آیه ۷۸ سوره مبارکه اسراء به موضوع اوقات اقامه نماز اشاره و در این بین از نماز صبح به صورت ویژه یاد می‌کند.
موضوع اوقات نماز‌های پنجگانه در قرآن کریم به صورت کلی بیان شده و براساس بیان خداوند در آیه ۷۸ سوره مبارکه اسراء و روایات و شیوه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نماز در پنج نوبت اقامه می‌شود.
همچنین نخستین نمازى که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواند، «صلوة وسطى»، یعنى همان نماز ظهر بود و آن روز هم جمعه بود.
به این آیه توجه کنید:
«أَقِمِ الصَّلَوةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ الَّیْلِ وَقُرْءَانَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْءَانَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُوداً»(اسراء۷۸)
ترجمه
نماز را به هنگام بازگشت خورشید (به سمت مغرب) تا تاریکى شب بپادار و همچنین قرآنِ سپیدهدمان را. همانا (قرائت) قرآن (به هنگام) فجر (در نماز صبح) مورد مشاهده (فرشتگان) است.
«دلوک»، هنگامى است که خورشید از وسط آسمان روبه مغرب میل مىکند که زوال نامیده مىشود و وقت نماز ظهر و عصر است. «غَسق اللیل» وقت نماز مغرب و عشاست که تاریکى، فراگیر مىشود و «فجر»، وقت نماز صبح است.(تفسیر اطیبالبیان)
اوقات نماز‌های یومیه
در المیزان در تفسیر این آیه آمده است: مفسرین در تفسیر اول آیه اختلاف کردهاند و از اهل بیت (علیهم‌السلام) به طریق شیعه روایت شده که فرمودهاند: «لِدُلُوکِ الشَّمْسِ» هنگام ظهر و «غَسَقِ اللَّیْلِ» نصف شب است و بنا بر این روایت، آیه شریفه از اول ظهر تا نصف شب را شامل مىشود. نمازهاى واجب یومیه که در این قسمت از شبانه‌روز باید خوانده شود چهار نماز است، ظهر و عصر و مغرب و عشاء و با انضمام نماز صبح که جمله: «و قُرْآنَ الْفَجْرِ» دلالت بر آن دارد نمازهاى پنجگانه یومیه کامل مىشود. (ترجمه المیزان: ج۱۳، ص: ۲۴۱)
امام صادق علیه‌السلام مىفرماید: اوّلین نمازى که واجب شد نماز ظهر بود و آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند.(کافى، ج۳، ص ۲۷۵)
چرا نماز صبح مشهود است؟
در روایت دیگرى آمده است: اگر نماز صبح در اوّل فجر اقامه شود، فرشتگان شب و روز هر دو آن را ثبت مىکنند.(کافى، ج۳، ص ۲۷۵) روایات از طرق عامه و خاصه متفقاً جمله «إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً» را تفسیر کردهاند به اینکه: «نماز صبح را هم ملائکه شب (در موقع مراجعت) و هم ملائکه صبح (در موقع آمدن) مىبینند». (ترجمه المیزان: ج۱۳، ص: ۲۴۱)
مقصود از «قُرْآنَ الْفَجْرِ»
اینکه فرموده: «و قُرْآنَ الْفَجْرِ» عطف است بر کلمه «الصَّلاةَ» که تقدیرش چنین مىشود: «و اقم قرآن الفجر» که مراد از آن نماز صبح است و چون مشتمل بر قرائت قرآن است آن را قرآن صبح خوانده، چون روایات همه متفقند بر اینکه مراد از «قُرْآنَ الْفَجْرِ» همان نماز صبح است.(ترجمه المیزان: ج۱۳، ص: ۲۴۱)
نخستین نمازی که واجب شد و اولین‌نمازگذاران اسلام
«نخستین نمازى که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) واجب شد؛ نماز ظهر بود. حضرت جبرئیل (علیه‌السلام) فرود آمد و وضو گرفتن را به ایشان آموزش داد و چنان که جبرئیل وضو گرفت، رسول خدا هم وضو گرفت. سپس نماز خواند تا به پیامبر آموزش دهد که چگونه نماز بخواند، پس رسول خدا اقامه نماز را فراگرفت.
به روایت دیگر: نخستین نمازى که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواند، «صلوة وسطى»، یعنى همان نماز ظهر بود و آن روز هم جمعه بود، و سپس «خدیجه» دختر «خویلد» رسید و رسول خدا به او خبر داد. پس وضو گرفت و نماز خواند. آنگاه «على بن أبى طالب» رسول خدا را دید و آنچه را دید انجام می‌دهد انجام داد. (ترجمه تاریخ یعقوبى، ج۱، ص ۳۷۸؛ سیرة النبی، ج۱، ص ۲۶۳ ـ ۲۶۴)
پیام‌ها
معیار شناخت اوقات در اسلام، طبیعى است به نحوى که قابل فهم و درک همه کس در همه جا و همیشه باشد. «لدُلوک الشمس، غَسَق اللیل، الفجر»
برنامههاى دینى، زمانبندى شده است. «لدُلوک الشمس الى غَسَق اللیل»
نماز تنها عبادتى است که به نام «قرآن» توصیف شده است. «قرآن الفجر»
قرآن و تلاوت آن در نماز، محور اصلى است. «قرآن الفجر» پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: «لاصلوة الاّ بقرآن». کنزالعمّال، ح ۱۹۶۹۸
در میان نمازها، نماز صبح جایگاه ویژهاى دارد. «اِنّ قرآن الفجر کان مشهوداً»
منبع: تفاسیر المیزان و نور
