در روایات اهل بیت علیهم السلام با مضامین و تعابیر مختلف،[۱] به زیارت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام و و فرستادن سلام و درود و تحیت و اظهار ارادت و اخلاص به آستانشان، چه از طریق حضور نزد مرقد آنان و چه از طریق ارتباط از راه دور[۲] اهمّیّت زیادی داده شده است.

روایات بسیاری در باب فضیلت و پاداش زیارت از راه دور، وارد شده که ما در این جا به ذکر چند روایت اکتفا می‏کنیم.[۳]

حقیقت زیارت

زیارت به معنی توجه به مقامات والای معصومین علیهم السلام، این پیشوایان بزرگ و ذکر صفات و سجایای آنان و بیان فضایل، کرامات، عبادات، اطاعات و خدمات آنان و توجه و حضور قلب و عنایت به «محتوای بلند کلمات و جملات انسان‏ساز زیارت ها» و در نتیجه برقراری ارتباط روحی و به ایجاد پیوند قلبی با معصومین (علیهم السلام)[۴] و شناخت‏ خداوند است که شرط زیارت است؛ چه اینکه آثار و ثواب زیارت ‏ها برای کسی در نظر گرفته شده است که زیارت‏ بامعرفت انجام دهد.[۵]

حال کسی که کمترین آشنایی با مسایل روانی و روحیه الگوپذیری انسان داشته باشد، تصدیق‏ خواهد کرد که چنانچه زیارت‏کننده و لو با زیارت از راه دور، بداند چه می‏کند و چه می‏گوید و چه می‏خواهد؛ به خوبی می‏تواند با کسب معرفت الهی، راه قرب الی‏الله را با سرعت بپیماید، و ، با روحی باصفا، پاک از گناه و برای اطاعت پروردگار و انجام وظایف انسانی آماده گردد.[۶]

با این تفاسیر اصرار بر بوسیدن ضریح، آن‏گونه که بعضی از عوام می‏پندارند، شرط قبولی زیارت‏ نیست‏؛[۷] بلکه به تصریح برخی از جملات در اذن دخول ‏ها، که زائر می‏گوید: «وَ اعْلَمُ انَّ رَسُولَکَ وَخُلَفآئَکَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، احْیآءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ، یَرَوْنَ مَقامی‏، وَ یَسْمَعُونَ کَلامی‏، وَیَرُدُّونَ سَلامی‏؛ خدایا من عقیده دارم که پیامبر تو و جانشینانت زنده ‏اند و در نزد تو روزی داده می‏شوند، محل ایستادنم را می ‌بینند و سخنم را می ‌شنوند و به سلامم پاسخ می ‌دهند». اگر زائر، این حقیقت را با جان و دل بپذیرد که آنان او را می ‏بینند و سخن او را می ‏شنوند و به سلام و ارادتش پاسخ می‏دهند، زیارت‏ او حال و هوای دیگری خواهد داشت. و با این اعتقاد صرف گفتن‏ «السَّلامُ عَلَیْکُمْ» نیز زیارت به حساب می‏آید.[۸]

زیارت پیامبر اکرم (ص) از راه دور

در روایت معتبری از امام سجاد علیه السلام نقل شده که رسول ‏الله صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که بعد از وفات من به زیارت قبرم بیاید، مثل کسی است که در زمان حیاتم به سوی من هجرت کرده است؛ پس اگر نمی‏توانید مرا از نزدیک زیارت کنید، از همان راه دور به سوی من سلام بفرستید که به من می‏رسد».[۹]

یکی از یاران امام صادق علیه السلام می‏گوید: امام علیه السلام به من امر فرمود که هر چه می‏توانم در مسجد رسول‏الله صلی الله علیه و آله نماز بگزارم؛ چرا که این توفیق همیشه نصیب انسان نمی‏شود. سپس فرمود: آیا کنار قبر رسول‏الله صلی الله علیه و آله هم می‏روی؟ عرض کردم: آری، فرمود: «آگاه باش که او سلام تو را از نزدیک می‏شنود و اگر دور هم باشی از دور هم سلامت به او می ‏رسد».[۱۰]

امام علی علیه السلام از رسول ‏الله صلی الله علیه و آله نقل می‏کند که فرمود: «هر کس در هر مکانی از زمین، به من سلام کند سلامش به من می‏رسد».[۱۱]

