«ریاض المالکی» وزیر خارجه تشکیلات خودگردان فلسطین با «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق در بغداد دیدار و گفتگو کرد.

بر اساس این گزارش، در این دیدار روابط دوجانبه عراق و فلسطین و پیامدهای تجاوزهای رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان به ویژه در نوار غزه و قدس اشغالی، بررسی شد.

الکاظمی تاکید کرد: عراق هرگز از موضع خود در قبال مسأله فلسطین دست نمی‌کشد. فلسطینیان همواره از حمایت‌های عراق در سطوح ملی، سیاسی و رسمی برخوردار خواهند بود.

از سوی دیگر المالکی نیز اعلام کرد: فلسطین از حمایت های عراق قدردانی می کند. ما تلاش می کنیم تا قدرت مسأله فلسطین در منطقه را افزایش دهیم و در این مسیر کمک عراق از اهمیت بسزایی برخوردار است.

مولوي غلام حیدر فاروقی مدیر حوزه علميه الصدیق و امام جمعه اهل سنت بیرجند  ضمن محکوم نمودن جنایات اخیر رژیم صهیونیستی بر علیه ملت مظلوم فلسطین،بیان نمود: متاسفانه شاهد جنایات بسیار فجیعی از سوی رژیم غاصب صهیونیستی هستیم؛ علاوه بر آنکه امت اسلامی باید به طور یکپارچه این جنایات را محکوم نمایند، علما ،اندیشمندان و اصحاب رسانه جهان اسلام باید به طور جدی و قاطعانه وارد میدان شده و  این اعمال دردمنشانه را محکوم نمایند.

وی افزود: پیامبر اسلام می فرماید: "کسی گره از کار مومنی را بگشاید خداوند متعال گره ها و مشکلات او را باز می کند؛ در روایات بسیاری تاکید شده است که مسلمانان در تمامی مسائل مرتبط با یکدیگر به یاری و کمک هم بشتابند و همدیگر را همراهی کنند.

وی ادامه داد: پیامبر اسلام در روایتی می فرمایند: « المسلم أخو المسلم، لا يظلمه، ولا يخذله، ولا يكذبه، ولا يحقره»؛ در قرآن کریم نیز بر این مسئله تاکید شده است که « انما المسلمون اخوه»؛ تاکیدات و توصیه های موکد قران کریم و پیامبر اسلام و بزرگان دین بر این موضوع، موکد براین است که یاری رساندن به برادران مسلمان خود در اولویت قرار دهید.

امام جمعه اهل سنت بیرجند، عنوان کرد: اکنون شاهد هستیم که مسلمانان و فلسطنیان در زیر ظلم و جور رژیم صهیونیستی گرفتار شده اند که بنا بر دستور خداوند متعال و احادیث و روایات، وظیفه همگان است که به یاری آنان بشتابند.

وی اضافه کرد: در این میان متاسفانه در بین برخی از کشورهای اسلامی اختلافاتی وجود دارد؛ این اختلافات و انحرافات در عادی سازی روابط با رژیم غاصب صهونیستی مانع حمایت ها به ملت مظلوم فلسطین شده است.

وی اظهار داشت: نکته دیگر این است که با توجه به ترفندهای دشمنان اسلام در تفرقه افکنی در بدنه امت اسلام؛ این اختلافات سبب شده است که هماهنگی و اتحاد لازم در حمایت از ملت های مظلوم مسلمان صورت نگیرد و به همین جهت قرآن کریم می فرماید: « ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم».

وی در پایان تاکید کرد: قدرت حدود یک میلیارد و سیصد میلیون مسلمان در مقابل اسرائیلی که دارای جمعیت محدود می باشد، منفعل است و این نشان از عدم اتحاد کافی در میان مسلمانان می باشد که امیدواریم این اتحاد تقویت شده تا شاهد این فجایع نباشیم.

مولوی سید ابراهیم فاضل حسینی عضو شورای عالی مجمع تقریب و از علمای برجسته ی اهل سنت خراسان  ضمن اعلام انزجار خود از جنایات رژیم صهیونیستی بر حق مردم بی دفاع و مظلوم فلسطین، پیروزی ارزشمند نیروهای مقاومت فلسطینی بر رژیم غاصب صهیونیست را تبریک گفت و بیان نمود: خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ»، هر که خدا را یاری کند خدا او را یاری خواهد کرد، که خدا را منتهای اقتدار و توانایی است؛ این نصرت و پیروزی درنتیجه مجاهدت مومنان در راه خدا است.

وی افزود: درپی پیام مسرت بخش و دلگرم کننده مقام معظم رهبری به ملت فلسطین پیرامون پیروزی مقتدرانه بر اسرائیل غاصب و کودک کش، جانی تازه به پیکره گروه های مقاومت فلسطین بخشید و آنان را استوارتر از گذشته و ثابت قدمتر از گذشته پایدارنمود.

مولوی فاضل حسینی، تصریح کرد: مشاهده کردیم در طول حدود یازده روز هیمنه امپرالیسم و استکبار جهانی فرو ریخت و حتی نتوانستند لحظه ای را استراحت و سلطه گری خود را ادامه دهند.

وی درپایان تاکید کرد: امیدواریم اقدامات گروه های مقاومت برای آیندگان درسی ماندگار باشد؛ تا امثال اسرائیل و دیگر ایادی استکبار جهانی آنان نسبت به اماکن مقدس مسلمانان و امت اسلامی دست درازی نکنند؛ آینده جهان از آن اسلام خواهد بود و دشمنان خوار و ذلیل خواهند گشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی رئیس جمهور عصر دوشنبه در جلسه شورای عالی هماهنگی سران قوا با اشاره به گرامیداشت سالروز آزادسازی خرمشهر گفت: اگر چه روز سقوط خرمشهر یکی از تلخ‌ترین روزهای آغازین جنگ تحمیلی بود، اما در مقابل روز فتح خرمشهر نیز زیباترین روز در دوران هشت ساله دفاع مقدس بود.
 
رئیس جمهور با بیان اینکه روزهای تلخ و شیرین زیادی در دوران جنگ داشتیم، اما شیرینی آزادسازی خرمشهر از دلنشین‌ترین اتفاقات این دوران پر افتخار بود، افزود: فتح خرمشهر در سوم خرداد سال 61 همواره باعث افتخار و سربلندی این ملت بوده است و به روان شهیدان دفاع مقدس و به ویژه شهیدان آزادسازی خرمشهر و نیز به صبر و مقاومت قابل ستایش مردم خرمشهر درود می‌فرستیم و امیدواریم ادامه دهنده راه شهدا و ایثارگران باشیم.
 
روحانی در ادامه با اشاره به اعتراف مقام‌های آمریکایی به شکست سیاست فشار حداکثری علیه مردم ایران اظهار داشت: اعتراف دولت آمریکا به شکست تحریم‌ها، پیروزی دیگری را در تاریخ کشورمان ثبت کرد و در اثر پایداری و مقاومت ملت مردم ایران، آمریکایی‌ها امروز ناگزیرند همه تحریم‌های ناقض برجام را برطرف کنند و این پیروزی مضاعفی برای ایران خواهد بود.
 
رئیس جمهور تصریح کرد: این پیروزی حاصل صبر و مقاومت ملت ایران در طول سه و نیم سال گذشته با هدایت‌های مقام معظم رهبری بوده و دولت تمام توان خود را برای مدیریت سخت‌ترین دوران کشور به میدان آورده است.
 
روحانی اظهار داشت: با وجود شیوع کرونا در 15 ماه گذشته فشارهای مضاعفی به کشور وارد شد و به نوعی سخت‌ترین دوران را در یک قرن اخیر رقم زد.
 
روحانی در ادامه با تشکر از تدبیر مقام معظم رهبری برای ارائه پیشنهاد تشکیل شورای هماهنگی قوا خاطرنشان کرد: از سال 97 و با آغاز فشار حداکثری دولت آمریکا، تشکیل این شورا به دولت کمک کرد تا در برخی از مسائل که ساز و کارهای معمول اجازه سرعت در تصمیم‌گیری و اقدام را نمی داد، بتواند در مسیری کوتاه تر برای حل و فصل مسائل تصمیم‌گیری کند.
 
