امام علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (علیهم السلام) مشهور به سجاد، چهارمین امام شیعیان در اوضاع ناگوار اجتماعی که ارزش های دینی دست خوش تغییر و تحریف امویان قرار گرفته بود، مهمترین کار خویش را در زمینه برقراری پیوند مردم با خداوند از راه مناجات و دعا آغاز کرد. چنین بود که مردم تحت تأثیر روحیات آن حضرت قرار گرفتند و شیفته مرام و روش او شدند و بسیاری از طالبان علم و دانش در مسلک راویان حدیث او در آمدند و از سرچشمه زلال دانش وی که برخاسته از علوم رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) بود، بهره ها جستند.

به مناسبت سالروز ولادت آن امام همام گزیده ای از بیانات حضرت آیت الله جوادی آملی با موضوع معارف امام سجاد علیه السلام را از نظر می گذرانیم.

امام سجاد(ع) و دستیابی به حکمت عبادات

معظم له خاطر نشان کردند: سخنان امام سجاد (سلام‏ الله‌علیه) که بر منبر شام ایراد فرمود، نشان می‏ دهد که حضرات معصومین (علیهم‏ السلام) به حکمت عبادات رسیده‏ اند. در بخشهایی از سخنان آن حضرت آمده است: «أنا بن مکّة ومنی، أنا بن زمزم وصفا» من فرزند مکه و منا هستم؛ یعنی آن عبادتی که باید در مکه و منا انجام بگیرد من به آن رسیده‏ ام و آن عبادت مرا به اینجا رساند، نه اینکه من فرزند سرزمین مکه و منا هستم. آنان که در منا زندگی می‏ کنند و اهل آن سرزمین‏ اند فرزند منا نیستند؛ آنکه قربانی می‏ دهد تا دین زنده و محفوظ بماند او فرزند مناست. با اینکه در این مسافرت حسین‏ بن علی(سلام‏ الله‌علیه) از مکّه برگشت و دیگر به مشعر و منا و عرفات نرفت و در منی قربانی نکرد، قبل از روز دهم ذی‏ الحجه حضرت از مکّه به طرف کوفه حرکت کردند، امام سجاد (علیه‏ السلام) هم به منا نرفت و قربانی نکرد، با این وجود فرمود: من فرزند مکه و منا هستم.

ایشان به کلام گهربار زینت عبادت کنند گان در رابطه با حقوق قلب و چشم در راستای بینش واقعی حقایق الهی پرداختند و مرقوم داشتند: پوشاندن چشم از نگاه حرام و نگریستن به آنچه را که خدا امر فرموده، از حقوق چشم به شمار می‏ آید.چشم را پیامبرِ دلْ نامیدند که فرمان او می‏ برد و هرگونه نگاه بیجا، ظلم و تعدی در حق اوست و آن را تیر زهرآگین از تیرهای شیطان دانسته‏ اند که با نگاه حرام، تیرِ آن به جان انسان اصابت می‏ کند. خداوند چشم را در انسان قرارداد تا حقایق هستی را مشاهده نموده و به عظمت خالق پی برد؛ نه اینکه هر چه در مقابلش افتاد بنگرد و دل را تحریک کند. بسیاری از اضطراباتِ قلب به واسطه نگاههای آلوده و حرام است. زمانی که نگاه پاک باشد دل روشن می‏ شود، ولی زمانی که چشم آلوده به گناه شد، لغزش دل بر صاحبش آشکار می‏ گردد و زمانی که حق بصر ادا شود، شخص اهل بصیرت می‏ شود و حق آن را امام سجاد(علیه‌السلام) در راستای آیه کریمه سوره نور تفسیر می‏ فرماید که :«حق البصرِ اَنْ تغضَّه عما لا یحلُّ لک و تعتبر بالنظر به»؛ حق بینایی آن است که آن را بپوشانی از آنچه دیدن آن حرام است و با دیده عبرت‏ انگیز به حوادث بنگری.

حضرت آیت الله جوادی آملی با استناد به فرمایشات آن حضرت، حق خدای بزرگ بر انسان را بندگی مخلصانه یک بنده مطرح کردند و آورده اند: امام سجّاد(علیه‌السلام) می‏ فرماید: حق خدای بزرگ بر تو آن است که او را بندگی کرده، چیزی را شریک او قرار ندهی، هرگاه این حق خداوندی را با اخلاص عمل نمودی، خدای بزرگ بر خود واجب کرده که امور دنیا و آخرت تو را کفایت کند.

معظم له در بخشی از کتاب حکمت عبادات خود به دیگر حالات معنوی آن حضرت پرداختند و مرقوم داشتند: وقتی انسان دست به دعا برداشت، طبق روایات و سنت معصومین (علیهم‏ السلام) مستحب است آن را بر سر و صورت خود بکشد؛ برای اینکه لطف خدا به این دست پاسخ داده است. دستی که به سوی خدا دراز شود، یقیناً خالی بر نمی‏ گردد و دستی که عطای الهی را دریافت کرد، گرامی است، لذا خوب است آن را به صورت یا به سر بکشد. گاهی امام سجاد (سلام‏ الله‌علیه) چیزی که به سائل مرحمت می‏ فرمودند، دست مبارک را می ‏بویید و می‏ گفت: این دست به دست الهی رسیده؛ چون خدا فرمود: ﴿هو یقبل التوبة عن عباده ویأخذ الصدقات﴾

پنجم شعبان، سالروز ولادت امام شجاد (علیه السلام) است و ابوحمزه ثمالی می گوید: امام زین العابدین در تاریکی شب، نان و نوای مستمندان را بر دوش می کشید و به طور ناشناس آن را انفاق می کرد و می فرمود: «صدقه ی پنهانی، خشم الهی را فرو می نشاند».

 بردباری

از جمله ویژگی های بارز امام سجاد علیه السلام شکیبایی وی در برابر ناگواری ها و گذشت نسبت به کسانی است که به او بی حرمتی یا جفا کرده بودند. در طول تاریخ همیشه کسانی بوده اند که گاه به دلیل ناآگاهی و زمانی برای دنیاپرستی و دنیاداری با اولیای الهی به ستیز برخاسته و آنان را آزار می داده اند.

روزی مردی علی بن الحسین علیه السلام را دید و زبان به اهانت گشود و سخت ناسزا گفت.

همراهان امام می خواستند او را تنبیه کنند، امّا امام مانع شد و فرمود: «متعرّض او نشوید! » سپس به آن مرد رو کرد و فرمود: «کار ما بیش از این ها بر تو پوشیده است، اگر نیازی داری بگو تا برآوریم». مرد از شکیبایی و بزرگواری و نیز لحن ملایم و محبت آمیز امام به شدتمتأثر شد. شرم سراسر وجودش را فرا گرفت تا آن جا که از خجالت دیگر نتوانست به صورت امام نگاه کند. امام بی درنگ دستور داد تا خدمتکارانش هزار درهم در اختیار او قرار دهند. پس از آن روز هرگاه آن مرد، امام را می دید، می گفت: «گواهی می دهم که تو از فرزندان رسول خدا و از خاندان وحی و نبوّت هستی».

گذشت و بخشایش

یکی از عموزاده های امام سجاد علیه السلام به نام «حسن بن حسن» با ایشان کدورتی پیدا کرده بود. روزی حسن وارد مسجد شد و امام زین العابدین علیه السلام را در آن جا دید. بی درنگ با پرخاش و تندگویی آن حضرت را آزرده خاطر ساخت. امام در برابر سخنان او کوچک ترین واکنشی از خود نشان نداده تا این که حسن از مسجد خارج شد.

شب هنگام، امام سجّاد علیه السلام به خانه اش رفت و به او فرمود. برادر! آن چه امروز در حضور اهل مسجد درباره ی من گفتی، اگر راست باشد، از خداوند می خواهم که مرا بیامرزد و اگر نسبت های ناروای تو به من دروغ باشد، از خداوند می خواهم که تو را بیامرزد. درود بر تو و رحمت و برکات خدا شامل حال تو باد! »

امام این سخنان را گفت و بیرون آمد.

حسن که هرگز چنین برخوردی را از امام انتظار نداشت و خود را برای شنیدن سخنان تند و کوبنده آماده کرده بود، به خود آمد و خود را در برابر کوهی از بزرگواری و شرافت یافت. شرمنده شد و با چشمی گریان در پی حضرت روان گردید و از امام پوزش طلبید. امام بر حالش رقت آورد و اطمینان داد که او را بخشیده است».۲

فروتنی

امام زین العابدین علیه السلام پیوسته با فقیران هم نشین و هم خوراک می شد به گونه ای که یکی از آنان به حساب می آمد. امام با این رفتار به مردم می فهماند که خودبزرگ بینی در برابر ذات خداوند شایسته نیست؛ زیرا او آفریننده ی آسمان ها و زمین است. حضرت سجاد علیه السلام با آرامش و فروتنی راه می رفت و هرگز از مرز اعتدال خارج نمی شد. ۳

در مسافرت ها خود را به همراهانش معرّفی نمی کرد و هم پای آنان کار می کرد. در یکی از مسافرت ها که مانند همیشه به کار مشغول بود، یکی از آشنایان او را دید و به آنان گفت: «آیا این آقا را نمی شناسید؟ او علی بن الحسین علیه السلام است». آنان وقتی امام را شناختند، به پای حضرت افتادند و دست و پایش را بوسیدند. سپس از کوتاهی هایی که در حق او کرده بودند، پوزش طلبیدند.

