* وحدت بین مذاهب اسلامی، خمیرمایه و جوهره‌ی انسجام‌بخشی به جبهه‌ی اسلام ناب و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی بوده و تنها نسخه‌ی شفابخش برای التیام دردهای پیکر زخم‌آلود امت اسلام در فضای غبارآلود کنونی است. وحدت امت اسلامی از دیرباز، آرمان مصلحان صادق و پیشگامان دلسوز امت اسلامی بوده و برای تحقق آن با بیان و بنان خویش مجاهدت‌های فراوان در عرصه‌های مختلف انجام نموده‌اند وحتی در این راه از بذل جان دریغ ننموده‌اند.
طلوع خورشید انقلاب اسلامی در ایران نقطه عطفی برای تحقق امت واحد اسلامی شد و رهبران آن راه نجات امت اسلامی را در وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی دانسته‌اند، تا امت اسلامی را از تلاطم امواج فتنه‌ها و جدایی‌های ساختگی به ساحل امن وحدت و همبستگی و همگرایی برسانند. در این نوشتار کوشیده شده اندیشه‌های راهبردی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در زمینه‌ی وحدت تبیین شود.
 
* نسخه شفابخش امت اسلامی
وحدت از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نه امری تاکتیکی و استراتژی، بلکه یک اصل اسلامی است، در این زمینه می‌فرمایند: «نباید به وحدت به چشم تاکتیک نگاه کرد؛ وحدت یک اصل اسلامى است.»(۱) این بیان معظم‌له، علاوه بر تبیین حقیقت وحدت و خاستگاه دینی آن، پاسخ به آن دسته دیدگاه‌هایی است که وحدت را یک امر صرفاً تاکتیکی یا استراتژیکی قلمداد می‌نمایند. لذا ایشان وحدت را از واجبات و ضروریات دین مبین اسلام معرفی می‌نمایند، «تقریب را لازم و واجب و ضروری و در جهت اهداف نظام اسلامی می‌دانیم.»(۲) و در کلام دیگری تصریح نموده‌اند: «وحدت بین مسلمین، به صد دلیل واجب، و به صد دلیل ممکن است»(۳) و «تنها نسخه شفا بخش برای علاج دردهای جهان اسلام می‌باشد.»(۴)

به خاطر ضرورت واهمیت این موضوع و احاطه‌ی همه جانبه‌ی ایشان بر مسائل دنیای اسلام و با اهتمام کامل به تقریب مذاهب اسلامی می‌فرمایند: «بنده آرزویم این است که حیاتم در راه وحدت مسلمین باشد؛ مماتم هم در راه وحدت مسلمین باشد.»(۵) با توجه به اهمیت موضوع وحدت باید آن را صحیح و مطابق با آموزه‌های دینی معنا نمود و از سطحی‌نگری در مورد آن اجتناب نمود. بنابراین برداشت صحیح از واژه وحدت و تقریب می‌تواند نقش ویژه‌ای در تسهیل تقریب مذاهب اسلامی ایفا نماید.
 
* ماهیت وحدت اسلامی
رهبر انقلاب اسلامی معانی متعددی برای وحدت بیان نموده‌اند، از آن جمله می‌توان به این که وحدت یعنی: مقابله با دشمن و همدلی با همدیگر(۶)، تکیه بر مشترکات(۷)، همکاری فِرَق مسلمین با همدیگر و عدم معارضه و مضادّه آن‌ها با هم(۸)، احساس برادری(۹)، نفی تنازع نه نفی اثبات عقیده(۱۰)، یکدلی عاطفی و سیاسی در مقابل دشمن(۱۱) اشاره نمود. در منظومه‌ی فکری ایشان در زمینه وحدت به‌طور مکرر برضروری بودن تحقق اتحاد بین مذاهب اسلامی تأکید و از تفرقه و فرقه‌گرایی به عنوان سهم مهلک امت اسلامی یاد شده است. از جمله ضرورت‌هایی که در کلام معظم‌له بیان شده می‌توان به این موارد اشاره نمود: وحدت یک اصل اسلامی و قرآنی(۱۲)، شرط اصلى اعلاى کلمه‌ی اسلام(۱۳)، فریضه‌ای شرعی و عقلی و مقدس(۱۴)، زمینه‌ساز همه‌ی کار‌های نیک(۱۵)، رمز پیروزی و اقتدار امت اسلامی(۱۶) و بزرگ‌ترین پیام سیاسی اسلام(۱۷) است.
 