رئیس جمهور ادامه داد: مقام معظم رهبری علاوه بر ارائه پیشنهاد تشکیل این شورا، مصوبات آن را نیز در کوتاه‌ترین زمان تایید و ابلاغ فرموده اند و بابت این درایت و کمک، از مقام معظم رهبری و همه اعضای شورای هماهنگی قوا سپاسگزاری می‌کنم.
 
در ابتدای این جلسه و پیش از ورود به دستور، وزیر امور اقتصادی و دارایی گزارشی از وضعیت بازار سرمایه پیشنهادهای تکمیلی برای مدیریت بهینه بازار سرمایه ارائه کرد که پس از بحث و بررسی اعضا مورد تصویب قرار گرفت.
 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با صدور بیانیه‌ای پیروزی مقاومت فلسطین در جنگ دوازده روزه با رژیم صهیونیستی را تبریک گفتند.
 
متن بیانیه رهبر معظم انقلاب به این شرح است:
 
بسم الله الرّحمن الرّحیم
 
سلام بر فلسطین مقتدر و مظلوم؛ سلام بر جوانان شجاع و غیور فلسطین، سلام بر غزه‌ی قهرمان و مقاوم، سلام بر حماس و جهاد و همه‌ی گروههای جهادی و سیاسی فلسطین.
 
خداوند عزیز و قدیر را برای نصرت و عزتی که به مجاهدان فلسطینی عطا کرد سپاس میگویم، و نزول سکینه و طمأنینه بر دلهای مجروح شهید دادگان، و رحمت و بشارت برای شهیدان، و شفای کامل برای آسیب‌دیدگان را از خداوند منان مسألت میکنم، و پیروزی بر رژیم جنایتکار صهیونیست را تبریک میگویم.
 
آزمون این چند روز، ملت فلسطین را سرافراز کرد. دشمن وحشی و گرگ صفت به درستی تشخیص داد که در برابر قیام یکپارچه‌ی فلسطین ناتوان است. آزمون همکاری قدس و کرانه‌ی باختری با غزه و اراضی ۴۸ و اردوگاه‌ها، راهکار آینده‌ی فلسطینیها را نشان داد. در این ۱۲ روز رژیم جابر، جنایات بزرگی عمدتاً در غزه مرتکب شد و عملاً ثابت کرد که بر اثر ناتوانی در مقابله با قیام یکپارچه‌ی فلسطین، رفتارهایی آنچنان ننگین و دیوانه‌وار مرتکب میشود که افکار عمومیِ همه‌ی عالم را بر ضد خود برمی‌انگیزد و خود و دولتهای غربی پشتیبان خود بویژه آمریکای جنایتکار را از گذشته باز هم منفورتر میکند. ادامه‌ی جنایتها و درخواست آتش‌بس هر دو شکست او بود. او ناچار شد شکست را بپذیرد.
 
رژیم خبیث از این هم ضعیف‌تر خواهد شد. آمادگی جوانان فلسطینی، و قدرت‌نمایی مجموعه‌های ارزشمند جهادی، و اعداد قوّه به صورت مستمر، فلسطین را روزبروز قدرتمند‌تر و دشمن غاصب را روزبروز ناتوان‌تر و زبون‌تر خواهد کرد.
 
زمان آغاز و توقف درگیریها بسته به تشخیص بزرگان جهادی و سیاسی فلسطینی است، ولی آماده‌سازی و حضور قدرتمندانه در صحنه، تعطیل‌بردار نیست. تجربه‌ی «شیخ‌ جراح» در ایستادگی در برابر زورگویی رژیم و شهرک‌نشینانِ مزدور، باید دستورالعمل همیشگی مردم غیور فلسطین باشد. به جوانمردان «شیخ جراح» درود میفرستم.
 
دنیای اسلام یکسره در برابر قضیه‌ی فلسطین، مسئول و دارای تکلیف دینی است. عقل سیاسی و تجربه‌های حکمرانی هم این حکم شرعی را تأیید و بر آن تأکید میکند. دولتهای مسلمان باید در پشتیبانی از ملت فلسطین صادقانه وارد میدان شوند، چه در تقویت نظامی، چه در پشتیبانی مالی که امروز بیش از گذشته مورد نیاز است، و چه در بازسازی زیرساختها و ویرانیها در غزه.
 
مطالبه و پیگیری ملتها، پشتوانه‌ی این خواسته‌ی دینی و سیاسی است. ملتهای مسلمان، باید انجام این وظیفه‌ را از دولتهای خود مطالبه کنند، خود ملتها نیز در حدّ توان موظف به پشتیبانی مالی و سیاسی‌اند.
وظیفه‌ی مهم دیگر، پیگیری مجازات حکومت تروریست و سفاک صهیونیست است. همه‌ی وجدانهای بیدار تصدیق میکنند که جنایت گسترده‌ی کشتار کودکان و زنان فلسطینی در این ۱۲ روز نباید بی‌مجازات بماند. همه‌ی عوامل مؤثر رژیم و شخص جنایتکار نتانیاهو باید تحت پیگردِ دادگاههای بین‌المللی و مستقل قرار گیرند و مجازات شوند؛ و این به حول قوه‌ی الهی تحقق خواهد یافت، والله غالبٌ علی امره.
 
جمعه ۹ شوال ۱۴۴۲
۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰
سیّد علی خامنه‌ای

«اسماعیل هنیه» رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس امروز (جمعه) در سخنانی گفت که مردم فلسطین برای دفاع از قدس و مسجدالاقصی به پا خواستند و دهها هزار نفر از تمامی مناطق برای حمایت از الاقصی به این مکان روانه شدند.
 
او تأکید کرد: «افق جدیدی پیش روی ما باز شده و مرحله جدیدی در تاریخ مبارزه امت که مرکزیت آن موضوع فلسطین، قدس و مسجدالاقصی است آغاز گردیده و پیروزی که رقم خورده حاصل مجاهدت مردم و یک پیروزی الهی در این مرحله است.»
 
اسماعیل هنیه سپس گفت: «شادی و سرور را به قلب مردم و امت و آزادگان جهان وارد کردیم و آن‌ها قهرمانی و ثبات و ایستادگی در بیت‌المقدس و اطراف آن و غزه را مشاهده کردند و اکنون فرزندان امت حول پیروزی و مقاومت مردم فلسطین جمع شده‌اند.»
 
او پس از آن این پیروزی را به فرماندهان حماس و گروههای مقاومت به ویژه «یحیی السنوار» و «محمد الضیف» تبریک گفت و افزود: «ضربات دردناکی به رژیم اسرائیل، مردمش و آینده‌اش وارد کردیم که اثرات آن در آینده مشخص خواهد شد. غزه برای یاری قدس و قطع دستان دراز شده به سوی الشیخ جراح، باب العامود، کرانه باختری و فلسطینیان ۱۹۴۸ برخواست و این پیروزی با خون شهدا و فداکاری خانواده‌هایشان تحقق یافت.»
 
به گفته رئیس دفتر سیاسی حماس، اکنون میلیون‌ها نفر نام «محمد الضیف» را فریاد می‌زنند در حالی که او شناخته شده نبود و کسی او را ندیده است و اکنون با تمامی افتخار مقابل مقاومت و فرماندهان قهرمانش می‌ایستیم.
 
هنیه افزود: «هنگامی که به دشمن گفتیم با آتش‌ بازی نکند و دست از تجاوز به مسجدالاقصی بردارد، می‌دانستیم چه می‌گوییم و دشمن نیز سخن ما را می‌فهمید. تمامی خون‌هایی که در این جنگ و جنگ‌های گذشته ریخته شده، برای قدس بوده و قدس محور درگیری است. غزه شمشیر قدس را برداشت و درس فراموش نشدنی به دشمن داد.»
 
او سپس تأکید کرد که مقاومت تنها گزینه و کوتاه‌ترین راه برای رسیدن به آزادی و بازگشت آوارگان فلسطینی است و مقاومت توانست معامله قرن و طرح‌های سازش و اسکان دائمی آوارگان را ناکام سازد.
 
رئیس دفتر سیاسی حماس، در بخش دیگری از سخنان خود از کشورهای مصر و قطر به علت نقش دیپلماتیک خود در پایان حملات رژیم صهیونیستی قدردانی کرد و سپس به جمهوری اسلامی ایران پرداخت و گفت: «از جمهوری اسلامی ایران که از هیچ کمک مالی و تسلیحاتی به مقاومت دریغ نکرد، ممنونیم. همچنین قدردان تمامی کشورهای عربی و اسلامی هستیم که موضع شرافتمندانه‌ای در این جنگ در پیش گرفتند.»
 
