حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان یکی از کانون‌های اصلی مبارزات مردم در سال‌های مبارزات بود و بسیاری از گروه‌ها و توده‌های مردم از این مکان مقدس فعالیت‌ها و برنامه‌های مبارزاتی خود را دنبال می‌کردند و آستان امام رئوف محل اصلی تجمعات و تظاهرات مردم مشهد بود که در سال ۱۳۵۷ به اوج خود رسید.
حمله مأموران ستم‌شاهی به مردم در حرم در روز ۲۹ آبان ۵۷
آبان ۵۷ بسترساز حوادث مهمی در تاریخ مبازرات انقلابی مردم مشهد بود. در ۲۹ آبان این سال با حمله مأموران رژیم شاه به حرم مطهر رضوی یکی از دردناک‌ترین حوادث تاریخ انقلاب اسلامی به وقوع پیوست. عصر روز دوشنبه ۲۹ آبان ۵۷ مجلس یادبودی برای طلبه شهید «محمدنبی مبارز» از طرف همدرسانش در مدرسه علمیه عباسقلی‌خان با شکوه تمام برگزار شد، پس از پایان مجلس گروه زیادی از طبقات مختلف مردم مسلمان مشهد به داخل صحن عتیق (انقلاب) روی آورده و با تشکیل اجتماع به سخنرانی گویندگان مذهبی گوش فرا می‌دادند که ناگاه در جریان درگیری مردم با یک نفر از مأموران شناخته شده ساواک که قصد بر هم زدن مراسم را داشت، عده‌ای از مأموران که در غرفه فوقانی صحن کمین کرده بودند، با اسلحه کمری شروع به تیراندازی به سوی مردم کردند. در پی آن نیروهای نظامی رژیم شاه از طریق بست پایین خیابان، با تانک به نزدیک حریم رضوی آمدند و مردم را به رگبار بستند که در اثر این یورش دو نفر شهید و ده‌ها نفر از زائران و انقلابیون مجروح شدند.
خطبه تاریخی آیت‌الله خامنه‌ای در شب عاشورای ۵۷
از ابتدای ماه محرم در سال ۵۷، علما و روحانیون مشهد تلاش کردند تا از ایام سوگواری سالار شهیدان حداکثر بهره‌برداری را بکنند. روز تاسوعا راهپیمایی عظیم و باشکوهی در مشهد برگزار شد. در پایان این تظاهرات در فلکه حضرت، قطعنامه‌ای ۱۰ ماده‌ای مبنی بر سرنگونی حکومت شاهنشاهی و برقراری جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) قرائت شد. در آن روز مردم به سوی میدان شاه و میدان تقی آباد و بیمارستان شهرضا رفتند و مجسمه‌های شاه را پایین کشیدند و عکس‌های شاه در صحن حرم مطهر رضوی پاره شد. یکی دیگر از حرکت‌های انقلابی این روز، ایراد خطبه شب عاشورا و سخنرانی تاریخی آیت‌الله خامنه‌ای در حرم مطهر بود. از دیرباز، خطبه خوانی یکی از مراسم رسمی در حرم مطهر رضوی به شمار می‌آید که در شب عاشورا به نام امام حسین (ع) و در شب آخر ماه صفر برای امام رضا (ع) به جای آورده می‌شود.
توصیه آیت‌الله خامنه‌ای به فرماندار مشهد و استاندار خراسان/ دربرابر ملت تسلیم شوید
در ادوار قبل، این خطبه به نام شخص شاه خوانده می‌شد و با متنی درباره امام حسین (ع) یا امام رضا (ع) ادامه می‌یافت. درخطبه شب عاشورای حرم در سال۵۷، آیت الله خامنه‌ای، امام رضا (ع) را مخاطب قراد داد و فرمودند: «یابن رسول الله! از شما معذرت می‌خواهم که طاغوتیان هر ساله مراسم امشب را در کنار تو بر پا می‌کردند، در حالی که نه به تو ایمان داشتند و نه به جدت حسین (ع). ما خراسانی‌ها فقط نظاره‌گر آنها بودیم. نه چاره‌ای داشتیم و نه توانی. ساکت بودیم.» سپس روی به فرماندار نظامی مشهد و استاندار کردند و گفتند: «نکته‌ای را از تاریخ انقلاب فرانسه به شما یادآوری می‌کنم. حاکمان فرانسه در آن زمان انتظار سقوط حکومتشان را نداشتند. ۲۰ روز پیش از پیروزی انقلاب فرانسه خیرخواهان، حاکمان را به تسلیم در برابر اراده ملت فراخواندند، اما آنان بر لجاجت و تکبر خود پافشاری کردند. انقلاب برخلاف میل حاکمان پیروز شد. اینک یکی دو ماه بیشتر به پیروزی ما نمانده است. شما را نصیحت می‌کنم و می‌گویم با مردم به نیکی رفتار کنید»
حمله به مردم در روز ۹ دی و بزرگداشت شهدا یک روز بعد در حرم
روز ۹ دی‌ماه مردم مشهد تظاهرات باشکوهی را برگزار کردند. این راهپیمایی بر خلاف روزهای پیشین، از حرم مطهر رضوی آغاز شد. در این بین اگرچه گروهی از فرماندهان و سربازان تحت امر شاه عده‌ای از مردم را شهید و مجروح کردند، اما با توجه به اینکه امام خمینی (ره) دستور فرار سربازان را از پادگان‌ها داده بودند، عناصر انقلابی در بدنه ارتش، از فرصت پیش آمده بهره جستند و به مردم پیوستند. راهپیمایی مردم مشهد در روز دهم دی ماه ۵۷ هم ادامه یافت. نیروهای نظامی‌رژیم شاه در این روز، علاوه بر اینکه مردم مشهد را هدف گلوله و رگبار سلاح‌های سبک و سنگین خویش قرار دادند، گروه زیادی را هم بازداشت کردند. یازدهم دی ماه مراسم بزرگداشتی برای شهدای دهم دی در مسجد گوهرشاد برگزار شد.
