روزنامه رای الیوم در تحلیلی به قلم عبدالباری عطوان، نویسنده و تحلیلگر سرشناس جهان عرب و سردبیر این روزنامه نوشت: زمانی که سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنرانی چهارشنبه شب خود اعلام کرد که مقاومت اسلامی اکنون هزاران موشک بالستیک نقطه زن و صدها پهپاد پیشرفته در اختیار دارد و همه آنها تولید داخلی و توسط کارشناسان باکفایت ساخته شده‌اند، اسرائیلی‌ها اهتمام زیادی به این مساله ندادند و ژنرال‌ها و کارشناسان آنها روی ویدیویی تمرکز کردند که بخش نظامی حزب‌الله آن را منتشر کرد؛ ویدیویی که درخصوص تمرینات یگان‌های ویژه در برف است و اسرائیلی‌ها آن را جدیدترین موضوع سری توصیف کردند و معتقدند که این نیروها را تنها ابرقدرت‌ها در اختیار دارند.

در این تحلیل آمده است: بی‌شک سید حسن نصرالله به خوبی می‌دانست که بخش نظامی حزب‌الله قرار است پهپاد "حسان" را به پرواز دربیاورد؛ پهپادی که روز جمعه از جنوب لبنان پرواز کرد و ماموریت ۴۰ دقیقه‌ای خود در آسمان فلسطین اشغالی به مساحت ۷۰ کیلومتر را با موفقیت انجام داد و سالم به پایگاه خود بازگشت. این امر تمام تحلیلگران و کارشناسان اسرائیلی را سردرگم خواهد کرد و آغازگر فصل جدیدی از درگیری اسرائیلی -عربی خواهد بود.

نویسنده آورده است: بی‌شک بیانیه دقیق مقاومت لبنان درخصوص این پهپاد بسیار حائز اهمیت است و نشان داد که مقاومت همواره واقعیت را می‌گوید و تمایلی به مبالغه و گمراهی ندارد؛ اما مساله مهم‌تر اعتراف آویخای ادرعی، سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی است؛ وی در صفحه توییتر خود نوشت: پهپاد حزب الله رصد شد و جنگنده‌هایی به سوی آن پرواز کردند و موشکی از گنبد آهنین به سمت آن شلیک شد؛ اما نتوانست آن را منهدم کند، آژیرهای هشدار نیز به صدا درآمد ولی این پرنده بعد از چند دقیقه توانست به حریم هوایی لبنان بازگردد.

عطوان می‌گوید: مساله قابل توجه این است که نفوذ نظامی بزرگ این پهپاد دو روز پس از اعلان سخنگوی نظامی اسرائیل مبنی بر سرنگونی دو پهپاد انجام شد؛ پهپادهایی که از جنوب لبنان و نوار غزه به پرواز درآمده بودند. این مساله بدین معناست که ما اکنون به مرحله پهپادهای بسیار پیشرفته منتقل شده‌ایم ؛ پهپادهایی که از شمال و جنوب وارد حریم هوایی فلسطین اشغالی شده‌اند و در آینده نیز خواهند شد و این امر نگرانی شهرک نشینان اسرائیلی و مقامات آنان را به همراه خواهد داشت و نسبت به ارتش خود بی‌اعتماد خواهند شد. به گزارش رسانه‌های اسرائیلی شهرک نشینان صهیونیستی از ترس و نگرانی رنج می‌برند و اکنون تعداد زیادی از آنها چمدان های خود را بسته‌اند و به اروپا و آمریکا و کانادا فرار می‌کنند تا پناهگاه امنی پیدا کنند.

در بخش دیگر این تحلیل تاکید شده است: ورود پهپاد کوچک به حریم هوایی فلسطین اشغالی که تنها چند صد دلاری برای آن هزینه شده است و شکست جنگنده‌ها و بالگردهای آمریکایی چند میلیارد دلاری و همچنین موشک‌های گنبد آهنین در سرنگون کردن آن، یک دستاورد بسیار بزرگ برای مقاومت اسلامی لبنان به شمار می‌رود و بیانگر این است که آینده تاریکی منتظر دولت اشغالگر اسرائیل و شهرک نشینان آن است.

در این تحلیل همچنین آمده است که پهپاد حسان یادآور پرنده ابابیل است که در کنار مومنان می‌جنگد و با اقتدار بیش از 40 دقیقه در آسمان دشمن پرواز می‌کند سپس هزاران تصویر هوایی از پایگاه‌های نظامی دشمن در جبهه شمالی می‌گیرد و با این بار اطلاعاتی گرانبها ، سالم به پایگاه خود بازمی‌گردد.

نویسنده آورده است: موشک‌های کورنت مقاومت در جنگ تموز ۲۰۰۶ و جنگ غزه در سال ۲۰۱۴ ، تانک‌های مرکاوا را نابود کردند و اکنون پس از موشک‌های بالستیک این پهپادها هستند که از جنوب لبنان و فلسطین به پرواز درمی‌آیند و توانایی‌های گنبد آهنین را زیرسوال می‌برند و به طور همزمان خودکفایی محور مقاومت در تولید را نشان می‌دهند.

عطوان با اشاره به جمله آور هیلر، تحلیلگر امور نظامی شبکه ۱۳ رزیم صهیونیستی مبنی بر اینکه " این پهپاد شکست جدیدی را گنبد آهنین در شمال ثبت کرد" نوشت: امیدوارم برخی حکومت‌های خلیج (فارس) که برای خرید این گنبدها رقابت می‌کنند و میلیاردها دلار پول پرداخت می‌کنند و بر این باورند که این سامانه‌ها می‌توانند امنیت را برای آنان فراهم کند، جزئیات شکست اسرائیل در برابر پهپادهای لبنانی و فلسطینی را دنبال کرده باشند و بی‌شک برادران این پهپادها در یمن همین قدرت را دارند زیرا پدر آنها یکی است.

یکی از شبهاتی که از جانب مخالفین مذهب حقه‌ی تشیع مطرح می‌شود، موروثی بودن امامت و خلافت اهل بیت (علیهم‌السلام) است.

وهابیون منحرف قائل هستند، اگر خلافت و امامت در جامعه موروثی باشد، این امر مهم همانند سلطنت پادشاهان و حکام خواهد شد و اگر اینچنین شد، امری ناپسند در جامعه محسوب می‌شود؛ زیرا از ویژگی‌های افراد دیگر در جامعه استفاده نمی‌شود.

اما در پاسخ به این استدلال مضحکانه‌ای که هر از چند گاهی از جانب شبکه‌های وهابی مطرح می‌شود، چند پاسخ بیان می‌شود.

پاسخ اول؛

اگر وهابیون از فهم قرآن عاجز نبودند، قطعاً هیچ‌گاه چنین استدلال‌های بی‌خردانه‌ای را مطرح نمی‌کردند.

قرآن کریم کتاب آسمانی مشترک میان تمام مسلمانان، در این باره می‌فرماید: «وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ. [بقره/۱۲۴] (به خاطر آورید) هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود و او به خوبی از عهده این آزمایش‌ها برآمد؛ خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من (نیز امامانی قرار می‌دهید؟)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران نمی‌رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقامند).»

با استناد به این آیه شریفه، طبق دعای حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و اجابت آن از سوی خداوند رحمان، خلافت و امامت در فرزندان پاک حضرت ابراهیم قرار می‌گیرد.

بر اساس این آیه، صالحینی که در نسل و ذریه حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) باشند، تا روز قیامت همان ائمه و وارثان انبیا الهی هستند. وهابیون با یک مطالعه و تحقیق در نسب ائمه معصومین (علیهم‌السلام)، خواهند فهمید که این بزرگواران، همان نسل و ذریه حضرت ابراهیم خلیل الرحمان (علیه‌السلام) هستند.