اسماعیل هنیه همچنین گفت که باید روابط با جامعه جهانی توسعه یابد و تغییر بزرگی در جوامع اروپایی و داخل آمریکا رخ داده و همزمان باید روابط با کشورهای عربی و اسلامی گسترش یابد و همگان دیدند که امت اسلامی چگونه از همه طیف‌ها پشت قدس درآمدند.
 
رئیس دفتر سیاسی حماس در بخش پایانی سخنان خود به بحث بازسازی منطقه غزه پرداخت و گفت که به زودی کار بازسازی آغاز خواهد شد و حماس به وظیفه خود در قبال خانواده شهداء و اسرا عمل خواهد کرد.
 
شامگاه روز گذشته،‌ پس از گزارش برخی منابع خبری درباره احتمال آتش‌بس، کابینه امنیتی رژیم صهیونیستی رسما بر سر توقف درگیری‌ها و آتش‌بس با میانجیگری مصر موافقت کرد. گروه‌های مقاومت فلسطین نیز ساعتی بعد در بیانیه‌هایی جداگانه تأکید کردند که تا زمان پایبندی تل‌آویو به آتش‌بس به آن متعهد خواهند بود.
 
طبق آمار وزارت بهداشت غزه، در طول ۱۱ روز حملات همه جانبه صهیونیست‌ها ۲۴۳ تن از جمله ۶۶ کودک به شهادت رسیده و ۱۹۱۰ نفر نیز مجروح شده‌اند.

