از مشاجره بر سر همسایگان تا رقابت بر سر ایران

در شرایط تنش زدایی حداقلی از رابطه تهران- واشنگتن احتمال گسترش رابطه ایران با چین در دولت جدید هم وجود دارد.

منافع واشنگتن - پکن به هم گره خورده است. همین منافع است که سبب رقابت جدی میان آن ها شده است و هر دو سعی بر آن دارند تا قدرت طرف مقابل را در مناطق تحت نفوذ خود از جمله آسیای شرقی و خاورمیانه کم کنند. دور جدید تنش ها بین پکن و واشنگتن با تصویب لایحه ای در مجلس سنای آمریکا آغاز شده است که به مقامات این کشور اجازه می دهد تا برای تامین امنیت دریایی آب های آسیای شرقی، از نیروی نظامی بهره گیرند.

تصویب لایحه مذکور در اواسط هفته گذشته انتقاد شدید مقامات و رسانه های چینی را برانگیخت و سبب شد تا وزارت امور خارجه این کشور اعتراض شدید خود را نسبت به مداخله آمریکایی ها در آب های مورد مناقشه چین و همسایگانش اعلام دارد. اعلام مواضع اخیر رهبران توکیو برای هماوردی ژئوپلیتیک با چین در منطقه، در پیوند با راهبردهای منطقه ای واشنگتن بوده و آمریکایی ها به دنبال افزایش وزن ژاپن در ترتیبات امنیتی شرق آسیا به زیان کشورهایی نظیر روسیه و چین هستند. از سوی دیگر موضوع ایران و سوریه نیز نقش مهمی در فضای تنش آلود دو کشور ایفا می کند.

بر همین اساس بود که چینی ها نسبت به تشدید تحریم های ایران در کنگره امریکا که رای گیری آن پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایران صورت گرفت، واکنش نشان دادند. با تغییر نظم منطقه ای در خاورمیانه پیرو تحولات و خیزش های عمومی در برخی کشورهای این منطقه و روی کارامدن دولت معتدل حسن روحانی در ایران اکنون چینی ها باردیگر در پازل رقابت استراتژیک با امریکا قرار گرفته اند.

با دکتر محسن شریعتی نیا، تحلیلگر مسائل بین المللی و کارشناس مسائل چین در خصوص اختلاف های ژاپن - چین و نقش امریکا در میانه این مشاجرات ، ریشه های اختلاف میان کاخ سفید با رهبران چین ، اختلاف های پکن با واشنگتن در پرونده سوریه و تاثیر انتخابات ایران و تنش زدایی از رابطه تهران با غرب در مواجهه ایران با پکن به گفتگو نشستیم:

به دنبال تصویب لایحه ای در مجلس سنای آمریکا که به مقامات این کشور اجازه می دهد تا برای تامین امنیت دریایی آب های آسیای شرقی، از نیروی نظامی بهره گیرند، وزارت امور خارجه چین امریکایی ها را به مداخله در آب های مورد مناقشه چین و همسایگانش متهم کرد. سابقه چنین قانون گذاری هایی در امریکا به چه شکل است و چرا امریکا در مناقشه میان دو همسایه اینچنین دخالت صریحی می کند؟

ابتدا باید اشاره کنم که این لایحه از گذشته نیز وجود داشته و موضوعی نیست که اخیرا طرح شده باشد. مساله مهم این است که امریکا مساله جزایر مورد اختلاف ژاپن و چین را در توافقتنامه و یا پیمان امنیتی که با ژاپن امضا کرده آورده است. بر این اساس اگر چین قصد ارتکاب عملی در این جزایر را داشته باشد که در چارچوب منافع توکیو نگنجد این ایالات متحده است که خود را مسئول حمایت امینتی و نظامی از ژاپن می داند. این مساله سالهاست که مسبب اختلاف چینی ها با امریکا شده و سبب نگرانی شدید آنها شده است.

به دلیل اختلافاتی که چین با همسایگان خود یعنی با ژاپن و فلیپین در دریای جنوبی دارد، امریکا جزایر مورد اختلاف توکیو و پکن را بخشی از توافقنامه امنیتی ژاپن و امریکا دانسته و در نتیجه این پیام به چینی ها ارسال شده که در صورتی که قصد درگیری با ژاپنی ها در این منطقه را داشته باشند ، با واکنش امریکا روبه رو خواهند شد. در دریای جنوبی هم به دلیل آنکه چین با بسیاری از کشورها اختلاف دارد امریکایی ها باز همین سیاست را درپیش گرفتند و از آن جایی که فیلیپین متحد امریکاست تحرک چین علیه این کشور می تواند واکنش امریکا را به دنبال داشته باشد. اما تمامی این اختلاف ها و تنش هایی که میان دو کشور امریکا و چین وجود دارد را باید در سطح وسیع تری نگاه کرد و آن نیز تمرکزی است که امریکا بر امنیت آسیا دارد. شاهدیم که موازنه قدرت در آسیا به سوی چین در حال تغییر است و بنابراین امریکایی ها تلاش می کنند از قدرتمند شدن چین و هژمونی آن جلوگیری کنند.

