پیشبرد اهداف بلند اسلام هرگز با تفرقه محقق نمی‌شود. مسأله وحدت، یکی از بنیانی‌ترین مسائل اسلام است. پیامبر (ص) با همین عنصر وحدت توانست میان قبائل جزیره العرب یکپارچگی برقرار کند تا حکومت اسلامی تشکیل دهد.
امیرالمؤمنین (ع) نیز پس از رحلت پیامبر (ص) به خاطر همین وحدت و عدم تفرقه، از حق خلافت خود گذشت تا امت پیامبر (ص) با وجود دشمنان سرسختی که داشت تضعیف نشود تا جایی که برخی گمان کردند شاید امیرالمومنین (ع) از وضع موجود پیش آمده راضی است، لیکن حضرت برای دفع این شبهه فرمود: «... هیچ کس از من بر اتحاد و همبستگی امت محمد حریص‌تر نیست. من در این کار خواستار پاداشی نیکو از جانب خداوند و بازگشت به جایگاه نیکو هستم».(۱)
عدم تفرقه میان امت اسلامی، هدف اصلی امیرالمؤمنین (ع) بود. از این‌رو بارها به پیروان خود توصیه به وحدت می‌فرمود: «دست حمایت خدا بالای جمعیت است. از پراکندگی بپرهیزید که «انسان تنها» بهره شیطان است چنان که گوسفند تکرو طعمه گرگ!».(۲)
و نیز در جریان بیعت با خلیفه اول فرمود: «ای مردم! امواج فتنه‌ها را با کشتی‌های نجات درهم شکنید، از راه اختلاف و پراکندگی کنار آیید».(۳)
همین روش را دیگر امامان شیعه نیز در پیش گرفتند. حفظ وحدت چنان از نگاه اهل بیت (ع) مهم بوده که تبدیل به یک سیره در میان ایشان شده است و آنان را به عنوان منادی‌ترین منادیان وحدت قرار داده است؛ چنانکه هشام کندی نقل می‌کند: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: در نماز جماعت اهل سنت حاضر شوید و از بیمارانشان عیادت کنید و بر جنازه آن‌ها حاضر شوید».(۴) ایشان نه تنها توصیه به وحدت می‌کردند، بلکه خود نیز به آن عمل می‌کردند. چنان که در روایات آمده است امیرالمؤمنین (ع) پشت سر خلفاء نماز می‌خواند.(۵)
همچنین علی بن جعفر در کتاب خود از برادرش، حضرت امام موسی بن جعفر (ع)، نقل کرده که آن حضرت فرمود: امام حسن (ع) و امام حسین (ع) پشت سر مروان، نماز خواندند و ما هم با ایشان (اهل سنت) نماز می‌خوانیم».(۶) نماز خواندن پشت سر اهل سنت و در صف جماعت آن‌ها شرکت کردن، به عنوان یک نماد برای ابراز وحدت است، زیرا نماز برترین فروعات دین است که اگر آن را پشت سر اهل سنت بخوانیم؛ یعنی ما با شما سر اختلاف و تنافر نداریم.
وحدت از دیدگاه امام زمان (عج)
بی‌شک سیره امام زمان (عج) نیز همان سیرت ائمه اطهار (ع) است. بنابراین می‌توان گفت که در عصر غیبت امام زمان (عج) مهم‌ترین دغدغه ایشان وحدت و یکپارچگی جهان اسلام است. ما در عصر غیبت بیش از هر زمان دیگری نیازمند وحدتیم. زیرا تا وحدت جهان اسلام به معنای واقعی کلمه تحقق نیابد، هرگز تمدن اسلامی و مدینه فاضله عصر ظهور محقق نخواهد شد. وحدت بی شک زمینه‌ساز ظهور است و تفرقه بزرگترین مانع ظهور.
جامعه آرمانی که توسط اهل بیت (ع) از عصر ظهور، ترسیم شده است جامعه‌ای با محوریت وحدت و یکرنگی و یکپارچگی است؛ جامعه‌ای که اختلاف و ظلم و کینه در آن رخت بربسته و عدالت در آن حکم‌فرما خواهد بود؛ جامعه‌ای که در اوج تعالی اخلاق و در نهایت اعتدال خواهد بود. به طوری که مصداق بارز امت وسط و صراط مستقیم قرار خواهد گرفت. امتی که نه افراط در آن خواهد بود و نه تفریط.
پس می‌توان گفت: یکی از مهم‌ترین عناصری که امام عصر (عج) در زمان ظهور حضرتشان در پی تحقق آن خواهند بود وحدت و یکپارچه‌سازی تمام ادیان و مکاتب و مذاهب است، به طوری که اختلاف و تفرقه‌ای در میان نباشد. یکپارچه‌سازی اندیشه و تقریب بینش‌ها از اهداف اصلی ظهور حضرت منجی است و اصلاً نجات بشر که منجی بشریت در پی آن است، همین تقریب است تا اختلافی در میان نباشد که ظلم و جنگی پدید آورد. زیرا عدالت و صلح در سایه‌سار وحدت تحقق خواهد یافت و تا زمانی که تفرقه باشد ظلم خواهد ماند و عدالت محقق نخواهد شد.