چگونگی زیارت رسول الله(ص) از راه دور

یکی از یاران امام رضا علیه السلام می‏گوید: خدمت آن حضرت عرض کردم: بعد از نماز فریضه چگونه بر رسول گرامی صلی الله علیه و آله سلام فرستم [و حضرتش را زیارت کنم]؟ فرمود: خطاب به آن حضرت می‏گویی: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یا حَبیبَ اللَّهِ...؛ سلام بر تو ای رسول خدا و رحمت و برکات خدا بر تو باد، سلام بر تو ای‏محمّد بن عبداللَّه، سلام بر تو ای اختیارشده خدا، سلام بر تو ای محبوب خدا...».[۱۲]

هم چنین «سیّد بن طاووس» در «مصباح الزائر» از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: «کسی که‏ بخواهد از شهر خویش قبر رسول گرامی صلی الله علیه و آله و قبور سایر ائمّه علیهم السلام را زیارت کند روز جمعه غسل نماید و دو جامه پاکیزه بپوشد و در فضای باز بایستد؛ سپس چهار رکعت نماز بخواند با هر سوره ‏ای که میسّر شود، پس از تشهّد و سلام، رو به قبله بایستد و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ، وَالْوَصِیُّ الْمُرْتَضی، وَالسَّیِّدَةُ الْکُبْری‏، وَالسَّیِّدَةُ الزَّهْراءُ...؛ سلام بر تو ای پیامبر و رحمت و برکات خدا بر تو باد، سلام بر تو ای‏پیامبر فرستاده شده و (بر علی) جانشین پسندیده ‏ات و (بر همسرت) بانو خدیجه کبری‏، و (بر دخترت) بانو فاطمه زهرا...».[۱۳]

از سوی دیگر شایسته است صلوات فرستادن بر آن حضرت صلی الله علیه و آله، به آن صلواتی که امیر مؤمنان علی علیه السلام در یکی از خطبه ‏های خود در روز جمعه بر آن حضرت فرستاده و در «روضه کافی» نقل شده است: «انَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ، یا ایُّها الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ‏ وَسَلِّمُوا تَسْلیماً، اللهُمَّ صَلِّ عَلی‏ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ...؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‏فرستند ای کسانی که ایمان آورده‏ اید بر او درود فرستید و (در برابر اوامر او) کاملًا تسلیم باشید، خدایا بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست...».[۱۴]

زیارت ائمه علیهم السلام از راه دور

در فضیلت زیارت آن بزرگواران از دور نیز روایات بسیاری نقل شده است که به دو نمونه اکتفا می شود:[۱۵]

۱. ابن ابی عمیر از امام صادق علیه السلام نقل می‏کند: «إِذا بَعُدَتْ بِأَحَدِکُمْ الشُّقَّةُ وَ نَأَتْ بِهِ الدَّارُ فَلْیَعْلِ أَعْلی مَنْزِلٍ لَهُ، فَیُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ، وَ لْیَؤُمَّ بِالسَّلامِ إِلی‏ قُبُورِنا، فَإِنَّ ذلکَ یَصِلُ إِلَیْنا؛ کسی که توان زیارت از نزدیک را ندارد در جای بلندی قرار گیرد و دو رکعت نماز بخواند، سپس روی به سوی قبور ما کند و سلام دهد که به ما خواهد رسید».[۱۶]

سلیمان بن عیسی از پدرش نقل می‏کند: خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم: وقتی که توان زیارتتان را از نزدیک ندارم چگونه شما را زیارت کنم؟ فرمود: «ای عیسی! اگر توان آمدن نزد ما را نداری روز جمعه غسل کن، یا وضو بگیر و زیر آسمان قرار گیر و دو رکعت نماز بخوان و به سوی من توجه کن، پس هر کس در زمان حیاتم مرا زیارت کند گویا در زمان مماتم مرا زیارت کرده است و هر کس در زمان مماتم مرا زیارت کند، گویا در زمان حیات مرا زیارت کرده است»![۱۷]

مرحوم «علّامه مجلسی»[۱۸] در ذیل این روایت فرموده، از این روایت به دست می‏آید که زیارت امام حیّ از دور، به همین صورتی که در روایت آمده، جایز است و این دلیلی است بر امکان زیارت حضرت حجّت علیه السلام در هر مکانی.[۱۹]