هدف همه‌ی انبیاء و رهبران الهی رساندن مردم به سعادت در پرتو تشکیل حکومت دینی است. اسلام، دینی است که اگر همه معتقدین به فرامین آن متحد شوند و از دشمنی و تقابل‌گرایی‌های ساختگی که نوعاً تولید شده بنگاه‌های تفرقه‌افکن استعمار و استکبار است، برحذر باشند، می‌توانند زیر پرچم وحدت به اهداف تشکیل امت اسلام رهنمون شوند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در موارد متعددی به اهداف و کارکردهای وحدت اشاره نموده‌اند که از آن جمله می‌توان به: شالوده‌ریزی و تکوین بنیان‌های تمدن نوین اسلامی(۱۸)، خروج از سیطره‌ی سیاسی و اقتصادی دشمن(۱۹)، نجات امت اسلامی از سلطه‌ی استکبار(۲۰)، قرار گرفتن وحدت در خدمت و در جهت حاکمیت اسلام(۲۱)، جلوگیری از مرعوب شدن دولت و ملت‌های مسلمان در برابر استکبار(۲۲)، تشکیل امت واحده(۲۳)، جهانی شدن ارزش‌های اسلامی(۲۴)، نقش‌آفرینی مسلمانان در عرصه‌های جهانی(۲۵)، پیش‌بردِ حرکت عمیق امت اسلامی به سمت پیروزی(۲۶)، دارای کارایی در برابر جبهه‌ی مقابل اسلام و امت اسلامی(۲۷) و اهداف بسیار دیگر که معظم‌له در بیانات مختلف به آنها اشاره نموده‌اند.
 
* عوامل درونی ضد وحدت
عوامل و بسترهای ایجاد تفرقه در بین مذاهب اسلامی که برخی از عوامل درونی و برخی دیگر از عوامل بیرونی نشأت می‌گیرد، امروزه سبب انشقاق بین مذاهب اسلامی شده است که با آگاه شدن ملت‌ها و خودباوری دولت‌های اسلامی می‌توان مانع از ایجاد تفرقه و شعله‌ور شدن آتش فتنه در جهان اسلام شد. از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مهم‌ترین عامل درونی ایجاد تفرقه پیروی کردن از شیطان است.(۲۸) جهان اسلام، تابع یک خدا، یک پیامبر و دارای یک کتاب است، لکن شیطان با وسوسه‌ی خود در افکار و قلوب مسلمانان، از همین عوامل وحدت آفرین، عامل تفرقه می‌سازد.

جهالت و کج‌فهمی یکی دیگر از آسیب‌های درونی وحدت مذاهب اسلامی است که رهبر انقلاب اسلامی بارها بر آن تأکید نموده‌اند، ایشان می‌فرماید: «نمى‌خواهیم بگوییم اختلاف شیعه و سنى همیشه مربوط به استعمار بوده؛ نه، احساساتِ خودشان هم دخیل بوده؛ بعضى از جهالت‌ها، بعضى از تعصب‌ها، بعضى از احساسات، بعضى از کج‌فهمی‌ها دخالت داشته؛ لیکن وقتى استعمار وارد شد، از این سلاح حداکثر استفاده را کرد.»(۲۹) جهالت از حقایق آموزه‌های دینی، سبب می‌گردد که از یک آموزه، تفسیرهای گوناگون و گاهی متناقض ارائه گردد. در سایه‌ی این تفاسیر گوناگون، برخی ساده‌اندیشان، گروه مقابل خود را تکفیر می‌نمایند و خود را حق می‌پندارند. از اینجاست که زبان به تکفیر گشوده و اساس تفرقه در بین مسلمانان را بنیان می‌نهند.

همچنین غرور و خود برتربینی و تعصبات قومیتی و فرقه‌ای و مذهبی سبب جنگ‌افروزی‌های فراوان در جهان اسلام شده است. به عبارتی، توهین به عقاید مذهبی و آداب قومی، یکی از عوامل اصلی در ایجاد تفرقه در جوامع اسلامی هستند. لذا رهبر انقلاب اسلامی آن را به عنوان خط قرمز نظام اسلامی معرفی می‌نمایند و تأکید می‌کنند: «خط قرمز از نظر نظام اسلامى و از نظر ما، عبارت است از اهانت به مقدسات یکدیگر. آن کسانى که نادانسته، از روى غفلت، گاهى از روى تعصب‌هاى کور و بی‌جا، چه سنّى و چه شیعه، به مقدسات یکدیگر توهین می‌کنند، نمی‌فهمند چه می‌کنند. بهترین وسیله براى دشمن همین‌ها هستند؛ بهترین ابزار در دست دشمن همین‌ها هستند؛ این خط قرمز است.»(۳۰)
 
