رعایت آداب سفره به عنوان یک رفتار فرهنگی و معنوی، نقش مهمی در تقویت روابط خانوادگی و ارتقاء روحیه ایفا می‌کند. آموزه‌های دینی بر اهمیت رفتارهای صحیح در هنگام غذا خوردن تأکید دارند و این آداب می‌توانند برکت و خوشبختی را به زندگی ما بیاورند. در این گزارش به بررسی روایات مختلف اهل بیت علیهم السلام در مورد «آداب سفره‌داری» خواهیم پرداخت.
رعایت آداب سفره به صورت فردی
عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:«إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ فَلْیَأْکُلْ مِمَّا یَلِیهِ.»
از امام صادق از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«هرگاه یکی از شما (غذا) می‌خورد، باید از مقابل خودش (بردارد و) بخورد(دست دراز نکنید).»
رعایت آداب سفره، به‌صورت خانوادگی
عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:
«مَا مِنْ رَجُلٍ یَجْمَعُ عِیَالَهُ وَ یَضَعُ مَائِدَةً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یُسَمِّی وَ یُسَمُّونَ فِی أَوَّلِ الطَّعَامِ وَ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی آخِرِهِ فَتَرْتَفِعُ الْمَائِدَةُ حَتَّی یُغْفَرَ لَهُمْ.
از امام صادق، از رسول خدا (صلوات‌الله‌علیهما) نقل شده است:
«هیچ مردی نیست که خانواده‌اش را جمع کند
و سفره‌ای مقابلش پهن کند
و در اول غذا خودش بسم‌الله بگوید
و خانواده‌اش نیز بسم‌الله بگویند
و در آخرِ غذا، خدا را حمد کنند
و سفره را جمع کنند،
مگراین‌که (او و خانواده‌اش) آمرزیده خواهند شد.»
آداب سفره در خانه و بیرون خانه
عنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ مَنْ أَکَلَ فِی مَنْزِلِهِ طَعَاماً فَسَقَطَ مِنْهُ شَیْءٌ فَلْیَتَنَاوَلْهُ وَ مَنْ أَکَلَ فِی الصَّحْرَاءِ أَوْ خَارِجاً فَلْیَتْرُکْهُ لِطَائِرٍ أَوْ سَبُعٍ.
معمر بن خلاد گوید شنیدم ابو الحسن الرضا (علیه السلام) میگفت:
هرکس در داخل منزل غذا تناول کند و پارهای از دست او فروریزد، باید بردارد و تناول کند، و هرکس در صحرا و خارج منزل غذا تناول کند و پارهای از دست او فرو ریزد، باید برای پرندگان و درندگان وا بنهد.
اگر وقت نماز شود و سفره هم پهن باشد
عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ تَحْضُرُ وَ قَدْ وُضِعَ الطَّعَامُ قَالَ: «إِنْ کَانَ فِی أَوَّلِ الْوَقْتِ یُبْدَأُ بِالطَّعَامِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ مَضَی مِنَ الْوَقْتِ شَیْءٌ وَ تَخَافُ أَنْ تَفُوتَکَ فَتُعِیدَ الصَّلَاةَ فَابْدَأْ بِالصَّلَاةِ.»
از سماعة بن مهران نقل شده است:
از امام صادق (علیه‌السلام) درباره این (موقعیت) سؤال کردم که وقت نماز فرا رسیده و (سفره‌ی) غذا نیز پهن شده است.
حضرت فرمودند:
«اگر در اول وقتِ (نماز) است، اول غذا را بخور، اما اگر مدتی از وقتِ (نماز) گذشته و می‌ترسی نمازت قضا شود و لازم شود قضایش را به‌جا آوری، اول نماز را بخوان.»
دراز کشیدن بعد از غذا
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ:
«إِذَا أَکَلْتَ شَیْئاً فَاسْتَلْقِ عَلَی قَفَاکَ وَ ضَعْ رِجْلَکَ الْیُمْنَی عَلَی الْیُسْرَی.»
از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است:
«هرگاه چیزی خوردی، بر پشت خود دراز بکش و پای راستت را روی پای چپت بگذار.»
ثواب برداشتن تکه نان از روی زمین
عنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : مَنْ وَجَدَ کِسْرَةً فَأَکَلَهَا کَانَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مَنْ وَجَدَهَا فِی قَذَرٍ فَغَسَلَهَا ثُمَّ رَفَعَهَا کَانَتْ لَهُ سَبْعُونَ حَسَنَةً .
عمرو بن جمیع گوید: پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:
هرکس تکّه نانی بیابد و آن را بخورد، حسنه‌ای برایش خواهد بود و هرکس آن را در نجاست و آلودگی بیابد و آن را بشوید، سپس آن را بردارد برای او هفتاد حسنه خواهد بود.
خرده‌ریز سفره را دور نریزیم
عنِ اَلْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَرَّجَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ هُوَ یَأْکُلُ فَرَأَیْتُهُ یَتَتَبَّعُ مِثْلَ اَلسِّمْسِمِ مِنَ اَلطَّعَامِ مَا سَقَطَ مِنَ اَلْخِوَانِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَتَبَّعُ هَذَا فَقَالَ یَا عَبْدَ اَللَّهِ هَذَا رِزْقُکَ فَلاَ تَدَعْهُ أَمَا إِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ .
عبد اللّه ارجانی گوید:
خدمت امام صادق علیه السّلام بودم که ایشان مشغول غذا خوردن بود، دیدم حضرتش آن‌چه را که از سفره افتاده بود مانند کنجد غذا، جمع می‌نماید.
عرض کردم: قربانت گردم! این‌ها را جمع می‌کنید؟
فرمود: ای عبد اللّه! این رزق توست، پس آن را وامگذار. آگاه باش! همانا در آن شفای از هر بیماری است.
منبع: الکافی، ج ۶، ص ۲۹۶ الی ۳۰۲
