براساس آیه نخست سوره مائده، مسلمانان باید به همه قراردادهاى لفظى، کتبى، پیمان‌هاى سیاسى، اقتصادى و اجتماعى خود با خدا یا مردم پایبند باشند که از جمله آن موارد، عمل به محرّمات احرام است.
آیه
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا یُتْلَىٰ عَلَیْکُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ مَا یُرِیدُ».
ترجمه
ای اهل ایمان، (هر عهد که با خدا و خلق بستید) به عهد و پیمان خود وفا کنید (و بدانید) بهائم بسته زبان برای شما حلال گردید جز آنچه (بعداً) برایتان تلاوت خواهد شد و جز آن صیدی که بر شما در حال احرام حلال نیست. همانا خدا به هر چه خواهد حکم کند.
معانی کلمات
عقود: عقد در اصل به معنى بستن و گره زدن است. جمع آن عقود است. مراد از آن در اینجا همه پیمانهاست.
بهیمه: زبان بسته. یعنى در صوتش ابهام هست. آن به چهارپایان غیر درنده اطلاق مى شود. اعم از آنچه در خشکى باشد یا در دریا.
انعام: نعم: چهارپا. انعام: چهارپایان. مراد از آن در آیه ظاهرا چهارپایان حلال گوشت است. اعم از اهلى و وحشى.
محلى: محل: حلال کننده، حلال دان. محلى در اصل محلین به معنى حلال دانها است.
صید: شکار کردن و شکار. مصدر و اسم هر دو آمده. مراد از آن معناى دوم است.
حرم: (بر وزن شتر) محرمها. کسى را که در حال احرام حج و عمره است محرم گویند.
سیمای سوره مائده
این سوره یکصد و بیست آیه دارد و چند ماه پیش از رحلت پیامبراکرم صلى الله علیه و آله نازل شده و هیچ یک از آیات آن نسخ نگشته است.
این سوره به خاطر دعاى حضرت عیسى علیه السلام براى نزول مائده آسمانى که در آیه 114 آمده، «مائده» نامیده شده است؛ البتّه به «عهد» و «عقود» نیز نام گذارى شده، در مجموع آیاتِ این سوره نسبت به یک پیمان شکنى مهم هشدار مى دهد.
بیشترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» در این سوره است. مثلًا در سوره بقره یازده مرتبه؛ ولى در این سوره، شانزده مرتبه آمده است.
این سوره شامل مسائلى از قبیل: ولایت و رهبرى، ردّ عقیده تثلیث، وفاى به عهد و پیمان ها، گواهى دادن به عدل، تحریم قتل، احکام خوردنى ها، احکام وضو، غسل و تیمّم، سفارش به عدالت اجتماعى و احکام وصیّت، قصاص، سرقت، زنا و ... است.
چون از آخرین سوره هایى است که نازل شده، با جمله «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» در آغاز سوره، سفارش به انجام همه تعهّدات و پیمان ها دارد.
نکته ها
کلمه‌ى «بَهِیمَةُ» در اینجا به معناى چهارپا و اعم از «انعام» است، «انعام» به گاو و شتر و گوسفند مى‌گویند و «بَهِیمَةُ الْأَنْعامِ» که سه بار در قرآن آمده به معناى حلال بودن گوشت این چهارپایان است.«1» امام صادق علیه السلام فرمودند: مراد از «بَهِیمَةُ الْأَنْعامِ»، جنین حیوان ذبح شده است که تزکیه مادرش، تزکیه او نیز به شمار مى‌رود.«2» مرحوم فیض در تفسیر صافى مى‌فرماید: «ممکن است این روایت بیان مصداق پنهان آن باشد و یا این‌که از شکم مادر به آنها «بهیمة» گفته مى‌شود، بنابراین منافاتى با تعمیم ندارد».«3»
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «لا دین لمن لا عهد له»«4»، کسى که وفا ندارد، دین ندارد. آرى، اگر به پیمان‌ها عمل نشود، اساس جامعه واعتماد عمومى بهم مى‌ریزد وهرج ومرج پیش مى‌آید.
قرآن، وفاى به پیمان حتّى با مشرکان را لازم مى‌داند، «فَأَتِمُّوا إِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ»«5» و طبق حدیثى از امام صادق علیه السلام وفاى به پیمان فاجران هم لازم است.«6»
بر اساس روایتى دیگر، اگر یک مسلمان حتّى با اشاره، به دشمن کافر امان داد، بر دیگر مسلمانان رعایت این پیمان اشاره‌اى، الزامى است.
کتب آسمانى، عهد خداوند هستند و باید به آنها وفادار بود، عهد قدیم (تورات)، عهد جدید (انجیل) و عهد اخیر (قرآن). در حدیث مى‌خوانیم: «القرآن عهد اللّه».«7»
پیام ها
1- مسلمانان باید به همه پیمان‌ها، (با هر کس و هر گروه،) پایبند باشند، چه قراردادهاى لفظى، کتبى؛ پیمان‌هاى سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و یا خانوادگى؛ با قوى یا ضعیف، با دوست یا دشمن، با خدا (مثل نذر و عهد) یا مردم، با فرد یا جامعه، با کوچک یا بزرگ، با کشورهاى منطقه یا قراردادهاى بین المللى. کلمه «بِالْعُقُودِ» داراى «الف و لام» است که شامل همه قراردادها مى‌شود. «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ»
2- اشعار دارد که ایمان، ضامن وفاى به عهد و پیمانهاست. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ»
3- حال که خداوند انواع نعمت‌ها را در اختیار ما گذاشته است، پس به پیمان‌هاى او وفادار باشیم. «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُمْ»
4- یکى از پیمان‌هاى الهى، توجّه به احکام حلال وحرام در خوردنى‌هاست. «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُمْ»
5- اسلام، هم به مسائل اجتماعى و هم به مسائل اقتصادى توجّه دارد. (وفاى به عهد، مسئله اجتماعى و اقتصادى و بهره‌گیرى از حیوانات، از مسائل اقتصادى است.) «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ الْأَنْعامِ»
6- مصرف گوشت گاو، شتر و گوسفندى که مرده یا خفّه و ... شده باشند، حرام است. «إِلَّا ما یُتْلى عَلَیْکُمْ»
7- همه چهارپایان حلال نیستند. «إِلَّا ما یُتْلى عَلَیْکُمْ» (بنابر این‌که جمله، مربوط به انواع چهارپایان باشد.)
8- براى حفظ حرمت احرام باید کمى هم محرومیّت چشید و از شکار، چشم پوشید. «غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ»
9- عمل به محرّمات احرام، از جمله موارد وفاى به عهد و پیمان با خداست. أَوْفُوا بِالْعُقُودِ ... غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ
10- احرام، عهد و پیمان با خداوند است. أَوْفُوا بِالْعُقُودِ ... وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ
11- احرام، حالتى خاص و ویژه و داراى احترام است. «وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ»
پانویس
«1». تفسیر مجمع‌البیان.
«2». کافى، ج 6، ص 234.
«3». قاموس القرآن.
«4». بحار، ج 16، ص 144.
«5». توبه، 4.
«6». کافى، ج 2، ص 162.
«7». کافى، ج 6، ص 198.
