تهران به شدت نگران تغییرات ژئوپلیتیکی در مرزهای خود است، به‌ویژه در منطقه‌ای که به لحاظ تاریخی و امنیتی برای آن حیاتی است. ایجاد کریدور زنگزور می‌تواند به تغییرات استراتژیک در مرزهای شمالی ایران منجر شود و تهران این را به عنوان تهدیدی علیه امنیت ملی خود تلقی می‌کند. ایجاد این کریدور، مسیر نفوذ بیشتر آمریکا و ناتو را به منطقه باز کرده و با توجه به روابط پیچیده ایران با غرب، تهران هر گونه حضور و نفوذ بیشتر غربی‌ها را در نزدیکی مرزهای خود به شدت رد می‌کند و تاکید دارد که چنین تحولی می‌تواند به افزایش تنش‌ها در منطقه منجر شود.
اهمیت زنگزور برای غرب
دالان موهوم زنگزور از دیدگاه غربی‌ها، یک منطقه جغرافیایی مهم در قفقاز جنوبی خواهد بود که از لحاظ ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک برای کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی اهمیت بسیاری خواهد داشت. این دالان، مرز بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد و در ارتباطات زمینی بین نخجوان (جمهوری خودمختار آذربایجان) و بقیه خاک آذربایجان نقشی حیاتی خواهد داشت.
از منظر غربی، تحلیل این دالان را می‌توان در چهار بعد اصلی بررسی کرد: ابعاد فنی و زیرساختی، نیازهای اقتصادی، تعاملات منطقه‌ای، و سیاست‌های نفوذ.
- ابعاد فنی و زیرساختی
از دیدگاه غربی، توسعه دالان موسوم به زنگزور نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته‌ای است که شامل جاده‌ها، راه‌آهن، و شبکه‌های ارتباطی می‌شود. به ادعای آنها این زیرساخت‌ها نه تنها به بهبود حمل‌ونقل بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند راه‌های تجاری جدیدی بین آسیای مرکزی و اروپا باز کند. از منظر فنی، کشورهای غربی ظاهراً به دنبال مشارکت در پروژه‌های زیرساختی هستند تا از این طریق نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه ایفا کنند و اما در اصل و به صورت همزمان به گسترش نفوذ خود در این منطقه فکر می‌کنند. - نیازهای اقتصادی
واقعیت این اسن که اقتصاد کشورهای منطقه، به ویژه جمهوری آذربایجان و ارمنستان، به شدت وابسته به باز شدن دالان‌های ترانزیتی جدید است. توجیه غربی‌ها برای دست گذاشتن بر این دالان جنجالی این است که این محور می‌تواند به عنوان یک گذرگاه مهم برای انتقال انرژی (به ویژه نفت و گاز) از دریای خزر به بازارهای جهانی عمل کند. همچنین، این دالان می‌تواند به تسهیل تجارت و افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک کند. از نظر تقابلی با روسیه نیز کشورهای غربی به دنبال استفاده از این فرصت برای کاهش وابستگی خود به منابع انرژی روسیه و تقویت امنیت انرژی هستند. - تعاملات منطقه‌ای
در ظاهر امر، غربی‌ها می‌گویند که دالان زنگزور می‌تواند به بهبود روابط بین آذربایجان و ارمنستان کمک کند، که این خود به افزایش ثبات در منطقه قفقاز جنوبی می‌انجامد. اما در اصل، این دالان می‌تواند همکاری‌های منطقه‌ای بین کشورهای قفقاز، ترکیه، و اتحادیه اروپا را تقویت کند و به عبارتی در راستای تقویت منافع اروپا است. البته همکاری‌های منطقه‌ای منجر به کاهش تنش‌ها و ایجاد بستری مناسب برای دیپلماسی و حل منازعات می‌شود. - سیاست‌های نفوذ و کاهش نفوذ روسیه از دیدگاه کشورهای غربی
دالان موسوم به زنگزور می‌تواند به عنوان ابزاری برای کاهش نفوذ روسیه در منطقه قفقاز مورد استفاده قرار گیرد. روسیه به طور سنتی نفوذ بالایی در این منطقه داشته و از نقش خود به عنوان واسطه و میانجی در منازعات منطقه‌ای بهره برده است. با تقویت زیرساخت‌ها و گسترش تعاملات اقتصادی و تجاری در دالان زنگزور، غربی‌ها امیدوارند که وابستگی کشورهای منطقه به روسیه کاهش یابد و از نفوذ آن در سیاست‌های داخلی و خارجی این کشورها کاسته شود.از دیدگاه غربی نه تنها یک پروژه زیرساختی و اقتصادی، بلکه یک ابزار ژئوپلیتیکی مهم برای کاهش نفوذ روسیه و تقویت نفوذ غرب در منطقه قفقاز جنوبی است. غربی‌ها به دنبال استفاده از این دالان برای گسترش تجارت، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، و افزایش امنیت انرژی خود هستند. به همین دلیل، توجه و سرمایه‌گذاری در این پروژه از اولویت‌های غرب به شمار می‌آید.
