بعثت یا طلوع خورشید اسلام
سال های طولانی ای بود که مردم جهان به خصوص مردم جزیره العرب از نور مستقیم خورشید نبوّت دور شده بودند، و در تاریکی های جهل و گمراهی و خرافات غوطه می خوردند. آنان همچون گلّه بی چوپان در کوه و دشت، در برابر درّندگان خون آشام، حیران و سرگردان بودند، بلاهای خانمان سوزی تار و پودشان را می سوزانید؛ بلاهایی مانند: امتیازات طبقاتی و قبیلگی، ناامنی و جنگ، انحراف جنسی و بی عفّتی، دخترکشی و انسان کشی، ظلم بی حساب به زنان، بت پرستی، خرافات و بیهوده گرایی، پوچی و بی محتوایی زندگی، لجاجت و یکدندگی، بهره کشی و تبعیض و انواع جنایات و نامردمی ها، که هر کدام ضربه سختی بر انسانیّت و جامعه انسانی وارد ساخته بود.
امیرمؤمنان علی(ع) اوضاع جاهلیّت را این گونه توصیف می فرماید:
«ثَمَرُهَا الْفِتْنَهُ وَ طَعامُهَا الْجِیفَهُ وَ شِعارُهَا الْخَوْفُ، وَ دِثارُهَا السَّیْفُ؛
میوه درخت جاهلیّت، فتنه و آشوب بود، غذای مردم آن، مردار گندیده بود، لباس زیرینشان ترس، و لباس رویینشان شمشیر بود.» (1)
وضعیّت عربستان پیش از بعثت
گرچه همه نقاط جهان مانند چین، روم، ایران، مصر و هند در لجنزارهای جهل، خرافات و گمراهی ها غوطه ور بودند، ولی در عین حال هر یک از آنها از تمدّن نسبی برخوردار بودند امّا مردم جزیره العرب هیچ گونه تمدّنی نداشتند، مثلّث شوم ناامنی، دخترکُشی و بی عفّتی در سطح وسیع، منشأ تباهی های فراوانی شده بود به طوری که از انسانیّت تنها نامی وجود داشت، و زندگی بشر از زندگی حیوانات درّنده و شهوت خو، بدتر و پست تر شده بود.
امیرمؤمنان علی(ع) در بیان وضعیّت جهان، به ویژه جزیره العرب می فرماید:
اَرْسَلَهُ عَلی حِینِ فَتْرَهٍ مِنَ الرُّسُلِ، وَ طُولِ هَجْعَهٍ مِنَ الاُمَم، وَاعْتِزامٍ مِنَ الْفِتَنِ، وَ اِنْتِشارٍ مِنَ الاُمُورِ، وَ تَلَظٍّ مِنَ الْحُرُوبِ، وَالدُّنْیا کاسِفَهُ النُّورِ، ظاهِرَهُ الْغُرُورِ، عَلی حِینَ اصْفِرارٍ مِنْ وَرَقِها، وَ اِیاسٍ مِنْ ثَمَرِها، وَ اِغْوارٍ مِنْ مائها، قَدْ دَرَسَتْ مَنارُ الْهُدی، وَ ظَهَرَتْ اَعْلامُ الرِّدی؛
هنگامی خداوند مقام رسالت را بر عهده محمّد (ص) نهاد که مدّت های طولانی از بعثت پیامبران پیشین گذشته بود، ملّت ها در خواب عمیقی فرو رفته بودند، فتنه و فساد، جهان را فرا گرفته بود، تباهی ها در میان مردم گسترش یافته، و آتش جنگ زبانه می کشید، دنیا تاریک و پر از نیرنگ و فریب گشته بود، برگ های درخت زندگی به زردی گراییده، و از ثمره زندگی خبری نبود، آب حیات انسانی در زمین فرورفته، منارهای هدایت فرسوده و کهنه شده، و پرچم های هلاکت و تیره بختی آشکار گشته بود.» (2)
و در گفتار دیگر می فرماید: «شما ای گروه عرب، در زمان جاهلیّت، زشت ترین مرام را داشتید و در بدترین وضع به سر می بردید، در میان زمین های سنگلاخ، میان مارهای پرزهر، آب لجن و سیاه میآشامیدید، غذای آلوده می خوردید، خون یکدیگر را می ریختید، و از خویشان دوری می کردید، بت ها در میان شما نصب شده بودند، غرق در فساد بودید که خداوند توسّط پیامبر اکرم(ص) شما را از آن همه انحرافات و گمراهی ها رهایی بخشید». (3)
نمونه هایی از اوضاع عربستان قبل از بعثت
برای نمونه، ده نوع از خرافات و اعتقادهای بیهوده جاهلیّت را یادآور می شویم، تا به حکم «یُعرَف الاشیاء بِاَضدادِها؛ هر چیزی با مقایسه با ضدّش شناخته می شود»، نعمت عظیم بعثت پیامبر اسلام(ص) را بهتر بشناسیم.
