مسجد«ذوقبلتین» در مدینه منوره از مساجد مهم اسلامی است که همیشه در یاد مسلمانان جهان باقی مانده است.

این مسجد در تاریخ اسلام از جایگاه رفیعی برخوردار است و هر کسی که برای زیارت به مدینه منوره می آید، از آن بازدید می کند و در آن نماز می خواند.


مسجد ذوقبلتین در ابتدا به نام مسجد «بنی سلمه» بوده و دستور تغییر قبله از «مسجد الاقصی» به کعبه در آن بر پیامبراکرم(ص) نازل شد.

نقل شده است که پیامبراکرم(ص) به همراه تعدادی از صحابه به میان قبیله بنی‌سلمه رفت تا با اُم‌ّبِشر دختر براء بن معرور ملاقات کند. ام‌بشر غذایی برایشان آماده کرد. پس از خوردن غذا به همراه صحابه به نماز مشغول شدند. در میانه نماز، آیه قبله نازل شد و پیامبر و اصحاب، روی خود را به سمت کعبه برگرداندند.

 
در مکانی که نماز به سمت دو قبله در آن اقامه شد، مسجدی ساختند که مسجد قبلتین یا ذو قبلتین نامیده شد.

این مسجد در شمال غربی مدینه منوره، نزدیک چاه رُومَة است. مسجد ذوقبلتین در میان قبیله بنی ‌سلمه قرار گرفته بود و برای همین به مسجد بنی سلمه معروف بود.

برخی منابع می گویند، در اصل قبیله بنی سلمه در زمان پیامبر اکرم(ص) این مسجد را بنا کرده اند و در زمان «عمر بن عبدالعزیز» این مسجد مرمت شده  و پس از آن در زمان «سلطان سلیمان قانونی» بار دیگر بازسازی شده است. در آن زمان مسجد از گل و شاخه های نخل بنا شده بود.

 

مساحت قدیمی مسجد، 425 متر مربع بوده و در زمان «ملک بن عبدالعزیز» در سال 1931 میلادی توسعه یافته و برای آن مناره ساخته شده و اطراف آن دیوار کشیده شده است.


در زمان «فهد بن عبدالعزیز» نیز در سال 1987 میلادی این مسجد بازسازی شد و برای بازسازی آن از جدیدترین تکنولوژی و طراحی معماری استفاده شده تا برای بازدید زائران و نمازگزاران آماده شود.


ساختار مسجد

فضای داخلی مسجد بسیار شبیه به مسجد احمد بن طولون و چند مسجد فاطمی در قاهره  است در سمت راست و چپ ورودی اصلی دو مناره وجود دارد.

آنها به چهار مناره مسجد قبا شباهت دارند، هر چند تا حدودی کوتاه ترهستند. پایه های مناره ها مربع و شافت ها هشت ضلعی هستند. در هر مناره سه بالکن وجود دارد که دومین و سومین آن توسط مقرنس پشتیبانی می شود. بالکن اول نشان از انتقال از قاعده مربع به شافت هشت ضلعی است. این خود مربع است، در حالی که دو بالکن دیگر هشت ضلعی هستند.
 
این مسجد می تواند 2000 نمازگزار را در خود جای دهد. نمازخانه اصلی دارای هندسه و تقارن متعامد سخت است که با استفاده از مناره های دوقلو و گنبدهای دوقلو برجسته می شود. محل زندگی و اقامت برای امام جماعت، موذن و سرایدار با احتیاط در یک بلوک در غرب سازه اصلی گروه بندی می شوند. اختلاف سطح در گوشه جنوب شرقی زمین زیر ساختمان برای ترکیب سطح زیرزمین مورد استفاده قرار گرفته است که به عنوان محل وضو برای نمازگزاران است.

در شمال، جایی که سطح زمین پایین تر است، نمازخانه یک طبقه بالاتر از سطح زمین است. ورود به نمازخانه از حیاط منتصب می شود، همچنین به سمت شمال است که از طریق مسیرهای اصلی، می توان با پله ها و رمپ ها به آن دسترسی پیدا کرد.
 

 
نمازخانه متشکل از یک طاق نمایی است که از طاق های بشکه ای محافظت می کند که به موازات دیوار قبله حرکت می کنند. این طاقها در وسط توسط دو گنبد قطع می شوند که محوری در جهت مکه و مسجدالحرام آن ایجاد می کنند. گنبد اصلی در جنوب بر روی یک طبل دایره ای شکل با پنجره های برآمده برجسته شده است که اجازه می دهد تا فضای داخلی بالای محراب فیلتر شود . 22 پنجره از این دست پر از شیشه های کوچک است. دومین گنبد کاذب در بالای ورودی ایستاده است.
 

محراب

محراب عمیق است و به تدریج فرو می رود. محراب دو سطح عمق دارد، هر سطح با دو ستون هم مرز است که از سقف قوسی محافظت می کند. تقریباً تمام قاب محراب، از جمله ستون ها و سقف، با جلوه ای برجسته با خوشنویسی، هندسه پیچیده و نقش های گل تزیین شده است. از بین دو آیه قرآن که به عنوان تزئین خوشنویسی استفاده می شود، یکی در موضوع قبله (جهت نماز) است. این آیه تا حدی مورد استفاده قرار گرفته و کاربرد آن به دو قسمت تقسیم شده است که از طریق دو سطح کلاهک قوسی محراب اجرا می شود.

در کنار محراب یک منبر است که از چوب ساخته شده و کارایی بسیار خوبی از خود نشان می دهد. گرچه از نظر اندازه و شکل کلی شباهت زیادی به میله مرمر در مسجد قبا دارد.
 

در بازسازی مسجد، سالن جدید برای نماز بنا شد و مکانی به اقامه نماز بانوان اختصاص داده شد و وضوخانه جدید نیز برای آن ساخته شد. سنگ های مسجد نیز به رنگ سفید است و لوستر و فرش آن نیز تعویض شده است.