پس بر عاشقان و شیعیان آن حضرت است که اگر ممکن شد هر صبح، یادی از آن حضرت کنند و با بعضی از زیارت‏ ها و دعا ها،[۲۰] زمزمه و نجوایی با آن بزرگوار داشته باشند و هم برای سلامتی و ظهور حضرتش دعا کنند و اگر هر روز ممکن نشد لااقل هفته ‏ای یک بار، روز جمعه آن حضرت را زیارت کنند و به تعبیر بعضی از دعا ها باید «دل را با یاد او آباد نگه داشت».[۲۱]

در مجموع از این دو روایت استفاده می‏شود که سلام و زیارت آن بزرگواران از راه دور با هر عبارتی ممکن است.[۲۲]

فضیلت زیارت حضرت زهرا (س) از راه دور

علّامه مجلسی از «مصباح الانوار» از علی علیه السلام از فاطمه علیها السلام نقل می‏کند که فرمود: رسول خدا به من فرمود: «یا فاطِمَةُ مَنْ صَلَّی عَلَیْکِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَ أَلْحَقَهُ بی‏ حَیْثُ کُنْتُ مِنَ الْجَنَّةِ؛ هر کس بر تو سلام فرستد خداوند او را ببخشد و او را به من ملحق می‏کند، هر کجای بهشت که باشم»![۲۳]

هم چنین یزید بن عبدالملک از پدرش از جدّش نقل می‏کند که روزی خدمت حضرت فاطمه علیها السلام رسیدم؛ آن حضرت در سلام، بر من سبقت گرفت و از حالم پرسید و سپس فرمود: «پدرم به من خبر داد که هر کس بر او و بر من سه روز سلام کند خداوند بهشت را بر او واجب می‏کند»، عرض کردم: در زمان حیات او و حیات شما؟ فرمود: «آری و بعد از وفات ما».[۲۴] ظاهر این است که این روایت و نیز روایت قبل، شامل دور و نزدیک، هر دو می‏شود.[۲۵]

زیارت امام علی (ع) از راه دور

برای امیر مؤمنان علیه السلام در روز عید غدیر، زیارت ‏هایی نقل شده است که معروف ترین آن، زیارت‏ معروف «امین الله» است[۲۶] که می‏توان آن را از نزدیک و یا از راه دور، خطاب به امیرمؤمنان علیه السلام خواند.[۲۷]

امام حسن عسکری علیه السلام نیز زیارت بسیار جالب و جامعی را از پدرش بزرگوارش نقل می‏کند و برای کسانی است که توفیق زیارت‏ حضرت علی علیه السلام را در روز عید غدیر از نزدیک ندارند و شایسته است هر جا که هستند از راه دور، خواندن این زیارت را غنیمت بشمرند:[۲۸]

«السَّلامُ عَلَیْکَ‏ یا امیرَالْمُؤْمِنینَ، آمَنْتَ بِاللَّهِ وَهُمْ مُشْرِکُونَ، وَصَدَّقْتَ بِالْحَقِّ وَهُمْ‏ مُکَذِّبُونَ، وَجاهَدْتَ وَ هُمْ مُحْجِمُونَ، وَعَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدّینَ‏...؛ سلام بر تو ای امیر مؤمنان به خدا ایمان آوردی در حالی که آنها مشرک بودند و حق را تصدیق نمودی در حالی که ‏آنان تکذیب نمودند و جهاد نمودی در حالی که آنان شانه خالی کردند، و خدا را عبادت نمودی در حالی که دینت را برای او خالص کردی‏...».[۲۹]

زیارت امام حسین (ع) از راه دور

روایات بسیاری در رابطه با فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام از راه دور وارد شده، چنان که زیارت هر معصوم دیگری نیز این گونه است.[۳۰]

از جمله گروهی از یاران امام صادق علیه السلام نزد آن حضرت بودند، یکی از بزرگان آنها عرض کرد: فدایت شوم، من بسیاری از اوقات امام حسین علیه السلام را یاد می‏کنم، در آن لحظه چه بگویم؟ فرمود: سه مرتبه بگو: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّه»؛[۳۱]چرا که سلام، از دور یا نزدیک به آن حضرت می‏رسد.[۳۲]

در روایتی دیگر آمده است که زیارت‏ امام حسین علیه السلام، در هر یکی از سه شب قدر، مستحب مؤکد است،[۳۳] و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می‏شود[۳۴] و اگر زائر، دسترسی به زیارت‏ از نزدیک نداشته باشد، از دور زیارت‏ کند.[۳۵]