مواضع کشورهای منطقه
مواضع ترکیه و جمهوری آذربایجان در خصوص کریدور زنگزور در چارچوب روابط نزدیک و راهبردی دو کشور قابل تحلیل است. این کریدور از منطقه سیونیک در جنوب ارمنستان عبور می‌کند، برای آذربایجان اهمیت حیاتی دارد. این کریدور، آذربایجان را به منطقه نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل می‌کند و دسترسی آذربایجان به ترکیه را بهبود می‌بخشد. جمهوری آذربایجان به طور مداوم بر لزوم ایجاد این کریدور مورد مناقشه تأکید کرده است.
این کشور استدلال می‌کند که بر اساس توافق‌نامه آتش‌بس 2020 که با میانجی‌گری روسیه پس از جنگ دوم قره‌باغ منعقد شد، ارمنستان موظف به فراهم کردن این کریدور است. از نظر آذربایجان، این کریدور نه تنها یک مسیر حمل‌ونقل است، بلکه نماد پیروزی نظامی این کشور در قره‌باغ نیز محسوب می‌شود. ترکیه به عنوان یکی از حامیان اصلی جمهوری آذربایجان، از این پروژه حمایت قوی می‌کند. آنکارا کریدور زنگزور را به عنوان یک گام مهم در تقویت ارتباطات اقتصادی، تجاری و انرژی بین ترکیه، آذربایجان و دیگر کشورهای ترک‌زبان آسیای مرکزی می‌بیند.
از نظر ترکیه، این کریدور نه تنها باعث تقویت روابط اقتصادی با آذربایجان می‌شود، بلکه نفوذ ژئوپلیتیکی ترکیه را در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی افزایش می‌دهد. با این حال، ارمنستان و برخی از متحدان بین‌المللی این کشور با ایجاد کریدور زنگزور مخالف‌اند، زیرا این موضوع را به عنوان تهدیدی برای تمامیت ارضی ارمنستان و ایجاد اختلال در موازنه قدرت منطقه‌ای می‌دانند.
به‌طور کلی، سیاست ایران در برابر کریدور موهوم زنگزور بر حفظ منافع ملی، جلوگیری از تهدیدات امنیتی و افزایش نفوذ منطقه‌ای از طریق ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی متمرکز بوده است. ایران بنا بر اذعان مقامات ارشد ترکیه و غرب و همچنین ارمنستان، مانع اصلی تحمیل این کریدور و تغییر ژئوپلتیکی منطقه بوده است. ایران تلاش می‌کند تا با ایجاد توازن در روابط خود با همسایگان و قدرت‌های منطقه‌ای، از هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی که به ضرر تهران باشد، جلوگیری کند.
انتظاری که از مسکو می‌رود این است که در ازای تلاشی که ایران در ممانعت از نفوذ غرب و ناتو از طریق کریدور زنگزور طی دوسال اخیر که روسیه در جبهه اوکراین مشغول بوده، نشان داده اولویت‌ها وحساسیت‌های این منطقه برای تهران را درک کرده و به آن توجه کند. انتظار می‌رود روسیه در قبال کریدور زنگزور سیاستی محتاطانه و چندجانبه را دنبال و برای حفظ نفوذ خود در منطقه و مقابله با گسترش نفوذ ترکیه و ناتو تلاش کند و همچنین به تقویت همکاری‌های خود با ایران و کشورهای دیگر منطقه بپردازد.
انتظار می‌رود که روسیه با ایجاد تعادل در روابط خود با بازیگران مختلف، از منافع استراتژیک خود در قفقاز جنوبی و فراتر از آن حفاظت و منافع شرکای منطقه‌ای خویش را به خطر نیندازد.
