مشهور ترين نقل ، در تاريخ ولادت امام زين العابدين(ع) اين است كه آن حضرت در روز پنجشنبه ، پنجم شعبان المعظم سال 38 هجرى قمرى ديده به جهان گشوده است .

در سال تولد آن گرامى جز سال 38 معروفترين و صحيح ترين نظر شناخته مى شود، برخى از مورخان و محدثان به سال 37 و 36 و حتى 35 اشاره كرده اند.

در روز و ماه ولادت آن امام دو قول وجود دارد. بيشتر مورخان چنان كه يادآور شديم پنجشنبه ، پنجم شعبان را ترجيح داده اند. و برخى ديگر جمعه يا يكشنبه نيمه ماه جمادى الاولى را برگزيده اند.

مكان ولادت

همه منابع حديثى و روايى ، به اتفاق ، زادگاه امام سجاد را مدينه دانسته اند.

برخى نويسندگان مانند ابن جرير طبرى امامى در كتاب دلائل الامامه ، حتى به خانه اى كه امام سجاد (ع) در آن متولد شده اشاره كرده اند و گفته اند كه آن حضرت در خانه فاطمه زهرا (سلام الله عليها) قدم به جهان نهاده است .

آنچه براى محققان منشا ترديد شده ، اين است كه اگر سال هاى 38 يا 37 و يا 36 را سال هاى ولادت آن گرامى بدانيم اين سال ها مقارن بوده است با جنگ جمل و حضور على عليه السلام و خاندان وى در عراق ، بنابراين حسين بن على و همسر وى نمى توانسته اند چنين سال هايى را در مدينه باشند.

ولى اين اشكال به آسانى قابل پاسخگويى است ، چه اين كه سال هاى ياد شده ، سال هاى بحرانى و پركشمكش بوده و حضور على عليه السلام و فرزندان او براى مقابله با اصحاب جمل صورت گرفته است و بعيد نمى نمايد كه در چنين شرايطى ، حسين بن على عليه السلام همسرش را در مدينه گذاشته باشد تا در ميان خويشاوندان و با آرامش كامل ، فرزند خود - على بن الحسين - را به دنيا آورد.

كنيه و القاب

براى امام زين العابدين عليه السلام ، اين كنيه ها ياد شده است :

ابوالحسن ، ابومحمد ، ابوبكر ، ابوالحسين ، ابوعبدالله و ابوالقاسم.

در اين ميان ، مشهورترين كنيه آن حضرت نخست ابوالحسن و سپس ابو محمد است .

و اما القاب آن گرامى چنين است :

زين العابدين ، سيد العابدين ، سجاد، ذوالثفنات ، قدوه الزاهدين ، سيد المتقين ، امام المومنين , زين الصالحين ، منار القانتين ، الزكى ، الامين ، و سيد المجتهدين .

مشهورترين القاب آن حضرت ، سجاد و زين العابدين مى باشد.

پدر و مادر

پدر ارجمند امام سجاد عليه السلام : امام حسين بن على عليه السلام سيد الشهداء عليه السلام مى باشد.

برخى زين العابدين را بزرگترين فرزند حسين بن على عليه السلام دانسته اند ولى از بيشتر منابع تاريخى چنين استفاده مى شود كه على اكبر - شهيد كربلا - بزرگترين پسر خانواده بوده است و امام سجاد عليه السلام از وى سن كمترى داشته است و بر اين اساس زين العابدين را على اوسط ناميده اند. مادر بزرگوار آن حضرت ، شهر بان ، دختر يزدگرد - آخرين شاه ساسانى - مى باشد. وى طى فتوحات شهرهاى ايران به دست مسلمانان اسير گشت و از ايران به مدينه برده شد و در پرتو حمايت امير المومنين عليه السلام آزاد گرديد، به همسرى حسين بن على عليه السلام در آمد و افتخار يافت تا مادر امام زين العابدين عليه السلام باشد و نه امام معصوم از نسل او پديد آمد.

على عليه السلام درباره او به فرزندش حسين عليه السلام سفارش فرمود:از همسرت - شهر بانو - خوب محافظت و نگاهدارى كن و به او نيكى نما، چه اين كه در آينده اى نزديك براى تو فرزندى خواهد آورد كه بهترين اهل زمين خواهد بود.

اين كه شهربانو، در چه سالى ديده به جهان گشوده و در چه سنى به همسرى حسين بن على عليه السلام در آمده ، و پس از آن چند سال با آن حضرت زندگى كرده است ، مورخان و محدثان نظر قاطعى را ثبت نكرده اند.

نكته اى كه بيشتر تاريخ نگاران ياد آور شده اند اين كه وى دختر يزدگرد بوده است و نياكان پدرى او عبارتند از: پرويز، هرمز، انوشيروان ، قباد. پدرش ‍ آخرين پادشاه ساسانى است كه با فتوحات اسلامى سلسله آنان منقرض ‍ گرديده است . از جمله نام ها و القابى كه براى مادر امام سجاد عليه السلام ياد كرده اند به موارد ذيل مى توان اشاره كرد:

شهر بانو، شهر بانويه ، سلافه ، غزاله ، سلامه ، خولد برده ، جهان نويه , شهرناز , جهان شاه , حرار , خلوه , ام سلمه , فاطمه و مريم .

آن بانوى گرامى كه افتخار مادرى ولى خدا و زينت عبادت گران را به دست آورده بود سوگندنامه ، پس از ولايت فرزندش ، با فاصله اى بسيار اندك جهان را بدرود گفت و على بن الحسين در داماد دايه اى پرورش يافت كه هماره او را مادر صدا مى زد.

امام سجاد (ع) ابن الخيرتين

يكى از نام هايى كه امام سجاد عليه السلام را با آن مى خواندند ابن الخيرتين است و علت اين نام گذارى سخنى است مستند به رسول خدا كه : در ميان عرب ، نسل قريش و در ميان غير غرب ، فارسيان نمونه اند.

ابوالاسواد دئلى ، ضمن برشمردن فضايل امام سجاد، على بن الحسين عليه السلام مى گويد:

و ان غلاما بين كسرى و هاشم

لا كرم من نيطت عليه التمائم

يعنى ؛ پسرى كه از يك سوى به نسل هاشميان و از سوى ديگر به نسل فرمانروايان فارس كسرى منسوب مى باشد، گرامى ترين و با كرامت ترين فرزندى است كه بر او بازوبند بسته اند (تا از گزند چشم تنگان ايمن بماند).

به هر حال قراين تاريخى و مدارك روايى نشان مى دهد كه مادر امام سجاد - عليه السلام - بانويى ايرانى و بزرگ زاده بوده است .

امامت على بن الحسين (ع)

پس از شهادت حسين على عليه السلام در محرم سال شصت و يك هجرى ، منصب امامت به على بن - عليه السلام - منتقل گرديد.

شيعه افتخار يافت كه پس از على بن ابى طالب عليه السلام و حسن بن على - عليه السلام - و حسين على - عليه السلام -، زمام رهبرى وى را سيد الساجدين ، زين العابدين ، امام سجاد - عليه السلام - عهدار گشت .

امامت سيد الساجدين (ع) از سال (61 هجرى قمرى ) تا سال 95 هجرى قمرى استمرار يافت .