مسجد جامع اصفهان يا مسجد جمعه اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مراكز مذهبی ایران است. کاوشهای باستانشناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از ورود اسلام به این شهر ، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و بصورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته‌است.

ایوان شمالی مسجد جامع

کشف یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد ، وجود بنایی قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شده‌است.

نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست که بخش‌های گوناگون اين مسجد در طول نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته‌ و طی این سالها همواره در حال مرمت و باز سازی بوده‌است که آخرین آنها بازسازی بخش تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال دفاع مقدس در جنگ تحميلي دولت بعثي عراق با جمهوري اسلامي ايران بوده‌است.

محراب اصلی مسجد جامع که در دوران‌های مختلف از زمان آل بویه تا صفویه تغییر و تحولات اساسی داشته است.

کاشیکاری مسجد جامع

مهم‌ترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته‌اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است.

سنگاب‌های و سقاخانه‌هاي مسجد جامع

در مسجد جامع اصفهان چهار سنگاب قراردارند.

۱- سنگاب ایوان درویش:

در ایوان شمالی مسجد جامع که ایوان درویش نام دارد، سنگابی از جنس سنگ پارسی قرار گرفته‌است. این سنگاب ابتدا در مجاورت مقبره علامه مجلسی قرار داشته و بعد به محلّ کنونی منتقل شده‌است. قطر دهانه سنگاب ۱۱۵ سانتیمتر است، ولی نیمی از آن به علّت شکستگی از بین رفته‌است. کتیبه بدنه این سنگاب به زبان‌های فارسی و عربی و به خطّ ثلث است. لبه این سنگاب دارای پنج جامگاه بوده‌است که شکستگی نیمی از سنگاب باعث شده که تنها دوتا از آنها باقی‌بمانند. نقشهای بدنه این سنگاب هم در اثر فرسایش تا حدودی از بین رفته‌اند.

۲- سنگاب ایوان صاحب:

ایوان جنوبی مسجد جامع، ایوان صاحب نام دارد و سنگابی ساده رو به روی آن قرار گرفته‌است. این سنگاب در میان حوضچه‌ای از سنگ چهارگوش قرار گرفته و روی لبه آن پنج جامگاه طرّاحی شده‌است. سطح خارجی سنگاب در بالا شامل کتیبه صلوات بر چهارده معصوم (ع) به خطّ ثلث و نقش‌های کنگره‌دار کوچک، و در قسمت پایین سنگاب، نقش‌های کنگره‌دار بزرگ است.

۳ و ۴ - دو سنگاب کوچک دیگر هم در مسجد جامع اصفهان وجود دارند که یکی در کنار حوض میان حیاط مسجد، و دیگری در برابر ایوان استاد (ایوان غربی) قرار گرفته‌اند.

پرفسور آرتور پوپ (باستان شناس) می‌نویسد: «من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد قرار گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است ؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فنا ناپذیر و خلّاقهٔ ایرانی‌ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقهٔ خود را به اصفهان و ایران، روز افزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از این که دیده بر هم نهادم، جسدم را در این خاک مقدّس دفن کنند.»

ثبت در میراث جهانی :

این اثر در اجلاس سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی ثبت گردیده است .

مسجد جامع اصفهان در عصر محمدشاه قاجار