پاسخ دوم؛

در قرآن کریم به رسالت انبیا الهی و جانشینی فرزندان آنان اشاره شده است. اشاره قرآن به آل ابراهیم و آل عمران، خود دلیلی بر جواز موروثی بودن امامت و خلافت و تعیین آن از جانب خداوند متعال است.

قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ. [آل‌عمران/۳۳] به حقیقت خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید.»

در حقیقت شیعه با اعتقاد به تنصیب امامت و خلافت از جانب خداوند متعال، به خلافت پدر و پسری اعتقاد ندارد؛ بلکه به خلفایی که از جانب خداوند منصوب می‌شوند، اعتقاد دارد. هر چند این خلفای الهی و امیران عالم هستی، پدر و پسر باشند و خلافت و امامت الهی از پدر به پسر منتقل شده باشد.

قرآن کریم در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَائِی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ مَا کَانَ لَنَا أَنْ نُشْرِکَ بِاللَّهِ مِنْ شَیْءٍ ذَلِکَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَیْنَا وَعَلَی النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ. [یوسف/۳۸] و [از ابتدا] از آئین پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب پیروی کرده‌ام. برای ما شایسته نیست که چیزی را شریک خدا قرار دهیم. این از فضل خدا بر ما و بر مردم است، ولی بیشتر مردم ناسپاسند.»

در این آیه شریفه، حضرت یوسف پدران بزرگوار خود را یاد می‌کند و اشاره می‌فرماید که همگی آنان از انبیای الهی بوده‌اند.

اما یک نکته مهم؛ خلافت و امامت در امت، به معنای جانشینی برای انبیای الهی است و حال اگر خلافت و امامت وراثتی مورد سرزنش است، باید وراثت نبوت در انبیا را نیز مورد طعن و سرزنش قرار داد. همانگونه که نبوت از ابراهیم (علیه‌السلام) به نسل و ذریه ایشان رسید، از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به بعضی از فرزندان ایشان تا امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) رسیده است.

پاسخ سوم؛

یکی از استدلال‌های ابوبکر در سقیفه، انحصار خلافت و رسیدن آن به قریش بود .[۱] او در تبیین مبانی خلافت خود، به روایتی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) استناد می‌کرد و می‌گفت که امر خلافت فقط شامل حال قریش می‌شود. مسلم نیشابوری در کتاب خود می‌نویسد؛ از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که ایشان فرمودند: «مردم در این امر (خلافت) از قریش پیروی می‌کنند؛ مسلمانانشان از مسلمانان آنان پیروی می‌کنند و کافرانشان از کافران آنان پیروی می‌کنند .»[۲] در این روایت، انتصاب ابوبکر به قریش دلیل برتری او در میان سقیفه بوده است. حال سوال اینجاست؛ چرا اهل سنت در اینجا فقط انحصار خلافت را در قریش می‌دانند؟! آیا این انحصارطلبی همان حکومت موروثی نیست؟! آیا اتهام حکومت موروثی، شامل حال خلفای اهل سنت نمی‌شود؟!

پی‌نوشت:

[۱]. شاه ولی الله دهلوی، إزالة الخفاء عن خلافة الخلفاء (متن فارسی)، تصحیح: سید جمال الدین هروی، ج ۱، ص ۳۵۶؛ «از آن جمله: حدیث صدیق اکبر رضی الله عنه مرفوعاً الاَئمة من قریش.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

[۲]. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار إحیاء التراث العربی – بیروت، ج ۳، ص ۱۴۵۱؛ «حَدَّثَنَا أَبُو هُرَیْرَةَ، عَنْ رَسُولِ اللهِ … وَکَافِرُهُمْ تَبَعٌ لِکَافِرِهِمْ» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

خداوند کریم در آیات (۱۰۷ تا ۱۰۹) سوره برائت (توبه) می‌فرماید:

«وَالَّذینَ اتَّخَذُوا مَسجِداً ضِراراً وَ کُفراً وَ تَفریقاً بَینَ المُؤمِنینَ وَ اِرصاداً لِمَن حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحلِفُنَّ اِنْ اَرَدْنا اِلاَّ الْحُسْنی وَ اللّهُ یَشْهَدُ اِنَّهُمْ لَکاذِبوُنَ لا تَقُمْ فیهِ اَبَداً لَمَسْجِدٌ اُسِّسَ عَلَی التَّقوی مِنْ اَوَّلِ یَوْم اَحَقُّ اَنْ تَقُومَ فیهِ، فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ اَنْ یَتَطَّهَّروُا وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ اَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اللّهِ و رِضْوان خَیْرٌ اَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُف هار فَانْهارَ بِه فی نارِ جَهَنَّمَ وَاللّهُ لا یَهْدی الْقَوْمَ الظاّلِمینَ».

هرگز در آن [مسجد به عبادت] نایست! آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته‌تر است که در آن [به عبادت] بایستی؛ در آن، مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه باشند؛ و خداوند پاکیزگان را دوست دارد!

آیا کسی که شالوده آن را بر تقوای الهی و خشنودی او بنا کرده بهتر است، یا کسی که اساس آن را بر کنار پرتگاه سستی بنا نموده که ناگهان در آتش دوزخ فرو می‌ریزد؟! و خداوند گروه ستمگران را هدایت نمی‌کند.

دورنمای بحث

آیات سه گانه فوق که به عنوان هفدهمین مَثَل از امثال قرآن تلقّی شده درباره مسجد «ضرار» است که دشمنان اسلام برای مبارزه با این دین خوش آیند نو پا، در صدد بر آمدند تا از آن به عنوان سنگر محکمی استفاده کنند و با سلاح دین و مذهب با اسلام بستیزند.

شأن نزول

اکثر مفسّران قرآن در ذیل آیات مذکور، به شأن نزول این آیات اشاره داشته (۵)، داستان آن را این چنین نگاشته اند:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در هنگام عزیمت به جنگ تبوک، در میان راه به قبیله بنی سالم که در آن زمان خارج از مدینه زندگی می‌کردند برخوردند. عدّه ای از آنان که مردمی ظاهر الصّلاح بودند از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) اجازه خواستند تا مسجدی را در نزدیکی مسجد قبا بنا کنند. و دلیل خود را این گونه بیان داشتند که چون در قبیله ما افراد ضعیف و ناتوانی از پیرمردان، پیرزنان و کودکان وجود دارند که نمی‌توانند در همه وقت برای اقامه نماز به مسجد قبا حاضر شوند، علاوه بر این که گرمای تابستان، سرمای زمستان، باد و باران نیز مانع از حضور آنان در مسجد می‌شود، ساختن چنین مسجدی در نزدیکی مسجد قبا ضروری به شمار می‌رود.

به عبارتی، آنان دو هدف به ظاهر زیبا را بیان کردند: نخست ساختن مسجد و محلّ عبادت و دیگر، حمایت از ضعیفان.

از این رو، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) اجازه ساختن آن مسجد را صادر کردند و سپس به سمت جنگ تبوک حرکت نمودند.

بانیان مسجد از غیبت پیامبر (صلی الله علیه وآله) سو استفاده کرده، با سرعت هر چه بیشتر مسجد را ساختند. هنگامی که آن حضرت از جنگ برگشت، خدمت حضرتش رسیدند و از او خواستند تا مسجد را افتتاح کند!

در این هنگام «آیات سه گانه مَثَل» به وسیله جبرئیل بر آن حضرت نازل شد.

