شأن، شخصیت، عظمت، کمال، علم و .... امام محمد باقر(ع) مورد اجماع بزرگان اهل سنت بوده و در گفتار آنان مشخص و مبین است. با نگاهی به مطالب و سخنانی که بزرگان اهل‌سنت درباره ایشان گفته‌اند بیش از پیش به عظمت مقام آن امام همام پی می‌بریم.
حضرت امام محمد باقر علیه السلام پنجمین امام شیعیان است که در اول رجب سال 57 هجری قمری در مدینه متولد شد. پدر بزرگوارش امام سجاد علیه السلام و مادر والامقامش ام‌عبدالله است. ایشان اولین شخصی هستند که نسب پدر و مادرشان به حضرت فاطمه زهرا علی‌ها السلام می‌رسد. پیشوایی امام باقر علیه السلام از صدر اسلام روشن و مسلم بود و نص بر امامت آن امام همراه با تعاریف رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، فراوان به ما رسیده است.
اکثر روایات کتب روایی از امام باقر (ع) است
با توجه به اینکه امام باقر علیه السلام در اواخر دوران حکومت بنی‌امیه به‌سر می‌برد، از ضعف قدرت حاکمه استفاده نمود و در نشر معارف اسلامی، تلاش گسترده‌ای کرد و با مخالفین و صاحبان عقاید مختلف، مناظرات مفصّلی داشت و به سؤالات شیعیان و مخالفین پاسخ داد. لذا از آن امام در تمام مسائل فقهی و اجتماعی و حکومتی روایات فراوانی نقل شده است، به‌طوری‌که تقریباً هیچ کتاب روایی نیست مگر اینکه از امام باقر علیه السلام در موارد مختلف روایتی ذکر شده است. امام باقر علیه السلام با صحابی بزرگ رسول خدا، جابربن عبدالله انصاری روابط صمیمانه‌ای داشت و برای او احترام خاصی قائل بود.
برای آن امام، غیر از جابر، اصحاب و راویان زیادی نام می‌برند که بین آنها جابربن یزید جعفی و محمّدبن مسلم و زراره و حمران، بسیار معروفند. شاعر معروف امام نیز کمیت نام دارد.
نگاهی به دیدگاه‌های بزرگان اهل سنت
در اینجا به بررسی نظرات و دیدگاه‌های بزرگان وعلمای مذاهب مختلف اسلامی درباره جایگاه علمی، مقام و منزلت و عظمت اخلاقی، علمی و زندگانی کریمانه و سیره آن برزگواران می‌پردازیم که این واکاوی از جهاتی قابل توجه و مهم است و نشان می‌دهد که ابعاد تاثیرگذاری ائمه معصومین (ع) تنها محصور و محدود به جمع شیفتگان و هم‌مذهبان خویش نبوده بلکه پیروان دیگر مذاهب را نیز به سخن وا داشته است. در ادامه به بیان دیدگاه‌های بزرگان اهل سنت درباره این امام همام و شأن و شخصیت، عظمت، کمال، علم و.... امام باقر (ع) می‌پردازیم که مورد اجماع بزرگان اهل سنت بوده و در گفتار آنان مشخص و مبین است.
با نگاهی به سخنان اعاظم اهل سنت درباره این امام همام مشخص می‌شود که آنحضرت از چه جایگاه علمی، اخلاقی، رفتاری و... برخوردار بودند.
شمس الدین ذهبی از بزرگان اهل سنت متوفی 748 هجری قمری، در کتاب «العِبر فی خبر من غبر» امام باقر (ع) را این گونه توصیف می‌کند:
«کان من فقهاء المدینه/ امام باقر (ع) از فقهای مدینه بوده‌اند».
