دو قرن گذشته میلادی عصر ظهور منادیان بیداری اسلامی در اقصی نقاط سرزمین های اسلامی بوده است. موج بیداری اسلامی در واکنش به تسلط غرب بر سرزمین های اسلامی و تحت استعمار قرار گرفتن ممالک بسیار در اقصی نقاط جهان شروع شد و سید جمال الدین اسدآبادی را می توان آغازگر آن دانست.

سید جمال معتقد بود تفرقه میان مسلمانان موجب ضعف آنان شده و حکام ممالک اسلامی از جمله عثمانی، افغانستان و ایران باید دست به دست هم دهند تا دنیای اسلام بتواند همپای تمدن غرب پیشرفت کند.

در ادامه شاگردان سیدجمال از جمله شیخ محمد عبده و دیگرانی چون محمد رشیدرضا راه وی را ادامه دادند و این بار تلاش کردند با علما و فقهای مسلمان تماس بگیرند و آنان را نسبت به ضرورت بیداری مسلمانان آگاه سازند.

این اندیشمندان با نگاه به پیشرفت تمدن غرب خواستار توقف روند انحطاط تمدن اسلامی بودند که قرن ها پیشتاز عرصه علم و دانش بود. این تلاش ها گرچه توجه بخشی از جامعه مسلمان را به ریشه مشکلات خود جلب کرد و مقدمه ساز تشکیل بعضی جنبش های اسلامی شد اما توفیقی در تحقق بیداری اسلامی حاصل نکرد.

اما دهه ها بعد امام خمینی (ره) با برافراشتن علم بیداری اسلامی تلاش کردند مسیر اتحاد مسلمانان را ادامه دهند. مهمترین تفاوت امام خمینی(ره) با دیگر منادیان بیداری اسلامی را می توان در راه حل هایی دانست که ایشان برای عبور از مشکلات موجود ارائه می کردند.

امام خمینی(ره) راه تجدید عظمت مسلمانان را احیای هویت اسلامی و بازگشت به خویشتن می دانستند و تلاش خود را متمرکز بر بیداری عموم مردم کردند. این تلاشها بالاخره نتیجه داد و سال 1979 انقلاب اسلامی مردم ایران بساط ظلم و جور را در یکی از بزرگترین کشورهای مسلمان برچید.

انقلاب اسلامی را می توان جهشی بزرگ در مسیر پیشرفت بیداری اسلامی در جهان معاصر تلقی نمود که بیداری اسلامی را از یک خرده گفتمان به گفتمان مسلط تبدیل کرد.

امام در شرایطی که انقلاب مردم ایران تازه به پیروزی رسیده بود و گمانه زنی های بسیاری در مورد بقای نظام تازه تاسیس اسلامی وجود داشت از لزوم به پا خواستن ملل مسلمان ضد جبهه استکبار سخن می گفت و تحقق بیداری اسلامی سخن می گفت.

این رویکرد در این کلام ایشان به روشنی مشخص است: «من به صراحت اعلام می‌کنم که جمهوری اسلامی ایران با تمام وجود برای احیای هویت اسلامی مسلمانان سرمایه‌گذاری می‌کند و دلیلی هم ندارد که مسلمانان جهان را به پیروی از اصول تصاحب قدرت در جهان دعوت نکند و جلوی جاه‌طلبی و فزون‌طلبی صاحبان قدرت و پول و فریب را نگیرد... ما اعلام می‌کنیم که جمهوری اسلامی ایران برای همیشه حامی و پناهگاه مسلمانان آزاده جهان است و کشور ایران به عنوان یک دژ نظامی آسیب ناپذیر‌ نیاز سربازان اسلام را تامین و آنان را به مبانی عقیدتی و تربیتی اسلام و همچنین به اصول و روش‌های مبارزه علیه نظامی‌های کفر و شرک آشنا می‌سازد.» (صحیفه امام، ج 21، ص: 91)

شکل گیری جنبش های مختلف اسلامی در دهه 1980 به بعد و ظهور جدی آنچه متفکران غربی اسلام‌گرا خوانده اند نخستین نشانه تاثیرگذاری حرکت امام خمینی(ره) بر جهان اسلام بود.

بسیاری از صاحبنظران نهضت های اسلامی معاصر معتقد هستند تا قبل از دهه 1980 قیام ها و نهضت های آزادیبخش بیشتر به ایدئولوژی های چپ و مارکسیستی متکی بودند و مردم باور به توانایی دین برای رفع مشکلات در حوزه اجتماعی و سیاسی نداشتند. اما بعد از انقلاب اسلامی، همگان دیدند یک نهضت انقلابی با رهبری مرجعیت دینی به ثمر نشست و این شد که اسلام مبنای حرکت بسیاری از جنبش ها در اقصی نقاط جهان بر مبنای باور به دین شد.

دکتر فتحی شقاقی در کتاب «امام خمینی، راه‌حل جدید جهان اسلام» که سال 1979 منتشر شد روش انقلاب ایران را کارساز دانسته و ‌انقلاب اسلامی را شایسته پیروی برای تداوم مبارزه  معرفی می‌کند.

وی در صفحه 37 کتاب خود امام این را اینگونه معرفی می کند: «مظهر جریانی نو بود که اسلام را به عنوان یک ایدئولوژی مطرح می‌کرد تا از طریق برپایی حکومت اسلامی، همه ابعاد زندگی و مشکلات آن را حل و فصل نماید.»

وی می گوید آنگاه که روشنفکران و مبارزین برای تداوم کار خود و توجیه پیروان خویش به ناسیونالیسم و مکاتب فکری چپ‌گرایانه روی می‌آوردند گذشته و‌ انقلاب اسلامی نمونه‌ای جدید از تمدن بشری است که پایان کار اندیشه‌های لائیک و همه دیگر انواع اندیشه‌هایی را که می‌خواستند جایگزین اسلام شوند اعلام کرد.

شروع قیام های اسلامگرایانه ضد دولت های حاکم بعضی سرزمین های اسلامی در سال 2011 جلوه دیگری از ظهور بیداری اسلامی در ممالک مسلمان بود. گرچه این قیام ها هنوز نتوانسته اند به اهداف خود برسند و کشورها بعضا به ورطه اختلافات داخلی و جنگ افتادند، اما واضح است که مسیر حرکت به سمت بیداری اسلامی متوقف شدنی نیست و مسلمانان بسیاری در اقصی نقاط جهان رویای احیای شکوه امت اسلامی را در سر می پرورانند.

در نهایت باید دانست که خودآگاهی مسلمانان از قدرت خویش، بازگشت به قرآن و تکیه به فرهنگ عمیق اسلامی مساله ای نبوده و نیست که هضم آن برای صاحبان قدرت آسان باشد. گفتمان بیداری اسلامی موجب نگرانی گفتمان های رقیب می شود و مستکبران عالم تلاش برای تنگ کردن عرصه به آن را متوقف نخواهند کرد.