاییدات الهی عنوان کرد، گفت: همین امر موجب شد خداوند این انقلاب را یاری کند و به جایگاهی که اکنون در آن قرار دارد، برساند.

رئیس جمعیت الفة التقریب لبنان در ادامه خاطرنشان کرد: امام خمینی (ره)، از همان ابتدا مصلحت همه امت اسلامی را در نظر گرفت به گونه‌ای که در نخستین اقدام، سفارت اسرائیل را تعطیل و آن را به سفارت فلسطین تبدیل کرد.

وی از بازگرداندن آرمان فلسطین که اعراب آن را فراموش کرده بودند، به صحنه بین‌الملل، تعیین روز جهانی قدس، برگزاری هفته وحدت، اجازه اقامه نماز پشت امام جماعت مکه مکرمه و اجازه اعطای خمس برای کمک به فلسطین به عنوان دیگر اقدامات امام (ره) در راستای منافع امت اسلامی نام برد.

شیخ حبلی تاکیدکرد: امام خمینی(ره) با بصیرت از حوادث جهان اسلام، سخن می‌گفت و تفرقه را موجب شکست این امت می‌خواند و من معتقدم کسی که در برابر خداوند متعال، خضوع داشته باشد، خداوند او را بالا می‌برد.

وی پیروزی لبنان و پیروزی مقاومت فلسطین را از ثمرات انقلاب ایران خواند و اظهار داشت: دستاوردهای این انقلاب هنوز هم در حال نمایان شدن است.

رئیس جمعیت الفة التقریب لبنان با بیان این که متاسفانه برخی تلاش می‌کنند، چهره این انقلاب را زشت جلوه داده و امام خمینی را متهم سازند، خاطرنشان کرد: شبیه‌ترین مردم، رهبران و مراجع به رسول خدا(ص) در جهان امروز، امام خامنه‌ای است.

وی ادامه داد: امروز دو راه بیشتر وجود ندارد، یا باید با آمریکا و اسرائیل باشیم یا با مقاومت و ایران؛ و من به عنوان یک مسلمان بدون شک با ایران اسلامی خواهم بود که همواره از وحدت مسلمانان حمایت کرده و امت اسلامی را سربلندکرده است.

در جریان تحولات انقلاب اسلامی ایران تا پيروزی برخی جریان ها در میانة راه و حتی بهتر بگوئيم روزهای آخر به خیل عظيم مردم انقلابی پیوستند، با این حال این حضور در مقایسه و نسبت به حضور انبوه و مؤثر نیروهای مذهبی و نیز حضور گسترده مردم به رهبری علما و روحانيت، چندان مؤثر و تأثیر گذار نبود، چرا که سابقه فعالیت های پراکنده این گروه ها به خصوص جریان های غیرمذهبی به علت عدم استقبال مردم و نیز سرکوب رژيم و متلاشی شدن این گروه ها، به گونه ای بود که آنان ديگر چندان قدرت ابراز وجود و يا توانایی ابتکار عمل در جریان انقلاب را نداشتند، به همين دلیل نیروهای پراکنده آنان که در گام های آخر به حرکت گسترده مردم انقلابی پیوستند در يک عمل انجام شده قرار گرفته و ناگزیر باید هدايت و رهبری امام را می پذیرفتند و پیوستن برخی جامانده های این جریان ها به انقلاب، آن هم در مراحل و روزهای مشرف به پيروزی  و نيز مطرح شدن آنان در برخی رسانه ها نمی توانست در هدایت سير انقلاب چندان کارساز باشد، چرا که با توجه به حضور انبوه نیروی های مذهبی به رهبری امام خمینی(ره) ديگر امکان و فرصتی برای برخی از مدعیان نبود و ديگر اين که انقلاب اسلامی حاصل تجربه چند حرکت پیشین خود بود، یعنی تجربه شکست جریان مشروطه و نیز حرکت ملی شدن صنعت نفت و همچنین سرکوب قیام پانزده خرداد و همین تجربیات نیز می توانست برای مدیریت و هدايت انقلاب و نیز در اختیار گرفتن ابتکار عمل توسط رهبری انقلاب، بسيار مفید و کارساز باشد، به عبارتی بی مهری جریان های متمایل به غرب در مشروطه و نیز ملی شدن صنعت نفت موجب گردید تا مردم و نیروهای مذهبی در انقلاب سال پنجاه و هفت برای این که همچون دو حرکت پیشين با انحراف در مسير مواجه نگردند، نسبت به اين گروه ها و جریان ها اعتماد نداشته باشند و هدایت جریان انقلاب را به آنان نسپارند.  