امام روزی بر گروهی از جذامیان گذشت که بر سفره ای نشسته بودند و غذا می خوردند. آنان حضرت را به سفره ی خویش دعوت کردند. امام فرمودند: «اگر روزه دار نبودم، می پذیرفتم». ایشان هنگامی که به خانه رسید، دستور داد غذایی نیکو آماده کردند. سپس آنان را به افطار دعوت کرد و با آنان در غذا خوردن همراه شد. ۴

عفو در هنگام قدرت مندی

هشام بن اسماعیل، والی مدینه بود که در زمان فرمانروایی خویش بر امام سجاد علیه السلام بسیار ستم می کرد. سرانجام ولید او را از حکومت عزل کرد و منادیان ولید در مدینه ندا دادند:

هرکس که در زمان فرمانروایی هشام بر او ستم شده یا از او حقی ضایع گشته است، می تواند حق خود را از او طلب کند. هشام در این میان بیش از همه از جانب امام سجاد علیه السلام بیم داشت؛ زیرا در حق آن حضرت بسیار جفا کرده بود. اما بر خلاف تصوّر او، هنگامی که امام با وی روبه رو شد، بر او سلام کرد و از یاران خود نیز خواست تا متعرض او ـ که اکنون ضعیف و ناتوان است ـ نشوند. هم چنین امام به او اطمینان داد و فرمود: «ای هشام بن اسماعیل! تا می توانی رضایت مظلومان و بی پناهان را جلب کن و از ناحیه ی ما نگران نباش! ».۵

انفاق های پنهانی

ابوحمزه ثمالی متوفی ۱۵۰ ه. ق می گوید: امام زین العابدین در تاریکی شب، نان و نوای مستمندان را بر دوش می کشید و به طور ناشناس آن را انفاق می کرد و می فرمود: «صدقه ی پنهانی، خشم الهی را فرو می نشاند».۶

چنین بود که پس از شهادت ایشان، در هنگام غسل دادن دیدند پینه هایی بر پشت و شانه های حضرت وجود دارد. چون علت را پرسیدند، دریافتند که آن ها آثار کوله بار غذاهایی است که امام برای تهی دستان بر دوش می کشیده است. ۷

یکی از پسرعموهای امام سجاد علیه السلام مستمند و نیازمند بود و امام همیشه در نهان و به طور ناشناس وی را کمک می کرد.

از آن جا که وی فرد امدادگر را نمی شناخت، همواره از آن حضرت گله مند بود که چرا به وی رسیدگی نمی کند؟ امام سجاد علیه السلام با وجود گلایه های او، هرگز خود را معرفی نکرد و نفرمود که آن امدادگر ناشناس من هستم تا این که امام بدرود حیات گفت. آن گاه پسرعموی گلایه گزار از واقعیت آگاه شد و در کنار قبر امام می گریست و عذرخواهی می کرد. ۸بسیاری از خانواده های محروم و نیازمند مدینه، شبان گاهان از بخشش های مردی ناشناس بهره مند می شدند و هرگز او را نشناختند مگر زمانی که علی بن الحسین علیه السلام در گذشت و دیگر کسی به سراغ آنان نیامد. آن گاه بود که دانستند آن امدادگر ناشناس، زین العابدین بوده است.

نفاق در تاریکی شب

سفیان بن عیینة از زهری نقل می کند:در شبی سرد و بارانی، علی بن الحسین را در کوچه های مدینه دیدم که مقداری آرد و هیزم بر پشت گرفته بود و به جایی می رفت. به آن حضرت گفتم: «ای پسر رسول خدا! چه بر دوش دارید؟ » امام فرمود: «سفری در پیش دارم که توشه ی آن را آماده کرده ام و می خواهم در جای امنی قرار دهم».

عرض کردم: «آیا اجازه می دهید خدمتکار من شما را در حمل این آذوقه کمک کند؟ »امام فرمود: «خیر». گفتم: «اجازه بدهید خودم شما را کمک کنم». امام باز فرمود: «خیر. چرا چیزی که در سفر به کار من می آید، خود، متحمّل نشوم؟ تو را به خدا سوگند! مرا تنها بگذار! »آن شب گذشت. چندی بعد خدمت امام رسیدم و پرسیدم: «سفر آن شب چگونه گذشت».

امام پاسخ داد: «آن سفر از آن سفرها که تو پنداشتی نبود. منظور من سفر آخرت بود و من خود را برای آن جهان آماده می کنم. با دوری از حرام، بخشش و انجام کارهای نیکو».۹

سفیان بن عیینه نیز می گوید: در یکی از روزها که امام علی بن الحسین علیه السلام عازم سفر حج بود، خواهرش سکینه ـ دختر حسین بن علی علیه السلام ـ هزار درهم به عنوان کمک هزینه ی سفر در اختیار وی نهاد، ولی هنگامی که امام به نزدیکی «حرّه» رسید، همه ی آن مبلغ را میان مستمندان تقسیم کرد.

اطعام نیازمندان

امام باقر علیه السلام می فرماید: چه بسیار مواردی که پدرم در کنار یتیمان و بینوایان می نشست و با دست خویش به آنان غذا می داد و برای آنان که عیالمند بودند، غذا می فرستاد. ۱۰امام صادق علیه السلام می فرماید: علی بن الحسین علیه السلام در روزهایی که روزه داشت، گاه خود غذا می پخت و هنگام افطار، غذا را به خانه ی نیازمندان می فرستاد. بسیار رخ می داد که برای خود ایشان، غذایی باقی نمی ماند و با نان و خرما افطار می کرد.

برخورد امام با نیازمندان، برخورد فردی توان مند و برتر با فردی زیردست و منّت پذیر نبود، بلکه می کوشید تا هنگام رفع نیاز مستمندان، آنان دچار حقارت نشوند. از این رو، پیش از اظهار نیاز، به آنان کمک می کرد و می فرمود:آفرین بر کسی که توشه ی مرا به سوی آخرتم بر دوش کشد و مرا یاری دهد. ۱۱

عبادت های امام سجّاد علیه السلام از زبان امام صادق علیه السلام

امام صادق علیه السلام در توصیف عبادت های امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: «در امّت اسلامی هیچ کس نتوانست همانند رسول خدا به عبادت اهتمام ورزد جز علی بن ابی طالب علیه السلام. او چنان عبادت می کرد که گویی بهشت و دوزخ را می بیند». آن گاه فرمود: «در میان اهل بیت امیرالمؤمنین، شبیه ترین فرد به او زین العابدین علیه السلام می باشد؛ زیرا چنان در عبادت پیش تاز بود که فرزندش امام باقر علیه السلام در او خیره شد و اثر عبادت را در چهره اش آشکار یافت و از مشاهده ی حال پدر گریست. امام سجاد علیه السلام که علت گریستن فرزند را دریافته بود، فرمود: آن نامه و صحیفه ای را که عبادت های علی علیه السلام در آن ثبت شده است، بیاور!

امام باقر علیه السلام نامه را به پدر داد و آن حضرت مشغول مطالعه شد. پس از لختی مطالعه، درنگ کرد و آهی عمیق از سینه برآورد و گفت: کیست که بتواند مانند امیرالمؤمنین علیه السلام آن همه عبادت خدا کند».۱۲درباره ی آن حضرت نقل کرده اند که در هر شبانه روز، هزار رکعت نماز می گزارد. وقتی به امام سجاد علیه السلام گفتند که شما بیش از جدّتان علی علیه السلام عبادت می کنید، امام اظهار داشت: «من در عمل یک روز علی علیه السلام نگریستم و تأمل کردم، دریافتم که نمی توانم در طول یک سال اعمالی انجام دهم که با عمل یک روز علی علیه السلام برابری کند».البته ممکن است منظور حضرت، عبادت از منظر کمّی نبوده بلکه به جنبه ی کیفی و ارزشی آن اشاره داشته باشد. چنان که این معنا از برخی روایات دیگر نیز استفاده می شود و به ویژه روایاتی که از برتری ضربت علی علیه السلام در روز جنگ خندق بر عبادت جن و انس خبر می دهند. ۱۳

نماز امام سجاد علیه السلام

امام سجّاد علیه السلام چون وضو می گرفت و خود را برای نماز آماده می کرد، رنگ رخسارش دگرگون می شد و چون از علت آن می پرسیدند، پاسخ می داد: آیا می دانی که می خواهم به آستان چه بزرگی راه یابم و در برابر چه مقامی قرار بگیرم»۱۴. بارها می دیدند که امام زین العابدین علیه السلام وضو گرفته و برای رسیدن وقت نماز به انتظار نشسته است. در این حال از شدّت خضوع در برابر حق و احساس بندگی به درگاه او، آثار نگرانی در صورتش ظاهر بود.

طاووس بن کیسان یمانی از تابعین مشهور و از اصحاب امام زین العابدین علیه السلام می گوید:

«در حجر اسماعیل، امام را دیدم که سرگرم عبادت و مناجات با پروردگار بود. وقتی به نماز می ایستاد، رنگ چهره اش گاه زرد و گاه گلگون می گشت. بیم از خدا در اندامش متجلی بود و چنان نماز می گزارد که گویی آخرین نماز اوست. چون به سجده می رفت، تا دیر زمان در سجده می ماند و چون سر بر می داشت، قطرات عرق بر بدنش جاری بود. هماره تربت سیدالشهداء علیه السلام همراه داشت و جز بر آن پیشانی نمی نهاد».۱۵

سجده های سیدالساجدین

زیادی سجده ها و تداوم هر سجده ی امام علی بن الحسین علیه السلام سبب گردید که آن حضرت را «سیدالساجدین» لقب دهند. بر اثر این سجده های طولانی و فراوان، پوست پیشانی ایشان زبر شده بود. امام باقر علیه السلام می فرماید: پدرم هیچ نعمتی را به یاد نمی آورد مگر این که با یاد کردن آن به درگاه خداوند سجده می گذارد.