سیره امام صادق(ع) در حج، معیار و الگویی سازنده در حجِ همه شیعیان و مسلمانان به شمار می رود. آنچه ما در این زمینه بدان دست یافتیم و متون تاریخی و روایی ما را به آن راهنمایی می کند، موارد ذیل است:
1. مناظرات
حج، کنگره ای عظیم و بستری مناسب برای گفتگو و مناظره با همه اقوام و ادیان است. به همین جهت، امام صادق(ع) از این زمینه برای ارشاد همگان استفاده کرد.
هشام بن حکم می گوید: در مصر زندیقی بود که خبرهای امام صادق(ع) به او رسیده بود. او خود را به مدینه رساند تا با حضرت مناظره کند. وقتی وارد مدینه شد، حضرت را نیافت. به او گفته شد که آن حضرت در مکه است. او نیز به طرف مکه حرکت کرد. هشام می گوید: ما در خدمت امام صادق(ع) در حال طواف بودیم که با آن زندیق برخورد کردیم. او شانه اش را به شانه امام(ع) زد . امام پرسید: اسمت چیست؟
ـ عبدالملک.
ـ کنیه ات؟
ـ ابوعبدالله.
ـ این ملکی که عبد او هستی، کیست؟ ایا از ملوک آسمان است یا زمین؟ ایا فرزند تو، بنده خدای آسمان است یا زمین؟
زندیق در جواب فرو ماند.
آنگاه حضرت به او فرمود:
ـ طوافم که تمام شد، بیا.
پس از طواف، زندیق نزد امام آمد و رو به روی ایشان نشست و ما (هشام و جمعی از شیعیان) هم در خدمت حضرت بودیم. امام صادق(ع) به زندیق فرمود:
ـ ایا می دانی زمین، تحت و فوق دارد؟
ـ بله.
ـ تو زیر زمین رفته ای؟
ـ نه.
ـ چه می دانی زیر زمین چیست؟
ـ نمی دانم، گمان می کنم چیزی زیر زمین نباشد.
ـ گمان، عجز است. پس تو یقین نداری.
ـ به آسمان رفته ای؟
ـ نه.
ـ می دانی در آسمان چیست؟
ـ نه.
ـ تعجب است از تو! نه به مشرق رفته ای و نه به مغرب، نه درون زمین رفته ای و نه به آسمان، اما وجود چیزی را در آنها انکار می کنی؟ ایا عاقل می تواند چیزی را منکر شود که نمی داند؟
ـ تا کنون کسی با من چنین سخن نگفته بود!
امام(ع) ادامه داد:
ـ پس تو، شک داری که شاید آنچه فکر می کنی، همان باشد و شاید نباشد؟
ـ بله، شک دارم.
ـ ای مرد! عالم بر غیر عالم حجت ندارد و برای جاهل حجتی نیست. ای برادر مصری! بدانکه ما در خدا شک نداریم. مگر نمی بینی خورشید و ماه و شب و روز می روند و به جای خود برمی گردند و اشتباه نمی کنند. اگر اینها به اختیار خود می روند و باز می گردند و از خود توانایی دارند، چرا شب تبدیل به روز و روز تبدیل به شب نمی گردد.
ای برادر اهل مصر! به خدا قسم اختیار آنها به دست دیگری است و او از آنها بزرگ تر و تواناتر است.
ـ راست می گویی.
امام(ع) ادامه داد:
ـ اگر گمان می کنید «دهر» این امور را انجام می دهد، پس چرا قادر بر تغییر نیست؟ چرا آسمان مرتفع است و بر زمین فرود نمی اید و زمین گسترده است و بالاتر از سطح خود نمی رود و این دو به یکدیگر متصل نمی شوند؟
زندیق گفت:
ـ این دو را خدایشان نگه داشته است!
هشام می گوید: مرد زندیق به دست امام صادق(ع) مسلمان شد. و حمران بن اعین به امام(ع) گفت: جانم فدایت! اگر زنادقه به دست شما مسلمان می شوند، کفار نیز به دست پدر شما مسلمان شدند.
آن گاه زندیق تازه مسلمان شده، به امام صادق(ع) عرض کرد: مرا از شاگردان خودت قرار ده. امام(ع) خطاب به هشام فرمود: «او را تعلیم ده». آن مرد نیز خود معلم اهل شام و اهل مصر گردید و موفقیت او تا بدان حد رسید که مورد رضایت حضرت قرار گرفت.[1]
مناظره دیگر، میان امام صادق(ع) و ابن ابی العوجاء صورت گرفت. روزی عبدالله بن مقفع و ابن ابی العوجاء در مسجدالحرام نشسته بودند. ابن مقفع به ابن ابی العوجاء خطاب کرد:
این مردم را می بینی؟ (با دست اشاره به طواف کنندگان) کرد. هیچ یک از اینها شایسته نام انسان نیستند، مگر این مردی که نشسته است؛ یعنی امام صادق(ع)، و بقیه، چهارپایان اند.
ابن ابی العوجا: چرا فقط او شایسته نام انسان است و بقیه چنین نیستند؟
ابن مقفع: من چیزی در او می بینم که بقیه ندارند.
ابن ابی العوجاء: باید آنچه را در مورد او می گویی، امتحان کنیم.
ابن مقفع: این کار را نکن (با او مناظره نکن)؛ چرا که عقایدت را از تو سلب می کند.
ابن ابی العوجاء: چنین نیست، تو می ترسی توصیفاتی را که از او کردی، نتوانی برای من اثبات کنی!
ابن مقفع: حال که چنین است، بلند شو و نزد او برو، ولی مواظب باش و عنان خود را رها نکن که تو را به بند خواهد کشید.
ابن ابی العوجاء نزد امام صادق(ع) رفت و پس از مدتی که با ایشان گفتگو کرد، پیش ابن مقفع برگشت و خطاب به وی گفت: ای پسر مقفع! او بشر نیست. اگر در دنیا روحی وجود داشته باشد که هر گاه بخواهد ، در قالب جسد ظاهر شود و هر گاه بخواهد، غایب شود، او همین مرد است.
ابن مقفع: چگونه؟
ابن ابی العوجاء: وقتی نزد او نشستم و دیگران رفتند، او شروع به سخن کرد و گفت: اگر امر چنان باشد که مسلمانان می گویند (یعنی مبدأ و معاد وجود داشته باشد)، آنان در امان اند و شم هلاک خواهید شد و اگر امر چنان باشد که شما می گویید که چنین نیست، شما و موحّدان مساوی هستید.
گفتم: سخن ما و اینها، یکی است.
حضرت فرمود: چگونه گفته شما و اینها یکی است و حال آنکه آنها می گویند: معاد و ثواب و عقاب در کار است و دنیا نظم و نظام و خدایی دارد، ولی شما معتقدید خدایی نیست و جهان بی نظم است.
ابن مقفع: تحویل بگیر!
ابن ابی العوجاء ادامه داد: به او گفتم: اگر امر چنان است که اینها می گویند، چرا خدا برای خلقش ظاهر نمی شود تا در وجود او اختلاف نشود؟ او خود را مخفی کرده و پیامبران را می فرستد. اگر خود را بنمایاند، بهتر به او ایمان خواهند آورد.
حضرت پاسخ داد: چگونه کسی که قدرتش را به تو نشان داده، از تو مخفی است؟ تو را به وجود آورد، در حالی که نبودی.
آن گاه قدرت خداوند را یک به یک برای من شمرد، آن قدر که نتوانستم از خود دفاع کنم و چنان شدم که گویی الآن خدا در حضور ما ظاهر می شود.[2]
موردی دیگر از این دست، هنگامی بود که چهار تن از زندیق ها در مسجد الحرام گردآمده و قرآن را به سخره گرفته بودند. هشام بن حکم می گوید:
ابن ابی العوجاء گفت: بیایید هر کدام از ما یک چهارم از قرآن را نقض کنیم. فردا در همین مکان جمع می شویم و تمام قرآن را ابطال می کنیم؛ چرا که با نقض قرآن، نبوت محمد باطل می شود و در ابطال نبوت محمد، مهر بطلان بر اسلام می خورد و سخنان ما هم اثبات می شود.
آنها رفتند و روز بعد، به کنار کعبه آمدند. ابن ابی العوجاء گفت: از دیروز که از یکدیگر جدا شدیم، در این ایه فکر می کنم: )فَلَمّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیّا(.[3] من نتوانستم در فصاحت و معنای بلند این ایه جمله ای مانند آن را بیابم و تفکر در این ایه، مرا از ایات دیگر بازداشت.
عبدالملک گفت: من از دیروز که از یکدیگر جدا شدیم، در این ایه تفکر می کنم: )یا أَیّهَا النّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنّ الّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُبابًا وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذّبابُ شَیْئًا لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ(.[4] نتوانستم مثل این ایه را پیدا کنم.
ابوشاکر گفت: من از زمانی که از یکدیگر جدا شدیم، در این ایه فکر می کنم: ) لَوْ کانَ فیهِما آلِهَةٌ إِلاّ اللّهُ لَفَسَدَتا(.[5] ولی نتوانستم مثل آن را بیاورم.
ابن مقفع گفت: این قرآن از جنس کلام بشر نیست و من از زمانی که از شما جدا شدم، این ایه فکرم را مشغول کرده: ) وَ قیلَ یا أَرْضُ ابْلَعی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعی وَ غیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ اْلأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیّ ِ وَ قیلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظّالِمینَ([6]. نه به نهایت معرفت این ایه رسیدم و نه توانستم مثل آن را بیاورم.
هشام می گوید: در این هنگام، جعفر بن محمد صادق(ع) از کنار آنان می گذشت که فرمود: ) قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلإِنْسُ وَ الْجِنّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیرًا(.[7]
این چهار نفر به یکدیگر نگاه کردند و گفتند: اگر برای اسلام حقیقتی باشد، امر وصایت محمد نباید منتهی شود، مگر به جعفر بن محمد. به خدا قسم، مانند او را هرگز ندیدیم و به خدا قسم که پوست ما از هیبت او می لرزد. سپس پراکنده شدند؛ در حالی که به عجز خود اقرار می کردند.[8]
دیگر مناظره، با سفیان ثوری بود که خود را زاهد زمان خویش می دانست. او روزی از مسجدالحرام می گذشت که دید امام صادق(ع) لباس های گران قیمت و زیبا پوشیده است. گفت: نزد او می روم و او را توبیخ می کنم. پس نزد امام آمد و گفت: مثل این لباس را نه رسول الله(ص) پوشید و نه علی(ع) و نه هیچ کس از پدرانت.
امام(ع): رسول الله(ص) در زمان گرفتاری و فقر زندگی می کرد و آن حضرت با اینکه قدرت داشت، ولی ساده می زیست. بعد از ایشان وسعت بر مردم روی آورد و از این رو، سزاوارترین مردم به نعمت ها، ابرار هستند. آن حضرت سپس این ایه را خواند: )قُلْ مَنْ حَرّمَ زینَةَ اللّهِ الّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ([9]. فرمود: برای بهره مند شدن از نعمت های خداوند، ما از همه سزاوارتر هستیم.
آن گاه حضرت، دست سفیان را گرفت و به سمت خود کشید، فرمود: این لباس را به خاطر مردم پوشیده ام و لباس زیر آن را که زبر و خشن است، برای خودم؛ ولی تو لباس رویین را که زبر است، به خاطر مردم (ریا) پوشیده ای و لباس زیرین را که نرم و راحت است، به خاطر خودت.[10]
2. حاجت مؤمن
پرداختن به نیازهای برادران و خواهران دینی از دستورهای اکید امام صادق(ع) است. این فرمان در سفر و به خصوص سفر حج اهمیت بیشتری می یابد.
ابان بن تغلب می گوید: به همراه امام صادق(ع) در حال طواف بودم که مردی از شیعیان نزد من آمد و درخواست کرد با او به دنبال کاری بروم، ولی من دوست نداشتم که امام(ع) را رها کنم و به سوی او بروم. در حال طواف، آن مرد بار دیگر به من اشاره کرد. امام صادق(ع) دید و فرمود: ای ابان! این شخص با تو کار دارد؟
گفتم: بله.
امام(ع): او کیست؟
عرض کردم: یکی از یاران ماست.
امام: شیعه است؟
گفتم: بله.
امام: برو.
عرض کردم: پس طوافم را قطع کنم؟
حضرت: بله.
گفتم: هر چند طواف واجب باشد؟
امام: بله.
ابان می گوید: به همراه آن مرد رفتم و سپس نزد امام برگشتم و از ایشان در مورد «حقّ مؤمن» سؤال کردم.
حضرت: ای ابان! وارد این مطلب نشو.
عرض کردم: جانم به قربانت! می خواهم بدانم، و پیوسته اصرار کردم.
امام: بخشی (نصفی) از مال خودت را باید با او تقسیم کنی.
حضرت نگاه به چهره من کرد که چگونه متغیر شدم، و فرمود: ای ابان! مگر نمی دانی که خدای عزوجل، ایثارکنندگان را یاد فرموده؟
گفتم: آری، جانم به فدایت!
امام(ع): مالت را که با برادرت تقسیم کنی، هنوز ایثار نکرده ای. ایثار، وقتی است که از نصف دیگر مالت نیز به او بپردازی![11]
در موردی دیگر، امام صادق(ع) اهمیت پرداختن به امر مسلمان (و نه فقط شیعه) را گوشزد کرده است.
یکی از شیعیان آن حضرت به نام ابواحمد می گوید: با حضرت صادق(ع) در طواف بودیم و دست ایشان در دست من بود. در این هنگام مردی نزد من آمد و کاری داشت. با دست اشاره کردم که صبر کن تا طوافم تمام شود.
امام(ع) به من فرمود: موضوع چیست؟
گفتم: شخصی آمده و کاری با من دارد.
امام(ع): مسلمان است؟
گفتم: بله.
امام(ع): برو به کارش رسیدگی کن.
عرض کردم: طوافم را قطع کنم؟
فرمود: بله.
گفتم: حتی طواف واجب؟
فرمود: بله، حتی طواف واجب را.
آن گاه فرمود: «من مشی مع أخیه المسلم فی حاجته کتب الله له ألف ألف حسنة و محی عنه ألف ألف سیئة و رفع له ألف ألف درجة؛ کسی که با برادر مسلمانش برای رفع حاجت او حرکت کند، خداوند یک میلیون حسنه در حق او می نویسد و یک میلیون گناه را از او محو می کند و یک میلیون درجه او را بالا می برد».[12]
3. حرمت مسجد الحرام و کعبه
سیره امام صادق(ع) و همه امامان معصوم(ع)، بر حفظ حرمت «مسجد الحرام» و اولویت بخشیدن به آن بوده است.
زمانی منصور دوانیقی تصمیم گرفت که خانه های اطراف مسجدالحرام را بخرد و به مسجدالحرام بیفزاید و آن را توسعه دهد، ولی مردم امتناع ورزیدند. او خدمت امام صادق(ع) رسید و مشکل خود را با آن حضرت در میان گذاشت. حضرت فرمود: اندوهگین مباش؛ چرا که حجت تو بر آنها آشکار است.
منصور: چگونه بر آنان احتجاج کنم؟
امام(ع) به کتاب خدا.
منصور: به کدام ایه؟
امام(ع): با این ایه که خدا فرموده: )إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا.([13] خداوند از اولین خانه به تو خبر داده است. اگر در این سرزمین اول آنان ساکن شدند، خانه های آنان از آنِ خودشان است و اگر اول کعبه بنا شده، پس حق تقدم با کعبه است.
منصور دوانیقی پس از شنیدن سخنان امام(ع)، صاحبان منازل اطراف مسجد الحرام را دعوت کرد و همین دلیل را برای آنها بیان داشت. آنان وقتی حجت را بر خود تمام دیدند، به او گفتند: هر چه دوست داری، انجام ده.[14]
مورد دیگر در این زمینه، این پرسش و پاسخ است.
ابی الصباح کنانی می گوید:
از امام صادق(ع) پرسیدم: اسلام برتر است یا ایمان؟ زیرا بعضی می گویند اسلام افضل از ایمان است.
امام: ایمان بالاتر از اسلام است.
ابی الصباح: این مطلب را برای من اثبات کن.
امام: چه می گویی در مورد کسی که عمداً در مسجدالحرام محدث گردد؟
ابی الصباح: به شدت او را می زنند.
امام: درست گفتی. چه می گویی درمورد کسی که در کعبه عمداً محدث گردد؟
ابی الصباح: کشته می شود.
امام: درست گفتی. مگر نمی بینی که کعبه از مسجد الحرام افضل و شریک با مسجدالحرام است، ولی مسجد الحرام شریک کعبه نیست. همین گونه ایمان نیز شریک اسلام است، ولی اسلام (در فضیلت) شریک ایمان نیست.[15]
جمیل بن درّاج از امام صادق(ع) نقل می کند که حضرت فرمود: «للجنب أن یمشی فی المساجد کلّها ...إلاّ المسجد الحرام و مسجد الرسول(ص)؛[16] جنب می تواند از همه مساجد عبور کند... مگر از مسجد الحرام و مسجد النبی».
محمد بن یحیی با یک واسطه از امام صادق(ع) نقل می کند: «همگان برای نماز عید فطر و قربان، باید به بیرون شهر بروند، مگر اهل مکه که باید نماز را در مسجدالحرام بخوانند».[17]
حلبی از امام صادق(ع) نقل می کند: از حضرتش در مورد اعتکاف سؤال شد. ایشان فرمود: «اعتکاف صحیح نیست، مگر در مسجد الحرام یا مسجد الرسول(ص) یا مسجد کوفه یا مسجد جامع، و در حال اعتکاف پیوسته باید روزه دار بود».[18]
حماد بن عثمان از امام صادق(ع) حدیث می کند که حضرت فرمود: «یکره الاحتباء للمحرم و یکره فی المسجد الحرام؛[19] نشستن به شکل احتباء (گرفتن زانو در بغل) برای محرم و در مسجد الحرام، مکروه است». شیخ صدوق می گوید: «و انما یکره الاحتباء فی المسجد الحرام تعظیما للکعبه؛[20] علت کراهت احتباء، بزرگداشت کعبه است».
معاویة بن عمار، در مورد کیفیت ورود به مسجدالحرام از امام صادق(ع) نقل می کند که فرمود: «اذا دخلت المسجد الحرام فادخله حافیاً علی السکینة و الوقار و الخشوع...؛ آن گاه که داخل مسجد الحرام می شوی، با پای برهنه و با آرامش روحی و جسمی و خشوع وارد شو. کسی که با خشوع داخل مسجد الحرام شود، خداوند به خواست خودش او را می آمرزد».
به امام عرض کردم: مقصود از خشوع چیست؟
امام فرمود: «السکینة لا تدخله بتکبّر؛ آرامش بدون تکبر است». سپس فرمود وقتی به در مسجد رسیدی، بایست و بگو: «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته، بسم الله و بالله و من الله و ماشاء الله...».[21]
امام صادق(ع) فرمود: «یجوز أخذ حصی الجمار من جمیع الحرم الا من المسجد الحرام و مسجد الخیف؛[22] جمع کردن ریگ برای جمرات از تمام حرم جایز است، مگر از مسجد الحرام و مسجد خیف».
صامت می گوید: امام صادق(ع) از پدران بزرگوارش نقل فرمود: «الصلاة فی المسجد الحرام تعدل مأة الف صلاة؛[23] نماز در مسجد الحرام، برابر صدهزار نماز است».
ابوبصیر می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: در چهار مکان نماز تمام است: مسجد الحرام، مسجد الرسول، مسجد کوفه و حرم حسین(ع).[24]
اما خوابیدن در مسجدالحرام، در برخی از روایات به طور مطلق جایز شمرده شده؛ مثل روایت معاویة بن وهب که می گوید: از امام پیرامون خواب در مسجدالحرام و مسجد پرسش کردم. فرمود: «نعم فاین ینام الناس؛[25] بله (جایز است)، مردم کجا بخوابند؟»
از امام کاظم(ع) نیز روایاتی در این زمینه نقل شده است.[26] اما با وجود این، در روایت دیگری اسماعیل بن عبدالخالق از امام صادق(ع) درباره خوابیدن در مسجدالحرام می پرسد و آن حضرت می فرماید: «چنانچه چاره ندارد، اشکال ندارد».[27]
این روایت می تواند شاهد بر این باشد که جواز خوابیدن، مختص به صورت اضطرار است. البته می توان بین این روایات به گونه ای دیگر جمع کرد و گفت: عدم جواز خوابیدن مربوط به قسمت هایی از مسجد الحرام و مسجد النبی است که در زمان پیامبر(ص) بنا شده است؛ چنان که زراره می گوید: از امام باقر(ع) پرسیدم که چه می فرمایید در مورد خوابیدن در مساجد؟ آن حضرت فرمود: «اشکالی ندارد، مگر در مسجدین (مسجدالحرام و مسجدالنبی)».[28]

