ولادت

حضرت امام هادی علیه السلام در نیمه ماه ذی الحجه سال 212 ق (به روایتی دیگر در 5 رجب) در شهر صریا (واقع در مدینه) دیده به جهان گشود.^[۱] پدر ایشان حضرت امام محمدتقی جوادالائمه علیه السلام و مادرشان بانویی فاضله و عفیفه به نام سمانه مغربیه است.^[۲] نام مبارک ایشان علی از القابشان هادی، نقی، عالم، فقیه، امین، موتمن، طیب و متوکل؛ و کنیه شان ابوالحسن می باشد. که به ایشان ابوالحسن ثالث می گفتند.^[۳]

امامت

اوضاع سیاسی زمان امام هادی علیه السلام

امام علی النقی الهادی علیه السلام در سال 220 ق در مدینه به امامت رسیدند. آن حضرت 13 سال اول امامت خود را در آن شهر سپری نمود و ضمن بهره رسانی معنوی و علمی به شیعیان، به امور آّنان رسیدگی می کردند تا این که متوکل (خلیفه ی وقت) که در دشمنی با ائمه اطهار علیهم السلام مشهور بود، به خاطر هراسی که از نفوذ و محبوبیت امام در جامعه داشت ایشان را از مدینه به سامرا فراخواند زیرا احساس می کرد که باید امام را از نزدیک تحت نظر بگیرد. پس از آمدن امام به سامرا، اگرچه ایشان ظاهرا آزاد بود اما «متوکل» منزلشان را طوری انتخاب کرده بود که همواره تحت نظر باشند. او به طور مرتب دستور تفتیش منزل ایشان را صادر می کرد و تمام دیدارها و رفت و آمدها توسط نیروهای حکومتی کنترل می شد.

او جو بسیار خفقان آمیزی را بر جامعه حکمفرما کرده بود و سختگیری و فشار زیادی را بر شیعیان اعمال می کرد:

او علویان را در محاصره ی اقتصادی قرار داده بود. به شاعران درباری مال فراوانی می داد تا در اشعار خود به ائمه علیه السلام بی احترامی کنند و اکثر سادات جلیل القدر آن زمان را دستگیر و زندانی کرده بود. از هولناکترین اقدامات او در دوره ی حکومتش، انهدام و تخریب مرقد امام حسین علیه السلام بود. اوضاع معیشتی مردم و خصوصا علویان در زمان خلفای عباسی مخصوصا متوکل و بقیه ی خلفای هم عصر امام هادی علیه السلام، بسیار دشوار بود زیرا آنان بیت المال مسلمین را صرف خوشگذرانی هایی می کردند که به گواهی تاریخ، هزینه‌های مربوط به آنها بی سابقه بوده است.

فعالیت‌های امام علیه‌السلام

امام هادی علیه السلام با این که شدیدا تحت نظر بود، اما از پای ننشست و فعالیت های خود را به شیوه ای مطابق اوضاع زمان خویش به پیش برد. از مهمترین فعالیت های ایشان این بود که به مردم از راه های گوناگون آگاهی داده و منصب امامت و مقام علمی خود را در طی سخنان خویش و در مناظرات و پرسش و پاسخ های علمی، آشکار کرده و تثبیت کنند. همچنین عدم مشروعیت حکومت بنی عباس را تبیین می کردند. یکی دیگر از محورهای فعالیت امام، آماده کردن مردم و شیعیان نسبت به غیبت حضرت مهدی علیه السلام بود. البته ایشان با نهایت احتیاط و جلوگیری از حساس شدن حکومت، این موضوع را به طور سربسته در ضمن سخنان خویش ذکر می فرمودند.

برخورد امام با فرقه‌ها و مکاتب زمان خود

در حکومت بنی عباس از طرف خلفا به مسائل علمی و فرهنگی تمایل نشان داده می شد. در این زمان بسیاری از کتب سایر ملل به عربی ترجمه شد و همین امر موجب شد افکار مردم و اوضاع علمی جامعه متحول شود.

همچنین مکاتب کلامی مانند اشاعره و معتزله رونق گرفته بود و شبهاتی مانند جسمیت خداوند، جبرگرایی مطلق یا اختیار مطلق، حادث یا قدیم بودن قرآن و... مطرح می شد که موضع گیری امام هادی علیه السلام و پاسخ ایشان به چنین شبهاتی، اولا اصالت و حقانیت مواضع شیعه را نشان می داد و ثانیا مسلمین را از گرفتاری در دام چنین شبهاتی حفظ می کرد.

اصحاب امام هادی علیه السلام

بر اساس نوشته شيخ طوسی تعداد دست پروردگان پيشواي دهم علیه السلام و كساني كه از آن حضرت در زمينه هاي مختلف علوم اسلامي روايت نقل كرده اند بالغ بر 185 نفر مي شود كه در ميان آنان چهره‌های برجسته علمي و فقهي فراواني كه داراي تاليفات گوناگوني بودند ديده مي شود.^[۴]

برخی از شاگردان مشهور آن حضرت:

• فضل بن شاذان: از متکلمان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است.
• حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام: از سادات جلیل القدری است که نسب شریفش به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد. او از نظر علمی و عقیدتی مورد تایید امام هادی علیه السلام بود.
• علی بن مهزیار اهوازی:از فقها و محدثان و دانشمندان نامور شیعه و از اصحاب سه امام یعنی امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد.
• علی بن جعفر همانی: وي مردي ثقه و دانشمند بود و وكالت امام هادي و امام حسن عسکری علیهم السلام را بر عهده داشت
• عثمان بن سعید عمروی: او معتمد در نزد امام على‌النقى و امام حسن عسکری عليهماالسلام و وكيل ايشان در زمان حيات ايشان بود و اولین از نواب اربعه امام زمان (عج) است.
• حسین بن سعید اهوازى: او یكی از یاران امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد. وی از مشایخ جلیل القدر روایتی بشمار می آید و روایات وی از اعتبار و شهرت خاصی در میان فقهای شیعه برخوردار است.
• ایوب بن نوح: او وكيل امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام بود و روايات زيادي از امام هادی علیه السلام نقل كرده است. امام هادي علیه السلام در مورد او به عمرو بن سعید مدائنی فرمود: اي عمرو! اگر دوست داري به مردي از اهل بهشت بنگري به اين مرد (ايوب بن نوح) بنگر.^[۵]
• ابراهیم بن عبده نیشابورى: او از اصحاب امام هادى عليه السلام و پس از آن حضرت وكيل امام حسن عسکری عليه السلام در نيشابور بود
• ابراهیم بن محمد همدانى
• حسن بن راشد مکنی به ابوعلی
• حسن بن علی ناصر
• ابراهیم بن داود هاشمى یعقوبى

شهادت امام هادی علیه السلام

آن حضرت در شهر سامرا به شهادت رسیدند. در مورد شهادت امام هادی علیه السلام و قاتل آن حضرت اختلاف است: برخی معتمد عباسی را قاتل آن حضرت میدانند (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتمد رخ داده است) و به عقیده ی برخی دیگر معتز عباسی، فرمان قتل آن بزرگوار را صادر و معتمد آن را اجرا کرد. (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتز روی داده است.)

