آیت الله العظمی جوادی آملی در یکی از آثار خود به موضوع «پرهیز از گمانهای بیپایه؛ راز سلامت جامعه» اشاره کرده است که تقدیم شما فرهیختگان می شود.
در نگاه اسلام، لازمهٔ حیات اجتماعی سالم، پرهیز از هرگونه افراط و تفریط در عقاید و رفتار است. انسان جاهل همواره در دو حالتِ افراط یا تفریط دیده میشود:
«لا تَری الجاهِلَ إلّا مُفرِطاً أو مُفَرِّطاً».
بدگمانی زیاد در روابط اجتماعی، جامعه را از سلامت دور میکند و خوشگمانی افراطی نیز زیانبار است.
قرآن کریم هشدار میدهد:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»
(ای مؤمنان، از بسیاری گمانها بپرهیزید که بعضی از گمانها گناه است).
پشتوانهٔ استدلال:
۱. اسلام، دین پژوهش و تحقیق است.
۲. نظام فکریِ برآمده از تحقیق، از تأیید بیبرهان و تکذیب بیدلیل پاک است.
۳. گمان، از آنرو که با یقین عملی همراه نیست، پشتوانهٔ تحقیقی ندارد.
۴. دنبال کردن گمانِ بدون تحقیق، راهی نادرست است.
۵. این انحراف نهتنها انسان را از هدف بازمیدارد، بلکه مانعی برای دیگران نیز میشود.
این مباحث از آیات قرآنی همچون:
«وَ لَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ…»
(آنچه را بدان علم نداری دنبال مکن…)
و
«بَلْ کَذَّبُوا بِمَا لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ»
(بلکه آنچه را که علم به آن نداشتند تکذیب کردند) استنباط میشود.
منبع: برگرفته از کتاب «جامعه در قرآن»، صفحه ۲۴۱