شرح و تفسیر

وَ الَّذینَ اتَّخَذوُا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ اِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ: آری؛ جبرئیل نازل شد و پیامبر (صلی الله علیه وآله) را از اقامه نماز در مسجد ضرار بازداشت؛ زیرا آن، به ظاهر مسجد بود و در واقع برای آنان بتخانه و مرکز توطئه به شمار می‌رفت. این قسمت از آیه شریفه، چهار هدف را برای این منظور بیان می‌دارد:

۱. «ضِراراً»؛ بنابر آیه شریفه، اوّلین هدف بانیان این مسجد، شکستن ابهت مسلمانان و ضرر زدن به آنها بود؛ زیرا این مسجد به عنوان سنگری برای دشمنان در نظر گرفته شده بود تا از این طریق، بر پیکر مسلمانان ضربه وارد کنند.

۲. «کُفْراً»؛ هدف دیگر آنان، تقویت مبانی کفر و شرک بود. آنان بدین جهت در بنای مسجد همّت گماردند تا با پایگاه قرار دادن مسجد، فعّالیّت های خود را در تضعیف اسلام و مسلمانان، و تقویت کفر و شرک شدّت ببخشند.

۳. «تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤمِنینَ»؛ سومین هدف که از خطرناک‌ترین اهداف آنها بود ایجاد شکاف و تفرقه بین مسلمانان و اهل ایمان بود. روشن است وقتی بین دو گروه از مسلمانان تفرقه‌ای ایجاد شود، در برابر هم صف آرایی می‌کنند و نیرویی را که باید در نابودی دشمن مشترک به کار گیرند، صرف نابودی همدیگر می‌کنند و به جای آن که دشمن آسیب زده شود، هر دو گروه از این اختلاف آسیب می‌بینند؛ همانگونه که این اصل در تمام اختلافات حاکم است و ثمره شوم اختلاف، دامنگیر هر دو گروه می‌شود!

۴. «اِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ»؛ چهارمین هدف، آماده کردن پایگاهی مستحکم در قلب کشور اسلامی، برای یکی از دشمنان اسلام بود که دشمنی او با خدا و رسول خد (صلی الله علیه وآله) سابقه‌ای دیرینه داشت.

ابو عامر نصرانی، دشمن کینه توز اسلام

شخصی مسیحی به نام ابوعامر نصرانی که بشارت ظهور پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) را در کتاب آسمانی خویش خوانده بود به مدینه آمد و منتظر ظهور اسلام شد. در این مدّت او برای خود مریدان و طرفدارانی پیدا کرد. با ظهور اسلام او به دین اسلام گروید؛ ولی با گذشت زمان تمام پیروان و طرفداران و مریدان خود را از دست داد و نسبت به پیامبر (صلی الله علیه وآله) حسادت ورزید؛ آتش حسادت در او شعله ور گشت تا جایی که او یکی از آتش افروزان جنگ اُحد گردید. به همین جهت، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) او را فاسق خواند و همین امر سبب شد که او نتواند در مدینه ماندگار شود. به ناچار به پادشاه روم پناهنده شد و او را از آینده درخشان اسلام و خطری که برای روم خواهد داشت مطّلع ساخت و اسلام را برای ابر قدرت روم خطری جدّی دانست بدین جهت، دولت روم را نسبت به جنگ علیه مسلمانان تشویق نمود در پی این تقاضا پادشاه روم نیز قول مساعدت داد.

منافقان مدینه با «ابوعامر» بی ارتباط نبودند؛ ابوعامر برای منافقان مدینه نامه‌ای نوشت و از آنها خواست که پایگاهی برای او در مدینه بنا کنند تا به مدینه باز گشته، زمینه را برای هجوم سپاهیان روم فراهم کند. از این رو منافقان مدینه مسجد فوق را به عنوان پایگاهی برای این دشمن خطرناک بنا کردند (۶).

اکنون مسجد با اهداف مذکور ساخته شده است و منافقان از پیامبر (صلی الله علیه وآله) دعوت کرده اند که با اقامه نماز در آن مسجد، رسماً آن را افتتاح نماید.

امّا جبرئیل امین، پیام خداوند را در ضمن آیه زیر به آن حضرت این گونه ابلاغ کرد:

«لا تَقُمْ فیهِ اَبَداً» پیامبر ما! هرگز در این مسجد که به ظاهر مسجد و محل عبادت و در واقع مرکزی برای توطئه است نماز مگذار!

«لَمَسْجِدٌ اُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ اَوَّلِ یَوْم اَحَقُّ اَنْ تَقُومَ فیهِ»: مسجد ضرار جای عبادت و پرستش خداوند یکتا نیست؛ بلکه بنابر آیه شریفه مسجدی شایستگی این عبادت بزرگ الهی را دارد که دارای دو ویژگی باشد:

۱- نخست این که بنیان آن بر اساس تقوا و ایمان به خدا نهاده شده باشد. این فراز از آیه شریفه به ما می‌آموزد که اساس و بنیان تمام چیزها از قبیل مسجد، حسینیّه، مدارس دینی، سیاست، آزادی، اقتصاد، مدیریّت، کشورداری و… باید بر اساس تقوا نهاده شود؛ زیرا تقوا، روح و محتوی اعمال تلقّی شده است.

۲- خصوصیّت دیگر این که باید افرادی که در آن مساجد حاضر می‌شوند، انسان‌های پاک و طاهری باشند؛ زیرا نمازگزاران هر مسجد معرِّف آن مسجد به شمار می آیند.

این دو ویژگی در مسجد «قبا» دیده می‌شد؛ چه این که هم اساس آن بر تقوا بود و هم نمازگزاران آن انسان‌های پاک و با فضیلت بودند، بر خلاف مسجد ضرار که نه اساس آن بر تقوا بود و نه بنیان گذاران و نمازگذاران آن انسان‌های پاک و بافضیلتی به شمار می‌رفتند.

فرمان تخریب مسجد ضرار

از این رو، نه تنها پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) در آن مسجد نماز نخواند و آن را افتتاح نکرد، بلکه دستور به آتش کشیدن آن را صادر کرد؛ و پس از آن که مسلمانان آن را به آتش کشیدند، پیامبر (صلی الله علیه وآله) دستور فرمودند تا دیوارهای آن را خراب کنند و زمین آن را برای انبوه سازی زباله مهیّا سازند.

«اَفَمَنْ اَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اللّهِ وَ رِضْوان خَیْرٌ اَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُف هار»؛ یا رسول اللّه! آیا مسجد قبایی که بنیان و شالوده آن بر تقوای الهی و خشنودی و رضایت حضرت حق، نهاده شده بهتر است، یا مسجد ضراری

که شالوده آن بر «شَفا جُرُف هار» بنا شده و در نتیجه در آتش جهنّم سقوط خواهد کرد؟

شَفا: به معنی لبه هر چیزی است و عرب لب‌های انسان را بدین جهت «شَفَه» می‌گوید که در لبه دهان قرار گرفته است.

جُرُفْ: کناره هر چیزی را جُرُف می‌گویند و از این رو، کناره رودخانه را - که به آب منتهی می‌شود - جرف نامیده اند.

هار: به چیزی که در حال سقوط است، هار گویند. آب رودخانه کناره‌های رودخانه را از درون خالی می‌کند. این لبه از بیرون سالم و بی خطر جلوه می‌کند، به گونه‌ای که اگر انسانی ناآگاهانه پایش را بر روی این لبه قرار دهد ناگهان لبه رودخانه که از درون تهی گردیده است فرو می‌ریزد و آن انسان بی خبر را به داخل رودخانه و قعر آب‌ها کشانده، او را غرق می‌کند.

خداوند متعال در این آیه شریفه، بنای مسجد ضرار را به ساختن چیزی بر روی لبه چنین رودخانه‌ای تشبیه کرده است؛ آن هم نه در جایی که مُشرِف به رودخانه باشد که اگر آشنای به شنا باشد نجات یابد، بلکه در جایی که مشرف بر جهنّم است و روشن است که در چنین جایی سقوط همان است و نابودی همان، و احتمال نجات کاملاً منتفی است.