هنگام قرائت قرآن چون به آیه های سجده می رسید، نیز به وقت خطر و احتمال رخداد حادثه ای ناگوار و هم چنین پس از پایان نمازهای فریضه یا هر گاه که موفق می شد خدمتی انجام دهد و میان دو مؤمن را اصلاح کند، سر به سجده می گذاشت و خداوند را سپاس می گزارد».۱۶یکی از خدمتکاران آن حضرت می گوید:«روزی مولایم به سوی صحرا رفت و من همراه او بودم. در گوشه ای از صحرا به عبادت پرداخت.

به هنگام سجده، سر را بر سنگ های ریز و درشت می نهاد و با گریه و تضرّع خدا را یاد می کرد. کوشیدم تا صدای حضرت را بشنوم. آن روز شمردم که امام در سجده ی خویش هزار مرتبه گفت: «لااله الااللّه حقا حقا، لااله الاّاللّه تعبّدا و رقّا، لااله الااللّه ایمانا و تصدیقا».چون امام از سجده سر برداشت، صورت و محاسن او به اشک هایش آغشته بود. ۱۷

جلوه های معنوی امام سجّاد (ع) در مراسم حجّ

تاریخ نگاران برای امام سجاد علیه السلام بیست سفر حج ثبت کرده اند، آن هم سفرهایی که در آن، حضرت فاصله ی میان مکّه و مدینه را پیاده پیموده است. امام در این سفرها، مرکب به همراه داشت، ولی مصمّم بود تا طریق خانه ی خدا را با پای خویش بپیماید و در مسیر محبوب، از وجود خود مایه بگذارد. ۱۸

عرفان و عشق حضرت سجاد علیه السلام به پروردگار بر تمامی اعمال عبادی او پرتوافکن بود و به همه ی زندگی وی صبغه ی الهی و جلوه ای معنوی می بخشید.

وقتی آن حضرت لباس احرام می پوشید، از یاد خدا و جلال او، رنگ چهره اش تغییر می کرد و چنان در جذبه ی معنویت حق قرار می گرفت که از گفتن «لبیک» نیز ناتوان می شد. همراهان ایشان با دیدن این حالت به شدت تحت تأثیر قرار می گرفتند و می پرسیدند: «چرا لبیک نمی گویید؟ » امام پاسخ می داد: «بیم آن دارم که لبیک بگویم، ولی خداوند در جوابم ندا دهد: لالبّیک».۱۹

پی نوشت ها:

۱ـ امام سجاد علیه السلام، جمال نیایشگران، ص ۲.

۲ـ مناقب، ج ۴، ص ۱۵۸. ر. ک: امام سجّاد، جمال نیایش گران.

۳ـ مشکاه الانوار، ص ۲۰۵.

۴ـ الکافی، در حاشیه ی مرآة العقول، ج ۲، ص ۱۳۰، باب التواضع.

۵ـ ارشاد، ج ۲، ص ۱۴۶.

۶ـ بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۸۸.

۷ـ خصال صدوق، ص ۵۱۷.

۸ـ کشف الغمة، ج ۲، ص ۳۰۳.

۹ـ علل الشرایع، ص ۲۳۱.

۱۰ـ علل الشرایع، ص ۲۳۱.

۱۱ـ تذکره الخواص، ص ۱۸۴.

۱۲ـ اعلام الوری، ص ۲۵۵.

۱۳ـ امام سجاد، جمال نیایشگران، ص ۶۲.

۱۴ـ ارشاد، ج ۲، ص ۱۶۳.

۱۵ـ سیراعلام النبلاء، ج ۴، ص ۳۹۳ ـ ۳۹۴.

۱۶ـ اعلام الوری، ص ۲۵۶.

۱۷ـ احقاق الحق، ج ۱۲، ص ۲۶.

۱۸ـ ارشاد، ج ۲، ص ۱۴۶.

۱۹ـ تهذیب التهذیب، ج ۷، ص ۳۰۵.

«حسن روحانی» رئیس جمهوری اسلامی ایران روز شنبه در جلسه ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا در تهران با  تاکید بر اینکه مردم ایران در شرایط تحریم و سخت هستند، گفت: اما دنیا در تعجب است که کشوری که در حال تحریم است چگونه توانسته با این ویروس مُهلک و کُشنده مقابله کند.

مقابله با بیماری «کووید- 19» که منشاء آن ویروس کروناست، به چندعلت سخت و پیچیده است.

علت نخست؛ شناخت محدود ازرفتار این ویروس در شرایط متفاوت اقلیمی است که سبب شده جمعبندی مشخص و قطعی درخصوص مولفه های تاثیرگذار بر این ویروس و مهار آن بدست نیاید.

علت دوم؛ ناهمگونی شرایط پیشگیری ودرمانی در کشورهای مختلف و برخی پنهان کاری ها و ضعف ها درخصوص مقابله با این ویروس است که سبب افزایش سرعت انتقال بیماری «کووید-19» شده است.

علت سوم؛ سایه انداختن جریان های سیاسی و بهره برداری برخی کشورها از وضعیت موجود برای دستیابی به مقاصد پلید سیاسی و ضدبشری آنهاست. نمونه بارز چنین اقدامی، تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران و تاثیرات منفی آن بر اقدامات پیشگیرانه و درمانی است که سبب تاخیر و اختلال در قطع زنجیره انتقال این ویروس می شود که قطعا همه از این مسئله آسیب خواهند دید. 

در حال حاضر امیدها و تلاش ها در جهان معطوف به جلوگیری از گسترش ویروس کرونا است. تحقق این هدف اما با توجه به موانع موجود بر سرراه کنترل کامل بیماری به عوامل متعدد بستگی دارد. با این حال سمت و سوی مجموعه تلاش ها و اقدامات در جهتی است که بتوان بحران کرونا را به یک وضعیت «کنترل‌شده» تبدیل کرد.

البته این به معنای دفع و نابودی کامل ویروس نیست، بلکه کمک به ایجاد شرایط برای کند شدن سرعت انتقال و ایجاد فرصت بیشتر به منظور ارائه خدمات پزشکی و بیمارستانی به مبتلایان به بیماری «کووید -19» و غربالگری افراد در سطح کلان است. 

تاکنون بیش از 600 هزار نفر درجهان به بیماری «کووید- 19» مبتلا شده  و نزدیک به 29 هزار نفر جان باخته اند.

«کیانوش جهانپور» رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت ایران  روز شنبه در گفت  وگو با خبرنگار "ایران پرس" گفت:  "تاکنون 35 هزار و 408 نفر در ایران به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده اند که نزدیک به 12 هزار نفر، بهبود یافته و از بیمارستان ها ترخیص شده اند. بر اساس همین آمار، متاسفانه  تا روز شنبه  دو هزار و 517 نفر به علت ابتلا به این ویروس فوت کرده اند."

وزارت بهداشت و درمان جمهوری اسلامی ایران با کمک نیروهای مسلح مجموعه ای از اقدامات را متناسب با سطوح متفاوت شیوع بیماری در دستور کار قرارداده‌ است.

طرح ملی جداسازی بیماران (قرنطینه) وطرح تقویت فاصله گذاری اجتماعی، منع‌ مسافرت های غیر ضرور و تعطیلی برخی فعالیت های شغلی و لغو اجتماعات از مواردی است که با هدف کمک به قطع زنجیره انتقال بیماری به اجرا در آمده است. هرکشوری متناسب با توان پزشکی و درمانی، فرهنگ اجتماعی و وضعیت اقتصادی ناگزیر است در شرایط فعلی این اقدامات را اجرایی  ‌کند.

آنچه مسلم است، ویروس کرونا نیز همانند تروریسم تهدید مشترک بشریت است و مهار و محو آن نیز نیازمند یک عزم مشترک جمعی جهانی است. ایران اما در حالی با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می کند که تحت شدید ترین تحریم‌های ظالمانه‌ آمریکا قرار دارد.

«بهرام قاسمی» سفیر ایران در فرانسه روز شنبه در حساب توئیتری خود نوشت: "آنانی که در جهان بحران زده کرونایی و به هنگامه مرگ هزاران انسان و در میانه فضای ترس و اضطراب مردم جهان هنوز سخن از تحریم و فشارحداکثری و افزایش تحریم‌ها می‌گویند، باید مسئولیت مرگ هزاران انسان بی‌گناه را پذیرا باشند."

تحریم‌های آمریکا نه فقط مقابله نفس گیر مردم ایران با این ویروس، بلکه یک هدف حیاتی مشترک را تخریب و ناکارآمد می‌کند، در حالی که ارزش جان آدمی جغرافیا نمی‌شناسد.

در چنین شرایطی سکوت درمقابل اقدامات یکجانبه کشوری  که  بخاطر اهداف و اغراض  سیاسی بطور عمد مانع از نجات جان انسان‌ها درمقابل این بیماری فراگیر جهانی می شود، معنایی جزهمسویی با جنایتی ضد بشری ندارد.

سید «حسن نصرالله» دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنانی که از شبکه المنار به طور زنده پخش شد، به شیوع ویروس کرونا و مسئولیت همگانی در مواجهه با این بیماری و تبعات جهانی آن پرداخت.

دبیرکل حزب‌الله لبنان در ابتدای سخنان خود به حلول ماه مبارک شعبان پرداخت و آن را ماه پیامبر اکرم (ص) دانست و به طور کوتاه در خصوص ویژگی‌های این ماه سخن گفت.

وی در ادامه به موضوع لبنانی‌های ساکن در دیگر کشورها و لزوم بازگشت‌ آن‌ها به لبنان در شرایط فعلی که ویروس کرونا شیوع یافته پرداخت [این مسأله در روزهای گذشته محل بحث و جدل بسیاری در لبنان بوده است] و گفت که این مسأله جای هیچ تردید یا بحث و جدلی ندارد.

او گفت که مبارزه با کرونا یک جنگ طولانی مدت است و نمی‌دانیم که تا چه زمانی به طول خواهد انجامید و لبنانی‌های مقیم خارج، دانشجوها، مسافران و هر شخصی که به هر دلیلی به خارج از لبنان سفر کرده و در مهلت زمانی تعیین شده، بازنگشته است؛ باید به کشور بازگردند.

