به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، دغدغه «عملیاتی کردن مفاهیم معرفتی اسلام» سابقه دیرینی در اندیشه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد. از دوران جوانی که می‌گفتند «معارف و دستگاه فکری اسلامی از تجرد و ذهنیت محض خارج گشته و ناظر به تکالیف عملی و به ویژه زندگی اجتماعی باشد.» (مقدمه طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن) تاکنون که تأکید می‌کنند «عناوین و مفاهیم معرفتی اسلام، جنبه عملیّاتی و ترجمه عملیّاتی پیدا کند و عمل به آنها ممکن و رایج بشود.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴
ضرورت به‌روزرسانی نرم افزارِ حکومت اسلامی
این نگاه در حقیقت نشان دهنده کشش مفاهیم معرفتی در اداره نظام اسلامی است. لذا این نگاه «یکی از نیازهایی [است] که مورد ابتلاء همه جوامع اسلامی و همه کشورهای اسلامی است و به آن نیاز دارند و بخصوص کشور عزیز ما که بحمدالله با نظام اسلامی اداره میشود به آن نیاز دارد.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ با این توصیف، در نظام اسلامی لازم است «یک آرمانی را، یک سرمنزلی را در نظر بگیریم و تعریف کنیم و برای رسیدن به آن سرمنزل، برنامه‌ریزی کامل کنیم، و در این راه عمل کنیم.» ۱۳۹۳/۱۲/۲۱ از طرفی، برای رسیدن به این آرمانها ابزارهایی لازم است؛ لذا نظام اسلامی «بایستی این وسایل و ابزارهای رسیدن را که جزو مفاهیم معنوی و منظومه معرفتیِ اسلام است، جستجو کند، پیدا کند، اینها را عملیّاتی کند و راه بیفتد.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ به بیان بهتر «این یک نرم‌افزار است برای سخت‌افزار حکومت اسلامی. حکومت اسلامی را به عنوان سخت‌افزار در نظر بگیرید، اگر نرم‌افزار مناسب خودش را نداشته باشد، به هیچ کار نمیخورد.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ همه اینها به این دلیل است که آموختن مفاهیم معرفتی و ارزشهای اسلامی «بخشی از اسلام است؛ بخش دیگرِ اسلام عبارت است از محقّق کردنِ این حقایق در متن جامعه» ۱۳۹۸/۰۲/۱۸ و اساسا «عالِم دین آن کسی است که معارف دین را فرامیگیرد و برای تحقّق آن وارد میدان میشود.» ۱۳۹۸/۰۲/۱۸
از طرفی، گسترش دامنه فعالیت نظام اسلامی، باعث پیدایش مسائل و نیازهای جدید می شود. لذا نظام اسلامی «به همین تناسب احتیاج دارد که آن نرم‌افزار را، آن مجموعه‌ی معنوی را نو‌به‌نو تجدید حیات کند و به‌روز کند.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ همین امر، نظام اسلامی را «نیازمند میکند به اینکه عقبه‌ی فکریِ تغذیه‌کننده‌ی نظام هم گسترش پیدا کند. آن عقبه‌ی فکری‌ای که نظام را دارد جلو میبرد و تغذیه میکند و از انحرافش جلوگیری میکند، باید تقویت بشود، باید مفاهیم جدید مطرح بشود.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ این، همان مسئولیت خطیری است که «از فضلای صاحب‌نظر و متفکّر بِجِد باید مطالبه بشود و این کار باید انجام بگیرد.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴
مسئولیت خطیر نخبگان حوزه و دانشگاه
»تشکیل نظام اسلامی که داعیه‌دار تحقّق مقرّرات اسلامی در همه صحنه‌های زندگی است، وظیفه‌ای استثنایی و بی‌سابقه بر دوش حوزه علمیه نهاده است.» ۱۳۷۱/۰۸/۲۴ از طرفی «نظام جمهوری اسلامی به طبیعت خود، نظامی وابسته به علمای دین است.» ۱۳۷۰/۱۱/۳۰ لذا «حوزه علمیه باید نظام اسلامی را از خود بداند و برای تکمیل و رفع نقص آن، همه کوشش خود را مبذول کند.» ۱۳۷۹/۰۷/۱۴ به همین دلیل فضلا و علمای ما باید «مسائل نو به نو را که هی برای ما دارد پیش می‌آید، از لحاظ فقهی مشخص کنند... بعد این بحثها می‌آید دست روشنفکران و نخبگان گوناگون دانشگاهی و غیر دانشگاهی، اینها را به فرآورده‌هایی تبدیل می‌کنند که قابل استفاده است.» ۱۳۹۰/۰۶/۱۷ «اگر ما مجموعه روحانیّون و اهل علم و کسانی که در مسائل دینی کار می‌کنند، در همه مسائل خودمان این را هدف قرار بدهیم... موفّقیّت‌های زیادی خواهیم داشت.» ۱۳۹۳/۱۲/۲۱