با بعثت پیامبر اسلام، هم خورشید اسلام طلوع کرد، و هم شخصیّت عظیم پیامبر(ص) متولّد شد، در سراسر زندگی پیامبر(ص) روزی مبارکتر از روز بعثت نبود، روز تولّد آن حضرت بیانگر تولّد جسم او بود، گرچه مبارک بود، ولی روز بعثت، روز تولّد شخصیت پیامبر(ص) بود که بسیار مبارک تر بود.
۱ـ مردم جاهلیّت اعتقاد داشتند در یمن مردی به نام «اَساف» عاشق زنی به نام «نائله» شد، هر دو به قصد زیارت کعبه آمدند، اطراف کعبه را خلوت دیدند، داخل کعبه رفتند و در همانجا با هم عمل منافی عفّت (زنا) انجام دادند، روز بعد زائران، آن دو را جامد و مسخ شده دیدند، برای عبرت مردم، آن دو جماد را در میان کعبه نهادند، و به عقیده سخیف آنها، پس از مدّتی آن دو جماد خدا شدند، و سزاوار پرستش گشتند! (4)
۲ـ هنگام ورود به روستا به خاطر دفع نگرانی از ترس و وحشت، و ترس از بیماری وبا و گزند دیو، در برابر دروازه ورودی روستا، ده بار صدای الاغ در می آوردند و گاهی این کار را با آویختن استخوان روباهی به گردن خود، انجام می دادند.
۳ـ اگر دندان فرزند آنان می افتاد، آن را با دو انگشت به سوی خورشید پرتاب کرده و خطاب به خورشید با عجز و لابه می گفتند: " ای خورشید! دندانی بهتر از این بده."
۴ـ هرگاه در بیابان هولناک گم می شدند، پیراهن خود را وارونه می پوشیدند، تا بدین وسیله راه را بجویند.
۵ـ هنگام مسافرت، برای کسب اطمینان در مورد حفظ زنان از خیانت و بی ناموسی، نخی را بر ساقه یا شاخه درختی می بستند، هنگام بازگشت، اگر آن نخ به حال خود باقی بود اطمینان می یافتند که زن آنها خیانت نکرده، و اگر باز یا مفقود می گردید، زن را به خیانت متّهم می نمودند.
۶ـ زنی که بچه اش نمی ماند، معتقد بودند که اگر او هفت بار بر روی جنازه شخص بزرگی بایستد و آن را زیر پا قرار دهد، بچه اش باقی می ماند.
۷ـ به گردن مار گزیده و عقرب زده زیور آلات طلایی می آویختند، و معتقد بودند که اگر به جای طلا، مس و قلع همراه خود داشته باشد می میرد.
