یکی از مساجدی که علاوه بر کارکرد مذهبی خود کاملا با فرهنگ و تاریخ کشور خود نیز مطابقت دارد «مسجد جامع شی‌آن» چین است که علاوه بر تاریخی بودن، معماری و شیوه ساخت آن نیز بسیار مورد توجه بوده و گردشگران زیادی برای بازدید به این منطقه سفر می‌کنند.

این مسجد ترکیبی از معماری میراث اسلامی و چینی است و بر اساس تاریخ منقوش در سنگ موجود در داخل مسجد، ساخت مسجد به سال 742 میلادی باز می گردد. در آن زمان تاجران مسلمان به قصد تجارت به آنجا می آمدند.

قسمت اعظم ساختمانی که امروز وجود دارد از زمان سلسله مینگ و کوئینگ از قرن هفدهم و هجدهم باقی مانده است.

این مسجد روی زمینی به ابعاد 48 در 248 متر ساخته شده و محدوده دیوارهای آن فضای 12 هزار متر مربعی را احاطه کرده است. برخلاف بسیاری از مساجد چین این مسجد نمایی شبیه یک معبد چینی دارد. حیاطهای تو در تو در یک محور طولی با عمارت معبد مانند آن که برای کاربرد اسلامی تطابق یافته است.

برخلاف یک معبد بودایی محور بزرگ مسجد جامع شی آن از شرق به سمت غرب رو به مکه ساخته شده است. پنج حیاط تو در توی آن هریک دارای یک عمارت درگاه است که نمازگزاران را به شبستان اصلی در طرف غربی ساختمان اصلی هدایت می کند.



 

این مسجد در شهر شیاه استان شانچی واقع شده و گفته می‌شود که در این سال‌ها با توجه به آسیب‌هایی که به بنای آن وارد شده اما به خوبی از آن نگهداری و حفاظت شده است.

برخی معتقدند که این مسجد با توجه به تاریخ منقوش سنگی که در داخل مسجد وجود دارد در سال ۷۴۲ میلادی و در زمان حکومت تانگ احداث شده است، در این زمان به واسطه رفت‌وآمد تاجران عرب و مسلمان به چین برای تجارت این مسجد ساخته شد و تا به امروز در همان شکل اولیه خود باقی مانده و همانطور که گفته شد چند باری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

مسجد شی‌آن سال‌ها پیش در پایتخت سلسله مینگ ساخته شده که از آن سال تا به امروز بارها بازسازی شده است. گفته می‌شود که بخش‌هایی از مسجد که در حال فعالیت است از زمان سلسله مینگ . کوئینگ در قرن ۱۷ و ۱۸ باقی مانده است.

یکی از ویژگی‌های مسجد شی‌آن، این است که بر خلاف دیگر مساجد سنتی در جهان اسلام تنها یک حکاکی عربی در آن به چشم می‌خورد و باقی بنای مسجد کاملا شبیه به یک معبد بودایی است و این مورد خود یک ویژگی منحصر به‌فرد در این مسجد به حساب می‌آید.

البته تلفیق معماری چینی و اسلامی در این مسجد یکی از ویژگی‌هایی است که چشمان هر بازدید کننده‌ای را خیره خواهد کرد؛ چراکه کمتر مسجدی در جهان به این شیوه و با این معماری ساخته شده است. در این مسجد همچنین حکاکی کل قرآن همراه با ترجمه چینی آن بر روی دیوارهای چوبی یکی دیگر از اتفاقات منحصر به‌فردی است که مسلمانان را به خود جذب می‌کند.


بنای مسجد شی‌آن یکی از چهار مسجد کهن و تاریخی چین است و می‌توان گفت که جزء اولین مساجدی بوده که در دوران اولیه ورود اسلام به سرزمین پهناور چین احداث شده است. این مسجد اما با وجود تغییر حاکمیت‌ها و آسیب‌ها مورد بازسازی قرار می‌گرفته و تمام حکومت‌ها در حفاظت از این بنای تاریخی- مذهبی نقش خود را به درستی ایفا می‌کرده‌اند و به همین جهت است که ساختمان فعلی مسجد هنوز شکوه گذشته خود را داراست.