سید حسن نصرالله، تأمین مقدمات بازگشت این افراد را جزو وظایف حکومت دانست و گفت که در روزهای گذشته برخی مسئولین و برخی طرف‌ها در لبنان در این خصوص بیمناک بوده و از اینکه با بازگشت اتباع لبنانی، ویروس کرونا شیوع شدیدتری یافته و قدرت مقابله با آن وجود نداشته باشد، اظهار نگرانی کرده بودند.

وی تأکید کرد که این مسأله، موضوع آسانی نیست و تصمیم به بازگرداندن اتباع لبنانی یک پرونده بزرگ و دشواری است؛ اما باید این مسئولیت را بر دوش گرفت و مردم لبنان نیز باید در این باره از حکومت حمایت کنند. 

دبیرکل حزب‌الله لبنان موفقیت در این پرونده را افتخاری برای دولت فعلی این کشور دانست و گفت که اتباع لبنانی در خارج از کشور فریاد کمک‌خواهی سر می‌دهند و حکومت باید به این فریاد پاسخ دهد چرا که در برخی کشورها شبکه بهداشتی از وضعیت خوبی برخوردار نیست و احتمال فروپاشی اجتماعی و امنیتی در این کشورها وجود دارد.

او در ادامه تأکید کرد که بازگشت این افراد باید حساب شده و امن باشد و اتباع لبنانی باید در یک چارچوب اجرایی معین وارد کشور شوند.

نصرالله افزود: «حتی در آمریکا نیز ترس از فروپاشی اجتماعی و امنیتی و بهداشتی وجود دارد و جهان رو به سوی خرید اسلحه پیش رفته است؛ بنابراین در این شرایط، اوضاع کشورهای آفریقایی چگونه می‌تواند باشد؟ بنابراین باید به سرعت این پرونده را پیش برد و از اتلاف وقت جلوگیری کرد. این مسأله به همکاری همگانی نیاز دارد و نمی‌توان صرفا مسئولیت را بر دوش دولت انداخت. چرا که این پرونده بزرگ‌تر از دولت یا حکومت است.»

همگان باید پای کار بیایند

وی سپس از تمامی کسانی که ثروت یا امکانات پزشکی یا اماکنی برای قرنطینه دارند خواست تا آن را در اختیار دولت قرار دهند.

دبیرکل حزب‌الله لبنان در خصوص مبارزه با ویروس کرونا نیز گفت که لبنان جزئی از جنگ جهانی علیه این ویروس است و همگان در تلاش برای جلوگیری از شیوع و یافتن راهی برای معالجه آن هستند و لبنان نیز باید از تجارب همه کشورها در این زمینه استفاده کند.

وی با اشاره به اینکه برخی دولت‌ها در برابر شیوع کرونا عاجز هستند، شرایط لبنان را در مجموع مورد قبول دانست و از اقدامات دولت این کشور در خصوص جلوگیری از شیوع آن تمجید کرد و گفت که برخی معنای اعلام حالت فوق‌العاده را نمی‌دانند و از تبعات آن خبر ندارند.

دبیرکل حزب‌الله لبنان، در ادامه خواستار کنار نهادن اختلافات و تمرکز بر روی «دشمن مشترک» شد و افزود: «ما اکنون در مرکز معرکه هستیم و انسان به زمان و فراخ بال برای مواجهه با دشمن نیاز دارد و شرایط عمومی خوب فعلی نباید به ما اجازه دهد که آسوده بال باشیم؛ چرا که ما در ابتدای معرکه و خطر و نه در انتهای آن هستیم.»

وی در سپس گفت که این «دشمن» هنوز ناشناخته است و جهان در مقابل آن در حیرت به سر می‌برد؛ اما بر مردم لبنان و منطقه مصیبت‌های بزرگ‌تر از این رفته و اکنون همگان باید هوشیار بوده و احساس مسئولیت کنند و بدترین سناریوها را در نظر بگیرند و بدانند که هنوز در ابتدای مسیر قرار داریم.

او گفت که خط مواجهه با ویروس کرونا که همان قرنطینه، دور نگه داشتن افراد از یکدیگر و محاصره ویروس است؛ از چین تا تمامی جهان امتداد یافته و می‌توان با کمترین خسارت جانی روند شیوع را قطع کرد.

سید حسن نصرالله از تمامی مردم خواست تا به الزامات و دستورالعمل‌ها پایبند باشند و تأکید کرد که هرگونه تخطی از دستورالعمل‌ها می‌تواند تمامی تلاش‌ها را بی اثر کند و رعایت آن‌ها باید دائمی باشد تا تلاش‌ها به هدر نرود.

وی رقابت شهرها و مناطق مختلف در خصوص اتخاذ تدابیر برای جلوگیری از شیوع کرونا را یک رقابت مثبت دانست و گفت که این دیگر رقابت سیاسی نیست و باید از دید انسانیت به موضوع نگریست و عمل کرد.

تجار با انصاف و بانک‌ها وارد میدان شوند

دبیرکل حزب‌الله لبنان در ادامه به مسأله احتکار کالا و افزایش قیمت‌ها پرداخت و گفت که این موضوع به طمع و قدرت برخی تجار باز می‌گردد و ارگان‌های دولتی باید در این خصوص فعال باشند و در این خصوص باید وزارتخانه‌ها، نهادهای امنیتی و قضایی وارد عمل شوند.

او افزود: «باید با بیماری و گرسنگی مقابله کنیم و همگان در این مسأله مورد خطاب هستند و آن تجار نیز باید دست از این کارشان بکشند، بدون اینکه با خشونت مواجه شوند؛ چرا که سوءاستفاده از این شرایط جنایت است.»

وی از تجار با انصاف و با اخلاق نیز خواست تا وارد معرکه شده و سودشان را کم کنند و احتکار و افزایش قیمت‌ها را بشکنند. او این اقدام را به یک عمل اخلاقی، انسانی و میهن دوستی دانست.

سید حسن نصرالله به مسأله بدهکاران بانکی نیز پرداخت و گفت که بانک‌ها می‌توانند مشکل بدهکاران کوچک را با اموالی که در داخل و خارج لبنان دارند حل کنند و پرداخت به این موضوع یک مسئولیت اخلاقی و انسانی است.

سید حسن نصرالله در ادامه گفت که برخی بانک‌ها از سال ۱۹۹۲ تا کنون میلیاردها دلار سود کرده‌اند و امروز مردم لبنان در مواجهه با خطر بزرگی هستند و باید اکنون حکومت و مردم را یاری کنند.

او خطاب به بانک‌ها و برخی ثروتمندان گفت: «شش میلیون دلار هزینه می‌کنید تا رسانه‌ها پخش زنده داشته باشند و برخی از شما و ثروتمندان دو میلیون دلار برای تفریح و شادی هزینه می‌کنید. این میزان هزینه را نمی‌توان پذیرفت و این عیب است. چگونه می‌توانیم از بانک‌ها بخواهیم انسانیت داشته باشند؟ خواهش می‌کنم مرا در اینکه چگونه آن‌ها را خطاب قرار دهم، یاری کنید؛ نمی‌خواهم پرونده اینکه چگونه آن همه سود کردند را باز کنم؛ چه بسا که پس از این مجبور شویم این پرونده را نیز باز کنیم.»

او خطاب به برخی ثروتمندان نیز گفت: «چگونه در ایام انتخابات اقدام به خرید رأی می‌کردید؛ اکنون نیز باید از اموال خود استفاده کنید چه دنبال دنیا باشید یا آخرت.»

ویروس کرونا و تغییر نظم جهانی

سید حسن نصرالله تأکید کرد که تأثیرات شیوع ویروس کرونا بزرگ‌تر از جنگ جهانی اول و دوم است و چه بسا که با این بحران، یک نظم جهانی جدید بروز کند؛ چرا که آن‌چه رخ داده تمامی دنیا را در برگرفته و امروز با بحث و جدل‌های فرهنگی، دینی، عقایدی و فلسفی مواجه هستیم.

او افزود: «نمی‌دانیم که آیا ایالات متحده آمریکا باز هم متحد خواهد ماند؟ یا اتحادیه اروپا باقی می‌ماند؟ همچنین بحث و جدل‌هایی در خصوص شبکه بهداشتی جهانی و سیستم‌های سرمایه‌داری اقتصادی در گرفته است.»

نصرالله گفت که در نتیجه گیری نباید عجله کرد و جمع‌بندی امور از هم اکنون بسیار دشوار است؛ چرا که به گفته وی جهان در برابر تجربه‌ای قرار دارد که در ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال گذشته مانند آن وجود نداشته است و تأثیرات آن در تمامی سطوح خود را نشان خواهد داد.

باید عبرت بگیریم

دبیرکل حزب‌الله لبنان در بخش دیگری از سخنان خود به تفکر و عبرت‌پذیری در آن‌چه که امروزه بر سر دنیا آمده سخن گفت و افزود: «هنگامی که دولت آمریکا را می‌بینیم که سرگردان از آن‌چه رخ داده است در حالی که خود را بزرگترین و قوی‌ترین کشور دنیا معرفی می‌کرد و هنگامی که در صفحات تلویزیون رخدادها را می‌بینیم باید متوجه این عبرت باشیم که این جهان و این بشریت با فرهنگ و تمدن و تکنولوژی که بدان رسیده، در برابر یک ویروس کوچک ناتوان است و این واقعیت جهان را نشان می‌دهد. حکومت‌ها و شرکت‌ها تعطیل شده و صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده است که جهان وارد رکود اقتصادی شده و بیش از سه میلیارد نفر در خانه‌هایشان حبس شده‌اند.»