پي‌نوشت‌ها:
 

[1] .الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج1، ص72، دار الکتب الاسلامیه؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج3، ص51، مؤسسه الوفاء بیروت؛ التوحید، شیخ صدوق، ص293، انتشارات جامعه مدرسین.
[2] . الکافی، ج1، ص74؛ بحارالانوار، ج3، ص42.
[3] . یوسف/80.
[4] . حج / 73.
[5] . انبیاء / 22.
[6] . هود / 44.
[7] . اسراء / 88.
[8] . الاحتجاج، احمد بن علی الطبرسی، ج2، ص377، نشر مرتضی، 1403؛ الصراط المستقیم، علی بن یونس نباطی، ج1، ص43، کتابخانه حیدریه، نجف.
[9] . اعراف / 32.
[10] . الکافی، ج6، ص443، باب اللباس.
[11] . همان، ج2، ص171؛ التهذیب، شیخ طوسی، ج5، ص120، دار الکتب الاسلامیه؛ وسائل الشیعه، ج12، ص209؛ ج13، ص380 ـ 383، مؤسسه آل البیت.
[12] . الکافی، ج4، ص414، باب الرجل یطوف فعرض له الحاجه؛ التهذیب، شیخ طوسی، ج5، ص119، دارالکتب الاسلامیه، تهران؛ الاستبصار، شیخ طوسی، ج2، ص224، دارالکتب الاسلامیه، تهران؛ وسائل الشیعه، ج13، ص383.
[13] . آل عمران / 96.
[14] . التفسیر، محمد بن مسعود بن عیاش السلمی، ج1، ص185، انتشارات علمیه اسلامیه؛ وسائل الشیعه، ج13، باب وجوب بناء الکعبه ان انهدمت.
[15] . الکافی، ج2، ص26، باب ان الایمان یشرک الاسلام... .
[16] . همان ،ص198؛ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص508، انتشارات جامعه مدرسین، قم؛ التهذیب، ج1، ص125؛ وسائل الشیعه، ج2، ص205.
[17] . الکافی، ج3، ص461، باب صلاة العیدین؛ التهذیب، ج3، ص138.
[18] . الکافی، ج4، ص176، باب المساجد التی یصلح الاعتکاف فیها.
[19] . همان، ص366، باب ادب المحرم.
[20] . همان. ممکن است این جمله ، بخشی از روایت باشد.
[21] . همان، ص401، باب دخول المسجد الحرام.
[22] . همان، ص478؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص473.
[23] . الکافی، ج4، ص526، باب فضل الصلاة فی المسجد الحرام.
[24] . همان، ص586.
[25] . التهذیب، ج3، ص258؛ الکافی، ج3، ص319؛ وسائل الشیعه، ج5، ص219.
[26] . قرب الاسناد، عبدالله بن جعفر حمیری قمی، ص120، انتشارات کتابخانه نینوا.
[27] . بحارالانوار، ج96.
[28] . علامه مجلسی نیز با این روش میان این دو دسته روایت، جمع کرده است. ر.ک: بحارالانوار ، ج80، ص358.