امام زمان (عج) در عصر ظهور، نظام حقوقی و سیاسی واحدی بر اساس دین اسلام تشکیل می‌دهند که مهم‌ترین خروجی آن، بسته شدن باب اختلافات است و این برگرفته از صفت مصلحیّت ایشان است. امام صادق (ع) در روایتی می‌فرمایند: «اى مفضل! به خدا قسم، (مهدی موعود) اختلاف را از میان ملل و ادیان بر می‌دارد و همه دین‌ها یکى مى‌شود، چنان که خدا فرموده: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» (آل‌عمران/۱۹) مسلماً دین (واقعى که همه پیامبرانْ مُبلّغ آن بودند) نزد خدا اسلام است.(۷)
در روایت دیگری، نزدیکی و تألیف دل‌ها را از برکات ظهور آن حضرت معرفی کرده است: «خداوند دل‌هاى مختلفه را با هم در آمیزد و مهربان کند»(۸)؛ پس یکی از کارکردهای ظهور ایجاد وحدت بین ملت‌ها حتی ملت‌های غیر اسلامی است، به طوری که همه امت‌ها مبدل به امت واحده وسط خواهند شد. در سایه سار همین وحدت و تقریب اندیشه‌ها و تألیف قلب‌هاست که رشد اخلاق در جامعه ظهور خواهد یافت و اختلافات میان آدمیان رخت بر خواهد بست.
چنان که امام علی (ع) فرمود: «وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا ... لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ»؛ اگر قائم ما (آل محمد) قیام کند، ... کینه‌ها از سینه‌ها بیرون رود؛ یعنی تفرقه و پراکندگی دل‌ها، تبدیل به همدلی بلکه یکدلی می‌شود. آیا این جز تجلی اعظم وحدت است؟!
بنابراین، در عصر کنونی هرگونه کوبیدن بر طبل تفرقه، نه تنها مورد رضایت پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین (ع) و امام زمان (عج) نیست، بلکه سبب تأخیر انداختن ظهور و عصر صلح و یکپارچگی و مدینه فاضله مهدوی است.
پی‌نوشت‌ها
۱- «ولَیْسَ رَجُلٌ - فَاعْلَمْ - أَحْرَصَ عَلَى جَمَاعَةِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى‌الله‌علیه‌وآله وأُلْفَتِهَا مِنِّی أَبْتَغِی بِذَلِکَ حُسْنَ الثَّوَابِ وکَرَمَ الْمَآبِ وسَأَفِی بِالَّذِی وَأَیْتُ عَلَى نَفْسِی». نهج البلاغة، أبو الحسن محمّد الرضی بن الحسن الموسوی( السیّد الرضیّ]، المحقق: الدکتور صبحی الصالح، لبنان، دار الکتاب اللبنانی، ص۴۶۶، نامه ۷۸
۲-«فَإِنَّ یَدَ اللَّه مَعَ الْجَمَاعَةِ وإِیَّاکُمْ والْفُرْقَةَ! فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ». نهج البلاغه، پیشین، ص۱۸۴
۳-«أیها الناس! شقوا أمواج الفتن بسفن النجاه، و عرجوا عن طریق المنافرة...». تعریب کامل البهائی، عماد الدین ابو جعفر حسن بن علی بن محمد الطبری(م بعد ۶۹۸ق)، قم، المکتبة الحیدریة، ج۱، ص۲۶۹
۴-«... صلوا فی عشائرهم و عودوا مرضاهم و أشهدوا جنائزهم». الهدایة فی الأصول و الفروع، الشیخ الصدوق محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی(۳۰۵-۳۸۱ق)، مؤسسة الإمام الهادی(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۳
۵-«صلی علی علیه السلام وراءهم». وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، العلامة الشیخ محمد بن الحسن الحر العاملی(م۱۱۰۴ق)، تحقیق: الشیخ عبد الرحیم الربانی الشیرازی، لبنان، دار احیاء التراث، ج ۵، ص ۳۸۳، ح۱۰
۶- «صلی حسن و حسین خلف مروان و نحن نصلی معهم». همان، ج ۵، ص ۳۸۳، ح۹
۷-«فَوَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ وَ یَکُونُ الدِّینُ کُلُّهُ وَاحِداً، کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام». حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار (ع)، السید هاشم بن سلیمان البحرانی، تحقیق: الشیخ غلام رضا مولانا البروجردی، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۴
۸- «یُؤَلِّفَ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبٍ مُخْتَلِفَةٍ». الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، اسلامیه، ج۱، ص۳۳۴