سید حسن نصرالله تأکید کرد که باید از رخداد پیش آمده عبرت گرفت و بسیار درباره آن تفکر کرد و پناه بردن به خداوند، بزرگترین سلاح در دست انسان است.

تمجید از انصارالله یمن

سید حسن نصرالله در بخش پایانی سخنان خود به پنجمین سالگرد یورش ائتلاف سعودی به یمن اشاره کرد و گفت که مردم این کشور قهرمانانه و اسطوره‌ای مقاومت کردند و توانستند پیروزی‌های بزرگی را رقم بزنند.

او گفت که بار دیگر از حکام سعودی می‌خواهد این جنگ را پایان دهند؛ به خصوص اینکه امروز جهان در فکر توقف درگیری‌ها و تدبیر در خصوص چگونگی مقابله با کرونا است و تمامی جهان باید توقف جنگ یمن را فریاد بزنند.

دبیرکل حزب‌الله لبنان سپس سخن «عبدالملک الحوثی» در خصوص آمادگی برای مبادله اسرای سعودی با زندانیان فلسطینی را ارج نهاد و گفت که رهبر انصارالله یمن علی رغم اینکه اسرای خود را در زندان‌های سعودی دارد، چنین پیشنهادی داده و این نشانگر اخلاق و انسانیت و موضع مردم یمن در ایستادگی کنار ملت فلسطین است.

رهبر معظم انقلاب در نامه‌ای خطاب به سعید نمکی وزیر بهداشت بار دیگر از تلاش‌های مجموعه بهداشت و درمانی کشور تشکر کردند.

متن این نامه به شرح زیر است:

«از تلاش‌های وزیر محترم و همکاران و مجموعه بزرگ درمانی کشور بار دیگر تشکر شود، طرح غربالگری کار بزرگی است، بهره‌گیری از کمک نیروهای بسیج و داوطلبان مردمی کمک بزرگی به رهائی کشور از این عارضه همه‌گیر خواهد کرد.انشاءالله.

مهم آن است که شتاب تلاش‌های همه جانبه کاسته نشود.»

امام سجاد علیه السلام در بیان فضیلت و عظمت حضرت قمر منیر بنی هاشم(علیه السلام) فرمودند:
رَحِمَ‏ اللَّهُ‏ الْعَبَّاسَ‏ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَی وَ فَدَی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّی قُطِعَتْ یَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ بِهِمَا جَنَاحَیْنِ یَطِیرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِکَةِ فِی الْجَنَّةِ کَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْزِلَةً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

خدا حضرت عباس را رحمت کند! حقاً که امام حسین را بر خویشتن مقدم داشت و جان خود را فدای آن حضرت نمود تا اینکه دست‌های مبارکش قطع شد. خدای مهربان در عوض دست‌های عباس‏ علیه السّلام دو بال‏ به وی عطا کرد تا بوسیله آن‌ها در بهشت با ملائکه پرواز نماید. کما اینکه این نعمت را نیز به جعفر بن ابی طالب عطا کرد. عبّاس را نزد خداوند منزلتی‏ است ‏که در روز قیامت همه‏ شهیدان بر آن رشک‏ می‌برند.

بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۲۷۴

چهارم شعبان مصادف با سالروز ولادت حضرت أباالفضل عباس (ع) است که به این مناسبت، مطلبی را تقدیم نگاه شما خواهیم کرد.
 
عباس بن علی(ع) دارای ویژگی های معنوی خاصی مانند مقام تسلیم، تصدیق، وفا و نُصح در حد اعلی بود که در زیارت نامه آن حضرت ذکر شده و وجود چنین خصایصی باعث ممتاز گشتن وی از سایر شهداء شده است.

یکی از راه های پی بردن به مقام و عظمت قمر منیر بنی هاشم (ع) مراجعه به زیارت نامه آن حضرت است که از امام صادق (ع) نقل شده: «أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَةِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ الْمُرْسَل؛ شهادت می دهم برای حضرتت به تسلیم و تصدیق و وفا، و خیرخواهی، برای یادگار پیامبر مرسل»، در این بیان شریف به چهار مقام ویژه عباس بن علی (ع) اشاره می شود:

الف: مقام تسلیم

«در دایره قسمت ما نقطه تسلیمیم لطف آنچه تو اندیشی حکم آنچه تو فرمایی»

با توجه به فرمایش امیرالمومنین(ع): «الدُّنیَا دارٌ بالبلاءِ مَحفوفَةٌ؛ دنیا سرایی است که به بلا پیچیده شده است»، در مواجه با مشکلات، بلاها و مصیبت ها چندین عکس العمل معنوی مانند توکل، صبر، رضا و تسلیم قابل تصور است و در این میان، مقام تسلیم برترین آن هاست.

زیرا توکل عبارت است از آن که قدرت انسان مستغرق و فانی در قدرت حق تعالی شود، همان طوری که مقام رضا یعنی اراده انسان مستغرق و فانی در اراده خدا شود، و مراد از مقام تسلیم نیز آن است که علم انسان مستغرق و فانی در علم حضرت حق شود.

به عبارتی دیگر: در مقام توکل شخص برای خود اراده و قدرتی می بیند، لکن اراده و قدرتش را تفویض به وکیل می کند.

اما در مقام رضا، شخص راضی، برای خود اراده و قدرتی نمی بیند، آن چه از حق تعالی صادر می شود موجب خشنودی اوست، در مقابل تلخی ها و سختی ها که لازمه زندگی دنیاست هرگز احساس نارضایتی ندارد، بلکه با خشنودی و رضایت کامل تحمل می کند، و زبان حال و قالش این است:

«عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد ای عجب من عاشق این هر دو ضد».

تفاوت مقام صبر با مقام رضا این است که انسان در مقام صبر تلخی می بیند ولی برای رسیدن به ثواب تحمل می کند از باب «إنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِساب [زمر/۱۰] البته صابران به حد کامل و بدون حساب پاداش داده خواهند شد».

اما انسان در مقام رضا اصلا تلخی نمی بیند، بلکه بلا و مصیبت را لطف الهی تلقی می کند و آن را نشانه اعتنا و توجه محبوب به خود می داند.

مقام تسلیم از مقام رضا هم بالاتر است، چون در مقام رضا هر چه حق تعالی مقرر فرموده موافق طبع شخص است. اما در مقام تسلیم انسان برای خود طبعی نمی بیند تا موافق یا مخالف باشد، در مقام تسلیم خودی نمی بیند تا بگوید من پسندم آنچه را جانان پسندد، بلکه خود و هرچه دارد را تسلیم حق تعالی می کند، و حضرت ابالفضل (ع) دارای مقام تسلیم بود.

ب: مقام تصدیق

قدم بعد از تسلیم تصدیق است. انسانی که تسلیم محض شد مَحرم می شود و به مرحله ای می رسد که به صدق و حقانیت صاحب ولایت پی می برد. در جریان عاشورا، برخی از افراد در رابطه با قیام سید الشهداء (ع) اظهار نظر می کردند و ایراداتی داشتند، ولی در هیچ منبعی ذکر نشده که قمر بنی هاشم (ع) در مقابل امام، اظهار نظری کرده باشد. این همان مقام تصدیق است که هر چه امام بفرماید را صدق بداند.

ج: مقام وفا

عباس بن علی (ع) مصداق أتم و أکمل وفای به عهد و باقی ماندن بر بیعت بود که خداوند مومنان را این چنین توصیف می کند: «الَّذینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمیثاق [رعد/۲۰] آن ها که به عهد الهی وفا می کنند، و پیمان را نمی شکنند».

وفاداری حضرت ابالفضل (ع) نسبت به صاحب ولایت جلوه های گوناگونی دارد، مثلا: زمانی که دو مرتبه برای او امان نامه می آوردند، هر دو را با قاطعیت رد می کند و یا در شب عاشورا زمانی که امام بیعتش را از اصحاب بر می دارد، نخستین کسی است که اظهار وفاداری می کند و عرضه می دارد: «لِمَ نَفْعَلُ ذَلِکَ لِنَبْقَی بَعْدَکَ لَا أَرَانَا اللَّهُ ذَلِکَ أَبَدا؛ دست از یاری تو برداریم که بعد از تو زنده باشیم؟ خدا هرگز نخواهد که بعد از تو زنده باشیم»؛ یا زمانی که به شریعه فرات می رسد در حالی که در اوج تشنگی است، اما به احترام لبان خشکیده امام زمانش، قطره ای آب نمی نوشد و مشک را پر از آب می کند و به سمت خیمه حرکت می کند.

د: مقام نُصح

نُصح به معنای خلوص است. قمر بنی هاشم (ع) نهایت خلوص را در انجام فرمان امامش به کار گرفت و در همه مراحل به عنوان یک سرباز ولایت انجام وظیفه کرد. حتی در آخرین لحظات، وقتی برای تهیه آب می رود در مسیری گام بر دارد که هزاران تیر انداز و مبارز در کمین نشسته اند و با آن که صدها توجیه برای نرفتن و آب نیاوردن می توانست بیاورد، ولی تمام همتش انجام وظیفه و بر آورده کردن خواسته امامش بود.

بنابراین مقام تسلیم، تصدیق، وفا و نُصح در وجود حضرت عباس بن علی (ع) بود که وی را از سایر شهداء ممتاز می کند و به مقامی می رساند که به فرموده امام سجاد (ع): «اِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْزِلَةً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ برای عبّاس (ع)، نزد خداوند ـ تبارک و تعالی ـ، منزلتی است که همه شهدا در روز قیامت، به آن مقام غبطه می خورند».

یکی از شایع ترین پیامدهای اضطراب و افسردگی بی خوابی است به ویژه در این ایام کرونایی و قرنطینه خانگی بسیار ممکن  است که به دلیل اخبار منفی یا ضد و نقیض رسانه های زرد و مجازی دچار این حالات شویم. 