پس از شهادت، امام حسن عسکری علیه السلام بر پیکر مطهر پدر خویش نماز گزارد و پس از تشییع جنازه، ایشان را در منزل خویش به خاک سپردند.

زیارت جامعه‌ی کبیره

از امام هادی علیه السلام چندین دعا و زیارت نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها زیارت جامعه ی کبیره است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. شروح متعددی به فارسی و عربی بر این زیارت نوشته شده است. زیارت جامعه ی کبیره متضمن مفاهیمی بسیار عالی و مطالبی بدیع است.

از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیه السلام، زیارت غدیر است که در آن هم خصوصیات و ویژگی های حضرت علی علیه السلام و هم حادثه ی غدیر ذکر شده است.

برخی از سخنان امام هادی علیه‌السلام

«الدُّنْيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ؛ دنيا همانند بازارى است كه عدّه اى در آن سود مى برند و عدّه اى ديگر ضرر و خسارت متحمّل مى شوند».^[۶]

«النّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاْمْوالِ وَ فِى الاَّْخِرَةِ بِالاْعْمالِ؛ مردم در دنيا به وسيله ثروت و تجملات شهرت مى يابند ولى در آخرت به وسيله اعمال محاسبه و پاداش داده خواهند شد». ^[۷]

«مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السّاخِطُونَ عَلَيْهِ؛ هر كه از خود راضى باشد بدگويان او زياد خواهند شد». ^[۸]

«اِنّ اللّهَ جَعَلَ الدّنيا دارَ بَلْوى وَالاْخِرَةَ دارَ عُقْبى، وَ جَعَلَ بَلْوى الدّنيا لِثوابِ الاْخِرَةِ سَبَباً وَ ثَوابَ الاْخِرَةِ مِنْ بَلْوَى الدّنيا عِوَضا؛ همانا خداوند، دنيا را جايگاه بلاها و امتحانات و مشكلات قرار داد؛ و آخرت را جايگاه نتيجه گيرى زحمات، پس بلاها و زحمات و سختى هاى دنيا را وسيله رسيدن به مقامات آخرت قرار داد و اجر و پاداش زحمات دنيا را در آخرت عطا مى فرمايد».^[۹]

«الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طلب الْعِلْمِ، داعٍ إلىَ الْغَمْطِ وَالْجَهْلِ؛ خودبينى و غرور، انسان را از تحصيل علوم باز مى دارد و به سمت حقارت و نادانى مى كشاند».^[۱۰]

پانویس

1. طبرسی، إعلام الورى، ج‏2، ص109
2. بحار الأنوار، ج50، ص115
3. بحار الأنوار، ج50، ص113
4. مرکز تحقیقات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تحلیلی از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت.
5. الغيبه، شيخ طوسی ص 212
6. اعیان الشیعه، ج2، ص 39.
7. همان.
8. بحارالا نوار، ج 69، ص 316،ح 24.
9. تحف العقول، ص 358.
10. بحارالانوار، ج 75، ص 369، ح 4.

 امام هادی(ع) گرچه امام دهم شیعه است اما در میان اهل سنت و علمای بزرگ شان از عظمت، جبلّت و جایگاهی بس رفیع برخوردار است. متن پیش رو به بیان برخی اوصاف آن حضرت در کلام علمای اهل سنت می پردازد.
به گزارش شفقنا به نقل از مهر، امام هادی(ع) گرچه امام دهم شیعه است، اما در میان اهل سنت و علمای بزرگ شان از عظمت، جبلّت و جایگاهی بس رفیع برخوردار است و نظرات علمایی چون انقد المنقدین عامه شمس الدین ذهبی، ابن کثیر ، یافعی و… درباره امام ایشان بسیار قابل توجه است.

در ادامه به ذکر مواردی به مقتضای مقال و مجال می پردازیم:

شمس الدین ذهبی(متوفای ۷۴۸ ه) از علما و استوانه های علمی اهل تسنن پیرامون امام هادی چنین می ­نویسد: “وکذلک ولده الملقب بالهادی شریف جلیل” وهمچنین فرزند او [امام جواد ]، لقبش هادی، فردی شریف و با جلالت بود.

(الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای۷۴۸ هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج ۱۳ ص ۱۲۱ ، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسه الرساله – بیروت، الطبعه: التاسعه، ۱۴۱۳هـ.)

وی در کتاب العِبَر نیز چنین می نویسد: “وکان فقیها إماما متعبدا” ایشان [امام هاد (ع)] امامی فقیه و فردی عبادت پیشه بود.

(الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای ۷۴۸ هـ)، العبر فی خبر من غبر، ج ۲ ص ۱۲ ، تحقیق: د. صلاح الدین المنجد، ناشر: مطبعه حکومه الکویت – الکویت، الطبعه: الثانی، ۱۹۸۴.)

یافعی(متوفای ۷۶۸ ه) از علمای اهل سنت پیرامون آن حضرت چنین می نگارد: “سنه اربع وخمسین ومائتین فیها توفی العسکری أبو الحسن علی الهادی بن محمد الجواد بن علی الرضأ بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق العلوی الحسینی عاش اربعین سنه وکان متعبدا فقیها اماما. حوادث سال دویست و پنجاه و چهار: در این سال عسکری، ابوالحسن هادی بن محمد جواد بن علی رضا بن موسی کاظم بن جعفر صادق علوی حسینی وفات کرد. چهل سال زندگی کرد. او اهل عبادت، فقیه و امام و پیشوا بود.

(الیافعی، ابومحمد عبد الله بن أسعد بن علی بن سلیمان (متوفای۷۶۸هـ)، مرآه الجنان وعبره الیقظان، ج ۲ ص ۱۵۹ و ۱۶۰ ، ناشر: دار الکتاب الإسلامی – القاهره – ۱۴۱۳هـ – ۱۹۹۳م.)

ابن کثیر دمشقی(متوفای ۷۷۴ ه) نیز که از برجسته ترین شاگردان ابن تیمیه می باشد، امام هادی(ع) را چنین توصیف می کند: وأما أبو الحسن علی الهادی … وقد کان عابدا زاهدا … وهو علی التراب لیس دونه حائل. ابو الحسن هادی … او فردی عابد و زاهد بود … روی خاک می نشست در حالی که زیر اندازی زیر پایش نبود (کنایه از زهد و ساده زیستی حضرت).

(ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای۷۷۴هـ)، البدایه والنهایه، ج ۱۱ ص ۱۵ ، ناشر: مکتبه المعارف – بیروت.)

ابن حجر هیثمی (متوفای ۹۷۳ ه) از علمای متعصب اهل تسنن پیرامون علم و سخاوت آن حضرت چنین می نویسد: “وکان وارث أبیه علما وسخاء” او علم و سخاوت را از پدرش به ارث برده بود.

(الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای۹۷۳هـ)، الصواعق المحرقه علی أهل الرفض والضلال والزندقه، ج ۲ ص ۵۹۸ ، تحقیق: عبد الرحمن بن عبد الله الترکی – کامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسه الرساله – لبنان، الطبعه: الأولی، ۱۴۱۷هـ – ۱۹۹۷م.)