مسجد الحرام و بویژه کعبه مکانی مقدس و با شرافت است که از سوی خداوند متعال به عنوان عبادتگاه بندگان، قبله ی مناجات و محل آمرزش و مغفرت اهل زمین انتخاب شده است.در دعای هنگام دیدار کعبه می خوانیم:
( الحَمدُالله الّذی عَظَّمَکِ و شَرَّفَکِ وَ کَرَّمَکِ و جَعَلَکِ مَثابَهً لِلنّاس و أمنا مُبارکاً وَ هدیً لِلعالَمین.) (1) «ستایش خدایی که تو را بزرگ داشت، شرافت بخشید، اکرام نمود و تو را محل بازگشت مردمان و مکانی أمن و با برکت و سبب هدایت عالمیان مقرّر فرمود.»
امام صادق (ع) فرمودند:
(أحبُّ الأرض إلی الله تعالی مکّهُ و ما تربَهُ
أحبَّ إلی اللهِ عزّ و جَلَّ مِن تُربَتِها و لا حَجَرَ
أحبُّ إلی الله عزَّو جَلَُّ من حَجَرِها و لا شَجَرُ أحبُّ إلی اللهِ عزَّو جَلُّ من شَجَرِها و لا جبالُ أحبُّ إلی اللهِ عزَّو جَلُّ من جِبالِها و لا ماءُ أحبُّ إلی اللهِ عزَّو جَلُّ من ماءِها.) (2)
(محبوبترین زمین نزد خداوند متعال مکه است و هیچ خاکی نزد خداوند عزَّ و جَلّ محبوبتر از خاک مکه نیست و هیچ سنگی نزد خدا از سنگهای مکه محبوبتر نیست و هیچ درختی نزد خدا از درختان مکه محبوبتر نیست و هیچ کوهایی نزد خداوند از کوههای مکه محبوبتر نیست و هیچ آبی نزد خداوند از آب مکه محبوبتر نیست.)
نکته ی سوم: توجه به مکانهای مقدّس در مکّه و مسجدالحرام

مکان - محدوده

1. حجرُ الاسود

(سنگ سیاه) سنگی است که نصب شده در رکن اول کنار درب خانه خدا.
1. قال رسول الله (ص) : ( الحَجَرُ الأسودُ مِنَ الجَنَّهِ) «حجر الاسود از بهشت است.»
(الحَجَرُ الأسودُ یمینُ الله فی الارضِ یصافِحُ به عبادَهُ)
«حجر الاسود دست (راست) خدا در زمین است که بدان با بندگان مصافحه می کند.»
(الحَجَرُ یَمینُ اللهَ فی أرضِهِ فَمَن مَسحَهُ مَسَحَ یَدَاللهِ)» حجرالاسود دست خدا در زمین است هر کس آن را لمس کند (گویی) دست خدا را لمس کرده است.»
(الحج والعمره، ص 102).
1. بوسیدن حجر
2. لمس حجر به عنوان بیعت و مصافحه با خدا
3. بوسیدن و اشاره به حجر به عنوان بیعت و لمس حجر در صورت امکان.
4. شروع طواف از رکن حجر می باشد.
5. لمس حجر به عنوان بیعت با خدا بر گناه نکردن.

2. مقام ابراهیم

(سنگی است که حضرت ابراهیم (ع) هنگام ساختن کعبه روی آن می ایستاده و اکنون جای پای ابراهیم بر آن نقش بسته است و در مقابل درب کعبه قرار دارد.
یکی از مکانهای مهم مسجد الحرام است.
امام صادق (ع) فرمودند: (إنَّ الله فَصلَ مَکَهَ و جَعَلَ بَعضَها أفضِل مِن بعضٍ فقال: «وَ اتَّخِذوا مِن مقام ابراهیمَ مَصلّی»
(الحجّ والعمره، ص 98)
«خداوند مکه را برتری بخشید و بعضی از مکانهایش را بر برخی دیگر برتری داد و فرمود: از مقام ابراهیم جایگاهی برای عبادت برگزینید».
1. پشت مقام ابراهیم محل نماز طواف واجب است.
2. بین رکن حجر و مقام ابراهیم (ع) محل ظهور امام زمان (6) است.
3. مُلتَزَم (به معنای محل ایستادن و چسبیدن)
- دو نام دیگر ملتزم عبارتند از
مُتَعوَّذ ( پناه گرفته شده)
-المَدعی (محل دعا)
به اجماع فقهاء و محدثین شبعه قسمتی از دیوار کعبه قبل از رکن یمانی و قبل از دیوار مستجار است.(الحج والعمره، ری شهری، ص 121).
و بنابر قولی بین رکن حجر و درب فعلی خانه کعبه است.
1- محل استجابت دعا.
2- محل دعای حضرت آدم و پذیرش، توبه او
3 - محل استغفار و مناجات امام سجاد(ع)
4- محل مناجات امام صادق (ع)
5- امام صادق (ع) درباره ملتزم می فرمایند:
(عندَهُ نَهرُ مِن أنهارِ الجَنَّهِ «نزد ملتزم چشمه ای از چشمه های بهشت است.»
6. پیامبر (ص) فرمودند: (ما دَعا أحدُ بِشَیء فی هذا المُلتزم إلا استُجیبَ لَه)
(الحجّ والعمره ص 109).
«هیچ کس در این ملتزم دعا نمی کند مگر اینکه دعایش مستجاب می شود.»
1. استغفار
2. اقرار به گناهان و طلب توبه با این بیان : ( و ما حَفِظَتهُ عَلَینا حَفَظَتک وَ نَسیناهُ فاغفِرهُ لَنا [ (خدایا) آنچه ملائکه ما ) ثبت کرده اند. و ما را فراموشش کرده ایم را برای ما بیامرز.]
(الحج والعمره، ص 110).
3- خواندن دعای امام سجاد (ع): (أللّهم إنَّ عِندی أفواجاً من ذُنوبٍ و أفواجاً من خَطایا و عِندَک أفواجٌ مِن خَطایا و عِندَّک أفواجٌ مِن رحمَهٍ و أفواجُ من مغفرهٍ یا مَن إستجابَ لأبغَضِ خلقِهِ إلیه اذ قال: « أنظِرنی إلی یَوم یُبعَثون» إستَجب لی و افعلَ بی کذا و کذا)» خداوندا ! نزد من گناهان و خطاهای بسیاری است و نزد تو رحمت ها و مغفرتهای بسیاری، ای آنکه دعای منفورترین خلقش را مستجاب کرد آنگاه که (شیطان) گفت: « به من تا روز رستخیز مهلت بده» دعایم را مستجاب کن و برای من چنین و چنان کن.»
(الحج والعمره، ص 110)
4. دعا و درخواست از خدا
5. دعا برای رفع بیماری ها و اندوه ها و غصه ها.
پیامبر (ص) می فرمایند:
(بین الرکن والمقام مُلتزم ما یَدعو به صاحب عاهَهٍ اِلا بریُ).
(الحج والعمره، ص 109).
«ملتزم بین رکن و مقام است، بیمار و گرفتار آنجا دعا نمی کند جز آنکه بهبودی می یابد.»

اسلام دارای مبانی و ارکانی است که بر آنها بنا نهاده شده و به وسیله آنها وجود پیدا کرده و باقی می‌ماند. بدون تحقق آن ها فرو می‌ریزد و از آن جز اسم چیزی باقی نمی‌ماند. حج یکی از ویژگی های ادیان ابراهیمی است که در دین اسلام به صورت بسیار منظم و با اعمال عبادی متعدد تبلور پیدا کرده است. در این مقاله کوتاه حج از دیدگاه قرآن ترسیم شده است.