مسئله ای که ابتدا باید مورد بررسی قرار دهیم، مصرف داروهای خواب آور است ممکن است برخی از ما برای رفع مشکلات خواب به این داروها پناه ببریم درحالیکه این داروها ریتم شبانه روزی خواب ما را باز نمی گردانند و موقت عمل می کنند. داروهای خواب آور تنها به طور مصنوعی بر ریتم شبانه روزی خواب تأثیر می گذارند.

ممکن است در این ایام الگوهای خواب ما به دلیل ماندن در منزل ، دورکاری ، اضطراب زیاد یا هر دلیل دیگری دچار مشکل شده و تا زمانی که الگوی جایگزین ایجاد نکنیم به حالت اول بازنگردد.

در اینجا چند راهکار برای غلبه بر بی خوابی پیشنهاد می کنیم:

۱-زمان خوابیدن خود را مشخص و منظم کنید: سعی کنید طوری زندگی خود را مدیریت کنید که همیشه در یک زمان معین بخوابید و بیدار شوید. حتی زمانی که خسته هستید یا زمانی که احساس خستگی نمی کنید هم این کار را انجام دهید.

۲-از چرت زدن در طول روز خودداری کنید: ممکن است با چرت زدن در طول روز احساس خوبی پیدا کنید و شما را سرحال کند اما این کار ریتم شبانه روزی شما را تغییر می دهد. شما باید زمان مشخصی را برای خوابیدن و بیدار شدن در نظر بگیرید. پس چرت زدن را کنار بگذارید.

۳-فقط زمانی به بستر بروید که قصد خوابیدن دارید: گاهی اوقات بی خوابی ناشی از بیش برانگیختگی قبل از خواب است. بیشتر افراد وقتی که می خواهند مطالعه کنند ، تلویزیون تماشا کنند ، مکالمه تلفنی داشته باشند و حتی زمانی که غمگین هستند به بستر می روند که قصد خوابیدن دارند. در اتاق دیگری مطالعه کنید یا با تلفن صحبت کنید. به دوستانتان بگویید از یک زمان مشخص به بعد با شما تماس نگیرند.

۴-اضطراب را با خود به بستر نبرید: از بحث کردن و انجام تکالیف چالش زا قبل از خواب اجتناب کنید. شما که قصد ندارید خود را از لحاظ فیزیولوژیکی برانگیخته کنید. قبل از خواب، خود را کاملا آرام کنید. فعالیت های آرامش بخش یا غیر چالش زا انجام دهید. قبل از خوابیدن ورزش نکنید.

۵-«نگرانی ها» و «فکر کردن درباره فعالیت های فردا» را به قبل یا بعد از زمان خوابیدن موکول کنید: بیشتر بی خوابی ها به خاطر فعالیت های ذهنی زیاد است . شما قبل از خوابیدن بسیار فکر می کنید و خیلی چیزها ذهن شما را درگیر می کند. نباید تا این حد ذهن خود را درگیر کنید. حداقل سه ساعت قبل از خواب، درگیر افکار نگران کننده نشوید. شما باید سه ساعت قبل از خواب، نگرانی های خود را یادداشت کنید: فعالیت های مفیدی که می توانید انجام دهید ثبت کنید، فهرستی از کارهایی که فردا یا هفته آینده دارید و برای آنها برنامه ریزی کرده اید، برخی محدودیت ها و برخی از بلاتکلیفی ها را بپذیرید اگر در بستر دراز کشیده اید و نگران چیزی هستید آنجا را ترک کنید و این نگرانی ها را یادداشت کنید و فردا صبح به آن بپردازید. نیازی نیست که هم اکنون به آنها پاسخ دهید.

۶-احساسات خود را تخلیه کنید: گاهی اوقات بی خوابی نتیجه درگیر شدن در هیجانات و احساسات آزادهنده است. در نظرگرفتن زمانی برای پرداختن به هیجان ها با عنوان «اوقاتی برای هیجان ها» چندین ساعت قبل از خواب، بسیار مفید خواهد بود. برای مثال «زمانی که محمود آن حرف را زد، بسیار مضطرب و عصبانی شدم» یا «بعد از آنکه با علی نهار خوردم، بسیارغمگین شدم». سعی کنید تا جایی که می توانید احساسات خود را یادداشت کنید ، آنها را درک کنید و با آنها مهربان باشید.

۷-مصرف برخی نوشیدنی ها و غذاها در شب را کاهش دهید یا حذف کنید: گاهی دستشویی رفتن مکرر برای اجابت مزاج موجب اخلال در خواب می شود. به طور کلی از مصرف مایعات، محصولات کافئین دار، غذاهای سنگین، چرب و شیرین در وعده شام بپرهیزید. در صورت لزوم با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا رژیم غذایی مناسبی به شما بدهد.

۸-اگر خوابتان نمی برد از بستر خارج شوید: اگر بیش از ۱۵ دقیقه در بستر هستید و خوابتان نمی برد، برخیزید و به اتاق دیگری بروید. افکار منفی خود را بنویسید و آنها را به چالش بکشید. برخی افکار خودآیند منفی رایج عبارتند از : اصلا خوابم نمی برد. اگر به اندازه کافی نخوابم، نمی توانم عملکرد خوبی داشته باشم. من باید سریعا بخوابم. اگر نخوابم ، بیمار می شوم. به احتمال زیاد پیامد به اندازه کافی نخوابیدن، احساس خستگی و تحریک پذیری نیست. اگرچه اینها دردسرساز هستند، اما فاجعه بار نیستند.

۹-سعی نکنید به زور بخوابید: این کار فقط ناکامی شما را بیشتر می کند و در نتیجه بیشتر احساس اضطراب و افسردگی می کنید. بهتر است هر وقت خواب به سراغتان آمد به بستر بروید. شاید متناقض به نظر برسد، ولی اگر می خواهید به خواب بروید، تلاش نکنید، می توانید به خود بگویید: «به جای تلاش برای خوابیدن، بر آرامسازی بدن خود متمرکز می شوم».

۱۰-افکار اضطراب زا و افسرده ساز خود را تکرار کنید: در ذهن خود کمی عقب بایستید و شبیه یک تماشاگر، شاهد این افکار باشید و آنها را صدها بار در ذهن تان به آرامی تکرار کنید. تصور کنید یک دیوانه هستید و این افکار را مدام تکرار می کنید. سعی کنید به خودتان اطمینان خاطر بدهید، فقط نظاره گر افکارتان باشید و با آرامش با آنها قدم بزنید.

۱۱-رفتارهای ایمنی بخش خود را حذف کنید: برای مقابله با اضطراب ناشی از بی خوابی، باید رفتارهای خرافی خود نظیر وارسی کردن مکرر ساعت، شمردن، بی حرکت ماندن در بستر و تکرار جملاتی مثل «نگران نباش» را مجددا ارزیابی کنید این افکار را شناسایی کنید و از انجام آنها خودداری کنید. مثلا ساعت را از تخت خود دور کنید یا افکار وارد شده به ذهن تان را کنترل نکنید و فقط مشاهده گر باشید.

۱۲-افکار منفی خود را به چالش بکشید: کل فرایند خواب با گستره وسیع از افکار منفی مرتبط با بی خوابی تحت تاثیر قرار می گیرد. این افکار باعث بی خوابی شما می شوند. اگر صحت و سقم آنها را زیر سوال ببرید، اضطراب کمتری در شما ایجاد می کنند. 

در زیر برخی از افکار خودآیند رایج افرادی که مشکل بی خوابی دارند به همراه پاسخ منطقی به هر کدام از آنها ارائه شده است:

فکر منفی: اگر الان خوابم نبرد، به هیچ کاری فردا نمی رسم.

پاسخ منطقی: در واقع هیچ اجباری نیست قبلا هم بدون خواب کافی از پس کارهای روزانه تان برآمده اید. کمی احساس خستگی خواهید کرد که باعث ناراحتی و آزار شما می شود اما دنیا که به آخر نمی رسد.

فکر منفی: این نوع بی خوابی طبیعی نیست، معنایش این است که من مشکلی دارم.

پاسخ منطقی: متـاسفانه بی خوابی یک مشکل خیلی شایع است، تقریبا همه انسان ها گاهی ان را تجربه می کنند و همه مانند شما این اتفاق را فاجعه بار نمی پندارند.

یک راهبرد جایگزین محدودیت خواب

علاوه بر توصیه های مطرح شده در بالا، نوعی درمان برای بی خوابی وجود دارد که گاهی اوقات موثر است. روان شناسان به آن درمان محدودیت خواب می گویند. این درمان بر این اصل استوار است که برای غلبه بر مشکلات خواب باید مغز شما دوباره خود را با ریتم شبانه روزی انطباق دهد. اگرچه این درمان نسبت به توصیه های مطرح شده بالا، چالش برانگیز تر است اما گاهی اوقات اثربخشی خوبی دارد. برای این کار ممکن است از یک روشنایی درخشان برای تنظیم الگوی منظم روشنایی و تاریکی استفاده شود. این روشنایی را می توان از طریق نور آفتاب یا لامپ های مخصوصی که برای این کار طراحی شده،  تأمین کرد.

مراحل درمان محدودیت خواب به شرح زیر است:

۱- به مدت ۲۴ ساعت نخوابید: این مرحله اولین گام درمان محدودیت خواب بوده که طاقت فرسا و برای برخی عذاب آور است ولی ممکن است برای تنظیم ریتم شبانه روزی شما مفید واقع شود اگر شما نتوانید این مرحله را انجام دهید، پس با گام دوم آغاز کنید.

۲-با خواب اندک شروع کنید: با توجه به اطلاعات اولیه خودتان درباره خواب، فکر میکنید حداقل خوابی که در طول هفته گذشته داشتید چقدر بود؟ اگر ۴ ساعت بود طوری برنامه ریزی کنید که فقط ۴ ساعت بخوابید. برای مثال اگر قصد دارید ساعت ۷ صبح از خواب بیدار شوید، طوری برنامه ریزی کنید که ساعت ۳ شب بخوابید.