خطر تحجّر و التقاط
نکته بسیار مهم اینکه «پیدا کردن مفاهیم جدید و بحث کردن درباره اینها، کار همه کس نیست؛ فضلا و متفکّرینی بایستی دنبال این کار بروند که با مبانی اسلامی کاملاً آشنا باشند.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ باید توجه داشت که دو نوع «اسلام التقاطی و اسلام آمریکایی مشغول مقابله با اسلام ناب هستند.» ۱۳۹۵/۰۲/۲۵ لذا این خطر وجود دارد که «یک آدم بی‌صلاحیّت و نیمه‌سواد و التقاطی وارد استنباط‌های جدید از آیات الهی بشود.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ التقاط به این معناست که «نمی‌خواهیم از مونتاژ و کنار هم چیدن نظریات گوناگونِ متفکرین و حکمائی که در این زمینه حرف زدند، یک نظریه به وجود بیاوریم و تولید کنیم.» ۱۳۹۰/۰۲/۲۷ لذا «باید از التقاط بپرهیزیم.» ۱۳۹۰/۰۲/۲۷
ثانیاً باید «از جمود و تحجّر فکری دور باشند.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ تحجّر؛ یعنی «کسی که می‌خواهد از مبانی اسلام و فقه اسلام، برای بنای جامعه استفاده کند، به ظواهر احکام اکتفا نماید و نتواند کشش طبیعی احکام و معارف اسلامی را، در آن جایی که قابل کشش است، درک کند و برای نیاز یک ملت و یک نظام و یک کشور - که نیاز لحظه به لحظه است - نتواند علاج و دستور روز را نسخه کند و ارائه دهد.» ۱۳۷۶/۰۳/۱۴ نتیجه این رویکرد میشود همان اسلام متحجّر؛ یعنی «اسلامی که با کمال تنگ‌نظری به همه‌ی مسائل نگاه کند.» ۱۳۸۸/۰۲/۲۶ اگر در نظام اسلامی «چنین روحیه‌ای وجود داشته باشد، یقیناً اسلام بدنام خواهد شد و منبع لایزال معارف و احکام اسلامی نخواهند توانست جامعه را پیش ببرند.» ۱۳۷۶/۰۳/۱۴
نتیجه اینکه به‌روزرسانی و تقویتِ این نرم افزار باید مبتنی بر اسلام ناب باشد و «اسلام ناب یعنی اسلامی که نه اسیر و پابند تحجّر است، نه اسیر و پابند التقاط است.» ۱۳۹۶/۰۳/۱۴
«اسلام ناب»، زیربنای فکری نظام
بر اساس آنچه تبیین شد، این نکته ضرورت پیدا میکند که در به‌روزرسانی نرم افزار حکومت اسلامی «باید تلاشمان این باشد که اسلام ناب را مطرح کنیم.» ۱۳۹۳/۱۲/۲۱ «اسلام ناب، اسلام متکی به کتاب و سنت با به‌کارگیری ابزار خِرد و اندیشه اسلامی [است].» ۱۳۹۵/۰۲/۲۵ اسلام ناب یعنی «اسلامِ طرفدار عقلانیّت و ضدّ قشری‌گری، ضدّ تحجّر، ضدّ اسیر اوهام و تخیّلات خود شدن.» ۱۳۹۳/۱۲/۲۱ «یعنی همان اسلامی که پیروان خود را به وضع جدیدی از زندگی دعوت میکند.» ۱۳۶۸/۰۹/۰۱ اسلامی که «سیاست را بخشی از دین و غیرقابل جدایی از آن می‌داند و همه مسلمین را به درک و عمل سیاسی دعوت میکند» ۱۳۶۸/۰۴/۱۴ و در یک کلام، اسلامی که «همه‌جانبه است؛ از زندگی فردی و خلوت فردی تا تشکیل نظام اسلامی، همه را شامل میشود.» ۱۳۹۵/۰۳/۱۴ یعنی «اسلام ظلم‌ستیز، اسلام عدالتخواه، اسلام مجاهد، اسلام طرفدار محرومان، اسلام مدافع حقوق پابرهنگان و رنجدیدگان و مستضعفان.» ۱۳۸۹/۰۳/۱۴
اسلام ناب، دقیقاً همان اسلامی است که در مکتب امام خمینی(ره) تجلی یافته است؛ زیرا امام خمینی(ره) بر اساس همین نگاه عملیاتی‌سازی مفاهیم معرفتی «از آیه شریفه «اِنَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِله مَثنی وَ فُرادی» استفاده کردند... تا منتهی شد به وجود انقلاب.» ۱۳۹۹/۱۲/۰۴ این نشان می‌دهد که «اولین و اصلی‌ترین نقطه در مبانی امام و نظرات امام، مسئله اسلام ناب محمدی است.» ۱۳۸۹/۰۳/۱۴ به طوری که «حیات و شخصیت خمینی کبیر، تجسم اسلام ناب محمّدی (ص) و تبلور انقلاب اسلامی بوده.» ۱۳۶۹/۰۳/۱۰ تا جایی که برای جلوگیری از انحراف از اسلام ناب نیز «بهترین شاخص‌ها، خود امام و خط امام است.» ۱۳۸۹/۰۳/۱۴
دشمنان نیز از همین اسلام می‌ترسند. وگرنه «از اسم اسلامی که امتداد و انتهایی در عمل و در توده مردم نداشته باشد، نمی‌ترسند.» ۱۳۹۱/۰۹/۲۱ بلکه «از حضور اسلام در متن زندگی جوامع می‌ترسند.» ۱۳۹۳/۱۲/۲۱