ابن حجر عسقلانی در کتاب تقریب التهذیب در معرفی پیشوای پنجم شیعیان می‌نویسد:
«محمد باقر (ع) به اندازه‌ای رموز و اسرار علوم و دانش‌ها را آشکار ساخت و حقایق احکام، حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان نموده که جز کوردلان و تاریک باطنان، کسی نمی‌تواند آنها را انکار کند و از این رو شکافنده مشکلات علم و برافرازنده دانش لقب یافته است.»
احمد بن حجر هیثمی مکی که متوفی 974 هجری قمری است در کتاب خود آورده است:
«وارثه منهم عبادة وعلما و زهادة ابوجعفر محمّد الباقر... فلذ لک هو اظهر من مخبّات کنوز المعارف و حقائق الاحکام و الحکم و اللطائف/...... وارث علی بن الحسین در عبادت و علم و زهد، ابوجعفر محمّد باقر بود. او را به جهت شکافتن علم باقر نامیدند... به همین دلیل است که او گنج‌های معارف و حقایق احکام و حِکم و لطایف را آشکار ساخت...».
بررسی نظر و دیدگاه ابن تیمیه شخصیت تند رو و سلفی افراطی و بنیان‌گذار مسلک وهابیت درباره امام محمد باقر (ع) نیز در نوع خود جلب توجه است. او که در ردّ شیعه کتاب نوشته در عبارت کوتاهی از امام باقر (ع) چنین یاد کرده است: «ابوجعفر محمدبن علی از برگزیدگان اهل علم و دین است و گفته شده که او را به آن دلیل باقر نامیدند که شکافنده علوم بود.»
محمد بن سعد زهری متوفی 230 هجری قمری درباره پیشوای پنجم شیعیان گفته است:
«محمد من الطبقة الثالثة من التابعین من المدینة، کان عابدا عالما ثقة/ محمد از طبقه سوم از تابعین مدینه است. او مردی عابد، عالم و ثقه بود» و همچنین در جای دیگر می‌گوید: «کان ثقة کثیر الحدیث/ او ثقة و کثیر الحدیث بود».
«جاحظ» دیگر دانشمند برجسته اهل سنّت، متوفی 250 هجری قمری، آفاق زیبا و بلندای کلام حکیمانه امام باقر (ع) را این گونه ترسیم می‌کند:
«قد جَمَع محمّد ابن علی ابن الحسین علیهم السلام صلاح حال الدّنیا بِحذافیر‌ها فی کلمتین فقال: صلاح جمیع المعایش وَ التّعاشر مِلأمکیال: ثلثان فِطْنَة و ثُلُثُه تغافلٌ/ محمّد ابن علیّ ابن الحسین مصلحت تمامی زندگی دنیا را در دو کلمه جمع نموده و فرمود: صلاح همه زندگی‌ها و روابط و معاشرت «با دیگران» در پر نمودن پیمانه‌ای است که دو سوّم آن هوش و فراست و زیرکی و یک سوّم آن تغافل و خود را به غفلت زدن در بعضی از امور است».
حافظ ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی متوفی 430 ه-ق در کتاب حلیه الاولیاء و طبقات الاوصیاء می‌نویسد:
«از جمله شخصیت‌های مورد استناد در منابع حدیثی ابوجعفر محمدبن علی الباقر است. او از خاندان نبوت بود و میان موقعیت‌های والای دینی و جایگاه رفیع اجتماعی جمع کرده و در زمینه رخداد‌ها و مسائل مستحدثه و نیز موضوعات خطیر مهم صاحب‌نظر و در راستای بندگی و عبادت خدا اشک‌ها ریخت و از درگیری‌های لفظی و برتری جویی‌ها باز می‌داشت.»
فخر رازی از علمای اهل سنّت متوفی 604 درباره معنای کوثر در تفسیر خود در بیان نظرهای گوناگون راجع به معنای کوثر می‌نویسد:
«سومین نظر در معنای کوثر این است که منظور از آن، فرزندان پیامبر اسلام (ص) بوده و این به آن جهت است که این سوره در ردّ کسانی نازل شده که از آن حضرت به خاطر نداشتن فرزند عیب‌جویی میکردند، در این صورت معنای آن این است که خداوند تو را فرزندان و نسلی عطا می‌کند که در طول تاریخ برقرار خواهند ماند.»