ابن صباغ مالکی(متوفای ۸۵۵ ه) وجود مقدس امام هادی را چنین معرفی می کند: “فضل أبیالحسن علی الهادی قد ضرب علی المجره قبابه و مد علی نجوم السماء اطنابه و ما تعد منقبه الا و له أفخرها و لا تذکر مکرمه الا و له فضیلتها و لا تورد محمده الا و له تفصیلها و جملتها. استحق ذلک بما فی جوهر نفسه من کرم تفرد بخصائصه فکانت نفسه مهذبه و اخلاقه مستعذبه و سیرته عادله و افعاله فاضله و هو من الوقار و السکون و الطمأنینه و الفقه و النزاهه و الزهاده و النباهه علی السیره النبویه و الشنشنه العلویه و نفس زکیه و همه عالیه لا یقاربها أحد من الأنام و لا یداینها.

گنبد فضل ابوالحسن علی هادی بر کهکشانها سر زده شعاع فضائلش تا ستارگان آسمانها امتداد یافته است و هیچ فضیلت و منقبتی نیست مگر این که افتخار آمیزترین آن پیش او است و برای این شایسته این فضیلت است که در جوهر ذات او کرامتی که در ویژگیهای آن یگانه است و سرستش پاکیزه شده از عیب و نقص و اخلاقش خوش و شیرین و سیرت و روشش متعادل و افعالش با فضیلت می باشد او در وقار و سکون و طمأنینه و فقه و نزاهت و پرهیزگاری و دانائی و آگاهی مطابق روش پیامبر و خوی و عادت علوی بود و دارای سرشت پاک و همت عالی بود که کسی از مردم به آن حد نمی رسید.

(المالکی، علی بن محمد بن أحمد المالکی المکی المعروف بابن الصباغ (متوفای۸۸۵هـ)، الفصول المهمه فی معرفه الأئمه، ج ۲ ص ۱۰۷۳ و ۱۰۷۴ ، تحقیق: سامی الغریری، ناشر: دار الحدیث للطباعه والنشر مرکز الطباعه والنشر فی دار الحدیث – قم، الطبعه الأولی: ۱۴۲۲ هـ.)

این موارد تنها گوشه ای از دریای فضائل امام هادی (ع) است. امید که مسلمین عموماً و شیعیان خصوصا بیش از پیش معرفت خویش را نسبت به ساحت قدسی امام هادی افزایش دهند و بدانند که چه نعمت و گوهری نایاب را دارا هستند !

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید سعید غدیر خم در سال 1395 ، ضمن تبریک این عید بزرگ به مسلمانان افزودند: واقعه غدیر، پایه گذاری قاعده حکومت در جامعه اسلامی است و نشان می دهد اسلام به غیر از ضابطه امامت و ولایت، مدل های حکومت های سلطنتی، شخصی، زر و زور، زیاده خواه، متکبر، پیرو شهوات و اشرافی را قبول ندارد.

حضرت خامنه ای با اشاره به ویژگیهای منحصر به فرد امیرالمومنین حضرت علی(ع) به ویژه خصوصیات حکومتی ایشان از جمله عدالت، انصاف، هدایت جامعه به تقوا ،اجتناب از زخارف (چیزهای پوچ و باطل)دنیا، تاکید کردند: ایمان عمیق، سبقت در اسلام، فداکاری در راه اسلام، اخلاص، ایثار و گذشت، از صفات و خصوصیات معنوی و انسانی این امام بزرگوار است .

رهبر انقلاب اسلامی در بیان اهمیت موضوع غدیر ، با اشاره به دستور خداوند به پیامبر اعظم(ص) مبنی بر اینکه ابلاغ رسالت در گروی ابلاغ امامت است، گفتند: این اعتقاد اسلامی مبتنی بر مبانی مستحکم و استدلال های غیرقابل خدشه است اما پایبندی به این اعتقاد و بیان آن، نباید با تحریک احساسات برادران اهل سنت، همراه باشد زیرا این کار خلاف سیره ائمه معصومین(ع) است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر اهمیت وحدت در دنیای اسلام افزودند: تحریک احساسات دیگر فرق اسلامی به اسم شیعه، در واقع «شیعه انگلیسی» بوده و نتیجه آن، ظهور گروههای خبیث و مزدور وابسته به امریکا و سرویس جاسوسی انگلیس همچون داعش و النصره است که جنایات و ویرانی های زیادی را در منطقه به راه انداخته اند.

امام هادی(ع) در یکی از مناظراتی که با عالم اهل سنت به نام یحیی بن اکثم انجام داد؛ این مناظره پس از شهادت امام جواد(ع) در یکی از محافل عمومی صورت گرفت.

یحیی بن اکثم خطاب به امام هادی(ع) گفت: در مورد آیه شریفه: «وَ قالَ الَّذی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الکتابِ أنا آتیکَ بِهِ قَبْلَ أنْ یَرْتَدَّ الیکَ طَرْفُکَ [نمل/40] و آن کس که از علم کتاب بهره‌‏اى داشت گفت: من، پیش از آنکه چشم بر هم بزنى، آن را نزد تو می‌آورم» پرسید: سلیمان تخت بلقیس را خواست و آصف بن برخیا، تخت را پیش از آنکه سلیمان چشم بر هم بزند حاضر کرد، چگونه سلیمان که پیغمبر بود، بر علوم "آصف بن برخیا" بی‌اطلاع بود و خود نتوانست تخت را حاضر کند؟

حضرت پاسخ داد: «سلیمان پیغمبر در انجام این عمل خود قادر بود، لکن خواست عظمت آصف بن برخیا را بر مردم روشن سازد و خلیفه و جانشین پس از خود که از نظر علمی افضلیت بر سایر مردم داشته را معرفی کند. آصف بن برخیا خلیفه و جانشین سلیمان بوده و هر چه علم و دانش داشت از مکتب نبوّت سلیمان گرفته بود و این سنّت پیغمبران بوده که جانشینان خود را به علم و افضلیت معرفی کنند.

یحیی مجدداً پرسید در آیه شریفه: «وَ لَوْ أنَّ ما فِی الأرضِ مِنْ شَجَرَهٍ أقلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعهُ أبحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللهِ [لقمان/27] اگر همه درختان روى زمین قلم شوند و دریا مرکب و هفت‌دریای دیگر به مددش بیاید، سخنان خدا پایان نمى‏‌یابد» آن هفت‌ دریا که اگر آب آن‌ها برای شرح کلمات خدا بکار برند خشک می‎شود درحالی‌که هنوز کلمات و آثار او بیان‌ نشده کدام است؟

حضرت پاسخ داد: «دریاهای هفت‌گانه عبارت‌اند از: 1. عین کبریت، «دریای کبریت» 2. عین برهوت، «دریای مدیترانه» 3. دریای طبریّه در فلسطین 4. دریای حمئه و آن دریایی است که خاکش سیاه و آبش گرم است و مراد دریاچه «آلبرت» یا ویکتوریا است که زیرخط استوا واقع‌ شده است. 5. دریای «مارسیدان» یا «مارسودان» که در سودان حبشه است. 6. دریای «افریقیه» 7. دریای «سجرون». و مراد از «کلمات الله» ما ائمه جانشینان پیغمبر خدا(صلی‎الله‌علیه‌و‌آله) هستیم که فضایل ما تمام‌نشدنی است.