۸ـ اگر شخصی می مرد به احترام او شتری را با شیوه بسیار دردناکی با طرز بی رحمانه در کنار قبر او زنده به گور می کردند. (5)
۹ـ دختران را به جرم این که دخترند، زنده به گور میکردند (6) و هر گاه کسی به آنها خبر می داد که همسرت دختر زاییده، از شدّت ناراحتی، چهره اش سیاه می شد. (7)
۱۰ـ بی رحمی به جایی رسیده بود که فرزندان خود از پسر و دختر را از ترس فقر می کشتند. (8)
وضع زنان در جزیره العرب
در عصر جاهلیت، در جهان به ویژه در عربستان، زن موجودی بین انسان و حیوان به شمار می آمد، و آن چنان با زنان بدرفتاری می شد، که هرگز با حیوانات چنین رفتار نمی شد، حیوانات را زنده در گور نمی کردند، ولی چنان که خاطر نشان شد، دختران نوزاد و کودک را زنده به گور می کردند، و وقتی می شنیدند که همسرشان دارای دختر شده، چهره شان از شدّت شرم و ناراحتی، سیاه می شد.
صعصعه بن ناجیه (جدّ فرزدق، شاعر اهل بیت) مرد شریف و نجیبی بود، در عصر جاهلیّت با بسیاری از عادت های مردم جاهلی مخالفت می کرد، او ۳۶ دختر را خرید و از زنده به گور نمودن، نجات داد، پس از طلوع اسلام، او که اسلام را با جان و دل پذیرفته بود، ماجرای خریدن دختران را به عرض پیامبر اکرم(ص) رسانید، و در ضمن توضیح گفت: دو ناقه (شتر ماده) از من گم شد، برای پیدا کردن آنها سوار بر جَمَل (شتر نر) شدم، در بیابانی آنها را پیدا کردم، هنگام بازگشت، دو خانه نظرم را جلب کرد، به آن خانه ها نزدیک شدم، دیدم در یک اتاق پیر مردی نشسته است، با او گرم صحبت بودیم، ناگهان از اتاق دیگر زنی صدا زد: «زایید زایید!» پیر مرد پرسید: چه زایید؟ زن پاسخ داد: دختر زاییده است. پیر مرد گفت: او را در خاک دفن کنید، گفتم او را نکشید من جان او را میخرم، سپس دو ناقه و یک جَمَل را که بر آن سوار بودم دادم، تا آن دختر را نکشند، و در همه دوران عمرم ۳۶ دختر، هر کدام را با دوناقه و یک جَمَل خریدم و نجات دادم. پیامبر(ص) فرمود: «بسیار کار بزرگی انجام داده ای، اجرش در نزد خدا محفوظ است.» (9)
گوستاولبون مستشرق فرانسوی می نویسد: «شیوع عادت دخترکشی در جاهلیت را از مصاحبه ذیل که بین قیس، رئیس طایفه بنی تمیم، با حضرت محمّد(ص) اتّفاق افتاد می توانید بفهمید:
«روزی قیس (بنعاصم) دید پیامبر(ص) یکی از دختران خود را روی زانو نشانده است، از او پرسید: این گوسفند بچّه چیست که این چنین او را می بویی؟ فرمود: این دختر من است. قیس گفت: سوگند به خدا من دخترهای زیادی داشتم و همه را زنده به گور کردم و هیچ یک را این گونه نبوییدم. حضرت محمّد(ص) فریاد زد: وای بر تو! خدا رحم را از دل تو خارج ساخته و قدر بهترین نعمت هایی را که خداوند به انسان عنایت کرده نشناختی.» (10)
ضرورت و اهمیّت بعثت
جهان تاریک جاهلیّت، برای طلوع خورشید هدایت، ثانیه شماری می کرد، همه چیز بیانگر ضرورت بعثت و نیاز به وجود آیین سازنده و رهایی بخش، و رهبر بزرگ، مدبّر، نجات دهنده و دلسوز بود. در چنین وضع نابسامانی، لطف خدا شامل حال انسان های آن عصر و نسل های آینده شد، که محمّد بن عبداللّه(ص) را برای رهایی مردم به پیامبری مبعوث فرمود.