آیا آدم عاقل راضی است در چنین مسجدِ سست بنیانی با این همه خطر حاضر شود؟!

آری؛ مسجدی که بر اساس تقوی و رضایت الهی ساخته شده است آن قدر مستحکم، قابل اطمینان و مایه نجات است؛ امّا مسجدی که برای تفرقه، کفر، شرک و پایگاه دشمن بنا نهاده شود چنان سست، خطرناک و مایه هلاکت است که بنابر آیه قرآن موجب سقوط انسان در آتش جهنّم می‌شود!

آیا تعبیری جالب‌تر و مثالی رساتر از این برای سرچشمه‌های شرک و نفاق می‌توان یافت؟!

پیام‌های آیه

۱- آنچه از داستان مسجد ضرار استفاده می‌شود، این است که مسلمانان باید بسیار مواظب و مراقب اعمال خود باشند؛ چه اینکه گاهی دشمن در لباس مذهب و با اسلحه دین به جنگ دین و مذهب مجهّز می‌شود! از این رو، وقتی به تاریخ اسلام مراجعه می‌کنیم با انبوهی از مذاهب ساختگی دشمن مواجه می‌شویم که تنها برای ضربه زدن به «اسلام ناب» نهادینه شده اند.

از جمله مذاهب ساختگی، «فرقه ضالّه بهائیّت» است که اکنون برای همگان روشن شده است که این مذهب بی اساس در کجا متولّد شده است؛ چه کسانی آن را ساخته اند و چه کسانی از آن استفاده می‌برند .(۷)

۲- مسلمانان باید زیرک و دقیق باشند و فریب ظاهر را نخورند.

در هر برنامه و فتنه‌ای باید متولّیان آن را شناسایی کنند، باید دریابند که چه کسانی از آن بهره می‌برند و چه کسانی متحمّل ضرر می‌شوند. مبادا فریب کسانی را بخورند که به نام استعمار و آبادانی وارد کشور آنهامی شوند و با اسلحه آبادانی به خرابی کشور آنها می‌پردازند؛ یا به نام ترویج آزادی، آنها را به اسارت می کشند

و یا به نام ترویج دین آنها را بی دین کنند!

آری؛ بر اساس فرمایش پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) که فرمودند: «کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ» (۸)، انسان مؤمن باید باهوش، زیرک و نسبت به امور مختلف مواظب و دقیق باشد.

پی نوشت‌ها:

۵- به تفسیر المیزان، جلد نهم، صفحه ۳۹۱ و تفسیر مجمع البیان، جلد ۵، صفحه ۷۲، مراجعه کنید.

۶- تفسیر نمونه، جلد ۸، صفحه ۱۳۵.

۷- برای توضیح بیشتر، به کتاب «ارمغان استعمار» و «پای سخنان پدر» مراجعه کنید.

۸- میزان الحکمه، باب ۲۹۱، حدیث ۱۴۴۹.

حج، نعمتی الهی است که بر نسل های مسلمان ارزانی شده است. قدردانی و شکرگزاری، آن را زیاد می‌کند و ناسپاسی و قدرناشناسی، آن را از مسلمین می‌گیرد؛[1] «حج ابراهیمی» همان «حج محمدی» است که در آن، حرکت به سمت توحید و اتحاد، روح و سرلوحه‌ی همه‌ی مراسم و شعائر است، حجی مایه‌ی برکت و هدایت و ستون اصلی در حیات و قیام امت واحده، حجی سرشار از منافع و پربار از ذکر خدا، حجی که در آن ملتهای مسلمان، وجود امت فراگیر محمدی (صلی‌الله‌علیه‌واله) و حضور خود در آن را لمس می‌کنند و با احساس برادری و نزدیکی ملتها، از احساس ضعف و عجز و خودباختگی رها می‌شوند.[2]
از نگاه ما حج از سیاست جدا نیست و آنان که نمی‌خواهند مضمون سیاسی حج را بپذیرند، در واقع اسلام را دور از سیاست، و دین را از سیاست جدا می‌خواهند... حاکمیت اسلام، متضمن مقابله با دخالت مستکبران در کشورهای اسلامی و نیز مستلزم کوتاه شدن دست وابستگان به این قدرتها و بندگان شیطان نفس و شیطان استکبار، از اداره‌ی این کشورهاست. پس طبیعی است که استکبار و وابستگانش و شیطانها و پیروانشان، از آن ناراضی و خشمگین باشند.[3]
اما حج بر سایر واجبات اسلامی، برتری و امتیازی ویژه دارد. امتیاز حج بر سایر واجبات و فرائض اسلامی، جهانی بودن و بین المللی بودن آن است... همه‌ی مسلمانان با هم، با اختلاف لغاتشان، با اختلاف نژادهایشان، با اختلاف عاداتشان، آدابشان، آنجا که می رسند، همه خاشعند، همه متضرع اند. این خیلی پدیده‌ی عجیبی است که ما به آن عادت کرده‌ایم و اهمیت و عظمت آن را درست متوجه نمی شویم. همه‌ی مسلمانان جمع بشوند، متوجه به یک مرکز، به یک نقطه، خاشع در مقابل این نقطه؛ با این چشم به حج نگاه کنیم؛ به عنوان یک فرصت. اگر به چشم فرصت نگاه کردیم، آن وقت دید ما باز خواهد شد، وظائف خودمان را بیشتر توجه خواهیم کرد. ... دنیا مردمند، نه سیاستمداران، نه فرماندهان زورگو، نه مستکبرین و متکبرین عالم. گاهی می شنوید؛ همین متکبرین محصول ذهن فاسد خودشان را نسبت می دهند به جامعه‌ی جهانی: جامعه‌ی جهانی اینجور می خواهد! جامعه‌ی جهانی یعنی میلیاردها توده‌ی مردم. جامعه‌ی اسلامی هم همین است. امت اسلامی یعنی این بدنه... برکات و خیرات در این بدنه‌ی عظیم است و اراده‌ی آنهاست که می تواند کوه‌ها را جابه‌جا کند؛ حرکت آنهاست که می تواند ارزشهای اسلامی را جهانگیر و همه‌گیر بکند... این فرصت را باید مغتنم شمرد.[4]
ــــــــــــــــــــــ
[1] . پیام مقام معظم رهبری به کنگره عظیم حج؛ 13 خرداد 1371.
[2] . پیام به کنگره عظیم حج؛ 28 اردیبهشت 1372.
[3] . پیام به کنگره عظیم حج؛ 25 اردی بهشت 1373.
[4] . بیانات در دیدار کارگزاران و دست‌اندرکاران حج‌؛ 4 آبان 1388. با تصرف.

در پاسخ بايد گفت اسلام داراي مباني و اركاني است كه بر آنها بنا نهاده شده و به وسيله آنها وجود پيدا كرده و باقي مي‌ماند. بدون تحقق آن ها فرو مي‌ريزد و از آن جز اسم است. چيزي باقي نمي‌ماند. از اين رو قرآن كريم براي حج جايگاه ويژه‌اي قائل شده است. لذا به طور خلاصه به محور هاي ذيل اشاره مي شود.