منبع:‌ مرآت العقول، شرح اصول کافی ج1، ص424، نقل از جدی فروزان؛ فیض قمی.

در این نشست تلویزیونی که به همت شبکه پان افریکن در محل رایزنی فرهنگی ایران در غنا تهیه و ضبط شد محمدامین قاسم و مصطفی کوایاته، دو محقق مسلمان و از مدرسان ارشد دانشگاه اسلامی غنا، شرکت داشتند.

محمدامین قاسم در بخشی از این نشست به صورت مستدل به تجزیه و تحلیل ماهیت حج ابراهیمی پرداخت و اظهار کرد: حج ابراهیمی یکی از اعتقادات بنیادین دین مبین اسلام است که ابعاد مختلف دینی و اجتماعی دارد و می‌تواند ابزاری برای انعکاس و حل مشکلات جهان اسلام باشد.

وی ادامه داد: حج علاوه بر آئین‌های مذهبی، جنبه‌های سیاسی و اجتماعی دارد و مظهر آمیختگی امور معنوی و مادی و نماد تداخل دیانت و سیاست توأمان است. در حج بیش از ۲ میلیون مسلمان از همه نژادها و ملیت‌های مختلف جهان گردهم می‌آیند تا یک اصل اسلامی را به نمایش بگذارند لذا نمی‌توان قدرت اجتماعی حج را دست‌کم و نادیده گرفت.

محمدامین قاسم افزود: کسانی که امور دینی را از امور سیاسی جدا و بر جدایی دین از سیاست تأکید می‌کنند، نه درک درستی از اسلام دارند و نه فهم دقیقی از ظرفیت نهفته در مراسم باشکوه حج؛ و لذا نمی‌توانند از این واقعه بزرگ در راستای حل مشکلات جهان اسلام استفاده کنند.

مصطفی کوایاته، یکی دیگر از مهمانان شرکت‌کننده در این برنامه تلویزیونی خواستار نظارت و دخالت بین‌المللی در مدیریت امور حج شد و گفت: فریضه حج مانند همه امور اسلامی بسیار مهم است و هیچ کسی حق ندارد در برابر این اصل اسلامی بایستد.

ویگفت: ورود همه مسلمانان به عنوان ذی‌نفعان در حج و تامین ایمنی و آسایش آنان ضروری است و پادشاه سعودی باید به گفت‌وگو درباره حج اهتمام جدی ورزد.

در پایان این برنامه، محمدامین قاسم و مصطفی کوایاته از عربستان خواستار مسئولیت‌پذیری و شفافیت در همه جوانب حج از جمله مدیریت همگانی آن شدند.

امیرالمومنین امام علی علیه السلام:

مردم! شما را به یادآوری مرگ، سفارش می کنم، از مرگ کمتر غفلت کنید، چگونه مرگ را فراموش می کنید در حالی که او شما را فراموش نمی کند؟
و چگونه طمع می ورزید که به شما مهلت نمی دهد؟

مرگ گذشتگان برای عبرت شما کافی است، آنها را به گورشان حمل کردند، بی آن که بر مرکبی سوار باشند، آنان را در قبر فرود آوردند بی آن که خود فرود آیند، چنان از یاد رفتند گویا از آبادکنندگان دنیا نبودند و آخرت همواره خانه اشان بود، آن چه را وطن خود می دانستند از آن رمیدند، و از آنجا که می رمیدند، آرام گرفتند، و چیزهایی که با آنها مشغول بودند جدا شدند، و آنجا را که سرانجامشان بود ضایع کردند.

اکنون نه قدرت دارند از اعمال زشت خود دوری کنند، و نه می توانند عمل نیکی بر نیکی های خود بیفزایند، به دنیایی انس گرفتند که مغرورشان کرد، چون به آن اطمینان داشتند سرانجام مغلوبشان نمود.


متن حدیث:

وَاءُوصِیکُمْ بِذِکْرِ الْمَوْتِ وَإِقْلاَ لِ الْغَفْلَةِ عَنْهُ. وَکَیْفَ غَفْلَتُکُمْ عَمَّا لَیْسَ یُغْفِلُکُمْ، وَطَمَعُکُمْ فِیمَنْ لَیْسَ یُمْهِلُکُمْ! فَکَفَی وَاعِظا بِمَوْتَی عَایَنْتُمُوهُمْ، حُمِلُوا إِلَی قُبُورِهِمْ غَیْرَ رَاکِبِینَ، وَاءُنْزِلُوا فِیها غَیْرَ نَازِلِینَ، فَکَاءَنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا لِلدُّنْیَا عُمَّارا، وَکَاءَنَّ الاَّْخِرَةَ لَمْ تَزَلْ لَهُمْ دَارا.
اءَوْحَشُوا مَا کَانُوا یُوطِنُونَ، وَاءَوْطَنُوا مَا کَانُوا یُوحِشُونَ، وَاشْتَغَلُوا بِمَا فَارَقُوا، وَاءَضَاعُوا مَا إِلَیْهِ انْتَقَلُوا. لاَ عَنْ قَبِیحٍ یَسْتَطِیعُونَ انْتِقَالا، وَلاَ فِی حَسَنٍ یَسْتَطِیعُونَ ازْدِیَادا. اءَنِسُوا بِالدُّنْیَا فَغَرَّتْهُمْ، وَوَثِقُوا بِهَا فَصَرَعَتْهُمْ.

قرآن کریم برای نشان دادن ویژگی های قیامت که مسلماً آثار تربیتی فوق العاده ای دارد ا زنامهای گوناگون استفاده می کند تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات از آن روز عظیم و حوادث فوق العاده و تکان دهنده آن کرده باشد البته نام در اینجا به معنی اسم خاص نیست بلکه نامهای توصیفی را نیز شامل می شود یعنی عناوینی هستند که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی های زندگی در آن عالم است.

در قرآن کریم حداقل از هفتاد نام قیامت اسم برده شده است که در واقع از هفتاد دریچه مختلف به روز قیامت نگاه می کند؛ اما از آنجا که تفصیل همه این نامها و اوصاف و ویژگیهای قیامت در این مختصر نمی گنجد ناچار به اجمال  به آن ویژگی های بارز و مهم اشاره می نمائیم:

۱ـ آن روز روز قیام است، در قرآن کریم تعبیر قیامت که از ماده قیام است تکرار گردیده است؛ آری آن روز، روز قیام و بپا خاستن است: روز قیام حساب «آن روز که حساب بر پا می شود، [۱] روز قیام ساعت (زمان) است «آنروز که ساعت بر پا می شود مجرمان نومید می گردند».[۲]

روز قیام مردم «آنروز که مردم در برابر رب العالمین قیام می کنند» [۳]، روز قیام فرشتگان «آنروز فرشته بزرگ خدا رو ح و فرشتگان دیگر قیام می کنند» [۴] و روز قیام گواهان «در آنروز که گواهان قیام می کنند».[۵]

۲ـ آن روز، روز حساب است، این وصف بخاطر آن است که تمام اعمال آدمی اعم از صغیر و کبیر جزئی و کلی، معنوی و مادی، جوارحی و جوانحی بدون استثناء در آن روز مورد محاسبه قرار می گیرد، این وصف در پنج آیه از قرآن آمده است از جمله این آیه که می فرماید: «روزی که حساب بر پا می شود».[۶]

۳ـ آن روز روز جزا است، این نام و وصف در سیزده آیه قرآن آمده است که از همه مشهورتر آیه ۴ سوره حمد است که می فرماید: «او مالک روز جزاست».