قرآن کریم برای حج جایگاه ویژه‌ای قائل شده است. لذا به طور خلاصه به محور های ذیل اشاره می شود.

الف) حج از ارکان دین و تارک آن مرتکب کفر عملی است؛

بدون شک در بین همه مذاهب، یکی از ارکان دین، حج می‌باشد. کسی که عمداً حج نگذارد، رکنی از ارکان دین الهی خود را نادیده گرفته و نابود ساخته است. از این رو، خداوند در مورد ترک عمدی و عملی حج می‌فرماید: اگر کسی حج را ترک کند کافر شود همانا خداوند از جهانیان بی‌نیاز است.(۱) از این آیه به دست می آید: ترک عمدی حج به منزله کفر هست. یعنی کسی که عمداً به حج نرود، در عمل مرتکب کفر و نادیده گرفتن قسمتی از دین شده است، اگر چه در ایمان و اعتقاد کافر نباشد. لذا در این جا کفر به معنای کفر به فروع دین می‌باشد نظیر کافر شدن به نماز یعنی ترک نماز و کافر شدن روزه، یعنی ترک روزه. پس کفر در این جا به معنای نادیده گرفتن عمل و ترک عمل می‌باشد.(۲) چنان چه امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید رد کردن حکم حاکم شرع جامع الشرایط مسلمانان، به منزله رد کردن حکم امام معصوم و کفر عملی است.(۳)

ب) حج میثاق و پیمان الهی است؛

از آن جایی که حج در بین همه عبادات، دارای جایگاه ویژه‌ای می‌باشد، وجوب حج در قرآن به صورت عهد و پیمان الهی ذکر شد. با توجه به آیه ۹۷ آل عمران، وقتی خداوند خواست وجوب حج را ابلاغ نماید، به صورت جمله امری ابلاغ نفرمود، چنان چه در نماز و روزه و سایر عبادات به صورت امری می‌باشد که می‌فرماید نماز را بپا دارید و زکات بدهید. اما در مورد حج می‌بینیم شیوه دستور فرق می‌کند. یعنی به صورت امر بیان نمی‌شود بلکه با بیان شیوائی به صورت تعهد که بر عهده مردم باشد. مطلب را بیان می‌کند. «برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه او کنند».(۴) این تعبیر لطیف فقط در مورد حج، در قرآن وجود دارد و در مورد هیچ عبادتی، این گونه تعبیر نشده است. و این خود بیانگر اهمیت حج می‌باشد، لذا در خود آیه، از لحاظ ادبی و شیوه بیان مطالبی وجود دارد که دارای اهمیت و شایان ذکر است.

1. خداوند جمله را به صورت جمله خبری بیان می‌کند نه انشائی، لذا دلالت جمله خبری بر وجوب قویتر از دلالت جمله انشائی بر وجوب می‌باشد.
2. جمله به صورت اسمیه بیان شده، نه فعلیه، و جمله خبریه اسمیه، دلالت و تأکیدش بر معنای (ثبوت) بیشتر از جمله فعلیه می‌باشند.
3. وجوب حج را با لام تأکید و تکلیف بیان می کند، یعنی این تکلیف از طرف خداوند بر عهده مردم قرار داده شده است.
4. هرگاه بخواهند وجوب بالفعل عملی را بیان نمایند به وسیله (علی) بیان می کنند، یعنی بالفعل و در حال حاضر این عمل بر عهده کسی می‌باشد نه بالقوه. لذا در آیه شریفه، خداوند از کلمه (علی) استفاده کرد، شایان ذکر است که هر گاه (لام) و (علی) در مقابل یکدیگر قرار گیرند، نشانه آن است که از یک طرف حکمی بر طرف دیگر واجب شده نه این که بر ضرر او باشد. پس در این آیه معنا این گونه نمی‌باشد که به ضرر مردم باشد. چنان که لام در (لله) نیز به معنای نفع نمی‌باشد، بلکه به معنای از طرف خدا بر مردم می‌باشد. زیرا نفع حج به خود مردم بر می‌گردد نه به خداوند.(۵)

ج) حج مظهر مجموعه‌ای از عبادات می‌باشد؛

با توجه به این تعبیر خاص که جمع میثاق الهی می‌باشد، می‌بینیم که بسیاری از مسائل و عبادات در خود حج جلوه می‌کند. به عنوان مثال روزه هم در حج راه پیدا می‌کند. زیرا حاجی اگر قربانی پیدا نکند که در روز عید قربان ذبح نماید، سه روز در حج و هفت روز در بازگشت به وطن باید خود روزه بگیرد. نمونه دیگر آن که همه نکاتی که در مورد نماز گفته شد، مثل طهارت و پاک بودن بدن و مباح بودن لباس و ساتر بودن آن و شرایط وضو و آب وضو همه ی آن ها در حج نیز تبلور پیدا می‌کند. زیرا در حج طواف تشریع شده که خود نماز هست و همه شرایط نمازگزار و لباس نمازگزار در شخص طواف کننده و لباس او باید وجود داشته باشد، مانند طهارت از حدث و خبث و پاک بودن لباس و بدن و غصبی نبودن لباس او و آبی که با آن طهارت حاصل شد. بالاتر این که، در خود حج، نماز هم واجب شده و ما می‌بایست بعد از طواف واجب، دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم به جا آوریم. از این رو در برخی از روایات وارد شده که حج برتر از نماز می‌باشد.(۶)

همین طور انسان به آن برکت که در زکات است به وسیله حج دست می‌یابد. زیرا در حج انفاق مال و نثار و ایثار مانند زکات وجود دارد. و یا بسیاری از ویژگی‌های جهاد که همان پذیرش خطر و دوری از نزدیکان می باشد در حج نیز وجود دارد، و بالاتر از آن تمرین خودسازی و جهاد اکبر که به وسیله احرام تحقق پیدا می‌کند، همچنین بسیاری از مسائل به وسیله احرام بر شخص محرم حرام می‌شود. خلاصه این عبادت از عبادات فراوانی تشکیل شده و فضائل همه آن عبادات را در خود دارد و خود نیز خصوصیتی دارد که در سایر عبادات نمی‌باشد.

د) محترم شمرده شدن حاجی و زمان و مکانی که او در آن به سر می‌برد؛

خداوند تبارک و تعالی زمان و مکانی را که در آن حج وعمره به جا آورده می‌شود و نیز کسانی را که عمره به جا می‌آورند و هم چنین قربانی حج و حتی کفشی را که به نشان قربانی بودن به گردن آن می‌آویزند همه را از شعائر الهی یاد کرده، بنابراین نه تنها کسانی که برای حج و عمره احرام بسته‌اند، بلکه افرادی که به قصد این دو عمل از دورترین نقاط عالم حرکت کرده‌اند و هنوز به حرم بلکه به میقات نرسیده‌اند، همه جزء شعائر الهی هستند. سراسر حج از کعبه گرفته تا آن حیوانی که برای قربانی تعیین شده، جزء شعائر الهی هستند. از این رو احدی نباید آنها را حلال دانسته، طبق میل خود با آنها رفتار نماید، بلکه واجب است آنها را گرامی بدارد.(۷) لذا دیده می شود برای امنیت شخصی که آهنگ حج کرده، ماه ذیقعده برای حرکت او به طرف خانه خدا و ماه ذیحجه برای اعمال و مناسک آن و ماه محرم بر حرمت و احترام و برای بازگشت او به طرف خانه خود و امنیت او از ماه‌های حرام شمرده شده و جنگ و قتال به احترام حاجی در این سه ماه، حرام می‌باشد. و حرمت همه اینها به خاطر حرمت کعبه و حج، حاجی و احترام آن می‌باشد.

در آیه دوم از سوره مبارکه مائده نیز آمده است: (ای کسانی که ایمان آوردید شعائر و حدود الهی در حج را محترم بشمارید، مخالفت با آنها را حلال ندانید و نه ماه حرام را و نه قربانی‌های بی نشان و با نشان را و نه آنها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خوشنودی او می‌آیند).