سپس می‌گوید:
«ببین که چقدر انسانها از اهل بیت پیامبر (ص) به شهادت رسیدهاند؛ اما جهان همچنان شاهد رونق فزاینده آنان است. آن‌گاه بنگر که چه تعداد از بزرگان اندیشمند مانند امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا (علیهمالسلام) و محمّد نفس زکیّه در میان آنها جلوهگر شده است.»
احمدبن محمد معروف به ابن خلکان (608 – 681 ه-ق) از مشهور‌ترین تاریخ نگاران و قضات و علمای قرن هفتم هجری است که در اصول اشعری و در فروع شافعی مذهب بوده، وی در کتاب معروفش «وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان» با همه تعصبی که نسبت به اهل سنت دارد، درباره حضرت باقر (ع) چنین می‌گوید:
«ابوجعفر محمد بن زین العابدین ملقب به باقر یکی از ائمه شیعیان اثنی عشری، پدر امام جعفرصادق (ع) است. باقر عالم بزرگ و سید عظیمی بود و به این جهت او را باقر گفته‌اند که وی علوم را می‌شکافت و به او توسعه و رشد می‌داد.»
محمد ابو زهره از بزرگان علمی مصر نیز اشاره داشت و گفت: او در کتاب «الامام الصادق» درباره امام باقر (ع) نقل کرده است:
«وکان محمّد ابنه وریثه فی الامامة العلم و نیل الهدایة، و لذا کان مقصد العلماء من کل البلاد الاسلامیة، و ما زار احد المدینة الّاعرج علی بیت محمّد الباقر یاخذ عنه/ محمد فرزند زین العابدین وارث او در امامت علم و نیل به هدایت بود. و لذا مقصد علمای همه سرزمین‌های اسلامی بود. هیچ کس به زیارت مدینه نمی‌آمد جز آنکه وارد خانه او شده و از آن حضرت اخذ علم می‌نمود».
ابن کثیر در کتاب «البدایه و النهایه» نیز می‌نویسد:
«محمد بن علی بن الحسین، ابوجعفرالباقر است. مادرش‌ام عبدالله دختر حسن بن علی می‌باشد. وی از تابعان والامقام و بسیار بلند مرتبه و یکی از شخصیت‌های بارز امت اسلامی در جنبه علم و عمل و سیادت و شرف به شمار می‌آید و از جمله ائمه دوازده گانه‌ای است که شیعه امامیه به امامت آنان اعتقاد دارد.»
امتیازات فقه امام باقر (ع) از نگاه علمای اهل سنت
مصطفی عبدالرزاق که از اهل سنت است در باب فقاهت امام باقر (ع) در کتاب خود آورده است: «و من المعقول ان یکون الشروع الی تدوین الفقه کان أسرع الی الشیعة لانَّ اعتقادهم العصمة فی أئمَّتهم أو ما یشبه العصمة کان حریّاً الی تدوین أقْضِیَتِهِمْ و فتاویهم/ پذیرفتن اینکه تدوین فقه شیعه زود‌تر از فرق دیگر اسلامی شروع شده عاقلانه است؛ زیرا اعتقاد آنان به عصمت یا معانی شبیه آن در مورد ائمه‌شان چنین اقتضا می‌کرده که قضاوت‌ها و فتاوای آنها به وسیله پیروانشان تدوین گردد».
اتصال فقه امام باقر (ع) به نبی مکرم اسلام (ص)، انعطاف پذیری فقه این امام همام و قابل انطباق بودن با تمام عصر‌ها، باز شدن باب اجتهاد در فقه ایشان، رجوع به حکم عقل، عرفی بودن و موافقت با قرآن از امتیازات فقه ایشان است.