۴ـ آن روز، روز اجتماع است، تمام اولین و آخرین و همه جن وانس و حتی ملائکه مقربین در آنجا جمع اند نه تنها خودشان که اعمال آنها نیز تماماً در آنجا جمع آوری شده است و آماده عرضه به دادگاه عدل الهی است قرآن کریم در این باره می فرماید: «به خاطر آورید که همه شما را در آن روز "اجتماع" جمع آوری می کنند».[۷]

۵ـ قیامت روز جدایی است، جدایی حق از باطل، جدایی صفوف مؤمنان و صالحان از کافران و مجرمان جدایی برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند، جدایی سرنوشت خوبان و بدان، قرآن کریم می فرماید: «روز جدایی، میعاد همگان است».[۸]

۶ـ قیامت روز خروج است، قرآن کریم می فرماید: «آن روز روزی است که همه اموات زنده شده (و از قبرها) خارج می شوند».[۹] آری آن روز روز خارج شدن از مرگ به حیات و از عالم برزخ به عالم آخرت و از درون به برون و از پنهان به آشکار است.

۷ـ قیامت روز بزرگ است، «وای بر کافران از مشاهده روز بزرگ» [۱۰] توصیف آن روز به عظمت به خاطر امور مهمی است که در آن روز بزرگ واقع می شود.

۸ـ قیامت روز حسرت و ندامت است، «آنها را از روز حسرت بترسان، روزی که همه چیز پایان می یابد و حکم نهایی صادر می شود و این در حالی است که آنها (هنوز) در غفلتند و ایمان نمی آورند» [۱۱] روز قیامت راستی روز اندوه و ندامت و حسرت شدید است، نه تنها برای بدکاران بلکه حتی برای نیکوکاران زیرا وقتی پاداشها را می بینند تأسف می خورند چرا بیشتر و بهتر کار نیک انجام نداده اند.

۹ـ قیامت روز تغابن است، در آنروز غابن از مغبون آشکار می گردد «روزی که همه شما را در آن روز   گرد آوری می کنند آن روز روز تغابن است» [۱۲]. آری در آن روز بدکاران از شکست و زیان خود و فریب و نیرنگ شیطان و از دست دادن سرمایه های عظیم با خبر می شوند و این است غبن حقیقی.

۱۰ـ قیامت روز صدا زدن همدیگر و یاری خواستن است، «ای قوم من بر شما از روزی که مردم یکدیگر را صدا می زنند (و از هم یاری می خواهند اما صدایشان به جایی نمی رسد) بیمناکم».[۱۳]

۱۱ـ قیامت روز تلاقی و برخورد کردن است، «خداوند روح را بر فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد القاء می کند تا انسانها را از روز تلاقی انذار کند» [۱۴] در آن روز انواع تلاقی ها رخ می دهد، روزی است که بندگان پروردگارشان را ملاقات می کنند، روزی است که انسانها با فرشتگان حساب و پاداش و کیفر تلاقی دارند، روزی است که انسان با حساب اعمال و گفتارش در آن دادگاه عدل تلاقی دارد، روزی است که گذشتگان و آیندگان با هم تلاقی می کنند، روز تلاقی ظالم و مظلوم با همدیگر و...

۱۲ـ قیامت روز سنگین است، «آنها (مجرمان) زندگی زودگذر دنیا را دوست دارند در حالی که پشت سر خود روز سخت و سنگینی را رها می کنند» [۱۵] توصیف آنروز به ثقیل و سنگینی توصیفی است گسترده و پر معنی: سنگینی از نظر محاسبه ها، سنگینی از نظر مجازاتها، سنگینی از نظر رسوائیها و سنگینی از نظر شدائد محشر و سنگینی مسئولیتها و...

۱۳ـ قیامت روز پر مشقتی است، «آن روز روز سختی است» [۱۶] مسلماً آن روز برای کافران بسیار سخت و طاقت فرسا و مصیبت بار است به طوری که نیرومندترین آن ها را به زانو در می آورد و عاجز و ناتوان می سازد.

۱۴ـ قیامت روز دردناکی است، نوح پیامبر خطاب به قوم بت پرستش می گوید: «من بر شما از عذاب روز دردناکی بیمناکم» [۱۷] آن روز از جهات زیادی مایه درد و رنج است، از جهت رسوائیها ندامتها و پشیمانی های کشنده، دردناک به خاطر اینکه راه بازگشتی وجود ندارد و...

۱۵ـ قیامت روز حق است، «آن روز، روز حق است» [۱۸] بعضی از مفسران در تفسیر حقانیت آن روز به سه نکته اشاره کرده اند: ۱ـ آن روز حق است و غیر از آن باطل، چرا که ایام دنیا باطلش بیش از حق است. ۲ـ حق به معنای وجود ثابت است. ۳ـ آن روز روزی است که شایسته عنوان «یوم» است چرا که در آن روز روشن، اسرار مخفی آشکار می گردد در حالیکه در دنیا احوال خلق ـ مکتوم و نامعلوم (همچون شب) است. [۱۹]

۱۶ـ قیامت روزی است که چهره درهم کشیده و وحشتناک است، قرآن از زبان نیکان چنین نقل می کند «ما از پروردگارمان خائفیم از آن روز که عبوس و سخت است» [۲۰]. توصیف آن روز به «عبوس» کنایه   از وضع وحشتناک آن روز است، یعنی آنقدر حوادث آنروز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسانها در آن روز عبوس اند بلکه گویی خود آن روز قیافه اش را سخت در هم کشیده و ناراحت است.

۱۷ـ قیامت روز حیات عمومی بعد از مرگ است، «کسانی که علم و ایمان به آنان داده شده در قیامت به مجرمان می گویند: شما به اذن خدا تا روز بعث (در عالم برزخ) درنگ کردید، و هم اکنون روز بعث (برانگیخته شدن مردگان) است، ولی شما نمی دانستید» [۲۱] انتخاب این تعبیر (بعث) برای قیامت به خاطر آغاز حرکت است که خداوند مردگان را از قبر بر می انگیزد، سپس آنها را به سوی محاکم قیامت برای حساب می فرستد.

۱۸ـ قیامت روزی است که وضع آسمانها و زمین و کرات بهم می خورد و دگرگونی های شدیدی در جهان واقع می شود به آیاتی در این زمینه توجه فرمائید: «روزی که ما آسمانها را همچون طوماری در هم می پیچیم، سپس همانگونه که آفرینش را آغاز کردیم آن را باز می گردانیم، این وعده ای است که ما داده ایم و قطعاً آنرا انجام خواهیم داد. [۲۲] و در اشاره به انتقام الهی از ظالمان و مجرمان می فرماید: «آن در روزی واقع می شود که این زمین به زمین دیگر و آسمانها (به آسمان دیگر) مبدل می شوند» [۲۳] کوه ها از جا کنده و متحرک می شوند [۲۴] آسمان همچون فلز گداخته می شود. [۲۵]

۱۹ـ قیامت روزی بسیار طولانی است، «فرشتگان و روح به سوی او عروج می کنند در آن روز که مقدارش پنجاه هزار سال است» [۲۶] در این که اعدادی که درباره قیامت است برای تعداد و شماره است یا برای تکثیر دو احتمال است، به هر حال پیامی که از این آیات به گوش می رسد این است که همه باید خود را برای چنان روز طولانی پر مخاطره ای آماده سازند.