به هر حال برخی از این جریان ها و گروه ها به دلیل این که به صورت جریان های وابسته به بیگانه در کشور ظاهر شدند، با اقبال مردمی رو به رو نشدند، آن ها حتی کوشيدند با ارائه قرائت مذهبی و دینی از خود وارد عرصه شوند، ولی مردم استقبال چندانی نکردند، افزون بر وابستگی برخی از این گروه ها، ناهمگونی گفتمان موجود در این گروه ها با هویت فرهنگی جامعه ایران سبب شد که دامنه فعالیت آنان بسيار محدود گردد، گروه هایی که تحت گفتمان مارکسيستی و يا سوسيالیستی قرار می گرفتند چنین وضعيتی داشتند، بنابراین مهم ترین ضعف آن ها را می توان نداشتن پایگاه و جایگاه مردمی دانست، جریان های فکری ناسيونال لیبرال به دلیل این که موضع گیری مخالف خویش را در چهارچوب قانون اساسی قرار داده بودند و به هيچ وجه به دنبال انقلاب و براندازی حکومت شاه نبودند صرفاً به اصلاحات بر مبنای قانون اساسی بسنده کردند و در نهایت امیدشان به دولت شاپور بختیار بود که از آن طرفی نبستند و از این روی سوار شدن برخی از آنان در قطار انقلاب آن هم در ایستگاه آخر نمی توانست برای آنان جايگاهی نزد مردم ترسيم نماید.

همینطور جریان های التقاطی لیبرال هم که اساساً با سلطنت مشکلی نداشته و نیز نسبت به انقلاب و يا براندازی نظام شاهنشاهی به عنوان يک خواسته اصلی و بنیادین مردم انقلابی تمایلی نداشتند از قافله عقب افتاده و دیرهنگام به سیل خروشان مردم پیوستند، افزون بر این که خاستگاه اجتماعی اين گروه ها از جايگاه و پایگاه و مقبولیت مردمی بر خوردار نبود و با وجود این که آنان به ناگزیر در زمان اوجگیری مبارزات با امواج خروشان مردمی همراه شدند ولی وابستگی فکری آنان به غرب و خوش بینی آنان به قدرت های جهانی به ويژه آمریکا موجب گردید همراهی آنان با مردم انقلابی چندان دوام نداشته باشد، چون جریان های  لیبرال از جمله نهضت آزادی به دلیل خاستگاه فکری که داشتند غالباً متمایل به غرب بودند و همانگونه که خود معترف و معتقد بودند: زندگی که ما امروز داریم همه اش فرنگی است، طرز فکر ما ..... تمام ارمغان غرب است،[1] برای همین به رغم ادعایی که درباره اصل بی طرفی در روابط و سیاست خارجی مطرح می کردند، ولی همچنان خواهان حمایت و رابطه نزدیک با بلوک غرب بودند و حتی درک آن ها از استقلال همان سیاست موازنه منفی دکتر مصدق بود که به معنای نفی غرب و یا غرب زدایی نبود، آنان حتی پیش از پیروزی انقلاب معتقد بودند که حمله همزمان به استبداد و استعمار، مصلحت نیست و ما نباید با آمریکا مخالفت کنیم؛ چرا که آن ها سد محکمی در مقابل کمونیست های ملحد هستند، از این روی آن ها علیرغم این که اذعان داشتند آمریکایی ها موجبات کودتای بیست و هشتم مرداد سی و دو را فراهم کردند، ولی به حفظ و ادامه روابط نزدیک با آمریکا معتقد بودند و حتی بنابر نوشته ویلیام سولیوان آخرین سفیر آمریکا در ایران، آن ها با تعلیق مأموریت هیأت مستشاری نظامی و خروج کلیه اعضای آن از ایران موافق نبوده و خواهان ادامه همکاری نظامی آمریکا با ایران، به خصوص در نیروی هوایی بودند.[2]