پیامبری که آخرین پیامبر بود، و کاملترین آیین را آورد، و همه پیامبران پیشین در انتظار او بودند تا او بیاید و آیین توحید و نجات بخش خدا را کامل نماید و همه بشریّت را از لجنزارهای آلودگی، گناه و انحراف، رهایی بخشد.
با بعثت پیامبر اسلام، هم خورشید اسلام طلوع کرد، و هم شخصیّت عظیم پیامبر(ص) متولّد شد، در سراسر زندگی پیامبر(ص) روزی مبارکتر از روز بعثت نبود، روز تولّد آن حضرت بیانگر تولّد جسم او بود، گرچه مبارک بود، ولی روز بعثت، روز تولّد شخصیت پیامبر(ص) بود که بسیار مبارکتر بود. و اگر روز هجرت پیامبر(ص) از مکّه به مدینه بسیار مهم بود، و به همین خاطر به پیشنهاد حضرت علی(ع) آغاز تاریخ مسلمانان گردید، (11) مهم بودن هجرت از این رو بود که آرمان های بعثت پس از پشت سرگذاشتن سختی ها، تولّد نو یافت، و آماده اجرا و بروز و ظهور و تعمیق و گسترش گردید.
بنابراین باید گفت: خورشید شخصیّت پیامبر اسلام(ص) نیز در چنین روزی تولّد یافت.
برای درک ضرورت بعثت و عظمت آن، کافی است که به معنا و مفهوم بعثت در اسلام، توجّه کنیم:
بعثت یعنی: سرآغاز مبارزه با هرگونه شرک و انحراف فکری و عقیدتی و عملی، و هرگونه خرافات.
بعثت یعنی: رستاخیز و به پاخاستن برای نجات انسان ها از زیر یوغ اسارت های فکری، سیاسی و اجتماعی.
بعثت یعنی: طاغوت زدایی، شرک زدایی، تنش زدایی و زدودن هرگونه عوامل و پیشینه هایی که موجب سقوط و عقب گرد خواهد شد.
بعثت یعنی : انفجار نور درخشان الهی در میان ظلمت های متراکم گوناگون.
بعثت یعنی : تجلّی حق، در برابر باطل و باطل پرستی، و نابودی هرگونه باطل و بیهوده گرایی.
بعثت یعنی : فرود صاعقه ای سوزان بر خرمن مفسدان، تبهکاران و نیرنگبازان، و براندازی دام های شیطان، و عوامل و طرفداران شیطان.
بعثت یعنی : تثبیت توحید ناب در تمام ابعادش، تثبیت وحی الهی و نبوّت.
بعثت یعنی : برقراری عدالت فردی و اجتماعی، و پیکار با هرگونه ظلم، تبعیض و بهره کشی های ظالمانه.
بعثت یعنی : برافراشتن پرچم حقّ در همه نقاط جهان، و واژگون سازی پرچم های باطل.
بعثت یعنی : همان عروه الوثقی نجات و پیروزی که به تعبیر قرآن در دو چیز خلاصه می شود: تکفیر طاغوت و ایمان به خدای بزرگ؛ (12) همان عروه الوثقی ای که در تسلیم در برابر حق، و انجام کار نیک خلاصه میشود. (13)
بعثت پیامبر اسلام(ص) یعنی تبیین تمام اهداف پیامبران و کتاب های آسمانی، و اجرای آن اهداف به طور کامل.