* عوامل بیرونی ضد وحدت
عوامل بیرونی زیادی ناقض وحدت هستند، استعمار و استکبار نقش عمده و اصلی در ایجاد و استمرار تفرقه و دامن زدن به آن را برعهده دارد.(۳۱) برخی از حُکام و دولت‌های اسلامی وابسته، خواسته یا ناخواسته در ایجاد و تزریق سهم مهلک تفرقه ایفای نقش می‌نمایند که اینها را هم باید از جمله آسیب‌های بیرونی وحدت شمرد. رهبر انقلاب در تبیین این مسئله می‌فرمایند: «بخشی از سرزمین‌های اسلامی، به حضور و تصرف ایادی شرک و کفر و استکبار آلوده شده و با سوء تدبیر و خباثت بعضی از حکام ممالک اسلامی، اختلافات تازه و برادرکشی‌های بی‌سابقه در میان مسلمین پدید آمده است. این چیزی است که قلب هر مسلمان غیور و معتقد به عزت اسلام و وحدت مسلمین را جریحه دار می‌سازد.»(۳۲)

همچنین گروه‌ها و جریان‌های تکفیری دست‌ساز استکبار جهانی که به طور بی‌سابقه و فزاینده‌ای در حال رشد و نمو در بعضی جوامع اسلامی هستند، نقش پیاده‌نظام دشمن در اجرای اهداف آن را دارند.(۳۳) از جمله مذاهب جعلی در جهان اسلام، وهابیت است که در قرن اخیر در جهان اسلام پدید آمد و برخی از ساده‌اندیشان جهان اسلام را هم با خود همراه ساخت.
 
* آثار و پیامدهای تفرقه
بدون تردید تفرقه، پیامدها و آثار مخربی در بین جوامع اسلامی داشته است، «جنگ شیعه و سنّی برای دشمنان اسلام خیلی قیمت دارد. اختلاف و تفرقه میان امّت اسلامی موجب می‌شود که معنویت، طراوت، قدرت، شکوه و عظمت ائتلاف ملی شما را در هم بشکند و همان‌طور که قرآن فرموده است «وَتَذهَبَ ریحُکُم»(۳۴)».(۳۵) تفرقه سبب می‌گردد که قدرت جهان اسلام به تحلیل و ضعف سوق یابد، تسلّط و سیطره‌ی دشمنان بر کشورهای اسلامی هم از نتایج تفرقه بین ملت‌های مسلمان است.(۳۶) به عبارتی دیگر، اختلاف و تفرقه شاهراه بزرگ نفوذ دشمنان در جوامع اسلامی است که تاکنون از این راه ضربات فراوانی بر پیکره امت اسلامی وارد نموده است، لذا معظم‌له هشدار دادند که: «امروز، بیشتر از همیشه باید به وحدت کلمه مسلمین اهمیت داد؛ چون اختلاف، راه همیشگی نفوذ دشمنان در جوامع اسلامی است.» (۳۷)

حکومت‌های طاغوتی با استفاده از اختلافات مذهبی در عرصه سرزمینی، تلاش دارند که جامعه را به نزاع مشغول سازد تا خود به سادگی بر آنان مسلط گردد. استعمار پیر نیز از اصل «تفرقه بیانداز و حکومت کن» بسیار استفاده نموده است. لذا دشمنان وقتی در بین ملت‌های مسلمان تفرقه ببینند، بدون تردید برای ضربه زدن در بین مسلمین طمع خواهند کرد.(۳۸) فشار، تحریم، تضعیف و تخریب برخی کشورهای اسلامی به خاطر تفرقه در جامعه اسلامی است.(۳۹)
 
* نتیجه
در جمع‌بندی باید گفت از دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی راهبرد وحدت، لازم‌ترین و واجب‌ترین و حتی ضروری‌ترین آرمان برای امت اسلامی محسوب می‌شود. رهبر انقلاب با آگاهی از زمانه و اوضاع جهان اسلام، تلاش دارند که جامعه اسلامی را به سوی وحدت آگاهانه سوق دهند و لذا بر امت اسلامی خصوصاً عالمان و حاکمان آن ضروری است که سطح آگاهی خویش را از این نسخه شفابخش و حیاتی ملت‌های مسلمان افزایش داده و آن را به عنوان اصلی مسلم از اصول مترقی اسلام ناب پذیرفته و با ایمان به این که تحقق تمدن نوین اسلامی متوقف بر انسجام و اتحاد امت اسلامی هست تمام توان خویش را برای اجرایی شدن و گسترش آن به کار گیرند.
 