الف: حج از اركان دين و تارك آن مرتكب كفر عملي استبدون شك در بين همه مذاهب، يكي از اركان دين، حج مي‌باشد. كسي كه عمداً حج نگذارد، ركني از اركان دين الهي خود را ناديده گرفته و نابود ساخته است. از اين رو، خداوند در مورد ترك عمدي و عملي حج مي‌فرمايد: اگر كسي حج را ترك كند كافر شود همانا خداوند از جهانيان بي‌نياز است.(1) از اين آيه به دست مي آيد: ترك عمدي حج به منزله كفر هست. يعني كسي كه عمداً به حج نرود، در عمل مرتكب كفر و ناديده گرفتن قسمتي از دين شده است، اگر چه در ايمان و اعتقاد كافر نباشد. لذا در اين جا كفر به معناي كفر به فروع دين مي‌باشد نظير كافر شدن به نماز يعني ترك نماز و كافر شدن روزه، يعني ترك روزه. پس كفر در اين جا به معناي ناديده گرفتن عمل و ترك عمل مي‌باشد.(2) چنان چه امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد رد كردن حكم حاكم شرع جامع الشرايط مسلمانان، به منزله رد كردن حكم امام معصوم و كفر عملي است.(3)
ب. حج ميثاق و پيمان الهي استاز آن جايي كه حج در بين همه عبادات، داراي جايگاه ويژه‌اي مي‌باشد، وجوب حج در قرآن به صورت عهد و پيمان الهي ذكر شد. با توجه به آيه 97 آل عمران، وقتي خداوند خواست وجوب حج را ابلاغ نمايد، به صورت جمله امري ابلاغ نفرمود، چنان چه در نماز و روزه و ساير عبادات به صورت امري مي‌باشد كه مي‌فرمايد نماز را بپا داريد و زكات بدهيد. اما در مورد حج مي‌بينيم شيوة دستور فرق مي‌كند. يعني به صورت امر بيان نمي‌شود بلكه با بيان شيوائي به صورت تعهد كه بر عهده مردم باشد. مطلب را بيان مي‌كند. «براي خدا بر مردم است كه آهنگ خانه او كنند».(4) اين تعبير لطيف فقط در مورد حج، در قرآن وجود دارد و در مورد هيچ عبادتي، اين گونه تعبير نشده است. و اين خود بيانگر اهميت حج مي‌باشد، لذا در خود آيه، از لحاظ ادبي و شيوه بيان مطالبي وجود دارد كه داراي اهميت و شايان ذكر است.
1. خداوند جمله را به صورت جمله خبري بيان مي‌كند نه انشائي، لذا دلالت جمله خبري بر وجوب قويتر از دلالت جمله انشائي بر وجوب مي‌باشد.
2. جمله به صورت اسميه بيان شده، نه فعليه، و جمله خبريه اسميه، دلالت و تأكيدش بر معناي (ثبوت) بيشتر از جمله فعليه مي‌باشند.
3. وجوب حج را با لام تأكيد و تكليف بيان مي كند، يعني اين تكليف از طرف خداوند بر عهده مردم قرار داده شده است.
4. هرگاه بخواهند وجوب بالفعل عملي را بيان نمايند به وسيله (علي) بيان مي كنند، يعني بالفعل و در حال حاضر اين عمل بر عهده كسي مي‌باشد نه بالقوه. لذا در آية شريفه، خداوند از كلمه (علي) استفاده كرد، شايان ذكر است كه هر گاه (لام) و (علي) در مقابل يكديگر قرار گيرند، نشانه آن است كه از يك طرف حكمي بر طرف ديگر واجب شده نه اين كه بر ضرر او باشد. پس در اين آيه معنا اين گونه نمي‌باشد كه به ضرر مردم باشد. چنان كه لام در (للله) نيز به معناي نفع نمي‌باشد، بلكه به معناي از طرف خدا بر مردم مي‌باشد. زيرا نفع حج به خود مردم بر مي‌گردد نه به خداوند.(5)
ج. حج مظهر مجموعه‌اي از عبادات مي‌باشدبا توجه به اين تعبير خاص كه جمع ميثاق الهي مي‌باشد، مي‌بينيم كه بسياري از مسائل و عبادات در خود حج جلوه مي‌كند. به عنوان مثال روزه هم در حج راه پيدا مي‌كند. زيرا حاجي اگر قرباني پيدا نكند كه در روز عيد قربان ذبح نمايد، سه روز در حج و هفت روز در بازگشت به وطن بايد خود روزه بگيرد. نمونه ديگر آن كه همه نكاتي كه در مورد نماز گفته شد، مثل طهارت و پاك بودن بدن و مباح بودن لباس و ساتر بودن آن و شرايط وضو و آب وضو همه ي آن ها در حج نيز تبلور پيدا مي‌كند. زيرا در حج طواف تشريع شده كه خود نماز هست و همه شرايط نمازگزار و لباس نمازگزار در شخص طواف كننده و لباس او بايد وجود داشته باشد، مانند طهارت از حدث و خبث و پاك بودن لباس و بدن و غصبي نبودن لباس او و آبي كه با آن طهارت حاصل شد. بالاتر اين كه، در خود حج، نماز هم واجب شده و ما مي‌بايست بعد از طواف واجب، دو ركعت نماز پشت مقام ابراهيم به جا آوريم. از اين رو در برخي از روايات وارد شده كه حج برتر از نماز مي‌باشد.(6)
همين طور انسان به آن بركت كه در زكات است به وسيله حج دست مي‌يابد. زيرا در حج انفاق مال و نثار و ايثار مانند زكات وجود دارد. و يا بسياري از ويژگي‌هاي جهاد كه همان پذيرش خطر و دوري از نزديكان مي باشد در حج نيز وجود دارد، و بالاتر از آن تمرين خودسازي و جهاد اكبر كه به وسيله احرام تحقق پيدا مي‌كند، همچنين بسياري از مسائل به وسيله احرام بر شخص محرم حرام مي‌شود. خلاصه اين عبادت از عبادات فراواني تشكيل شده و فضائل همه آن عبادات را در خود دارد و خود نيز خصوصيتي دارد كه در ساير عبادات نمي‌باشد.
د. محترم شمرده شدن حاجي و زمان و مكاني كه او در آن به سر مي‌بردخداوند تبارك و تعالي زمان و مكاني را كه در آن حج وعمره به جا آورده مي‌شود و نيز كساني را كه عمره به جا مي‌آورند و هم چنين قرباني حج و حتي كفشي را كه به نشان قرباني بودن به گردن آن مي‌آويزند همه را از شعائر الهي ياد كرده، بنابراين نه تنها كساني كه براي حج و عمره احرام بسته‌اند، بلكه افرادي كه به قصد اين دو عمل از دورترين نقاط عالم حركت كرده‌اند و هنوز به حرم بلكه به ميقات نرسيده‌اند، همه جزء شعائر الهي هستند. سراسر حج از كعبه گرفته تا آن حيواني كه براي قرباني تعيين شده، جزء شعائر الهي هستند. از اين رو احدي نبايد آنها را حلال دانسته، طبق ميل خود با آنها رفتار نمايد، بلكه واجب است آنها را گرامي بدارد.(7) لذا ديده مي شود براي امنيت شخصي كه آهنگ حج كرده، ماه ذيقعده براي حركت او به طرف خانه خدا و ماه ذيحجه براي اعمال و مناسك آن و ماه محرم بر حرمت و احترام و براي بازگشت او به طرف خانه خود و امنيت او از ماه‌هاي حرام شمرده شده و جنگ و قتال به احترام حاجي در اين سه ماه، حرام مي‌باشد. و حرمت همه اينها به خاطر حرمت كعبه و حج، حاجي و احترام آن مي‌باشد.
در آية دوم از سوره مباركه مائده نيز آمده است: (اي كساني كه ايمان آورديد شعائر و حدود الهي در حج را محترم بشماريد، مخالفت با آنها را حلال ندانيد و نه ماه حرام را و نه قرباني‌هاي بي نشان و با نشان را و نه آنها را كه به قصد خانه خدا براي به دست آوردن فضل پروردگار و خوشنودي او مي‌آيند).