اعلام نخست‌وزیری بازرگان توسط شهید هاشمی‌نژاد
روز دوازدهم دی ماه، شهید هاشمی نژاد در مسجد گوهرشاد سخنرانی طرح عدم رسمیت نخست وزیری بختیار و اعلام نخست وزیری بازرگان از سوی امام (ره) را مطرح کرد. در روز هفدهم دی‌ماه، زنان مشهد تا گوهرشاد تظاهرات باشکوهی را برگزار کردند. در روز بیست و ششم دی ماه ۵۷ نیز بازاریان مشهد در اعتراض به اقدامات رژیم در حرم مطهر رضوی تحصن کردند.
تحصن در حرم به خاطر ممانعت دولت بختیار از ورود امام
در بهمن ماه ۵۷ و آستانه ورود امام خمینی (ره) از پاریس به ایران، جامعه روحانیت مبارز مشهد، در اعتراض به ممانعت دولت بختیار از بازگشت امام خمینی (ره) به میهن، در حرم مطهر تحصن کرده و در تاریخ یازدهم بهمن، بیانیه خود درباره ادامه اعتصاب را منتشر کردند. محل تحصن تالار تشریفات و دارالزهد مبارکه بود. به تدریج اقشار مختلف مردم همراه با دسته گل‌ها و پلاکاردهایی وارد حرم مطهر شده و همبستگی خود را با متحصنین اعلام کردند.
مرحوم آیت‌الله العظمی شیرازی پس از اقامه نماز مغرب و عشاء دقایقی را در میان متحصنان گذراند و پس از تماس با پاریس توسط حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد اعلام داشت: «بنابر آخرین خبر آیت‌الله خمینی (ره) ساعت ۵ بامداد صبح پنجشنبه به سوی تهران پرواز می‌کند. پس از مذاکره با سایر روحانیان متحصن قرار شد تا ورود معظم له به فرودگاه مهرآباد تحصن ادامه خواهد داشت.»
جشن ورود امام در حرم رضوی
مردم مشهد جشن ورود امام در ۱۲ بهمن ماه را نیز در حرم مطهر برگزار کردند؛ در این روز از مقابل مدرسه نواب تا صحن امام خمینی(ره) در حرم مطهر رضوی بین مردم نقل و شیرینی توزیع شد. تحصن علما در صحن حرم مطهر نیز با شعار «صل علی محمد، رهبر ماخوش آمد» پایان یافت.
تجمع بانوان در مسجد گوهرشاد در روز ۱۸ بهمن
در روز هجدهم بهمن ۵۷ تظاهرات مردم مشهد در حمایت از حکومت اسلامی از مقابل مسجد کرامت و چهارراه شهدا به سوی خیابان امام خمینی (ره) انجام گرفت و به موازات آن بانوان در مسجد گوهرشاد و صحن موزه حرم مطهر رضوی تجمع کردند. در روز نوزدهم بهمن ماه ۵۷ نیز تظاهرات مردم از مسجد کرامت آغاز شد و در حالی که عکس‌هایی از امام خمینی (ره) در دست داشتند، در مسیرهای منتهی به حرم مطهر رضوی به حرکت درآمدند و در میدان امام رضا (ع) قطعنامه این تظاهرات توسط مرحوم آیت الله واعظ طبسی قرائت شد. بیستم بهمن ماه ۵۷، مجلس یادبود ۴۰ تن از شهدای واقعه ۹ و ۱۰ دی ماه سال ۱۳۵۷ در مسجد گوهرشاد حرم مطهر رضوی با حضور پرشور مردم برگزار شد.
پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن و برپایی جشن با شکوه در حرم امام رضا (ع)
روز ۲۲ بهمن ۵۷ مبارزات مردم ایران به ثمر نشست و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. مردم سراسر ایران به خیابان‌ها آمدند و فریاد پیروزی سردادند. مردم مشهد نیز پس از راهپیمایی باشکوه در خیابان‌های این شهر برای ابراز ارادت به ولی نعمت خود، به آستان ملکوتی ثامن الحجج (ع) مشرف شدند و این پیروزی باشکوه را جشن گرفتند.
