شاید تاکنون این سؤال برایمان بارها تداعی شده که نشانه فرد عاقل چیست و یا چه ویژگی‌هایی دارد. در دنیای مدرن امروز، به تبعِ عصر تکنولوژی، تغییر ذائقه‌های مردم و تغییر سبک زندگی، شاید در نگاه عوام، عاقل فردی باشد که به موفقیت‌های تحصیلی و بعد قدرت و ثروت دست یابد و مراحل موفقیت را تا رسیدن به موقعیت‌های خوب اجتماعی طی کند، هرچند برای کسب چنین موفقیتی از اخلاق عبور کند و دیگران را فدای خواسته‌های دنیوی خود کند. از این جهت است که می‌بینیم صاحبان قدرت و ثروت مورد تمجید کاذب اطرافیان‌شان هستند و سایرین او را فردی موفق و عاقل تلقی می‌کنند.
اما در نگاه دین، هر آنچه انسان را از بدی بازدارد و بسوی خیرات و خوبی‌ها دعوت کند، نشانۀ کمال عقل شمرده شده است. امام رضا (ع) در روایتی به 10 خصلت از نشانۀ کمال عقل اشاره کرده است. حضرت فرمود «عقل شخص مسلمان تمام نیست، مگر این که 10 خصلت را دارا باشد:
1. از او امید خیر باشد 2. از بدى او در امان باشند 3. خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد 4. خیر بسیار خود را اندک شمارد
5. هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود 6. در عمر خود از دانش‌طلبى خسته نشود 7. فقر در راه خدایش از توانگرى (توأم با فساد) محبوب‌تر باشد 8. خوارى در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوب‌تر باشد 9. گمنامى را از پرنامى خواهان‌تر باشد
10. سپس فرمود: دهمى چیست؟ به او گفته شد: چیست؟ فرمود: احدى را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است».
« لا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَکُونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیْرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. یَسْتَکْثِرُ قَلیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ، وَ یَسْتَقِلُّ کَثیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیْهِ، وَ لا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِى اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنى. وَ الذُّلُّ فىِ اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ. ثُمَّ قالَ(علیه السلام): أَلْعاشِرَةُ وَ مَا الْعاشِرَةُ؟ قیلَ لَهُ: ما هِىَ؟ قالَ(علیه السلام): لا یَرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیْرٌ مِنّى وَ أَتْقى ». (تحف العقول، ص 161)
بنابراین در پازل دین، عقل و عاقل معنای دیگری دارد، عقل وسیله‌ای برای عبودیت و رسیدن به بهشت‌های جاودان و عاقل فردی عابد شمرده شده که در مسیر هر آنچه او را متصل به بهشت می‌کند حرکت می‌کند. از امام صادق علیه‌السلام، درباره عقل پرسیدند و فرمود «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ؛ آنچه به وسیلۀ آن خداوند عبودیت می‌شود و بهشت به دست می‌آید» (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج1، ص11)