شعائر جمع شعيره به معناي علامت است، شعائر الله، علامت‌هايي هستند كه انسان را به ياد خدا مي‌اندازند وخاطره‌اي از خاطرات مقدس را در نظرها تجديد مي‌كند. از اين روست كه خداوند در مورد صفا و مروه مي‌فرمايد: اين دو از شعائر الهي هستند كه ما را به ياد قضيه و سرگذشت هاجر و فرزند خردسالش مي‌اندازد وبه ياد ابراهيم كه اين دو را در بيابان بي‌آب و علف رها كرد و به فرمان خدا راهي تبليغ رسالت الهي شد.(8)
نمونة‌ ديگر كه مي‌توان از اهميت حج در اسلام ذكر كرد، آن است كه وقتي از هلال ماه‌ها از پيامبر سؤال مي‌كنند، قرآن كريم مي‌فرمايد: هلال ماهها براي تعيين وقت حج است، «‌در مورد هلال ماه‌ها از تو سؤال مي‌كنند، بگو آنها براي بيان اوقات و تقويم طبيعي براي نظام زندگي مردم و تعيين وقت حج است.(9) براي اهميت حج همين بس كه خداوند به عنوان ذكر خاص بعد از عام، تشخيص ايام و ماه‌هاي حج را يكي از فوائد مهم هلال ماه مي‌داند. با توجه به اين ويژگي مهم است كه خداوند در سوره مباركه مائده مي فرمايد: (خداوند كعبه را وسيله‌اي براي استواري و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داد و هم چنين ماه حرام را).(10)
از اين جهت مهم‌ترين عامل قيام همه مردم جهان، براي برپايي دين و عدالت، خانه‌اي است كه همگان به سوي آن نماز مي‌گذارند و برگرد آن طواف مي‌كنند و در كنار آن به نيايش مي‌پردازند و در حريم آن به تفكر در آيات الهي مي‌پردازند.
هـ . ربط آيه 189 بقره با آيه 97 سوره مباركه مائده به چه صورت مي‌باشد خداوند در سوره مباركه بقره مي‌فرمايد: ما هلال ماه‌ها را براي بيان تقويم طبيعي براي نظام زندگي مردم وتعيين وقت حج قرار داديم. در سوره مباركه مائده مي‌فرمايد: خداوند كعبه را وسيله‌اي براي استواري و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داد و هم چنين ماه حرام را. با توجه به محتواي اين دو آيه مي‌توان فهميد كه هلال ماه‌ها و حج، نقش مهمي در زندگي مردم دارند، زيرا مردم با هلال ماه، ايام حج را درك مي‌كنند و با آمدن ايام حج به طرف اين خانه حركت كرده و با تشكيل كنگره بزرگ حج، سرنوشت مسلمانان را در آن جا رقم زده و در مورد حل مشكلات جهان اسلام انديشيده و به حل آن كمك مي‌كنند. دقت كافي در محتواي آيه 97 مائده با توجه به انسجام اول و آخر آن، نشان مي‌دهد كه كعبه به عنوان محل طواف عمومي و عامل قيام همگاني قرار داده شده است، يعني هدف همه انبياي الهي آن است كه مردم با دست يافتن به محتواي كتاب و درك ميزان و آشنايي با ره آورد پيامبران به قسط و عدل قيام كنند، عامل مهمي كه مي‌تواند اين هدف والا را تحقق بخشد و زمينه قيام همه مردم را جهت دست يابي به قسط و عدل فراهم كند و خصوصيت‌هاي نژادي و جغرافيايي را كنار زده و اختلاف‌هاي مكاني را در نورديده و پراكندگي‌هاي زماني و زباني را به يك سو مي‌نهد و بيگانگان را با هم آشنا مي‌كند، ‌كعبه است. از اين رو امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: همواره دين خدا پابرجا و زنده هست تا كعبه پا برجاست.(11)
دانستن اين نكته لازم است كه قيام دين و استواري آن به قيام مردم است و اين مردم هستند كه بايد در ايام حج و در كنار خانه خدا اقدام به قيام كنند و نداي توحيد را از كنار كعبه سر دهند، در اين كنگره سياسي، عبادي بايد به حل معضلات مهم جهان اسلام بپردازند. با توجه به اين ويژگي مهم هست كه حاكم مسلمانان بايد هر ساله در برپايي حج تمام توان خود را به كار گرفته، لذا در برخي روايات آمده اگر در زماني مردم نخواستند و يا نتوانستند به مكه بروند بر رهبر مسلمانان لازم است كه برخي را با هزينه بيت المال، به حج بفرستد و عده‌اي را كه توان مالي دارند و به حج نمي‌روند به اجبار روانه مكه كند.(12) لذا امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: اگر مردم حج را معطل گذارند، ‌بر امام است است آنها را به اين كار وادار كند. چه بخواهند و چه نخواهند، زيرا اين خانه براي حج قرار داده شده است.(13)
با انحراف از اين فريضه الهي است كه امروزه دين خدا در زندگي بشر نقش آفريني نمي كند. دين قوام نيافته و برپا نشده و در حاشيه قرار گرفته است. اگر حج با آن همه اسرار و لطائف و آن همه حقيقتي كه برخوردار است مورد شناخت و توجه مسلمانان قرار گيرد و مسلمانان همان گونه كه در مورد آداب و احكام ظاهري حج حساسيت به خرج مي‌دهند و در مورد آن توجه ويژه‌اي مبذول مي‌دارند، اگر به اسرار و باطن حج نيز توجه كنند، ما شاهد آن خواهيم بود كه هر ساله ميليون ها نفر از دانشگاه حج فارغ التحصيل شده و با آشنايي به سيره و سنت رسول خدا، پا در شاه راه هدايت مي‌گذارند. اما بايد اعتراف كرد، آن چه هرگز مورد توجه ما مسلمانان قرار نمي‌گيرد، يا كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، همان هدف والاي حج يعني به حول كعبه گشتن و با تأسي به ملائكه كه به حول عرش الهي به تسبيح و تقديس الهي مي‌پردازند مي‌باشد. آري با درك معارف و اسرار حج است كه مي‌توان فرشته خو شد و از خلق و خوي حيواني رهيد و به سرمنزل مقصود رسيد.
و. حج محلي براي مشاهده آيات الهي:يكي از مسائلي كه قرآن كريم به آن عنايت ويژه‌اي مي‌نمايد، شهود آيات الهي در مكه و ايام حج مي‌باشد. آن جا كه مي‌فرمايد: ‌در حرم امن الهي، آيات و نشانه‌هاي روشن الهي مي‌باشد.
هر چند در آيات زيادي از قرآن كريم به نشانه‌هاي خداوند اشاره شد، اما دراين آيه به يكي از شاخص‌ترين آيات الهي اشاره مي‌كند كه همان مقام و جايگاه حضرت ابراهيم مي‌باشد. تكه سنگي كه بعد از هزاران سال باقي مانده و بشريت در برابر آن سر تعظيم فرود آورده، سنگي كه ابراهيم برفراز آن كعبه را بنا نهاده و از فراز آن دعوت جهاني خود را براي زيارت اين خانه به گوش جهانيان رسانده: و اين نشانه الهي بايد براي هميشه زنده و پاينده بماند. اين جاست كه امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: سالي كه سيل مسجد الحرام را فرا گرفت من نيز به همراه امام حسين ـ عليه السّلام ـ در مكه بودم، امام ـ عليه السّلام ـ به مردمي كه نگران از بين رفتن مقام ابراهيم بودند، فرمود: مطمئن باشيد هرگز سيل مقام ابراهيم را نمي برد، چون خداوند آن را علم و نشانه خود قرار داده است.(14)
پيرامون حج، آيات ديگري نيز قابل شهودند. مانند كعبه با آن عظمت معنوي خود، حجر الاسود، زمزم و مانند آن. و اين كه براي يك سرزمين غيرقابل كشت و بي‌آب و علف، اين همه دل ها مشتاق باشند و براي ديدن و طواف آن سر از پا نشناسند. اين خود يكي از مهمترين آيات الهي است.