دورنمایی از آغاز بعثت
چهل سال از عمر پاک پیامبر(ص) می گذشت، آن حضرت قبل از پیامبری در هر ماه، چندین بار، در شب و روز، و در هر سال همه ماه رمضان بر فراز کوه سر به فلک کشیده حِرا (که در شش کیلومتری شمال شرقی کعبه قرار گرفته بود) داخل غاری که بر فراز آن کوه بود، به عبادت و مناجات و راز و نیاز با خدا می پرداخت، او آثار عظمت خدا را در آن جا مشاهده می کرد، و همواره به تفکّر و تأمّل و عبادت خدا مشغول بود. (14)
روز ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل فرا رسید، پیامبر(ص) بر فراز کوه حرا در میان غار مخصوص آن جا، مشغول مناجات با خدا بود، ناگاه پیک وحی، جبرئیل امین بر آن حضرت نازل شد و این آیات آغاز سوره علق را همراه مژده رسالت، برای آن حضرت خواند:
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ * اِقْرَءْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ * خَلَقَ الاِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ * اِقْرَأْ وَ رَبُّکَ الاَکْرَمُ * اَلَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الاِنْسانَ ما لَمْیَعْلَمْ؛
" بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید، همان کس که انسان را از خون بسته ای خلق کرد، بخوان که پروردگارت از همه بزرگوارتر است، همان کسی که به وسیله قلم تعلیم داد، و به انسان آن چه را نمی دانست، آموخت."
به این ترتیب آغاز وحی و بعثت، با نام خدا و با خواندن و قلم و علم و آموزش آمیخته با توحید، شروع شد و این واژه های زرّین وحی، بیانگر آن است که بعثت یعنی:
- سرآغاز مبارزه با هرگونه شرک و انحراف فکری و عقیدتی و عملی، و هرگونه خرافات.
- رستاخیز و به پاخاستن برای نجات انسان ها از زیر یوغ اسارت های فکری، سیاسی و اجتماعی.
- طاغوت زدایی، شرک زدایی، تن شزدایی و زدودن هرگونه عوامل و پیشینه هایی که موجب سقوط و عقبگرد خواهد شد.
- رستاخیز معنوی، و انقلاب در همه امور، که اساس آن انقلابها، انقلاب فرهنگی، و آگاهی بخشی در همه زمینه هاست.
پیامبر(ص) فرمود: پس از آن که آیات آغازین سوره علق بر من نازل شد، از فراز کوه حرا به سوی خانه حرکت کردم، در مسیر راه در وسط کوه حِرا، صدایی را از جانب آسمان شنیدم که می گفت: «یا مُحَمَّدُ اَنْتَ رَسُولُ اللّهِ وَ اَنَا جِبْرَئیلُ؛ ای محمّد! تو رسول خدایی و من جبرئیل هستم.»
به آسمان نگریستم، جبرئیل را دیدم که به طور استوار و ثابت، بر فراز افق ایستاده است، همچنان به او چشم دوخته بودم تا ناپدید شد.» (15)
از آن جا که پیامبر اکرم(ص) دوبار جبرئیل را دید، و وحی الهی را از آن امین وحی دریافت کرد، همین دو حادثه موجب فشار روحی سنگین برای آن حضرت گردید، با این که او از نظر روحی، بسیار قوی و نیرومند بود که شایستگی تحمّل مسؤولیّت وحی را یافته بود، ولی چون آغاز کار بود، وقتی که جبرئیل را به صورت اصلی اش دید، اضطراب و خستگی فوق العاده ای در خود احساس کرد، از این رو به سوی خانه آمد، وقتی به خانه رسید، به همسرش حضرت خدیجه(س) فرمود: «دَثِّریِنی؛ مرا بپوشان.» خدیجه(س) او را پوشانید، پیامبر(ص) اندکی در خواب فرو رفت. در همین هنگام جبرئیل نزد آن حضرت آمد و آیات آغاز سوره مدّثّر را نازل کرد، که سه آیه نخست آن چنین است: «یا اَیُّهَا الْمُدَّثِّرْ * قُمْ فَاَنْذِرْ * وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ؛ ای در بستر خواب آرمیده، برخیز و انذار کن (و جهانیان را هشدار بده) و پروردگارت را بزرگ بشمار.» پیامبر(ص) برخاست و به ابلاغ مأموریت خود پرداخت. (16)
پیامبر(ص) ماجرای بعثت و وحی را برای همسرش خدیجه(س) تعریف کرد، خدیجه(س) خشنود شد و گفت: «خدا تو را یاری خواهد کرد.» خدیجه(س) ماجرا را به عمو زاده اش «ورقه بن نوفل» که از دانایان عرب و از مسیحیان و سرشناس بود بازگو کرد، و گفتار پیامبر(ص) را برای او بیان نمود، ورقه گفت : قُدُّوسٌ قُدُّوسٌ، وَالَّذی نَفْسُ وَرَقَهٍ بِیَدِهِ لَئِنْ کُنْتِ صَدَقتِینی یا خَدِیجَهُ، لَقَدْ جائَهُ النّامُوسُ الاَکْبَرُ...؛ خداوند پاک و منزّه است، سوگند به کسی که جان ورقه در دست او است، اگر مرا ای خدیجه، تصدیق میکنی، ناموس اکبر (فرشته بزرگ وحی) بر او نازل می شود، که بر موسی(ع) نازل می شد، او پیامبر این امّت است، به او بگو ثابت و استوار باش.