شعائر جمع شعیره به معنای علامت است، شعائر الله، علامت‌هایی هستند که انسان را به یاد خدا می‌اندازند وخاطره‌ای از خاطرات مقدس را در نظرها تجدید می‌کند. از این روست که خداوند در مورد صفا و مروه می‌فرماید: این دو از شعائر الهی هستند که ما را به یاد قضیه و سرگذشت هاجر و فرزند خردسالش می‌اندازد وبه یاد ابراهیم که این دو را در بیابان بی‌آب و علف رها کرد و به فرمان خدا راهی تبلیغ رسالت الهی شد.(۸)

نمونه‌ دیگر که می‌توان از اهمیت حج در اسلام ذکر کرد، آن است که وقتی از هلال ماه‌ها از پیامبر سؤال می‌کنند، قرآن کریم می‌فرماید: هلال ماهها برای تعیین وقت حج است، «‌در مورد هلال ماه‌ها از تو سؤال می‌کنند، بگو آنها برای بیان اوقات و تقویم طبیعی برای نظام زندگی مردم و تعیین وقت حج است.(۹) برای اهمیت حج همین بس که خداوند به عنوان ذکر خاص بعد از عام، تشخیص ایام و ماه‌های حج را یکی از فوائد مهم هلال ماه می‌داند. با توجه به این ویژگی مهم است که خداوند در سوره مبارکه مائده می فرماید: (خداوند کعبه را وسیله‌ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داد و هم چنین ماه حرام را).(۱۰)

از این جهت مهم‌ترین عامل قیام همه مردم جهان، برای برپایی دین و عدالت، خانه‌ای است که همگان به سوی آن نماز می‌گذارند و برگرد آن طواف می‌کنند و در کنار آن به نیایش می‌پردازند و در حریم آن به تفکر در آیات الهی می‌پردازند.

هـ) ربط آیه ۱۸۹ بقره با آیه ۹۷ سوره مبارکه مائده به چه صورت می‌باشد خداوند در سوره مبارکه بقره می‌فرماید: ما هلال ماه‌ها را برای بیان تقویم طبیعی برای نظام زندگی مردم وتعیین وقت حج قرار دادیم. در سوره مبارکه مائده می‌فرماید: خداوند کعبه را وسیله‌ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داد و هم چنین ماه حرام را. با توجه به محتوای این دو آیه می‌توان فهمید که هلال ماه‌ها و حج، نقش مهمی در زندگی مردم دارند، زیرا مردم با هلال ماه، ایام حج را درک می‌کنند و با آمدن ایام حج به طرف این خانه حرکت کرده و با تشکیل کنگره بزرگ حج، سرنوشت مسلمانان را در آن جا رقم زده و در مورد حل مشکلات جهان اسلام اندیشیده و به حل آن کمک می‌کنند. دقت کافی در محتوای آیه ۹۷ مائده با توجه به انسجام اول و آخر آن، نشان می‌دهد که کعبه به عنوان محل طواف عمومی و عامل قیام همگانی قرار داده شده است، یعنی هدف همه انبیای الهی آن است که مردم با دست یافتن به محتوای کتاب و درک میزان و آشنایی با ره آورد پیامبران به قسط و عدل قیام کنند، عامل مهمی که می‌تواند این هدف والا را تحقق بخشد و زمینه قیام همه مردم را جهت دست یابی به قسط و عدل فراهم کند و خصوصیت‌های نژادی و جغرافیایی را کنار زده و اختلاف‌های مکانی را در نوردیده و پراکندگی‌های زمانی و زبانی را به یک سو می‌نهد و بیگانگان را با هم آشنا می‌کند، ‌کعبه است. از این رو امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: همواره دین خدا پابرجا و زنده هست تا کعبه پا برجاست.(۱۱)

دانستن این نکته لازم است که قیام دین و استواری آن به قیام مردم است و این مردم هستند که باید در ایام حج و در کنار خانه خدا اقدام به قیام کنند و ندای توحید را از کنار کعبه سر دهند، در این کنگره سیاسی، عبادی باید به حل معضلات مهم جهان اسلام بپردازند. با توجه به این ویژگی مهم هست که حاکم مسلمانان باید هر ساله در برپایی حج تمام توان خود را به کار گرفته، لذا در برخی روایات آمده اگر در زمانی مردم نخواستند و یا نتوانستند به مکه بروند بر رهبر مسلمانان لازم است که برخی را با هزینه بیت المال، به حج بفرستد و عده‌ای را که توان مالی دارند و به حج نمی‌روند به اجبار روانه مکه کند.(۱۲) لذا امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: اگر مردم حج را معطل گذارند، ‌بر امام است است آنها را به این کار وادار کند. چه بخواهند و چه نخواهند، زیرا این خانه برای حج قرار داده شده است.(۱۳)

با انحراف از این فریضه الهی است که امروزه دین خدا در زندگی بشر نقش آفرینی نمی کند. دین قوام نیافته و برپا نشده و در حاشیه قرار گرفته است. اگر حج با آن همه اسرار و لطائف و آن همه حقیقتی که برخوردار است مورد شناخت و توجه مسلمانان قرار گیرد و مسلمانان همان گونه که در مورد آداب و احکام ظاهری حج حساسیت به خرج می‌دهند و در مورد آن توجه ویژه‌ای مبذول می‌دارند، اگر به اسرار و باطن حج نیز توجه کنند، ما شاهد آن خواهیم بود که هر ساله میلیون ها نفر از دانشگاه حج فارغ التحصیل شده و با آشنایی به سیره و سنت رسول خدا، پا در شاه راه هدایت می‌گذارند. اما باید اعتراف کرد، آن چه هرگز مورد توجه ما مسلمانان قرار نمی‌گیرد، یا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، همان هدف والای حج یعنی به حول کعبه گشتن و با تأسی به ملائکه که به حول عرش الهی به تسبیح و تقدیس الهی می‌پردازند می‌باشد. آری با درک معارف و اسرار حج است که می‌توان فرشته خو شد و از خلق و خوی حیوانی رهید و به سرمنزل مقصود رسید.

و) حج محلی برای مشاهده آیات الهی؛یکی از مسائلی که قرآن کریم به آن عنایت ویژه‌ای می‌نماید، شهود آیات الهی در مکه و ایام حج می‌باشد. آن جا که می‌فرماید: ‌در حرم امن الهی، آیات و نشانه‌های روشن الهی می‌باشد.

هر چند در آیات زیادی از قرآن کریم به نشانه‌های خداوند اشاره شد، اما دراین آیه به یکی از شاخص‌ترین آیات الهی اشاره می‌کند که همان مقام و جایگاه حضرت ابراهیم می‌باشد. تکه سنگی که بعد از هزاران سال باقی مانده و بشریت در برابر آن سر تعظیم فرود آورده، سنگی که ابراهیم برفراز آن کعبه را بنا نهاده و از فراز آن دعوت جهانی خود را برای زیارت این خانه به گوش جهانیان رسانده: و این نشانه الهی باید برای همیشه زنده و پاینده بماند. این جاست که امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: سالی که سیل مسجد الحرام را فرا گرفت من نیز به همراه امام حسین (علیه السلام) در مکه بودم، امام (علیه السلام) به مردمی که نگران از بین رفتن مقام ابراهیم بودند، فرمود: مطمئن باشید هرگز سیل مقام ابراهیم را نمی برد، چون خداوند آن را علم و نشانه خود قرار داده است.(۱۴)

پیرامون حج، آیات دیگری نیز قابل شهودند. مانند کعبه با آن عظمت معنوی خود، حجر الاسود، زمزم و مانند آن. و این که برای یک سرزمین غیرقابل کشت و بی‌آب و علف، این همه دل ها مشتاق باشند و برای دیدن و طواف آن سر از پا نشناسند. این خود یکی از مهمترین آیات الهی است.

پی نوشتها

1. آل عمران: ۹۷.
2. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ج ۶، ص ۴۰۶.
3. جوادی آملی، عبدالله، صهبای حج، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۸، ص ۵۴.
4. آل عمران: ۹۷.
5. صهبای حج، همان، ص ۵۳ ـ ۵۴.
6. همان، ص۵۲.
7. همان.
8. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص ۵۳۹.
9. بقره: ۱۸۹.
10. مائده: ۹۷.
11. صهبای حج، همان، ص ۴۸.
12. همان، ص ۱۱۴.
13. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۸، ص ۱۵.
14. صهبای حج، همان، ص ۲۷۶.