این مسجد دارای چهار صحن اصلی، ۸۴ حجره بزرگ و کوچک، تعدادی رواق، دو شبستان و محل برگزاری نمازهای یومیه، جمعه و اعیاد اسلامی است. البته این مسجد ساختان‌های مجزایی برای ماذنه یا بانگ، ساختمان موزه، دفتر تشریفات و حیاط‌های کوچک در اطراف ساختمان در نظر گرفته است که به بهترین وجه و با نقش و نگار و هنرهای محلی همچون گل‌های برجسته و مجسمه‌های زیبایی از کوه، طبیعت و حیوانات افسانه‌ای و نقاشی‌های سنتی تزیین شده است.
 

مسجد به شکل مستطیل طراحی شده که چهار صحن آن مانند بناهای باشکوه چینی و کاخ‌های امپراطوری به داخل یکدیگر باز می‌شوند. همچنین یادبودی در بالای ورودی اصلی این مسجد خودنمایی می‌کند که با خط چینی از عبارت «کاخ بهشت» برای این مکان استفاده شده است.

شی‌آن همچنین به مانند یک معبد چینی حیاط‌هایی تو در تو دارد که با ساختمان آن برای کاربرد اسلامی تطابق یافته است. این حیاط‌های تو در تو همانطور که گفته شد عمارت‌هایی در خود دارند که هرکدام از آن‌ها نمازگزاران را به شبستان اصلی بنا هدایت می‌کند.

یکی دیگر از قسمت‌های این مسجد مناره آن است که بلندترین بخش ساختمان محسوب می‌شود و مسلمانان منطقه از آن برای گفتن بانگ (اذان) استفاده می‌کنند. در فضای مسجد شی‌آن همچنین حجره‌هایی وجود دارد که برخی از آن‌ها مخصوص نگهداری فرامین امپراطوری است و در حال حاضر از آن به عنوان موزه‌ نگهدارنده اسناد تاریخی و اشیاء قدیمی دوران گذشته استفاده می‌شود.

یکی دیگر از مواردی که می‌تواند بازدیدکنندگان را برای بازدید از این مسجد به منقطه شی‌آن بکشاند لوح‌های متعدد سنگی است که بر روی آن‌ها تاریخ تاسیس و تعمیرات متعدد صورت گرفته در بنای مسجد و همچنین اسامی شخصیت‌های سیاسی، دینی و افرادی که برای حفاظت از این مسجد  تلاش کرده‌اند، ذکر شده است.

این مسجد با اینکه قدمت تاریخی بسیاری دارد اما هنوز هم توسط مسلمانان شهر شی‌آن در چین مورد استفاده قرار می‌گیرد و مکانی مناسب برای بازدید گردشگران خارجی به حساب می‌آید. این مسجد به واسطه قدمت و معماری منحصر به‌فردش در سال ۱۹۸۵ در فهرست آثار یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

مسجد شی‌آن علاوه بر ثبت در آثار یونسکو در سال ۱۹۵۶ نیز توسط دولت محلی استان «شان‌سی» به عنوان میراث فرهنگی درجه یک تحت حفاظت دولت ثبت شد و در سال ۱۹۸۸ نیز به عنوان یکی از مهمترین آثار باستانی ملی چین شهرت پیدا کرد.

در نهایت عده‌ای معتقدند که حفاظت از چنین بنایی در چین که دین اسلام در اقلیت قرار دارد برای ایجاد همبستگی، گسترش اسلام، آموزش اعتقادات و احکام دینی، حفظ هویت فرهنگی و تداوم حضور مسلمانان در جامعه غیرمسلمان چین از اهمیت بالایی برخوردار است.