در عین حال با پیروزی انقلاب اسلامی جریان ها و گروه های مختلف در فضای آزاد و رهایی يافته از استبداد، فرصت های زیادی برای ابراز وجود پیدا کردند؛ رهبری انقلاب در فضای بعد از پیروزی اين امکان و فرصت را فراهم کرد تا اگر آنان ادعای خدمت به مردم دارند، بیشتر برای مردم محک زده شوند، به عنوان نمونه رهبري انقلاب به سران جبهة ملي فرصت داد با اينكه پرونده آنان در نهضت ملي نفت و ديگر برهه‎هاي تاريخ براي امام (ره) روشن بود، ملّت ایران به خوبی یاد دارد که پس از پیروزی انقلاب براي نهضت به اصطلاح آزادي و هم مسلكان آنان فرصت های زیادی فراهم گردید، به گونه ای که آنان دولت موقت را در اختيار داشتند امّا براي این ملت خداجوي چه كردند؟ جز اينكه با داعيه داران تجزيه‎طلبي و قوميت‎گرايي در مناطق مختلف ايران از تركمن صحرا گرفته تا كردستان به مماشات پرداخته و درصدد تقويت آن برآمدند و امنيت ملي و تماميت ارضي كشور را به مخاطره انداختند، ما می بینيم در همين زمان است كه طرح خودمختاري توسط سران گروه‎هاي مدعی دفاع از خلق كُرد تسليم دولت گردیده و تماميت ارضي كشور به حراج گذاشته می شود، به راستي در صورت محقق شدن خواسته های این مدعیان تجزیه طلبی، چه كسي در برابر تاريخ می بایست پاسخ‎گو باشد، ناگفته نماند که روحيه  و تمایلات غربگرايانه اعضای نهضت آزادی تا جایی پیش رفت که در نهایت اسم و نام برخی از این افراد سر از اسناد لانه جاسوسي آمريكا درآورد که گواه خوبي در اين باره می ‎باشد، در جنگ تحميلي نیز همينها بودند كه بر عليه دفاع مشروع ملت مسلمان و انقلابي اعلاميه پراكني کرده و در صدد تضعيف صفوف مجاهدين اسلام گام برداشتند، در اين میان افرادی چون بني‎صدر را داریم كه داعية مليت و ملي‎گرايي را داشتند که با توجه به اقبال مردمی به ایشان، امام خمينی(ره) امکان و فرصت‎های خدمت به مردم را برای وی فراهم نمودند و به رغم این که نفوذ كلام امام (ره) مي‎توانست به بستن پرونده او در همان ابتدا منجر شود، ولی ایشان همچنان بزرگوارانه فرصت را تا فرماندهي كل قوا براي او فراهم نمودند لکن ديري نپاييد كه خيانت‎هاي او در واقعه طبس و همينطور در واگذاري اراضي ميهن اسلامي به دشمن براي مردم روشن گرديد و همین باعث شد تا خود مردم او را پس زده و رأي‎شان را بازپس گرفتند، در تاريخ انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی از این نمونه فرصت ها و امکان ها برای این گروه ها و نیز این مدعیان به کرّات قابل مشاهده است که به خوبی نشان می دهد پس از پیروزی انقلاب فضای خدمت به مردم برای آن ها مهيا گشته است ولی کارنامه این گروه ها و مدعیان وابسته به این گروه ها نمايانگر این واقعیت است که عملکردشان ديگر جایی برای اعتماد مردم باقی نگذاشته است.   