۲۰ـ از ویژگیهای قیامت این است که انسانها در آن روز مانند پروانه های پراکنده به هر سو حرکت می کنند [۲۷] و در تعبیری دیگر آمده که گویی مردم همانند ملخهای پراکنده اند» [۲۸] این تشبیه بخاطر کثرت مردم و اضطراب آنها و ناتوانی و سرگردانی آنان می باشد.

۲۱ـ از ویژگی های قیامت این است که پرده ها و حجابها کنار می روند و اسرار نهان آشکار می شود. قرآن در این زمینه می فرماید: «آن روز روزی است که پرده ها و حجابها کنار می رود و همه انسانها با تمام اسرار درون و برونشان ظاهر می شوند» [۲۹] و می فرماید: «آن روز روزی است که اسرار نهان آشکار می شود».[۳۰]

۲۲ـ از دیگر ویژگیهای قیامت این است که انسان تمام تلاشها و کوششهایی که انجام داده است به خاطر می آورد، [۳۱] این یاد آوری یا به خاطر مشاهده نامه اعمال است، و یا تجسم و حضور خود اعمال و یا به خاطر گواهی اعضاء بدن و فرشتگان و یا بخاطر کنار رفتن حجابها از قلب و روح انسان و زدوده شدن عوامل غفلت است.

۲۳ـ دیگر ویژگی قیامت این است که سرمایه های مهم دنیا یعنی مال و ثروت، فرزندان و دوستان به حال انسان سودی نمی بخشند بلکه تنها حلاّل مشکلات محشر ایمان و عمل صالح و قلب سلیم است. قرآن کریم در این باره می فرماید: «در آن روز  مال و فرزندان سودی نمی بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید» [۳۲] و می فرماید: «روزی فرا رسد که نه در آن خرید و فروش است و نه دوستی».[۳۳]

۲۴ـ دیگر ویژگی قیامت این است که هر کس در آن روز در دادگاه بزرگ الهی مسئول کارهای خویش است و خودش جریمه جرائمش را می پردازد قرآن کریم می فرماید: «و از روزی بترسید که کسی مجازات دیگری را نمی پذیرد [۳۴]» و یا می فرماید: «(به یاد آورید) روزی را که هر کس (در فکر خویشتن است و تنها) به دفاع از خود می پردازد».[۳۵]

۲۵ـ ویژگی دیگر قیامت این است که عذابش گسترده و فراگیر است، قرآن ضمن توصیف ابرار و نیکان می فرماید: «آنها از روزی می ترسند که عذابش گسترده و فراگیر است» [۳۶]. گستردگی آن به حدی است که تمام زمین و آسمان را پر می کند حتی فرشتگان در وحشت فرو می روند.

۲۶ـ از ویژگیهای قیامت این است که زبانها از کار می افتند و دیگر اعضاء به سخن گفتن می آیند «امروز بردها نشان مهر می نهیم، و دستهایشان با ما سخن می گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می دادند شهادت می دهند».[۳۷]

۲۷ـ ویژگی دیگر قیامت این است که عذر خواهی و پوزش سودی ندارد و مورد قبول واقع نمی شود، قرآن کریم می فرماید: «روزیکه عذر خواهی ظالمان سودی به حالشان نمی بخشد و... ».[۳۸]

۲۸ـ ویژگی دیگر قیامت این است که چشم ها تیزبین می شوند و چشم بصیرت انسان باز می شود و حقایق را می بیند قرآن کریم می فرماید: «(به او خطاب می شود) : تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشمت کاملا تیزبین است».[۳۹]

در پایان لازم به توضیح است که اکثر قریب به اتفاق این اوصاف و ویژگیهایی که ما شمردیم با استفاده از کتاب پیام قرآن نوشته حضرت آیة الله مکارم شیرازی بوده است که در این کتاب حدود هفتاد وصف و نام قیامت آمده است و مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب محجة البیضاء حدود صد وصف برای قیامت آورده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. پیام قرآن، آیة الله مکارم شیرازی، ج۳، ص۳۱ تا ۱۲۴.

۲. معاد، محسن قرائتی، ص۱۶۶ تا ۱۷۵.

۳. معاد از دیدگاه امام خمینی «ره»، ص۲۶۱ تا ۲۷۰.

۴. جلد هشتم، محجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ص ۳۲۹ تا ۳۳۲.

پی نوشت ها:

[۱] . ابراهیم/۴۱.

[۲] . روم/۱۲.

[۳] . مطففین/۶.

[۴] . نبأ/۳۸.

[۵] . غافر/۵۱.

[۶] . ابراهیم/۴۲.

[۷] . تغابن/۹.

[۸] . نبأ/۱۷.

[۹] . ق/۴۲.

[۱۰] . مریم/۳۷.

[۱۱] . مریم/۳۹.

[۱۲] . تغابن/۹.

[۱۳] . غافر/۳۲.

[۱۴] . مؤمن/۱۵.

[۱۵] . انسان/۲۷.

[۱۶] . فرقان/۲۶.

[۱۷] . هود/۲۶.

[۱۸] . نبأ/۳۹.

[۱۹] . آیة الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، (دار الکتب الاسلامیة، تهران، نوبت پنجم، ۱۳۷۷)، ج۵، ص۶۹ـ۷۰ به نقل از تفسیر کبیر.

[۲۰] . انسان/۱۰.

[۲۱] . روم/۵۶.

[۲۲] . انبیاء/۱۰۴.

[۲۳] . ابراهیم/۴۸.

[۲۴] . طور/۹.

[۲۵] . معارج/۸.

[۲۶] . معارج/۴.

[۲۷] . قارعه/۴.

[۲۸] . قمر/۷.

[۲۹] . مؤمن/۱۶.

[۳۰] . طارق/۹.

[۳۱] . نازعات/۳۵.

[۳۲] . شعراء/۸۸و۸۹.

[۳۳] . ابراهیم/۳۱.

[۳۴] . بقره/۴۸و۱۲۳.

[۳۵] . نحل/۱۱.

[۳۶] . انسان/۷.

[۳۷] . یس/۶۵.

[۳۸] . مؤمن/۵۲.

[۳۹] . ق/۲۲.

در پی شیوع ویروس کرونا، عربستان سعودی امسال و برای نخستین بار مراسم حج را با ساکنان این کشور برگزار می کند و اجازه ورود حجاج از خارج این کشور را نمیدهد. درعوض گفته می شود دو سوم زائران خارجی مقیم عربستان که اجازۀ شرکت در مراسم امسال را داشتند، به گونه‌ای انتخاب شده اند تا درنهایت متعلق به 160 ملیت مختلف باشند. زائران بیت الله الحرام از روز چهارشنبه که یوم الترویه نام دارد، در مسجد سیل الکبیر که یکی از بزرگ ترین مساجد عربستان سعودی است با به تن کردن لباس احرام، محرم شدند. این برای اولین بار در تاریخ است که همه حجاج فقط در یک مکان محرم شده و به مناسک حج وارد می‌شوند.

