سال‌هاست که هر کاروان ایرانی در یکی از روزهای حضور در مدینه از اماکن تاریخی و مذهبی این شهر همچون مسجد قبا، مسجد ذوقبلتین، مزار حضرت حمزه سیدالشهداء(ع) و شهدای احد بازدید می‌کنند که به زیارت «دوره» معروف شده است.
این زیارت ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد، اما مهم‌ترین آن تلفیق تاریخ صدر اسلام با شأن نزول آیات و جغرافیای شهر مدینه است. به بیان دیگر جغرافیای تاریخی مدینه قرین شأن نزول آیاتی است که خداوند متعال با رسول گرامی اسلام(ص) سخن گفته یا در وصف مومنان(ع) و مذمت کافران و منافقان نازل شده است.
اگرچه چرخش در اماکن تاریخی و ترک حرم معصوم(ع) امری معروف نیست، اما داستان مدینه با هر جای دیگری فرق دارد. وقتی سرتاسر شهر محل نزول آیات قرآن و یادآور رنج‌ها، توفیقات، شکست‌ها یا فتح الفتوحات رسول الله(ص)، اهل بیت(ع) و مسلمانان باشد، سفر عالمانه، متدبرانه و با بصیرت در این شهر و زیارت مشاهده مقدس آن هم زیارت محسوب می‌شود و هم کلاسی درس‌آموز خواهد بود.
بازدید از اماکن تاریخی مدینه منور در واقع عمل به کتاب و سنت است. خداوند متعال در قرآن کریم بارها مردم را به سیر در زمین فرا خوانده و این دعوت را با تعابیری چون تعلق، نظر، تفکر، موعظه و عبرت‌پذیری قرین کرده است. از جمله می‌فرماید: «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ؛ بگو در زمین بگردید آنگاه بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است»(انعام/7).
در زیارت دوره هم به یک دستور قرآنی که سیر در عرض و عبرت‌پذیری از وقایع تاریخی است، عمل می‌کنیم و هم به فرمایش امیرمؤمنان(ع) در خطبه 157 نهج‌البلاغه گوش می‌دهیم. حضرت می‌فرمایند: «عِبَادَ اللَّهِ، إِنَّ الدَّهْرَ یَجْرِی بِالْبَاقِینَ کَجَرْیِهِ بِالْمَاضِینَ ... آخِرُ فَعَالِهِ کَأَوَّلِهِ، مُتَشَابِهَةٌ أُمُورُهُ، مُتَظَاهِرَةٌ أَعْلَامُهُ؛ بندگان خدا! روزگار بر باقى ماندگان آنسان مى‌گذرد که بر پیشینیان گذشت... پایان کارش با آغاز آن یکى است، ماجراها و رویدادهاى آن همانند یکدیگرند، و نشانه‌هاى آن آشکار است». این بیان نیز به نوعی تشویق بر مطالعه تاریخ و سرگذشت پیشینیان است.
در واقع زائر هنگامی که بر اتوبوس زیارت دوره می‌نشیند، در امتداد مسیر تاریخی حرکت پیامبر(ص) به سمت شمال شرق مدینه و محل جنگ احد طی طریق می‌کند و از زخم‌های رسول الله(ص) در نبرد با مشرکین و سختی‌هایی که در مسیر هدایت مردم به جان خریدند، می‌شنود و هم‌قدم با کاروان کوچک حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) رهسپار زیارت قبر حمزه(س) می‌شود.
حس بسیار جالب و قشنگی است که انسان در جغرافیای تاریخی نزول وحی و هنگامه نبردهای سنگین رسول خدا(ص) را از نزدیک می‌بیند و زمزمه آیات قرآن را همراه با معنا و تفسیر در همانجا می‌شنود؛ برای مثال آیات 120 تا 180 سوره مبارکه آل عمران اشاره به رویدادهای مختلف در غزوه احد دارد. یا وقتی در مسجد ذوقبلتین جایی که بعد از مدت‌ها انتظار پیامبر قبله مسلمان تغییر می‌یابد، آیه « قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ...» می‌خوانی، حس رسول اکرم(ص) را بهتر و شیرینتر درک می‌کنی.
خواندن نماز در مسجدی که خداوند آن را مدح کرده و دومین مسجد پرشرافت در مدینه است، یعنی مسجد قبا حس افتخار و توفیق را به انسان هدیه می‌کند. مسجدی که قرآن کریم می‌فرماید: «لمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ؛ مسجدى که از روز نخستین بر پایه تقوا بنا شده سزاوارتر است که در آن [به نماز] ایستى [و] در آن مردانى اند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانى را که خواهان پاکى اند دوست مى‌دارد».
در هر گوشه و کنار این معرکه نیز می‌توان روایت شجاعت امیرمؤمنان(ع)، فضائل حضرت و نقش ایشان در پیروزی سپاهیان اسلام را از نزدیک درک کرد. داستان انتظار پیامبر برای دیدن امیرمؤمنان(ع) و استقبال از ایشان بعد از حرکت از مکه، داستان جانفشانی‌های امیرمؤمنان(ع) در سخت‌ترین معرکه‌های جنگ برای رسول اکرم(ص) همه و همه سوغاتی ارزشمند و درس‌هایی است که با حس حضور و فضای متبرک یکی می‌شود و زائر را به اعماق تاریخ می‌برد. همسو با کلام الهی که خود نیز روایت نزدیک خداوند از داستان وحی است.
امروزه با توسعه قابلیت‌های تکنولوژیک این امکان فراهم شده است تا زائران فارغ از محدودیت های مکانی و زمانی بتوانند در فضای مجازی در مکان های مقدسه به زیارت بپردازند. لذا می‌توان علاوه بر حفظ مؤلفه‌های زیارت مجازی امکان طراحی سامانه‌ای برای انجام این نوع زیارت در فضای مجازی را فراهم کنیم. اگر امکان حس حضورِ کاربر در زیارت که ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود را دارد فراهم شود، می‌توان از کارکردهایِ مثبت زیارت مجازی بهره برد و عواطف و اندیشه زائر را در مسیر قرآنی تحت تأثیر قرار داد.