در مجموع می توان گفت؛ انقلاب مردم ما در سال پنجاه و هفت در واقع انقلابی است با صبغه دینی که با هدایت و رهبری امام خمينی(ره) به پیروزی رسيد، رهبری پر قدرتی که توانست خیل عظيمی از مردم را به صحنه آورد و با يک حضور فراگير مردمی انقلاب را به ثمر رساند، با توجه به همین حضور فراگير و هدایت و رهبری بلامنازع آن و نيز نبود پايگاه مردمی برای برخی جریان ها و گروه های مدعی می توان گفت؛ اين گروه ها و جریانات سياسی چندان نقش مؤثری در خصوص به ثمر رساندن انقلاب نداشته و به عبارتی آنان از اين حرکت عظيم مردمی جامانده اند و بعد از پیروزی انقلاب باوجود این که برای این گروه ها و جریان ها، امکان و فرصت های ظهور و بروز در راستای خدمت به مردم فراهم گردید، ولی متأسفانه آن ها با عملکرد خود نشان دادند که بر خلاف ادعاهای خویش چندان دغدغه خدمت به مردم را ندارند، از این روی با نبود مقبولیت های مردمی مواجه گردیده و بالطبع محلی برای پاسخ به سهم خواهی آنان باقی نماند و اگر آنان در صحنه هم باقی می ماندند با توجه به کارنامه ای که دارند، راه را به راحتی برای بازگشت و نيز تسلط بیگانگان بر کشور را فراهم می کردند.    

[1]. مواضع نهضت آزادی در برابر انقلاب اسلامی، نهضت زنان مسلمان، 1361، ص24

[2]. سوليوان، ماموريت در تهران، ص 189 و رک به اسناد لانه جاسوسی ، ج 9و 10، ص91-92

آخوند حاج عبدالحی میرزاعلی امام جمعه آق قلا ضمن تبریک به مناسبت فرارسیدن ایام الله دهه فجر و سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بیان نمود: انقلاب اسلامی با محوریت تفکر و اندیشه بنیان‌گذار خود  یعنی حضرت امام خمینی (ره) ، وحدت و تقریب را یک تاکتیک و یا ابزار مصلحتی برای پیشبرد اهداف و مقاصد سیاسی نمی‌بیند، بلکه وحدت را یک اصل مسلم دینی میان مسلمانان جهان مي داند.
 
وی افزود: وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رهبری حضرت امام خمينی(ره) یکی از رخدادهای بزرگ قرن و منشأ  تحولات فراوان در کشورهای منطقه و نیز ساختار قدرت جهانی شد.

امام جمعه آق قلا ادامه داد: این تأثیرگذاری به طور عمده در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و افزایش فعالیت‌های مؤثر دینی در کشورهای اسلامی قابل مشاهده است که یکی از عمده‌ترین توجهات این انقلاب از بدو پیروزی توجه به جهان اسلام و مسائل مسلمانان است.

وی اظهار داشت: به برکت پیروزی انقلاب اسلامی انديشه تقریب مذاهب اسلامی ميان مسلمانان جان تازه ای به خود گرفت و با همت و هوشمندی بنیانگذار فرزانه خود دچار تحولات بنیادی و هدفمند شد.

امام جمعه آق قلا عنوان کرد: یکی از عوامل مجد و عظمت اسلام و ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان پیروزی‌ انقلاب اسلامی است.

وی در پایان تاکید کرد: خداوند منان را شکرگزاریم که  امروز همه طوایف و اقوام ایران اسلامی اعم از تشیع و تسنّن در کنار هم برای پیاده کردن احکام اسلام و در جهت‌ پيشبرد اهداف متعالی اسلام تلاش‌ می‏ کنند و امروز وظیفه همه امت اسلامی است که قدر اين انقلاب را بدانيم و از اين انقلاب‌ حمايت و حراست نماییم ودر جهت‌ ترويج آن‌ بیشتر تلاش‌ نمائيم.

آخوند حاج عبدالجبار میرابی مدیر حوزه علمیه اهل سنت حامد قره تپه ترکمن استان گلستان ضمن تبریک به مناسبت فرارسیدن ایام الله دهه فجر و سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بیان نمود: از دستاوردهای انقلاب اسلامی، ایجاد وحدت ، برادری و اخوت ، همبستگی و یکپارچگی میان علمای فریقین است که بحمدلله در عمل نیز این موضوع را به جهانیان ثابت کردیم  و این الگوی صحیح را پایه گذاری کردیم.