خدیجه(س) به خانه بازگشت و گفتار ورقه را به رسول خدا(ص) ابلاغ نمود. (17)
نگاهی به انگیزه ها و اهداف بعثت
با بررسی آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و امامان(ع) به دست می آید که انگیزه بعثت و اهداف آن در دو پایه خلاصه میشود:
۱ـ نفی معبودهای باطل و عوامل سقوط.
۲ـ پیمودن راه های تکامل در ابعاد گوناگون که اساس آن اعتقاد به یکتایی و بی همتایی خداست.
ولی در پرتو تجزیه و تحلیل آیات و روایات، می توان به ده انگیزه و هدف از اهداف و انگیزه های بعثت اشاره کرد که عبارتند از:
۱ـ اتمام حجّت
چنان که در آیه ۱۶۵ سوره نساء میخوانیم: «رُسُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاّ یَکُونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّهٌ بَعْدَ الرُّسُلِ؛ پیامبرانی که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجّتی برای مردم بر خدا باقی نماند (و بر همه اتمام حجّت شود).
۲ـ رفع اختلاف
چنان که در آیه ۲۱۳ سوره بقره میخوانیم: «کانَ النّاسُ اُمَّهً واحِدَهً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرینَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّاسِ فیَما اخْتَلَفُوا فِیهِ؛ مردم در آغاز یک دسته بودند و تضادی در میانشان وجود نداشت، به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد، و اختلافات و تضادهایی در میان آنها رخ داد در این حال خداوند پیامبران را برانگیخت، تا مردم را بشارت و بیم دهند، و کتاب آسمانی که به سوی خود دعوت می کرد، با آنها نازل نمود، تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند، داوری کند.
۳ـ قیام به عدالت
چنان که در آیه ۲۵ حدید می خوانیم: «لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم، تا مردم قیام به عدالت کنند.
۴ـ آزادی و آزادگی و رهایی از امور بیهوده و خرافات
چنانکه در آیه ۱۵۷ سوره اعراف می خوانیم: «اَلَّذِین یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ... وَ یَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَ الاَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیْهِمْ؛ کسانی که از فرستاده خدا پیامبر(ص) پیروی می کنند... پیامبری که بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آنها بود (از دوش و گردنشان، برمی دارد.» منظور از زنجیر در اینجا عبارت است از: زنجیر جهل و نادانی، بت پرستی و خرافات، انواع تبعیضات و بی عدالتی ها، قوانین نادرست، و اسارت و استبداد در چنگال طاغوت ها است.