پانوشت:
۱) بیانات در دیدار رئیس جمهور موقت افغانستان و رهبران مجاهدان افغانی ۱۳۶۸/۰۷/۱۱
۲) بیانات در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۲/۲/۲۲
۳) بیانات در دیدار کارگزاران حج ۱۳۷۶/۱۲/۱۳
۴) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفراى کشورهاى اسلامى ۱۳۹۴/۴/۲۷
۵) بیانات در دیدار جمعی از علماى اهل سنّت پاکستان ۱۳۷۲/۱۰/۲۷
۶) بیانات در دیدار میهمانان شرکت‌کننده در کنفرانس وحدت اسلامی ۱۳۶۸/۰۷/۲۴
۷) بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی‌ ۱۳۹۲/۱۰/۲۹
۸) بیانات در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی ۱۳۷۳/۶/۴
۹) بیانات در دیدار جمعی از روحانیون حوزه‌های علمیه‌ی اهل سنت ۱۳۶۸/۱۰/۰۵
۱۰) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم و مسئولان و جمعی از شیعیان استان سرحدّ پاکستان‌ ۱۳۶۸/۰۷/۱۹
۱۱) بیانات در دیدار کارگزاران حج ۱۶/۱۲/۱۳۷۵
۱۲) بیانات در دیدار رئیس جمهور موقت افغانستان و رهبران مجاهدان افغانی ۱۳۶۸/۰۷/۱۱
۱۳) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۸/۰۷/۰۵
۱۴) بیانات در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی ۱۳۷۳/۶/۴
۱۵) بیانات در دیدار مسئولان استان سیستان و بلوچستان ۱۳۷۹/۸/۱۶
۱۶) بیانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضاعلیه السلام ۱۳۷۹/۱/۶
۱۷) بیانات در دیدار کارگزاران حج ۱۳۷۷/۱۱/۲۸
۱۸) بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان ۱۳۷۳/۰۸/۱۱
۱۹) بیانات در دیدار شرکت کنندگان در همایش کنفرانس وحدت اسلامى ۱۳۸۵/۵/۳۰
۲۰) پیام به کنگره بزرگداشت حضرت آیت‌الله العظمى بروجردى و علامه شیخ محمود شلتوت ۱۳۷۹/۱۰/۱۸
۲۱) بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان شرکت کننده در کنفرانس وحدت‌اسلامی ۱۳۶۹/۰۷/۱۶
۲۲) بیانات در دیدار مسئولان و سفرای کشورهای اسلامی ۱۳۸۰/۹/۲۵
۲۳) بیانات در دیدار کاگزاران نظام ۱۳۷۸/۴/۱۰
۲۴) بیانات در مراسم بیعت طلاب و روحانیون ۱۳۶۸/۰۴/۰۴
۲۵) بیانات در دیدار جمعی از ائمه‌ی جمعه‌ی کشورهای نامیبیا، موزامبیک، آفریقای جنوبی و لسوتو ۱۳۶۸/۱۲/۰۳
۲۶) بیانات در دیدار کارگزاران نظام ۱۳۸۶/۱/۱۷
۲۷) بیانات دردیدار مسئولان نظام‌ و سفرای کشورهای اسلامی ۱۳۸۹/۶/۱۹
۲۸) بیانات در دیدار مردم خرم‌آباد ۱۳۷۰/۰۵/۳۰
۲۹) بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در هم‌اندیشى علماى شیعه و اهل تسنن ۱۳۸۵/۱۰/۲۵
۳۰) بیانات در دیدار مردم سقز ۱۳۸۸/۲/۲۹
۳۱) بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهاى اسلامى ۱۳۹۳/۳/۶
۳۲) انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سیّد احمد خمینی به سرپرستی حجاج ایرانی ۱۳۷۰/۰۱/۱۷
۳۳) بیانات در دیدار جمعی از روحانیون حوزه‌های علمیه‌ی اهل سنت ۱۳۶۸/۱۰/۰۵
۳۴) سوره أنفال، آیه ۴۶
۳۵) ییانات‌ در دیدار مردم زاهدان ۱۳۸۱/۱۲/۰۲
۳۶) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد امیرالمؤمنین ۱۳۸۵/۵/۱۷
۳۷) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۸/۰۷/۰۵
۳۸) بیانات در دیدار شرکت کنندگان در همایش جهان اسلام ۱۳۸۲/۱۰/۲
۳۹) بیانات در دیدار کارگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی ۱۳۷۹/۱۰/۷