۳-به تدریج مدت زمان خواب خود را افزایش دهید: هر شب مدت ۱۵ دیقه به مدت زمان خواب خود اضافه کنید.

۴-بیشتر از ۸ ساعت نیاز به خواب ندارید: اکثر افراد واقعا به هشت ساعت خوابیدن نیاز ندارند. اگر میخواهید در طول روز احساس خستگی کمتری کنید و از سطح هوشیاری خوبی برخوردار باشید، طوری برنامه ریزی کنید که کمتر از هشت ساعت بخوابید.

اگرچه درمان محدودیت خواب برای اکثر افراد رنجآور و طاقت فرسا است، ولی برای برخی افراد از اثربخشی خوبی برخوردار است. بعد از اینکه شما موفق به اجرای این درمان شدید، می توانید با به کارگیری توصیه های دوازده گانه بالا ، ارامش را دوباره به خواب شما برمی گردانند. به خاطر داشته باشید که بهبود مشکلات خواب، تاثیر چشمگیری بر کاهش اضطراب و افسردگی شما دارد.

سیستم ایمنی در برابر دفاع از بدن از عوامل بیماری‌زا که سلامت بدن را به خطر می‌اندازند نقش به سزایی دارد، اما گاهی این سیستم ضعیف می‌شود و زمینه بروز بیماری‌ها را فراهم می‌کند. برای مثال محیط زندگی ما هیچ زمانی به‌طور کامل عاری از عوامل بیماری‌زا نیست و هر چه قدر هم که سعی کنیم نمی‌توان خودمان را ایزوله کنیم. پس راهی جز تقویت سیستم ایمنی نخواهیم داشت.

پس چگونه می‌توان سیستم ایمنی بدن را تقویت کرد؟

سیستم ایمنی از ارگان‌های متفاوت بدن  حمایت می‌کند و به این ترتیب مواد مضر از طریق سیستم‌های تنفس، گردش خون، کلیه‌ها و پوست از بدن خارج می‌شود. یکی از بهترین راه‌های تقویت سیستم ایمنی، یک رژیم غذایی سالم است. برای مثال خوراکی‌هایی مثل تخم‌مرغ، سویا، خشکبار، میوه و سبزی، غذاهای دریایی، اسفناج و فلفل قرمز سیستم ایمنی را تقویت می‌کند.

ارزش لبنیات را جدی بگیرید!

لبنیات یکی از بهترین گزینه‌ها برای تقویت سیستم ایمنی بدن است؛ مصرف فیبر سیستم ایمنی را تقویت می‌کند و میوه‌ها و سبزی‌ها نیز حاوی فیبر هستند.

دو خوراکی بد بو اما نجات دهنده!

بوی سیر و پیاز برای بیشتر آدم‌ها شدیدا بد و غیرقابل تحمل است، اما این خوراکی‌ها میکروب‌ها را فراری می‌دهند، با عوامل عفونی و باکتریایی در بدن مبارزه می‌کنند و در نهایت، به بالا بردن قدرت سیستم دفاعی بدن کمک می‌کنند. بر اساس گزارش ها، افرادی که بیش از شش حبه سیر خام در طول هفته مصرف می‌کنند ۳۰ درصد کمتر به سرطان کولورکتال (سرطانی که روده بزرگ یا رکتوم را درگیر می‌کند) و ۵۰ درصد هم کمتر به سرطان معده مبتلا می‌شوند.

به همین خاطر گفته می‌شود روزی یک حبه سیر خام بخورید تا سیستم ایمنی بدنتان مقاوم شود. از غذاهای دریایی استفاده کنید. سلنیوم و اسیدهای چرب امگا ۳ که به وفور در ماهی و به طور کلی در غذاهای دریایی وجود دارند از مهم‌ترین ترکیب‌های بسیار مفید و موثر برای بالا بردن قدرت سیستم ایمنی بدن به حساب می‌اید. پس هفته‌ای سه مرتبه ماهی استفاده کنید.

دنبال آنتی‌اکسیدان‌ها بروید

احتمالا می‌دانید که آنتی‌اکسیدان‌ها با رادیکال‌های آزاد مقابله می‌کنند و با مقاوم شدن سیستم ایمنی بدن مانع از تخریب سلولی و احتمال ابتلا به انواع بیماری‌ها به ویژه سرطان می‌شوند همچنین با مصرف خوراکی‌های حاوی آنتی‌اکسیدان می‌توانیم سیستم ایمنی بدن را مقاوم کنیم.

ویتامین های رنگی را فراموش نکنید

میوه‌ها و سبزی‌های زرد، نارنجی و قرمز و مواد غذایی حاوی ویتامین‌های C و E شامل مرکبات، فلفل دلمه‌ای، میوه‌ها و سبزی‌های رنگی خام، گوجه‌فرنگی، مرکبات، چغندر، توت‌فرنگی، کیوی، نخود، هویج، تخمه آفتابگردان، سیب، بادمجان، پیاز قرمز، غذاهای دریایی و جگر و منابع روی شامل گوشت قرمز، مرغ و ماهی، مغزها، حبوبات، غلات سبوس‌دار و... آنتی‌اکسیدان دارند و با مصرف آنها در برنامه غذایی روزانه سیستم ایمنی بدن تقویت می‌شود.

آب و چای سبز و تقویت سیستم ایمنی

نوشیدن مایعات یکی از روش‌های تقویت سیستم ایمنی بدن است به این دلیل که می‌تواند مواد سمی را از بدن دفع و خارج کند؛ بنابراین حداقل روزی هفت تا هشت لیوان آب بنوشید. همچنین مصرف روزانه دو تا سه فنجان چای سبز را در اولویت‌های برنامه غذایی روزانه‌تان قرار دهید، چون هم مایعات مورد نیاز بدنتان را تامین می‌کند و هم به لحاظ داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی باعث مقاوم شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود و این یعنی یک تیر و دو نشان!

ورزش کنید

ورزش نیز درست مثل یک‌رژیم‌غذایی سالم می‌تواند روی سیستم ایمنی اثر گذار باشد و باعث تقویت آن شود. از طرفی داشتن تحرک و فعالیت بدنی منظم روزانه با پیشگیری از بروز اضافه وزن و چاقی، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت و... را نیز پایین می‌آورد.

شکست غول استرس

استرس یکی از عوامل تهدیدکننده سلامت است و سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛ بنابراین تا حد امکان از استرس‌های روزمره بپرهیزید و با تمرین‌های ذهنی و ورزش‌هایی مثل یوگا، خشم و عصبانیت‌های بی‌موردتان را کم و کنترل کنید. همیشه یادتان باشد استرس انرژی‌های مثبت اطرافتان را خنثی می‌کند.

دین رسمی:               اسلام

جمعیت کل:              ۸۶۴.۰۰۰ نفر

مساحت:                  ۲۳.۲۰۰ کیلومتر مربع

پایتخت:                   جیبوتی

ادیان(درصد):           اسلام (۹۶ درصد)، مسیحیت (۴ درصد)

زبان رسمی:              عربی

موقعیت جغرافیایی

کشور جیبوتی در شمال شرق آفریقا، در کنار خلیج عدن و دریای سرخ قرار گرفته و از شرق با اریتره، از جنوب و غرب با اتیوپی و از جنوب شرقی با سومالی همسایه است.

تاریخ

این کشور از مستعمرات فرانسه بوده‌است که در اصل سومالی‌لند فرانسه نامیده می‌شده‌است. جیبوتی در روز ۲۷ ژوئن ۱۹۷۷ از فرانسه اعلام استقلال کرد و به جمهوری جیبوتی تغییر نام داد. جنگ‌های قومی بین عفار و ایساس (سومالیایی‌نژادها) بعد از استقلال نیز در جیبوتی ادامه داشت، تا اینکه بالاخره در سال ۱۹۹۴ موافقتنامه صلح میان اقوام درگیر جیبوتی به امضا رسید.

سیاست

حزب (RPP) تنها حزب سیاسی جیبوتی بین سالهای ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۳ بود، در سال ۱۹۹۳ انتخابات به صورت چندحزبی در جیبوتی برگزار شد که حسن گولد آپتیدون که از ایساس بود به رئیس‌جمهوری انتخاب شد، بارکاد گوراد هامودو که از عفار بود در همین سال نخست‌وزیر جیبوتی شد. از سال ۱۹۹۹ اسماعیل عمر حیله به عنوان رئیس‌جمهور و در سال ۲۰۰۱ نیز دلیطه محمد دلیطه به سمت نخست‌وزیر منصوب شدند.

تعداد زیادی از آوارگان اتیوپی و سومالی در این کشور زندگی می‌کنند. تا سال ۱۹۹۱ شورش ارتشیان بر قسمت‌هایی از جیبوتی حکمفرما بود.

جیبوتی علاوه بر سازمان ملل، در بانک توسعه آفریقا، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، گروه ۷۷، بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه، سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری، جامعه بین‌المللی توسعه، بنگاه مالی بین‌المللی، سازمان بین‌المللی کار، صندوق بین‌المللی پول، سازمان بین‌المللی ارتباطات دور ماهواره‌ای، سازمان بین‌المللی پلیس جنایی، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور، جنبش عدم تعهد، سازمان جهانی بهداشت، سازمان جهانی مالکیت معنوی و سازمان جهانی تجارت عضویت دارد.

جغرافیا

جمهوری جیبوتی کشوری است واقع در شمال شرق آفریقا، در کنار خلیج عدن و دریای سرخ، بین اریتره و سومالی.

جیبوتی از شرق با اریتره، از جنوب و غرب با اتیوپی و از جنوب شرقی با سومالی همسایه است و بقیه مرزهای آن‌ها در کنار خلیج عدن و دریای سرخ قرار گرفته‌است.