همۀ زائران حج امسال،حداقل 20 و حداکثر 50 سال سن دارند و بر اساس آزمایش‌هایی که پیش‌تر از آنها گرفته شده، هیچکدام به کرونا مبتلا نبوده‌اند و پس از پایان مراسم حج نیز برای یک هفته باید در قرنطینه باشند.به دلیل شرایط فعلی (شیوع ویروس کرونا)تعداد حجاج نسبت به سال‌های گذشته بسیار اندک است و به 10 هزار نفر می رسد؛ این در حالی است که سال گذشته 2 میلیون و 500هزار نفر در مراسم حج شرکت کردند.

در همین چارچوب وزارت حج عربستان براساس پروتکل هایی که وزارت بهداشت این کشور ابلاغ کرده است،مراسم حج امسال را با برخی ملاحظات ویژه برگزار می کند؛ مسئولان برگزاری حج، برای هر گروه از زائران یک اتوبوس مشخص در نظر گرفته‌اند و بر اساس پروتکل‌های بهداشتی اعلام شده، هر زائر صندلی مشخص و ثابت دارد و پس از هر بار پیاده و سوار شدن مجدد باید بر روی همان صندلی بنشیند ودر هر اتوبوس تعداد مسافران نباید بیش از نصف ظرفیت اتوبوس باشد تا فاصله اجتماعی رعایت شود.در هتل ها و مراکز اقامت زائران نیز کارکنان و ساکنان باید ماسک داشته باشند و میهمانان فقط در اتاق خود می‌توانند ماسک را بردارند.

آب و آب زمزم فقط در بطری‌های یک‌بار مصرف به زائران عرضه می‌شود و تمام آبسردکن ها در مکان‌های مقدس مکه برچیده یا غیرفعال می‌شوند و غذا فقط به صورت آماده و بسته‌بندی شده از قبل توسط خدمه به هر زائر داده می‌شود و بردن ظرف برای برداشتن آب زمزم هم امسال ممنوع است.

در مراسم منا و عرفات نیز همه زائران باید ماسک داشته باشند و یک متر و نیم فاصله اجتماعی را رعایت کنند،به هنگام ورود به عرفات، زائران باید دقیقا در مکان هایی که مشخص شده بایستند و در هر پنجاه متر مربع چادر، نباید بیش از 10 زائر حضور داشته باشد.

در مراسم رمی جمرات با آنکه حجاج در سال‌های گذشته باید خودشان اقدام به جمع آوری سنگ ریزه می‌کردند اما امسال برای پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا به هر زائر یک کیسه کوچک حامل سنگ‌ریزه‌های استریل داده می‌شود و به هنگام برگزاری مراسم رمی جمرات فاصله اجتماعی نیز باید رعایت شود و نباید همزمان بیش از پنجاه نفر سنگ پرتاب کنند.

برای جلوگیری از شلوغی و ازدحام جمعیت نیز درهای ورود و خروج حجاج برای ورود به صحن بیت الله الحرام تفکیک شده است و بوسیدن و لمس حجرالاسود و مقام حضرت ابراهیم ممنوع است.

مسئولان برگزاری حج اعلام کردند در راستای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا امسال یک سالن کشتارگاه ویژه برای زنان و افراد سالمند جهت ذبح قربانی راه‌اندازی شده که دارای چهار مسیر با چهار رنگ مختلف برای دسترسی به محل خرید دام و ذبح قربانی است،همچنین در حج امسال هیچ یک از حجاج حق آوردن وسایل شخصی حتی سجاده به بیت الله الحرام و مسجد النبی را ندارد و بر همین اساس سازمان امور حرمین الشریفین اعلام کرده است که به هنگام برگزاری نماز به هریک از حجاج سجاده و به افراد نیازمند نیز صندلی یک بار مصرف اهدا می‌کند،این وسایل در کیسه‌های استریل شده به حجاج اهدا می‌شود.

محدودیت های حج امسال و تاثیر آن بر اقتصاد عربستان

در حالی که درآمدهای حاصل از برگزاری مراسم حج یکی از مهمترین منابع تامین درآمد عربستان سعودی است،اعمال محدودیت در برگزاری آن بی تردید یک ضرر اقتصادی بزرگ را متوجه این کشور خواهد کرد؛آن هم در شرایطی که عربستان علاوه بر مواجهه با پیامدهای زیان بار افت قیمت نفت در بازارهای جهانی همزمان با هزینه های سرسام آور جنگ یمن نیز رو به رو می باشد.

برخی برآوردها حاکی از آن است که عربستان از برگزاری مراسم حج، سالانه به‌طور متوسط حدود 12 میلیارد دلار درآمد دارد که این رقم حدود 20 درصد از تولید ناخالص داخلی غیرنفتی و هفت درصد از کل تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد.این درحالیست که پیشتر صندوق بین‌المللی پول هشدار داده بود؛ تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی در سال جاری 6.8 درصد کاهش خواهد یافت که از دهه 80 قرن گذشته بدترین عملکرد اقتصادی عربستان محسوب می‌شود.

از طرفی برگزاری محدود مراسم حج،زیان های اقتصادی بزرگی را نیز برای شهر مکه به همراه دارد؛ درحالی که رونق ساخت و ساز در سال‌های اخیر باعث ساخت مراکز خرید، آپارتمان‌ها و هتل‌های لوکس با منظره مشرف به کعبه شده بود،با شیوع ویروس کرونا و با توجه به برگزاری محدود مراسم حج،مراکز خرید و هتل های این شهر از رونق افتاده و به همین دلیل ضربات بزرگی به اقتصاد این شهر دو میلیون نفری وارد خواهد شد.

درمجموع با توجه به افت قیمت نفت در بازارهای جهانی و هزینه های بالای جنگ یمن،اقتصاد عربستان با مشکلاتی جدی مواجه شده؛ به طوری که بنابرگزارش صندوق بین المللی پول در بدترین شرایط از دهه 80 قرن گذشته می باشد،درکنار این امر برگزاری محدود مراسم حج و آثار اقتصادی مواجهه با ویروس کرونا بیش از پیش به اقتصاد این کشور لطمه وارد می سازد.

روز عرفه چه روزی است و در مفاتیح چه اعمالی برای آن مطرح شده ؟ 

شب نهم ماه ذی الحجه برابر است با روز عرفه که یکی از روزهای مهم برای شیعیان جهان است. با وجود اینکه روز عرفه «عید» نامگذاری نشده است، اما برای تمام شیعیان همچون عید، بزرگ و مقدس است. در این روز خداوند متعال، بندگان خود را به عبادت دعوت نموده و سفره ای از نعمات و فضل خود را برای آنها گسترانیده است. انجام برخی اعمال در این زمان مشخص، موجب نزدیک شدن به خداوند و کسب خیربیشتر در دنیا و آخرت می شود. این شب در ماه ذالحجه یکی از شب‎های متبرک و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن شب پذیرفته و دعا و حاجات مستجاب می شود. ثواب عبادت در این شب، برابر است با صد و هفتاد سال عبادت.

