در زمان پیامبر اکرم (ص) زمین فدک به دختر گرامی ایشان، حضرت فاطمه زهرا (س)، واگذار شد. این واگذاری نه در خفا، بلکه در حضور مردم صورت گرفت و به صورت رسمی سند آن تهیه شد. گزارش‌های تاریخی چنین نقل می‌کنند که پیامبر (ص) در جمع اصحاب و با حضور شاهدان، فدک را به نام زهرا (س) منتقل کردند.

این اقدام به روشنی نشان می‌دهد که مالکیت فدک برای ایشان مشروع و مستند بوده است، نه صرفاً ادعایی پس از رحلت پیامبر (ص).

از منظر حقوقی و شرعی، فدک به عنوان ملک طلق حضرت زهرا (س) شناخته می‌شود، نه ارثی که پس از وفات پیامبر به ایشان رسیده باشد. چنین تفسیری به معنای آن است که پس از رحلت پیامبر (ص)، تقاضای بازپس‌گیری فدک توسط زهرا (س) نه مطالبه ارث، بلکه دفاع از حق مالکیتی بود که از پیش به ایشان داده شده بود.

مطالبه این ملک از سوی حضرت زهرا (س) نشان‌دهنده آگاهی ایشان از جایگاه حقوقی خویش است. ایشان دریافته بودند که فدک نه تنها مادی ارزش دارد، بلکه می‌تواند به منبعی برای پشتیبانی مالی از اهل‌بیت و ترویج عدالت الهی تبدیل شود. در همین راستا، تلاش آن بانوی مکرم جنبه‌ای فراتر از امتیاز شخصی داشت و حرکتی اصیل برای احقاق حق و مقابله با غصب بود.

به علاوه، باید توجه داشت که این مطالبه، برخلاف دلبستگی صرف به دنیا، با منش اخلاقی و زهد همراه بود. همان‌گونه که گزارش شده، حضرت زهرا (س) حتی در آن زمان مالکیت فدک را داشتند، اما سه شبانه‌روز با آب افطار کرده و تنها نانی که در آن زمان داشتند را به یتیمان، مساکین و اسیران بخشیدند.

این رفتار نشان می‌دهد که مطالبه فدک برای ایشان نه وسیله‌ای برای رفاه مادی، بلکه سمبلی از مقاومت در برابر ستم و دفاع از حق و همچنین ابزاری برای تأمین معاش مسلمانانی بود که آن زمان در سختی زندگی می‌کردند.

شواهد قرآنی و روایی در اثبات مالکیت فدک

یکی از مستندات قوی در دعوی مالکیت فدک توسط حضرت زهرا (س)، آیات قرآن است. در تفاسیر بسیاری آمده که آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ» (سوره إسراء، آیه 26) به مسئله فدک و حق خویشاوندان پیامبر (ص) اشاره دارد. برخی مفسران بر این باورند که این آیه پس از نزول، پیامبر (ص) را بر آن داشت تا فدک را به حضرت زهرا (س) هدیه کند.

همچنین در منابع روایی آمده است که هنگام نزول این آیه، پیامبر (ص) خطاب به حضرت زهرا (س) فرمودند: «یا فاطمه! فدک از آن توست.» این روایت در مسند احمد بن حنبل نقل شده است. این روایات نشان می‌دهد که انتقال فدک به زهرا (س) نه امری مصلحتی یا شخصی، بلکه بر اساس حجت الهی و اراده قرآنی بوده است.

از سوی دیگر، در خطبه فدکیه حضرت زهرا (س)، استدلال‌هایی از آیات قرآن به کار رفته است که بیان‌گر دانایی و بینش عمیق آن بزرگوار در موضوع حق و عدالت است. این خطبه، علاوه بر طرح مالکیت فدک، مبانی اعتقادی مانند توحید، نبوت، معاد و حقوق اهل‌بیت را به صورت استدلالی و عینی نشان می‌دهد، که خود گواهی بر مشروعیت مطالبه فدک است.

درواقع ترکیب آیات قرآن با اسناد رسمی و شاهدان از حیث حقوقی بسیار قوی است. همان‌طور که در گزارش‌های تاریخی آمده، پیامبر (ص) سند فدک را در حضور مردم تنظیم کرده بود و شاهدانی آن را به حضرت زهرا (س) تحویل دادند. این تلفیق سند الهی و انسانی، ادعای مالکیت زهرا (س) را نه تنها مذهبی، بلکه قانونی و تاریخی تثبیت می‌کند.

غصب فدک پس از رحلت پیامبر و واکنش حضرت زهرا (س)

با وجود همه آن شواهد روشن، پس از رحلت پیامبر (ص) برخی افراد زمین فدک را به تصرف خویش درآوردند و آن را عمومی اعلام کردند. این اقدام، از نگاه منابع تاریخی، غاصبانه بوده است؛ چرا که مالکیت فدک پیش‌تر به حضرت زهرا (س) منتقل شده بود.

اما بعد از غصب فدک، واکنش حضرت زهرا (س) به این غصب، یک موضع‌گیری اصولی در برابر ستم و مصادره حقوق بود. در خطبه فدکیه، ایشان با صراحت دولت وقت را مورد انتقاد قرار دادند و بر حق قانونی و الهی خویش تأکید کردند.

این اعتراض، به معنای ایستادگی ایشان در برابر زور و ناحق‌گویی بود؛ نه تنها برای خود، بلکه برای حفظ حیثیت اهل بیت و عدالت اسلامی.

علاوه بر این، غصب فدک پس از وفات پیامبر (ص)، نمادی از انحراف برخی از رهبران سیاسی آن زمان از مسیر حق بود. گزارش شده است که با گرفتن فدک، حاکمان تلاش کردند منبع مالی‌ای که می‌توانست در خدمت اهل بیت و نشر حقیقت باشد، از دست آنان خارج شود. این اقدام به‌واسطه اهمیت فدک، تبدیل به نقطه‌ای حساس در تقابل بین قدرت سیاسی و حقانیت خاندان پیامبر شد.

پیامد تاریخی و معنوی ماجرای فدک

ماجرای فدک و مطالبه آن توسط حضرت زهرا (س) تأثیری ژرف و بلندمدت در تاریخ اسلام داشته است. این رویداد نه تنها یک تقاضای مالی، بلکه نمادی از مبارزه با غصب، دفاع از حق و عدالت بود. مطالبه فدک توسط زهرا (س) نشان داد که حتی در برابر قدرت حاکم، می‌توان از حقوق مشروع ایستاد و عدالت را مطالبه کرد.

از منظر تبلیغی، فدک به ابزاری برای افشای ظلم و غصب دستگاه خلافت تبدیل شد. همان‌طور که برخی مورخان نقل کرده‌اند، پس از غصب فدک، این موضوع به یکی از نقاط ضعف سیاسی حکومت تبدیل شد که نمی‌توانستند به سادگی از آن عبور کنند.

خطبه فدکیه که بعدها در منابع روایی شیعه و بعضاً اهل سنت نقل شد، به عنوان سند عینی این مقاومت باقی ماند.

همچنین از نظر اخلاقی و تربیتی، رفتار حضرت زهرا (س) در این ماجرا الگوی بی‌بدیلی ارائه می‌دهد: دفاع از حق بدون وابستگی به مال، ایستادگی در برابر زور، اعتماد به دلیل و استدلال، و استفاده از کلام (خطبه) برای بیان حقانیت. این آموزه‌ها می‌تواند برای جوامع امروز، درس‌هایی عمیق در زمینه عدالت‌خواهی، شجاعت معنوی و پایداری داشته باشد.