پاورقی:

1. آل عمران: 97.
2. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، بيروت، دار الكتب الاسلاميه، ج 6، ص 406.
3. جوادي آملي، عبدالله، صهباي حج، مركز نشر اسراء، 1378، ص 54.
4. آل عمران: 97.
5. صهباي حج، همان، ص 53 ـ 54.
6. همان، ص52.
7. همان.
8. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص 539.
9. بقره: 189.
10. مائده: 97.
11. صهباي حج، همان، ص 48.
12. همان، ص 114.
13. حر عاملي، وسايل الشيعه، ج 8، ص 15.
14. صهباي حج، همان، ص 276.

امام خمینی ره :

بدان كه بر هر مكلّفِ جامع شرایط، وجوبِ حج، به دلیل قرآن و احادیث وارده از نبى اكرم صلى الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام ثابت است.
حج یكى از اركان دین و از ضروریات آن به شمار مى‌رود. ترك حج با اقرار به وجوب، یكى از گناهان كبیره و با انكار، موجب كفر است. [1]

[1]. آیة اللّٰه بهجت: در صورت منافات با بقاى تصدیق به وحدانیّت خالق یا بقاى تصدیق به نبوّت و عدم استناد به شبهۀ خاصۀ به شخص[1].

آیات عظام تبریزى، خویى، سیستانى: در صورتى كه مستند به شبهه نباشد.

آیة اللّٰه فاضل: چنانچه به انكار رسالت برگشت كند.

آیة اللّٰه مكارم: در صورتى كه علم به ضرورى بودن آن داشته باشد.

خداوند متعال در قرآن مجید فرمود:
«وَ للّٰهِ عَلَى النّٰاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ الَیْهِ سَبیٖلًا وَ مَنْ كَفَرَ فَانَّ اللّٰهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعٰالَمیٖنَ».[2]
و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند، آنها كه توانایى رفتن به سوى آن دارند. و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بى‏نیاز است
شیخ كلینى رحمه الله به طریق معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت نموده كه: «هركس از دنیا برود و بدون حاجت ضرورى، یا بیمارى و یا منع سلطان، حَجّة الاسلام به جا نیاورده باشد، چنین كسى هنگام مردن، به یهودیت یا نصرانیت از دنیا خواهد رفت».[3]

1- حَجّة الاسلام-(یا همان حج واجب) كه بر مكلّفِ مستطیع واجب است- در تمام عمر، فقط یك مرتبه واجب مى‌گردد.[4]

على بن احمد رحمة اللَّه علیه از محمّد بن ابى عبد اللَّه، از محمّد بن اسماعیل، از على بن عبّاس، از قاسم بن ربیع صحّاف، از محمّد بن سنان نقل كرده كه وى گفت:
حضرت ابا الحسن على بن موسى الرّضا علیه السّلام در جواب مسائل وى مكتوبى ارسال فرمودند كه در آن نوشته بود:
علّت و سرّ تشریع حجّ امورى است به این شرح:
1: سیر و حركت به سوى خداوند تبارك و تعالى.
2: طلب زیاد شدن مال.
3: خارج شدن بنده از گناهانى كه مرتكب شده در حالى كه از گذشته‏ها توبه نموده و عازم باشد بر اطاعت نسبت به آینده.
4: صرف مال و به تعب انداختن بدن و منع آن از شهوات و لذّات.
5: تقرّب جستن در عبادت به حضرت حقّ عزّ و جلّ.
6: خضوع و خشوع و خاكسار شدن در گرما و سرما.
7: در امان و خائف بودن در حالى كه طول انجام عمل در رنج و مشقّت قرار بگیرد.
8: رسیدن منافع به جمیع خلائق و حصول رغبت به حضرت حق سبحانه و تعالى.
9: زوال قساوت قلب و بر طرف شدن خساست و دنائت از نفس.
10: زوال نسیان و بر طرف شدن قطع امید و رجاء.
11: تجدید حقوق.
12: بازداشتن نفوس از فساد....
عمر بن عبد العزیز، از مردى از هشام بن حكم نقل كرده كه وى گفت: از حضرت ابا عبد اللَّه علیه السّلام سؤال كرده و محضرش عرضه داشتم:
علّت این كه خداوند متعال بندگانش را مكلّف به حجّ و طواف بیت نموده چیست؟
حضرت فرمودند: خداوند متعال خلائق را نسبت به آنچه در دین طاعت محسوب شده و در دنیا مصلحت خلائق به حساب مى‏آمد به ایشان امر و از آنچه مفسده داشت آنها را نهى فرمود، بارى در حجّ كه از طاعات دینى محسوب مى‏ گردد حقّ عزّ و جلّ اجتماع مردم از مشرق و مغرب براى انجام مراسم آن را به چند علّت واجب نمود:
1: بین مسلمین و اهل قبله تعارف و شناخت حاصل شود.....
2: آثار رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و اخبار آن جناب دانسته شده و مذاكره گشته و فراموش نگردد.
و اگر هر قوم و طائفه‏اى در شهر خود مانده و به منظور انجام مراسم حجّ از آن خارج نگردند هلاك شده و شهرها ویران گشته و ارباح و سودها زائل گردیده و اخبار و روایات مأثوره از معصوم علیه السّلام محو گشته و احدى بر آنها مطّلع نمى‏ گردد، این است علّت ایجاب و تشریع حجّ.[5]

شاید بگویید ما که از بعضی حاجی ها این فوائد را نمیبینم ،بلی درست است رفتن به حج واجب است و خیلی خوب است ولی فوائد ان را با یک شرائطی میشه بدست اورد و نگه داشتن ان مهم است که در حدیث پایین آمده بله بشرطی بعدش گناه نکنه                  
عن الصادق علیه السلام: الحاجّ لا یزال علیه نُورُ الْحَجَ ما لم یُلمَّ بِذَنْب. [6]
یعنی: نورحج از جاجی زائل نمیشود تاوقتی که به گناه نزدیک نشده

پی نوشت ها:

[1]  : (ذخیره، ج 1، ص 44 و كتاب حدود ص 39)
[2]  : آل عمران: 97‌
[3]  : كافى ج 4/ 268/ 1‌
[4]  : مناسك حج (محشى)؛ ص: 15
[5]  : علل الشرائع-ترجمه ذهنى تهرانى    ج‏2    307تا311
[6]   : اصول كافى، ج 4، ص 255‌

حسین امیرعبداللهیان در بدو ورود به مونیخ گفت: سفر به مونیخ برای حضور در کنفرانس امنیتی مونیخ فرصتی است برای این که اولا سیاستت خارجی دولت مردمی و تحول گرای سیزدهم در جمهوری اسلامی ایران را تبیین کنیم. 

وی ادامه داد: به موازات آن اعلام مواضع منطقه ای ایران با توجه به بحران هایی که در منطقه غرب آسیا با آن مواجه هستیم و طبعا تمرکز بر موضوع مذاکرات وین برای لغو تحریم ها {از جمله اهداف این سفر است.}

وزیر خارجه گفت: امیدوار هستیم که گفت‌و های ایران و ۱+۴ در وین منجر به رسیدن به یک توافق خوب در آینده نزدیک شود.

وی ادامه داد: برای مرحله پس از توافق خوب نیازمند این هستیم که گفت‌وگوهایی را با کشورهای مختلف داشته باشیم برای این که آماده بازگشت همه طرفها به تعهداتشان و اجرای توافقات ذیل برجام که در سال ۲۰۱۵ انجام شد، باشیم.

امیرعبداللهیان افزود: بخشی از دیدارها و گفت‌وگوها به موازات تبیین سیاست  خارجی دولت جدیدی و مسایل منطقه ای و بین المللی به موضوع همکاری های بین المللی با جمهوری اسلامی ایران  و توسعه مناسبات اقتصادی جهان با ایران برمی‌گردد.