فضیلت های روز عرفه 

اعمال روز عرفه 

1. غسل

2. زیارت امام حسین (ع) 

3. نماز روز عرفه 

4.ذکر معروف روز عرفه از حضرت امام صادق علیه السلام :

5.در آخر روز عرفه این دعا خوانده شود : 

عرفات کجا قرار دارد؟ 

روز عرفه مورد توجه خداوند  

حضرت ابراهیم (ع) در عرفات

پیامبر اسلام (ص) در عرفات

ویژگی های ارزشمند روز عرفه 

ثواب زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه روز استجابت دعا 

برای همین است که در روایات، ثواب زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه این گونه بیان شده است: 

همه چیز درباره اسرار و ماجرای عید قربان

عید قربان یا عید الأضحی روز دهم ذالحجه است که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان می باشد. کلمه اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است، آن موقع از روز که خورشید طلوع می کند (قبل از ظهر)، ضحی نامیده می شود. به همین دلیل حجاج بیت الله الحرام با طلوع خورشید در این روز قربانی می کنند و آن را عیدالضحی می نامند.

طبق روایات اسلامی، در این روز خداوند برای آزمودن پیامبر خود حضرت ابراهیم (ع) فرمان داد تا فرزند خود حضرت اسماعیل را قربانی کند. به ابراهیم خلیل فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند. او اسماعیل را به قربانگاه برد ولی جبرئیل همراه با «قوچی» نازل شد و ابراهیم آن را به جای اسماعیل قربانی کرد.

روز دهم ذالحجه و عید قربان که پس از وقوف در عرفات"مرحله شناخت"، مشعر "محل آگاهی و شعور" و منا "سرزمین آرزوها، رسیدن به عشق" فرا می رسد، روز رها شدن از تعلقات دنیوی و هر آنچه غیرخدایی است. در این بزرگ زائر خانه خدا، اسماعیل وجودش را، یعنی هر آنچه بدان دلبستگی دنیوی پیدا کرده، قربانی می کند تا سبک بال شود.

برای معنای قربان گفته شده است :

«والقربان ما یقصد به القرب من رحمه الله من اعمال البر»، یعنی:قربان هر کار نیکی است که انسان به وسیله آن بخواهد به رحمت خدا نزدیک گردد.

بر این اساس می توان گفت قربانی کردن رمز فداکاری، از خود گذشتگی و حد نهایی تسلیم شدن در برابر خداوند است یعنی همانطور که خون قربانی را در راه خداوند می ریزیم، برای دفاع از حریم دین و اجرای فرامین الهی حاضریم بدون فکر و تامل از جان خود نیز بگذریم.

تاریخچه عید قربان

عید قربان در دوران قبل از تاریخ بشریت وجود داشته است. انسانهای اولیه برای جلب رضایت خدایان خود، انسانهای دیگر و حیوانات را قربانی می کردند. در این بخش به برخی از این موارد اشاره می کنیم:

1- نخستین قربانی در عالم بشریت، مربوط به قربانی فرزندان حضرت آدم (ع) است که در آیات 30- 27 سوره مائده بدان اشاره شده است:«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده 27)؛ وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.

2- حضرت نوح (ع) پس از طوفان، با ترتیب دادن مذبحی، بسیاری از حیوانات را برای خداوند در آن مکان قربانی کرد.

3- قربانی شدن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم خلیل الله (ع) در قرآن ذکر شده است. «فلما بلغ معه السعی الی و فدیناه بذبح عظیم» ( آیات 102 تا 107 سوره صافات)

4. به اعتقاد یهودیان، در زمان حضرت موسی (ع) دو نوع قربانی وجود داشت:یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیر دموی.

قربانی دموی خود به دسته تقسیم می شود:1. قربانی که برای تندرستی انجام می دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند. 2. قربانی که آن را به آتش می سوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمی گذاردند.3. قربانی که برای جبران گناه تقدیم می کردند و قسمتی از آن را می سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می گذاشتند.

 قربانی غیردموی هم به معنای رها کردن حیوان در بیابان بود که اعراب به تقلید از بنی اسرائیل برای تقرب به بت های خود، حیوانات را در بیابان رها می کردند. اسلام با نهی کردن از این کار، این عادت ناپسند را تحریم کرده است. در آیه 103 سوره مائده در قرآن، این قربانی بحیره و سائبه نامیده شده است.

5- در دین مسیحیت به اعتقاد پیروان آن، قربانی فقط مخصوص حضرت عیسی (ع) بود و ایشان خون و گوشت خود را فدای مردم جهان ساخت. به همین دلیل یکی از اعمال دین نصاری، رفتن به نزد کشیش در ماه و یا حداقل یکبار در سال و پرداخت وجهی در حد تمکن است. همچنین اقرار به تمام گناهان برای بخشیده شدن در نزد کشیش است.

6- در اعراب زمان جاهلیت با ورود سران قبایل به مکه، سکنان این سرزمین با میزبانی از آنها اقدام به کشتن شتر، گاو و گوسفند برای بت های خود و اطعام آن برای فقرا و گوسفندان می کردند.

عید قربان روز ذبح نفس

عید قربان روز ذبح نفس با تیغ تقوا است. قربانی کردن حیوان، به نشانه ذبح جنبه حیوانی انسان است، بنابراین انسان باید برای رسیدن به کمال باید با الهام از ایمان و تقوای حضرت ابراهیم (ع)، در قربانی کردن نفس و امیال دنیوی و غیر خدایی تلاش کند و در انجام اعمال خالص به درگاه خداوند کوشا باشد.

عید قربان حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل

در روایتی آمده است که حضرت ابراهیم به یگانه فرزندش فرمود:«إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُک» پسر نازنینم! در خواب به من امر شده تو را در راه خدا قربانی کنم «فَانظُرْ مَاذَا تَرَی» نظر تو چیست؟!

حضرت اسماعیل پاسخ داد:«یا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ الصَّابِرِینَ» ای پدر! هرآنچه بدان مأموری انجام بده، ان شاءالله مرا از بندگان صبور و شکیبا خواهی یافت. (سوره صافات، آیه 102)

آنگاه حضرت ابراهیم(ع) با فرزندش به قربانگاه رفتند.در میان راه شیطان چندین بار خواست که ایشان را وسوسه کرده و از راه حق منحرف نماید، اما حضرت ابراهیم (ع) با صلابت فوق بشری، بر نفس سرکش لگام زد و شیطان را توسط سنگ از کنار خود رانده و رمی جمره کرد. پس از رسیدن به منا با ذکر نام خداوند چاقو را بر گلوی فرزندش نهاد، اما هرچه سعی کرد چاقو گلوی حضرت اسماعیل را نبرید.زیرا خواست خداوند مورد اطاعت حضرت ابراهیم قرار گرفته بود و جبرئیل مانع اثر کردن چاقو شده و یک قوچ بهشتی توسط ابراهیم، به جای اسماعیل ذبح شد.

شیعیان براساس روایات وآیات قرآن، حضرت اسماعیل(ع) را ذبیح الله می نامند، اما یهودیان، اسحاق را ذبیح می نامند و اهل سنت درباره این موضوع اختلاف نظردارند.