در فرازی، راوی از امام صادق علیه السلام می پرسد: فدایت شوم بسیار می‏شود که یادی از امام حسین علیه السلام می‏کنم در آن هنگام چه بگویم؟ فرمود:سه مرتبه بگو «صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ» که سلام به آن حضرت از دور و نزدیک به او می‏رسد.[۳۶]

هم چنین از روایت‏ علقمه‏ از امام باقر علیه السلام استفاده می‏شود که زیارت عاشورا برای دور و نزدیک هر دو وارد شده است.[۳۷] همانگونه که زیارت‏ اربعین که تنها در مورد امام حسین علیه السلام وارد شده، را نیز می‏توان از راه دور و نزدیک خواند.[۳۸]

از روایت سُدیر[۳۹] (یکی از یاران امام صادق علیه السلام) به خوبی استفاده می‏شود که زیارت آن حضرت از دور نیز، فضیلت بسیار دارد، به این صورت که فرد در فضای باز قرار گیرد و به راست و چپ نظر بیفکند، سپس سر خود را به سوی آسمان بلند کند و به جانب قبر امام حسین علیه السلام توجّه نماید و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»که در مقابل آن برای او ثواب بسیار نوشته می‏شود.[۴۰]

با خواندن این ذکر زائر امام رضا(ع) شوید

فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام بیش از آن است که احصا شود و ما در این جا تنها به ذکر چند روایت تبرّک می‏جوییم.[۴۱]

۱. از رسول گرامی صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «بزودی پاره ‏ای از تن من در زمین خراسان مدفون گردد و هیچ مؤمنی او را زیارت نکند مگر آن‏که خداوند متعال بهشت را بر او واجب و بدنش را بر آتش جهنّم حرام کند».[۴۲]

۲. به دو سند معتبر نقل شده که آن حضرت فرمود: «هر کس مرا با توجّه به دوری قبرم زیارت کند روز قیامت در سه جایگاه نزد او بیایم، تا او را از صحنه ‏های هولناک آن روز خلاصی بخشم، اوّل زمانی که نامه اعمال به دست انسان ها داده می‏شود، دوم نزد پُل صراط و سوم نزد میزان و ترازوی اعمال».[۴۳]

گفتنی است زیارت حضرت رضا علیه السلام در روز های مقدّس اسلامی، افضل است، خصوصاً استحباب زیارت آن حضرت در ماه رجب؛[۴۴] [اما با وجود این شرایط بحرانی] مردم نباید اصرار در [زیارت نزدیک آن امام همام] و بوسیدن ضریح مقدس داشته باشند و برای دیگران ایجاد زحمت کنند، زیرا بوسیدن ضریح شرط زیارت نیست و با گفتن یک سلام نیز زیارت حاصل شده[۴۵]و همگان می توانند با گفتن «صلی الله علیک یا اباالحسن»، زائر امام رضا (ع) باشند.

سخن آخر

بی شک اگر با «توجه و معرفت» زیارت‏ کنیم، می‏توانیم مطمئن باشیم با هر دعا و زیارت‏، گویا به محضر خداوند و معصومین علیهم السلام شرفیاب شده ‏ایم و روح و جانمان را صفا و صیقل تازه ‏ای داده ‏ایم و زنگار ها و تیرگی ‏های گناه را از خود زدوده ‏ایم و این‏جاست که دعا و زیارت‏، جایگاه واقعی خود را پیدا می‏کند و هدف اصلی آن تحقّق می‏ یابد.[۴۶]

منبع: کلیات مفاتیح نوین

[۱] کلیات مفاتیح نوین، ص۲۰۹.

[۲] همان، ص۲۰۵.

[۳] همان، ص۴۳۱.

[۴] همان، ص۲۰۵.

[۵] ر.ک: وسایل الشیعه، ج ۱۰، ابواب المزار، ب ۸۲؛ «مثال های زیبای قرآن، ج‏۱، ص۲۸۳).

[۶] کلیات مفاتیح نوین، ص۲۰۵.

[۷] همان، ص۲۱۹.

[۸] شهید اوّل در دروس گفته است: «خامسها الزیارة بالمأثور و یکفی السلام( والحضور)»، (بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۳۴ به نقل از دروس، ج ۲، ص ۲۳)؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۲۰).

[۹] کامل الزیارات، ص ۱۴، ح ۱۷، ب ۲؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۲۹).