وی افزود: خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: "وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا"؛ اگر بخواهيد نعمت هاي خدا را بشماريد، نمي توانيد شمارش كنيد؛ انقلاب اسلامی نعمات فراوانی را به ما هدیه کرده است که به دلیل ازدیاد، شمارش آن از وسع ما خارج است.

آخوند میرابی ادامه داد: به عنوان نمونه از نعمات بیکران الهی می توان به تقویت پتانسیل روحیه انقلابی در جوانان این مرز و بوم اشاره کرد که با شعار "ما می توانیم" به دنبال علم و پژوهش حرکت کردند و به علومی پیشرفته دست یافتند و آن را در تمام عرصه های بین المللی و دانشگاهی به نمایش گذاشتند.

وی اظهار داشت: در این راستا انقلاب اسلامی به دنیا ثابت کرد که با وحدت و همبستگی می توان از کشور و وطن خود به خوبی محافظت کرد و با کار آفرینی و تلاش این کشتی را به ساحل آرامش رساند.
 
آخوند میرابی در پایان تاکید کرد: باید به این نکته توجه داشت که علی رقم منفی بافی های مستکبرین عالم دراین امر مهم، تنها کشور ایران اسلامی توانست به این نعمت وحدت و تقریب به خوبی عمل نماید؛ البته ایران اسلامی بسیار تلاش دارد با ارسال سفیران  و علمای خود به کشورهای مختلف میان اهل سنت و تشیع در کشورهای اسلامی ایجاد وحدت و انسجام نماید که به فضل الهی با بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری و کتب و مقالات گوناگون این افتخار نصیب امت ایران گردیده است که گامی موثر در وحدت امت اسلامی داشته باشند.

«ماموستا امجد محمودی » امام جمعه موقت شهرک بهاران مریوان ، ضمن تبریک چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به آحاد ملت ایران اسلامی بخصوص مردم بابصیرت کردستان، اظهار داشت: چهل و سه سال از شروع انقلاب تا کنون گذشت، اما عدم وابستگی به استکبار جهانی یعنی آمریکایی خیانتکار موجب شد تا به برکت انقلاب اسلامی و  با اتحاد و همدلی ملت عزیز و مدافعان خون شهداء از لحاظ فناورهای هسته ای، نانو و نظامی جزء ابر قدرتمندترین کشورها در جهان باشیم.
 
وی با اشاره به این مطلب که انقلاب اسلامی ایران بی شک پدیده ای نوظهور در قرن حاضر می باشد؛ عنوان کرد: انقلاب اسلامی یک ایدئولوژی است که ساختار آن آزادی و هویت بخشی به انسانهای آزاده و آزدیخواه است که نمونه آن در کشورهای منطقه مشاهده می کنیم.
 
«ماموستا امجد محمودی» با بیان اینکه ملت ایران اسلامی با پشت سر گذاشتن آزمونهای مختلفی از جمله هشت سال دوران دفاع مقدس، ترور دانشمندان هسته ای، تحریم ظالمانه  و جنگ های بی امان فرهنگی از سوی رسانه های دشمن، جبهه استکبار نتوانست یاس و ناامیدی را در دل ما ملت مسلمان ایران ایجاد کند چون ما رهبری داریم که با تفکر و آینده نگری خویش به ما خط استقامت و درس دشمن شناسی داده اند و با پیروی از این رهبر فرزانه در کمال افتخار و آرامش زندگی می کنیم و به آینده روشن امیدواریم.
 
امام جمعه موقت شهرک بهاران مریوان  در پایان خاطرنشان کرد: امیدوارم که دولت سیزدهم بتواند با تدابیر خوب خود تورم را کنترل ، مبارزه با مفسدان اقتصادی و اخلال گران نظم و امنیت را سرلوحه خویش قرار دهد.