۵ـ هدایت
امر به معروف و نهی از منکر و رهایی از ظلمت ها و کشیدن انسان ها به سوی نور، چنانکه در آیه ۱ و ۵ ابراهیم، و ۱۶ مائده و ۱۷۵ اعراف آمده، از جمله در آیه یک سوره ابراهیم می خوانیم: «الـر * کِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْکَ لِتُخْرجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ؛ این کتابی است که بر تو ای پیامبر نازل کردیم، تا مردم را از تاریکی های (شرک و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان، عدل و آگاهی) به فرمان پروردگارشان درآوری.»
۶ـ آموزش کتاب و حکمت
چنان که در آیه ۲ سوره جمعه می خوانیم: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمِیّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَهَ؛ خداوند کسی است که در میان جمعیّت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند، و آنها را تزکیه می کند، و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می آموزد.»
۷ـ تهذیب و پاکسازی
چنان که در آیه ۲ جمعه (آیه قبل) همین مطلب ذکر شده است.
۸ـ آزادی انسانها از زیر یوغ طاغوت ها و استکبار
چنانکه در آیه ۳۶ نحل می خوانیم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی کُلِّ اُمَّهٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُواللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ؛ ما در هر امّتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید.»
۹ـ تقویت و ارتقاء تفکّر و اندیشه صحیح و والا
چنان که امام کاظم(ع) فرمود: «مابَعَثَ اللّهُ اَنْبِیائَهُ وَ رُسُلَهُ اِلی عِبادِهِ اِلاّ لِیَعْقِلُوا عَنِ اللّهِ... وَاَکْمَلُهُمْ عَقْلاً اَرْفَعُهُمْ دَرَجَهً فِی الدُّنْیا وَالآخِرَهِ؛ خداوند پیامبران و رسولان را به سوی بندگانش مبعوث نکرد، مگر این که از جانب خدا تعقّل کنند و بیندیشند و از این سو، بر معلومات و ارتقاء فکری خود بیفزایند.» (18)
۱۰ـ تکمیل و ارتقاء ارزش های اخلاقی
چنان که رسول اکرم(ص) فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخْلاقِ؛ همانا به پیامبری برانگیخته شده ام تا ارزش های اخلاقی را به کمال برسانم.» (19)
و در سخن دیگر فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ حُسْنَ الاَخْلاقِ؛ همانا مبعوث شده ام تا نیکی اخلاق را به درجه عالی و کمال برسانم.» (20)
امید که در پرتو بعثت از تمام فرهنگ های بیگانه، رهایی یابیم و جسم و جان خود را با تعالیم انبیا ـ خصوصا پیامبر بزرگ اسلام ـ شست و شو دهیم.
محمّد محمّدی اشتهاردی
پي نوشت ها :
۱ و ۲ و ۳ ) نهج البلاغه خطبه ۸۹ و ۲۶.
۴ ) سید محسن امین، ابوذر الغفاری، ص۹.
۵ ) جعفر سبحانی، فروغ ابدیّت، ج۱، ص۳۵ ـ ۴۱ (بهطور اقتباس)
۶ و ۷ و ۸ ) اقتباس از آیه ۸ تکویر، و ۵۸ نحل، و ۱۵۱ انعام و ۳۱ اسراء.
۹ ) علامه شوشتری، قاموس الرّجال، ج۵، ص۱۲۷.
۱۰ ) گوستاولبون، تمدّن اسلام و عرب، ترجمه سید هاشم حسینی، ص۵۰۳.
۱۱ ) محمّد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۳.
۱۲ و ۱۳ ) بقره (۲) آیه ۲۵۶؛ لقمان (۳۱) آیه۲۲.
۱۴ ) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۰۸؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۷، ص۳۰۹.
۱۵ ) ابومحمد، عبدالملک بن هشام، سیره ابن هشام، ج۱،ص۲۵۳.
۱۶ ) فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۱۸۹ (یکی از روایات).
۱۷ ) سیره ابن هشام، ج۱، ص۲۵۴.
۱۸ ) شیخ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۶.
۱۹ و ۲۰ ) کنز العمّال، حدیث ۵۲۱۷ و ۵۲۱۸.