وی تاکید کرد: در موضوع مذاکرات وین هنوز با برخی مسایل حل نشده مواجهیم که جناب آقای باقری و همکارانم در وین با جدیت و با هدف رسیدن به یک توافق خوب گفت‌وگوها را ادامه می‌دهند.

وی در پاسخ به این که چقدر لغو تحریم‌ها را نزدیک می‌بینید و آیا طرفین به توافق می‌رسند؟ گفت: آن چه که مربوط به جمهوری اسلامی ایران هست و ابتکارات فعالی که ایران روز میز مذاکره قرار داده ما به یک توافق خوب و دست یافتنی بسیار نزدیکیم، اما این طرف های غربی هستند که باید ابتکار و انعطاف واقعی خود را به تصویر بکشند و آنها هستند که می‌توانند تعیین کنند که مذاکرات در چند روز آینده به نتیجه خواهد رسید یا در چند هفته آینده.

در این که گناه در زمان ظهور ریشه کن بشود به گونه ای که حتی یک گناه هم اتفاق نیفتد دلیلی وجود ندارد، ولی قدر مسلّم است که مقدار آن به حداقل ممکن میرسد. اما در خصوص نحوه برخورد امام (سلام الله علیه) با گناه و اینکه ایشان چطور با گناه برخورد می کنند و از چه ابزاری برای دور کردن مردم از گناه استفاده می کنند باید به دو نکته توجه کرد:

نکته اول: برخورد امام (عجل الله تعالی فرجه) با گناهانی که در خلوت انجام می شود، طبیعتا مانند سیره اجدادشان و توصیه اسلام، افشا و اشاعه آن نیست. اسلام توصیه می کند انسان گنهکار هم حتی در صورت پشیمانی، بین خود و خدای خود اصلاح کند و خطایش را علنی نکند، و برای توبه هم نیازی به اعتراف نزد بندگان نیست. سیره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) هم بر این است که عوامل و ریشه های گناه را بخشکاند، نه اینکه در کار دیگران تجسس کند و دیگران از ترس آگاهی امام و توبیخ ایشان، گناه نکنند. اما گناهان اجتماعی جریانش فرق می کند، قطعا همانطور که حکم اسلام در خصوص این جرم ها سخت گیرانه و بازدارنده است، امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) هم با قاطعیت با آن برخورد خواهند کرد، همانطور که در قسمت فعالیت های قضایی در ذیل خواهد آمد، حضرت دارای یک سیستم قضایی قاطع و کارآمد خواهند بود که مانع گناهان و انحرافات اجتماعی است.

نکته دوم: فعالیت های حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) برای ریشه کن نمودن فسق: آنچه که موجب می شود که آمار فسق و گناه در زمان ظهور به شدت کاهش یافته، و به حداقل برسد این است که حضرت (عجل الله تعالی فرجه) عوامل گناه را ریشه کن می کند، آنچه با یک نگاه اجمالی از روایات در این خصوص برداشت می شود این فعالیت هاست:

1- کامل نمودن عقول مردم:

ریشه بسیاری از گناهان کم عقلی است، یعنی عقل انسان ها اسیر هوی و هوسشان شده و شهوت است که امیر است، اما در زمان ظهور عقول مردم کامل می شود، همان طور که امام باقر (سلام الله علیه) می فرمایند: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ كَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُم‏»؛ هنگامی که قائم ما قیام کند خداوند دستش را بر سر بندگان می گذارد و عقول آن ها را با آن جمع کرده و افکارشان با آن تکمیل می شود.(1)

2- فرهنگ سازی:

عمده مسیر حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) در پیشگیری از انحرافات، فرهنگ سازی و تبلیغات دینی است. آن حضرت تعالیم کتاب و سنت را که به فراموشی سپرده شده است إحیاء می کنند: «يُحْيِي مَيِّتَ الْكِتَابِ وَ السُّنَّة»؛ [احکام] از بین رفته کتاب و سنت را زنده می سازد(2) و اصحاب و یارانشان را برای تبلیغ اسلام راستین، و عدل و احسان و دوری از انحرافات راهی سرزمین های مختلف می کند: «یفرق المهدی اصحابه فی جمیع البلدان ویامرهم بالعدل والاحسان»؛ مهدی اصحاب خویش را به تمامی شهرها اعزام می کند و آنان را به عدالت و احسان فرمان می دهد.(3)

3- ریشه کن ساختن فقر:

یکی از عوامل بسیاری از سرقت ها و جتایت ها فقر و تنگدستی است که طبق روایات، حضرت (عجل الله تعالی فرجه) آن را ریشه کن خواهد ساخت به گونه ای که دیگر فقیری برای کمک کردن به او یافت نمی شود، امام باقر (علیه السلام) فرمود: «إِذَا ظَهَرَ الْقَائِمُ...يُسَوِّي بَيْنَ النَّاسِ حَتَّى لَا تَرَى مُحْتَاجاً إِلَى الزَّكَاة»؛ چون قائم ظهور کند آنگونه بین مردم به مساوات رفتار نماید که نیازمند به زکات دیده نشود.(4)

4- عدالت و امنیت:

یکی دیگر از موانع فسق، وجود یک دستگاه حاکمیت قوی و عادلانه است که موجب گسترش عدالت و حفظ امنیت مردم می شود، در روایت آمده است: «إِذَا قَامَ الْقَائِمُ ع حَكَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِي أَيَّامِهِ الْجَوْرُ وَ آمَنَتْ بِهِ السُّبُل‏»؛ هنگامی که قائم (عجل الله تعالی فرجه) قیام کند، به عدالت حکم کرده و ظلم و جور در ایام ایشان رخت بر می بندد، و راهها به واسطه ایشان امن می شود.(5)

5- اقتدار قضایی:

یکی از عواملی که بسیار در ایجاد امنیت اجتماعی تأثیر دارد، وجود یک دستگاه قضایی مقتدر و عدالت گستر است، در روایات آمده: «لینزعن عنکم قضاة السوء»؛ او (مهدی علیه السلام) قاضیان زشت کردار را بر کنار می کند.(6) و امام صادق (سلام الله علیه) نیز می فرمایند: «إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ ع حَكَمَ بَيْنَ النَّاسِ بِحُكْمِ دَاوُدَ لَا يَحْتَاجُ إِلَى بَيِّنَةٍ يُلْهِمُهُ اللَّهُ تَعَالَى فَيَحْكُمُ بِعِلْمِهِ وَ يُخْبِرُ كُلَّ قَوْمٍ بِمَا اسْتَبْطَنُوه‏»؛ هنگامی که قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه) قیام کند، در بین مردم به حکم داوود (علیه السلام) حکم خواهد کرد که نیازی به بینه ندارد و از آنچه که مردم پنهان داشته اند خبر می دهد.(7) و نیز در روایت آمده است: «یبلغ من رد المهدی المظالم حتی لو کان تحت ضرس انسان شی ء انتزعه حتی یرده»؛ کار امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) در باز پس گرفتن حقوق [و ایجاد امنیت حقوقی] بدانجا رسد که حتی اگر در بن دندان انسانی چیزی باشد، آن را بر می گیرد تا به [صاحبش] برگرداند.(8)

________________

(1) کلینی، محمد، الکافی، ج1، ص25.

(2) شریف رضی، نهج البلاغه(صبحی صالح)، خطبه 138.

(3) کامل سلیمان، یوم الخلاص، ص395.

(4) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52، ص390.

(5) مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج2، ص384.

(6) بحارالانوار، ج51، ص120.

(7) الارشاد، ج2، ص386.

(8) سیدبن طاووس، التشریف بالمنن، ص143.