بنابراین اعتراض رسمی چینی ها به سیاست های امریکا در این منطقه به چه مسائلی محدود می شود؟

چینی ها بر این باورند که سیاست های امریکا در منطقه به تحریک همسایگان پکن منتهی می شود و به کشورهای کوچکی چون فیلیپین ایت دلگرمی را می دهد که با اتکا به حمایت های واشنگتن منافع مدنظر چین را به چالش بکشند. از سوی دیگر حمایتهای واشنگتن از توکیو ضمانت اقدام های ژاپنی ها علیه چین و پیشبرد منافع خود در مساله اختلاف های مرزی اس. همزمان چینی ها انتقال تجهیزات نظامی آمریکایی ها به منطقه به ویژه در حوزه دریایی به آب های مجاور این کشور رتا حرکتی در راستای اعمال فشارهای استرتژیک به خود می دانند.بنابراین اختلاف این دو کشور اختلاف استراتژیک و چند جنبه ای است که هرازگاهی به اشکال مختلف بروز پیدا می کند.

نکته دیگر که میان دو کشور سبب تنش می شود مساله تایوان است که کمیته خارجی مجلس و نمایندگان پیشنهاداتی را در قالب یک لایحه ارائه کرده که در چارچوب آن امریکا باید روند انتقال و فروش هواپیماهای اف 16 را به تایوان تسهیل کرده و زمینه را برای حضور بیشتر این کشور در نهادهای بین المللی فراهم کند، به ویژه هم اکنون مساله حضور تایوان در ایکائو (سازمان بین المللی هوانوردی کشوری که یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد است. مأموریت ایکائو هماهنگ سازی استانداردهای بین المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان است) مطرح است. البته این لایحه هنوز به عنوان پیشهاد ارائه شده و هنوز تصویب نشده است و در صورتی که تصویب شود می تواند مشکلات جدی تری را در رابطه دو کشور ایجاد کند.به شکل خلاصه باید گفت که اختلاف چین با امریکا از نوعی رقابت استراتژیک بر سر نظم منطقه ای در آسیای شرقی بر می خیزد و انتظار می رود که با پیشرفت چین و قدرتمندتر شدن این کشور ، احساس ناامنی در میان همسایگان آن مولود اختلاف های بیشتر شود.

یکی دیگر از مواردی که سبب همین رقابت شده منطقه خاورمیانه است که دو کشور در مساله سوریه و ایران اختلافات جدی دارند. دلیل اصلی تعارض آنها در چیست؟

کاملا درست است، یکی از جنبه های دیگر رقابت استراتژیک چین و امریکا در مناطق دیگر غیر از آسیای شرقی است. چینی ها از یک سو تلاش می کنند از کشورهایی که با امریکا دچار تعارض هستند و یا امریکا بر روی آنها حساسیت دارد به عنوان اهرمی در روابط خود و یا مدیریت روابط خود با امریکا استفاده می کنند. بنابراین چینی ها سرمایه گذاری های وسیعی در کشورهایی که در مناطق مختلف جهان با امریکا دچار چالش هستند، کرده اند تا بتوانند از این کشورها به عنوان اهرم استفاده کنند. از جمله این کشورها می توان کره شمالی، سودان، سوریه و ایران را نام برد که ایران و سوریه از مهم ترین آنهاست.

دلیل دیگر آن است که چینی ها تلاش دارند امریکا را در مناطقی غیر از آسیای شرقی درگیر و گرفتار کنند. بهترین سناریو برای چین آن است که توان استراتژیک امریکا در کشورهایی همچون سوریه و ایران تحلیل رفته و در نتیجه آن فضا برای رشد راحت تر پکن مهیا شود.

تفاوت نگاه دولتمرردان چینی با همتاهای امریکایی آنها در پرونده های سوریه و ایران کجاست؟

در خصوص سوریه چینی ها بر این باورند که سقوط دولت بشار اسد به تغییر موازنه قدرت در منطقه آنهم به ضرر چین منجر خواهد شد. بنابراین بحث اصلی آنها در این کشور بحث ژئوپولتیک و موازنه قدرت است. در خصوص ایران نیز عامل امریکا همیشه در رابطه چین با ایران هم پیش از انقلاب و هم پس از انقلاب موثر بوده است. در پیش از انقلاب امریکا شاه را تشویق کرد که با نزدیکی به چین در مسیر عادی سازی رابطه با این کشور گام بردارد . پس از انقلاب نیز باز فاکتور امریکا سبب نزدیکی ایران و چین شد.

آیا در صورتی که روابط ایران و امریکا در سایه دولت جدید به سمت نوعی تنش زدایی حتی به شکل حداقلی پیش رود ، این امر بر رابطه میان تهران – پکن تاثیرگذار خواهد بود؟

در تحولات جدید و تاثیر امریکا بر روابط ایران و چین باید گفت که این مساله به میزان زیادی به مذاکرات ایران و امریکا و توفیق آن بستگی خواهد داشت. در خصوص این مذاکرات می توان چند سناریو را پیش بینی کرد:

1. در خلال مذاکرات، مشکلات و اختلاف های میان ایران و امریکا به سرعت حل شد و تحریم ها لغو شود. در این فضا ایران به تعبیر غربی ها به یک کشور نرمال در صحنه بین المللی تبدیل خواهد شد. این روند بر رابطه ایران و چین تاثیر جدی خواهد داشت و رابطه از حالت نامتعادل فعلی خارج خواهد شد.

2. حل و فصل حدودی مشکلات به گونه ای که ایران همچنان در حوزه های مهم با غرب دچار مشکل باشد . با تحقق این سناریو رابطه ایران و چین چندان تغییری نخواهد کرد و شاید رو به گسترش هم باشد.

3. نگاه بدبینانه هم دال بر سناریویی است که در آن شاهد بن بست در مذاکرات باشیم و تشدید تحریم ها. در این صورت وابستگی ایران به چینی ها بیشتر خواهد شد.