مساحت جیبوتی ۲۳٬۲۰۰ کیلومتر مربع و جمیعت آن حدود ۸۸۴٬۰۰۰ نفر است. از شهرهای مهم جیبوتی می‌توان، علی سبیح ۸۰۰۰ نفر، تاجوارا ۲۵۰۰۰ نفر و دخیل با جمعیت ۳۰۰۰۰ نفر را نام برد. حدود ۲۲ هزار و ۹۸۰ کیلومتر مربع از خاک این سرزمین در مناطق خشکی و بقیه در زیر آب قرار دارد. جیبوتی از سمت جنوب به طول ۵۸ کیلومتر با سومالی، از سمت غرب به طول ۳۴۹ کیلومتر با اتیوپی و از سمت شمال به طول ۱۰۹ کیلومتر با اریتره مرز مشترک دارد. بخش شرقی جیبوتی ۳۱۴ کیلومتر از ساحل خلیج عدن را تشکیل می‌دهد.

جیبوتی از دو بخش کوهستانی و فلاتی تشکیل شده و ارتفاعات شمالی آن تا حدودی پرباران است، ولی در نقاط دیگر آن فقط هنگام وزش بادهای موسمی، بارندگی صورت می‌گیرد. این سرزمین در سایر مناطق آب و هوای گرم و سوزان دارد. پستترین نقطه جیبوتی در منطقه «عسل» حد اقل ۱۵۵ متر پایین‌تر از سطح آب‌های بین‌المللی است و ارتفاع بلندترین نقطه این کشور در تپه‌های «موسی علی» به ۲ هزار و ۲۸ متر می‌رسد.

جیبوتی به لحاظ فرورفتگی آب خلیج عدن در خاک خود، حایز اهمیت ویژه‌ای است و در دادوستدهای سیاسی و اقتصادی منطقه شرق آفریقا، جزو کشورهای راهبردی به‌شمار می‌آید.

نیروی نظامی

ارتش جیبوتی، الجیش الجیبوتی یا Ciidanka Jabuuti متشکل از ۱۶ هزار نفر نیروی بومی و ۹۵۰۰ نفر ذخیره است که در شاخه‌های دریای، هوایی و زمینی به دفاع از این کشور مشغول هستند. فرمانده ارشد آن پرزیدنت اسماعیل عمر گوتله رئیس‌جمهور وقت جیبوتی می‌باشد. از جمله بزرگترین حامیان ارتش جیبوتی کشورهایی همچون ایالت متحده، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و چین هستند. به گفته کارشناسان ارتش جیبوتی که تمرکز ویژه ای روی نیروی دریای خود دارد یکی از بازیگران مهم تنگه باب المندب است. نیروی دریایی آن از سال ۲۰۱۶ به دلیل انجام ماموریت‌های کنترلی وارد این تنگه و دریای سرخ شده‌اند و با حمایت مستقیم مالی و اطلاعاتی عربستان سعودی مشغول مقابله دریایی با قایق‌های جنگی شبه نظامیان حوثی تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران است. از ماموریت‌های برون مرزی ارتش جیبوتی می‌توان به برقراری نظم در کشور سومالی و سودان اشاره کرد که طبق بیانیه سازمان ملل جیبوتی به همراه سه کشور دیگر وظیفه برقراری امنیت بخش‌هایی از کشورهای نامبرده را دارند. اولین کمک نظامی جیبوتی به حفظ صلح سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ در دارفور، سودان بود. در حال حاضر این کشور روابط گسترده نظامی خود را با ارتش چین برقرار کرده و سربازانش در پایگاه بزرگ این کشور تحت آموزش مستشاران چینی قرار دارند.

 

تقسیمات کشوری

منطقه‌های جیبوتی منطقه         مساحت (km2)         جمعیت (۲۰۱۰)         مرکز

منطقه علی صبیح                  ۲٬۲۰۰                     ۷۱٬۶۴۰                   علی صبیح

منطقه عرتا                          ۱٬۸۰۰                     ۴۰٬۱۶۳                   ارتا، جیبوتی

منطقه دخیل                        ۷٬۲۰۰                     ۸۳٬۴۰۹                   دخیل

جیبوتی                              ۲۰۰                        ۵۲۹٬۹۰۰ (۲۰۱۵)      جیبوتی

منطقه اوبوک                       ۴٬۷۰۰                     ۳۶٬۰۸۳                   اوبوک

منطقه تاجوره                      ۷٬۱۰۰                    ۸۴٬۰۴۱                  تاجوره

اقتصاد

یکای پول جیبوتی فرانک جیبوتی با یکای جزء سانتیم است.

از نظر صادراتی، صادرات جیبوتی را فراورده‌های کشاورزی تشکیل می‌دهد، گوشت شتر و گوسفند و میوه و سبزیجات در رده مهمترین تولیدات بخش کشاورزی و دامپروری جیبوتی قرار دارند.

این کشور از لحاظ ذخایر معدنی در فقر شدید به سر می‌برد و کانی باارزشی ندارد.

این کشور به عنوان یک منطقه آزاد تجاری-صنعتی در شمال شرقی قاره آفریقا، اساس اقتصاد خود را بر مبنای ارائه خدمات بازرگانی به سایر کشورها بنا نهاده‌است.

ترانزیت کالا و خدمات ترابری محموله‌های عبوری از خلیج عدن، منبع درآمد اصلی مردم جیبوتی را تشکیل می‌دهد و بخش صنعت و کشاورزی این کشور چندان رونقی ندارد.

نرخ تولید ناخالص داخلی جیبوتی در پایان سال ۲۰۰۲ به حدود ۵۸۶ میلیون دلار رسید. نرخ رشد تولید ناخالص داخلی این کشور یک دهم درصد است، درحالی‌که میانگین نرخ یادشده در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۸ حدود ۱٫۳ درصد بود.

جیبوتی کشور تقریباً فقیری است و درآمد سرانه ملی آن به ۱۴۰۰ دلار در سال می‌رسد. از سوی دیگر، حدود ۵۰ درصد از جمعیت این سرزمین، زیر خط فقر زندگی می‌کنند و نرخ بالای بیکاری (۴۰ تا ۵۰ درصد) بزرگترین مشکل اقتصادی جیبوتی به‌شمار می‌رود.

فراورده‌های کشاورزی حدود ۳ درصد، صنعتی ۱۰ درصد و فعالیت‌های خدماتی بیشتر از ۸۷ درصد تولید ناخالص جیبوتی را تشکیل می‌دهند. جیبوتی حدود ۲ درصد نرخ تورم و بالغ بر ۲۸۲ هزار نفر نیروی کار دارد. همچنین، ظرفیت تولید انرژی الکتریکی جیبوتی به ۱۸۰ میلیون کیلووات ساعت می‌رسد.

کشور جیبوتی با دریافت حق تردد از کشتی‌ها و نفتکش‌هایی که از تنگه باب‌المندب گذر می‌کنند بخشی از بودجه خود را تأمین می‌کند.

مردم

حدود ۹۴٪ مردم این کشور مسلمان و ۶٪ مسیحی می‌باشند. ۴۶ ٪ نژاد مردم جیبوتی را ایساس یا سومالیایی تبارها، ۳۵ ٪ را عفار و ۱۱ ٪ را نیز عرب تشکیل می‌دهند، غالب مسلمانان این کشور مسلمان سنی (شافعی) و درصدی هم اهل فرقه صوفیه هستند. عربی و فرانسوی دو زبان رسمی مردم جیبوتی هستند.

زبان‌های رسمی آن عربی و فرانسوی است اما بیشتر مردم به دو زبان عفاری و سومالی صحبت می‌کنند. دو قوم اصلی ساکن این کشور عفارها و سومالی‌ها هستند بقیهٔ جمعیت هم اروپایی (عمدتاً فرانسوی و ایتالیایی، عرب و اتیوپیایی می‌باشند.

هم‌اینک نزدیک به ۸۳٫۱ درصد از جمعیت جیبوتی در مناطق شهری ساکن هستند.

کمبود امکانات بهداشتی و دارویی از یک طرف، و شیوع گسترده بیماری‌های مرگبار مانند هپاتیت، ایدز، حصبه و وبا از سوی دیگر، رشد مرگ‌ومیر نوزادان جیبوتی را به همراه داشته‌است.

ادیان در جیبوتی

۹۹٪ ساکنان این کشور مسلمان هستند. مسلمانان سنی مذهب این کشور از مذهب شافعی پیروی می‌کنند. بهاییان، مسیحیان کاتولیک و پروتستان و ارتودکس دیگر ساکنان این کشور هستند.

تشیع

تعدادی از بومیان این کشور به تشیع گرویده‌‌اند و چندین مرکز و موسسه دارند. برخی از این مراکز عبارتند از:

    مرکز ام البنین

    مرکز فرهنگی اهل البیت

    کتابخانه حضرت زینب

جمعیت

مؤسسه pew شمار مسلمانان جیبوتی را در سال ۲۰۱۰ م ۸۵۳،۰۰۰ تن تخمین زده است.[۲] به گزارش پرتال اهل بیت وابسته به مجمع جهانی اهل بیت موسسه pew در سال ۲۰۰۹م جمعیت مسلمانان این کشور را ۸۳۸،۰۰۰ تن و شمار شیعیان آن را کمتر از ۸،۴۰۰ تن تخمین زده است. مجمع جهانی اهل بیت نیز در سال ۲۰۰۸م شمار شیعیان جیبوتی را ۷،۵۲۰ نفر اعلام کرده است. بر اساس این آمارها کمتر از ۱٪ از جمعیت مسلمانان این کشور شیعه هستند.

شخصیت‌های شیعی

    عبدالرحیم آدن ورسمه مدیر مرکز مستبصرون