از ابتدای انقلاب اسلامی با مطرح شدن حکومت اسلامی وسپس تشکیل جمهوری اسلامی مخالفان و دشمنان انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی با طرح سوالها و شبهات به مخالفت پرداختند. یکی از مهمترین شبهاتی که تاکنون مطرح است این است که در حکومت اسلامی مردم چه نقش و جایگاهی دارند؟

منتقدین بر این باوراند که مردم نقشی در حکومت اسلامی و در نظام جمهوری اسلامی ندارند و با این بیان بر ادعای خود استدلال می کنند؛

«در حکومت اسلامی قانون عبارت از احکام ودستورات الهی. حاکم نیز منصوب از طرف خدا است مثل پیامبران وامامان معصوم (علیهم السلام) و در زمان غیبت هم چهار چوب وملاک ها وضوابطی برای حاکمان مشخص شده است که در افراد خاص ومحدودی تحقق پیدا میکند (فقهای جامع الشرائط). پس مردم در این بین چه جایگاه ونقشی دارند؟ »

برای پاسخ دادن به این سوال و شبهه لازم است که به چند مطلب به عنوان مقدمه توجه کنیم؛

۱- حکومت اسلامی در جامعه مسلمان قابل تحقق است که مردم مسلمان هستند و پایبند به دین

۲- اسلام دین خاتم است وتا قیامت بر قرار خواهد بود واحکام آن لازم الاجرا است.

۳- بخش عظیمی از احکام اسلام احکام سیاسی واجتماعی است که اجرای آن بدون تشکیل حکومت قابل اجرا نیست. همانند احکام جهاد ودفاع، مراتبی از امر به معروف و نهی از منکر، اجرای حدود وقصاص، ایجاد امنیت، گرفتن زکات ومصرف آن، حفاظت از اموال عمومی مسلمانان و...

۴- بنابر این تشکیل حکومت از باب مقدمه واجب و با هدف اجرای احکام مذکور یک امر واجب است .

مرحوم امام خمینی در این رابطه می فرماید: «بدیهی است ضرورت اجرای احکام، که تشکیل حکومت رسول اکرم (ص) را لازم آورده، منحصر و محدود به زمان آن حضرت نیست؛ و پس از رحلت رسول اکرم (ص) نیز ادامه دارد. طبق آیه شریفه، احکام اسلام محدود به زمان و مکانی نیست و تا ابد باقی و لازم الاجراست‌ . تنها برای زمان رسول اکرم (ص) نیامده تا پس از آن متروک شود، و دیگر حدود و قصاص، یعنی قانون جزای اسلام، اجرا نشود؛ یا انواع مالیاتهای مقرر گرفته نشود، یا دفاع از سرزمین و امت اسلام تعطیل گردد. این حرف که قوانین اسلام تعطیل‌پذیر یا منحصر و محدود به زمان یا مکانی است، بر خلاف ضروریات اعتقادی اسلام است.»(ولایت فقیه، ص: ۲۷)

امام علی (علیه السلام) فلسفه و علت تلاش برای به دست گرفتن قدرت و تشکیل حکومت را اصلاح امور، ایجاد امنیت و اجرای احکام دین بیان فرموده اند:

«پروردگارا تو می‌دانی آنچه ما انجام دادیم نه برای این بود که ملک و سلطنتی بدست آوریم، و نه برای این که از متاع پست دنیا چیزی تهیه کنیم، بلکه بخاطر این بود که نشانه‌های از بین رفته دینت را باز گردانیم، و صلح و مسالمت را در شهرهایت آشکار سازیم، تا بندگان ستمدیده‌ات در ایمنی قرار گیرند، و قوانین و مقرراتی که بدست فراموش سپرده شده بار دیگر عملی گردد.»(خطبه ۱۳۱)

۵- تشکیل حکومت مثل هر واجب دیگری نیاز به قدرت دارد. اما بر خلاف عبادات فردی که نیاز به توانایی و قدرت شخصی و فردی دارد، تشکیل حکومت نیاز به قدرت سیاسی واجتماعی دارد. این قدرت از کجا وچگونه به دست می آید؟

۶- این قدرت از حمایت مردم به دست می آید .

بنابر این؛ نقش مردم در تشکیل و تحقق حکومت اسلامی نقشی اساسی و بی بدیل است

امام علی(علیه السلام) در خطبه سوم در فلسفه ودلیل پذیرش حکومت فرموده اند:

«آگاه باشید! سوگند به خدائی که دانه را شکافت، و انسان را آفرید،

۱- اگر نه این بود که جمعیت بسیاری گرداگردم را گرفته، و به یاریم قیام کرده‌اند، و از این جهت حجت بر من تمام شده است، (با حمایت مردم قدرت پیدا کردم ودیگر عذری برای خانه نشینی ندارم)

۲- و اگر نبود عهد و مسئولیتی که خداوند از علماء و دانشمندان (هر جامعه) گرفته که در برابر پرخوری ستمگران و گرسنگی ستمدیدگان(بی عدالتی) سکوت نکنند، (وتشکیل حکومت را برای اجرای عدالت واجب کرده است )

من مهار شتر خلافت را رها می‌ساختم و از آن صرف نظر می‌نمودم و آخر آن را با جام آغازش سیراب می‌کردم (آن وقت) خوب می‌فهمیدید که دنیای شما (با همه زینتهایش) در نظر من بی ارزش‌تر از آبی است که از بینی گوسفندی بیرون آید.»

حال در جواب آن سوال که نقش مردم در حکومت اسلامی چیست وچگونه است، می گوییم که؛ نقش مردم در تحقق حکومت اسلامی صد درصد است. یعنی حاکم اسلامی ولو شخص پیامبر یا حضرت علی وائمه معصومین(علیهم السلام) باشند تا حمایت مردمی نداشته باشند نمی توانند تشکیل حکومت بدهند.