[۱۰] همان ، ص ۱۲، ح ۵، ب ۲؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۲۸).

[۱۱] امالی طوسی، ص ۱۶۷، ح ۳۱؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۲۸).

[۱۲] ر.ک: بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۸۱، ح ۳ و قرب الاسناد، ص۱۶۹؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۲۹).

[۱۳] ر.ک: مصباح الزائر، ص ۵۰ و بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۳۰؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۳۰).

[۱۴] ر.ک: کافی، ج ۸، ص ۱۷۵؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۳۰).

[۱۵] (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۴۳).

[۱۶]کامل الزیارات، ب ۹۶، ص ۲۸۶، ح ۱ و تهذیب، ج ۶، ص۱۰۳، ح ۱؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۴۳).

[۱۷] همان، ب ۹۶، ص ۲۸۷، ح ۴؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۴۳).

[۱۸] بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۶۶.

[۱۹] کلیات مفاتیح نوین، ص۲۴۳.

[۲۰] ر.ک: بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۸۱، ح ۱؛ احتجاج، ج ۲، ص ۴۹۲( با اندکی تفاوت)؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۰۱-۱۰۲-۱۱۶؛ مزار کبیر، ص ۵۸۶ و ۶۵۷( با اندکی تفاوت)؛ مزار شهید، ص ۲۰۳؛ مصباح الزائر، ص ۴۴۱ و۴۴۲(با اندکی تفاوت).

[۲۱] «اللَّهُمَّ کَمَا جَعَلْتَ قَلْبِی بِذِکْرِهِ مَعْمُورا فَاجْعَلْ سِلاحِی بِنُصْرَتِهِ مَشْهُورا»؛ (بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۰۳)؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۵۰۲).

[۲۲] کلیات مفاتیح نوین، ص۲۴۳.

[۲۳] بحارالانوار، ج۹۷، ص ۱۹۴، ح ۱۰؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۳۲).

[۲۴] همان، ص ۱۹۴، ح ۹، به نقل از تهذیب، ج ۶، ص ۹، ح ۱۱.

[۲۵] (کلیات مفاتیح نوین، ص۲۳۲).

[۲۶] ر.ک: کلیات مفاتیح نوین، ص ۲۶۰.

[۲۷] همان، ص۸۸۸.

[۲۸] همان، ص۲۹۹.

[۲۹] ر.ک: . بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۳۵۹، ح ۶؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص ۲۸۱).

[۳۰] کلیات مفاتیح نوین، ص۴۳۱.

[۳۱] در روایت کافی به جای« السلام علیک یا ابا عبداللّه»« صلی اللَّهُ علیک یا ابا عبداللّه» آمده، ولی روایت کامل الزیارات( السلام علیک یااباعبداللَّه) با ادامه حدیث هماهنگ‏تر است، زیرا در هر دو روایت امام علیه السلام بعد از آن فرمود:« چرا که« سلام» از دور یا نزدیک به او می‏رسد».

[۳۲] کلیات مفاتیح نوین، ص۳۷۱.

[۳۳] زاد المعاد، ص ۱۸۶.

[۳۴] تهذیب، ج ۶، ص ۴۹، ح ۲۶.

[۳۵] کلیات مفاتیح نوین، ص۷۸۵.

[۳۶] کافی، ج ۴، ص ۵۷۵، ح ۲؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۴۳۲).

[۳۷] مصباح المتهجّد، ص ۷۷۳ و کامل الزیارات، ص ۱۷۵.

[۳۸] اهداف قیام حسینی، ص۷۳.

[۳۹] ر.ک: کامل الزیارات، ب ۹۶، ص ۲۸۸، ح ۷.

[۴۰] کامل‏الزیارات، ب ۹۶، ص ۲۸۷، ح ۲؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۴۳۲).

[۴۱] همان، ص۴۶۴.

[۴۲] عیون اخبارالرضا، ج ۲، ص ۲۵۵، ح ۴ و بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۲۸۴، ح ۳؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۴۶۵).

[۴۳] کامل‏الزیارات، ب ۱۰۱، ص ۳۰۴، ح ۴ و فقیه، ج ۲، ص ۵۸۴، ح ۳۱۸۹؛ (کلیات مفاتیح نوین، ص۴۶۶).

[۴۴] بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۴۳ و ۴۴.

[۴۵] (کلیات مفاتیح نوین، ص۴۷۹).

[۴۶] همان، ص۲۸.