پیامبر در مکه حمایت مردمی نداشت نتوانست کاری کند ولی در مدینه با حمایت مردم تشکیل حکومت داد واحکام الهی را اجرا نمود.

همچنین امیر المومنین (علیه السلام) مورد حمایت قرار نگرفت ۲۵ سال خانه نشین شد و زمانی که مردم از او حمایت کردند به مسند حکومت باز گشت.

امام حسن (علیه السلام) به دلیل عدم حمایت مردم مجبور شد با معاویه مصالحه کند.

امام حسین (علیه السلام) به دلیل عدم حمایت مردم با آن وضع فجیع به شهادت رسید.

ونیز سایر ائمه (علیهم السلام) چنین سر نوشتی داشتند .

امام صادق (علیه السلام) به سدیر سیرفی می فرماید:من اگر به اندازه ۲۰نفر نیرو داشتم قیام می کردم. (کافی:ج۲، ص۲۴۲ حدیث۴)

حتی هدایت مردم بدون همراهی آنها ممکن نیست. حضرت علی (علیه السلام) خطاب به مردم میفرماید ای مردم مرا برای کمک وهدایت خود کمک کنید؛

«بیعت شما با من بی‌مطالعه و ناگهانی نبود، و کار من و شما یکسان نیست، من شما را برای خدا می‌خواهم و شما مرا برای خویشتن. ای مردم! بمن برای اصلاح خودتان کمک کنید. بخدا سوگند داد مظلوم را از ظالم می‌گیرم و افسار ظالم را می‌کشم تا وی را به آبخورگاه حق وارد سازم اگر چه مایل باین کار نباشد. »(خطبه ۱۲۶)

وظیفه مردم نسبت به حکومت اسلامی

مردم در کنار نقشی که در تحقق حکومت اسلامی دارند یک وظیفه مهم هم دارند وآن این است که موظف ومکلفند که از حاکم برحق حمایت کنند.

قرآن کریم این تکلیف و وظیفه را روشن نمودهاست:

«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید! و هنگامی که میان مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید! خداوند، اندرزهای خوبی به شما می‌دهد! خداوند، شنوا و بیناست» (نساء/۵۸)

این آیه به صورت مطلق امر وتوصیه به ادای امانت میکند ومصداق کامل امانت، امامت است که باید به اهل آن داده شود؛

«علی بن ابی طالب (علیه السلام) فرمود: این حق به عهده امام است، که طبق آنچه خدا نازل کرده حکم کند، و این که امانت را به صاحبش بدهد، که اگر چنین امامی باشد بر مردم واجب و حق است که دعوت او را بپذیرند و اطاعتش کنند و اشخاصی را که به سوی چنین امامی دعوت می‌کنند اجابت نمایند» (الدر المنثور، ج‌۲، ص: ۱۷)

حضرت در خطبه ۳۴ نهج البلاغه حقوق متقابل مردم وخودش را به عنوان حاکم بر میشمارد وسه وظیفه برای مردم در مقابل خودش بیان فرموده اند؛ «ای مردم مرا بر شما و شما را بر من حقی است»

حقوق مردم

اما حق شما بر من آن است که؛ از خیر خواهی شما دریغ نورزم. و بیت المال شما را در راه شما صرف کنم. و شما را تعلیم دهم تا از جهل و نادانی نجات یابید. و تربیتتان کنم، تا فرا گیرید.

وظیفه مردم

و اما حق من بر شما این است که؛ در بیعت خویش با من وفادار باشید. و در آشکارا و نهان خیرخواهی من را از دست ندهید. هر وقت شما را بخوانم اجابت نمائید. و هر گاه فرمان دادم اطاعت کنید.»

آزادی و وظیفه مردم

مردم اگرچه به صورت تکوینی آزاد ی دارند و می‌توانند هر کاری را انجام بدهند و زیر علم و پرچم هر کسی سینه بزنند اما از نظر شرعی چنین آزادی وجود ندارد و مردم حق ندارند به بیراهه بروند. مردمی که از پیامبر اطاعت نکردند از امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین حمایت نکردند این آزادی را داشتند اما در کنار این آزادی وظیفه هم داشتندکه از آن بزرگان حمایت کنند. آنها به خاطر حمایت نکردن از حق بزرگترین گناه را مرتکب شدند و بخاطر عمل نکردن به مسئولیتی که داشتند مجازات خواهند شد. و از طرف اهل بیت مورد لعن قرار گرفتند. (زیارت عاشورا)

ضرورت حفظ نظام اسلامی

بر این اساس است که حفظ نظام وحکومت اسلامی یک واجب وتکلیف شرعی بر عهده آحاد ویکایک مردم است. امام خمینی (رحمه الله) در این زمینه فرموده اند؛

«مسئله حفظ نظام جمهوری اسلامی در این عصر و با وضعی که در دنیا مشاهده می‌شود و با این نشانه‌گیریهایی که از چپ و راست و دور و نزدیک نسبت به این مولود شریف می‌شود، از اهمّ واجبات عقلی و شرعی است» (صحیفه امام: ج۱۹، ص ۱۵۳)

واگر شرکت در انتخابات وتظاهرات هر یک میتواند به این هدف یعنی حفظ و تقویت نظام اسلامی کمک کند، می شود واجب. بر این اساس ایشان وسایر مراجع عظام شرکت در انتخابات را واجب میدانند.

وعلت تلاش دشمنان نظام اسلامی برای شرکت نکردن وتحریم انتخابات همین نقش تاثیر گذار حضور مردم در حمایت از نظام اسلامی است.

علی امامی فر