بسم اللہ الرحمن الرحیم
حضرت امام رضا(علیه السلام)، جھت ھای متعددی از عظمت قرآن را واضح فرمود، ما چندتا از آن احادیث را بیان می کنیم.
قرآن کریم، کلام خداوند است و کتاب اوست. مردم بدون اینکه خدا را ببینند، خدا در قرآن تجلی کرد، قرآن ریسمان محکم است که خداوند امر به گرفتنش داد. از این لحاظ یک طرف آن در دست قدرت خداوند متعال است و طرف دیگر نزد مردم. این ریسمانی است که برخی مراتب آن برتری حاصل می شود بر برخی مراتب دیگر.
آیت اللہ جوادی آملی در این موضوع می گوید: (قرآن کریم) از مقام اعلیٰ به مقام پائین سیر نزولی است و برعکس آن از مقام پائین به مقام بالا سیر صعود را طی می کند: إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ[زخرف، ۳و۴]؛ و همانا که آن در کتاب اصلی(لوح محفوظ) به نزد ما سخت والا و پرحکمت است که ما آن را قرآنی به لسان فصیح عربی مقرر داشتیم تا مگر شما(بندگان در فهم آن) عقل و فکرت کار بندید.[۱]
چرا قرآن کریم از ابتدای نزول تا انتھا ھمراہ با حق است، از ھیچ سویی، نه از طرف بالا و پائین و ازطرف راست و چپ خطر گمراھی و نابودی ندارد. در این بارہ خداوند متعال می فرماید: عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا ۔ إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ۔ لِّيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَىٰ كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا[جن، ۲۶تا۲۸]؛ داناى نهان است و كسى را بر غيب خود آگاه نمى كندجز پيامبرى را كه از او خشنود باشد كه [در اين صورت] براى او از پيش رو و از پشت سرش نگاهبانانى بر خواهد گماشت داناى نهان است و كسى را بر غيب خود آگاه نمى كند. لذا قرآن کریم از لحاظ بوجود آمدنش از جھل و خطا معصوم است و در بقا از گمراھی و بطلان محفوظ است، چون بعد از حق چیزی جز ضلالت و نابودی. جلو رفتن از قرآن مانند عقب ماند از قرآن است گمراھی است. و گمراھی از قرآن به اطرافش سرگردانی و آوارگی است چون راہ اصلی، راہ وسط است و آن راھی است که راھی الی اللہ را به او می رساند.
ریان بن صلت، از حضرت امام رضا(علیه السلام) عرض کرد: شما دربارہ قرآن چه می فرمائید؟ حضرت فرمود: كلام الله لا تتجاوزوه، ولا تطلبوا الهدى في غيره فتضلوا[۲]؛فقط به قرآن بايد تمسک نمودو اگر به غير قرآن تمسک کنيد گمراه مي شويد.
حضرت امام رضا(علیه السلام) در مورد عظمت قرآن کریم می فرماید: هو حبل الله المتین و عروته الوثقی و طریقته المثلی المؤدی الی الجنة و المنجی من النار، لا یخلق علی الأزمنة و لا یغث علی الألسنة؛ لأنه لم یجعل لزمان دون زمان، بل جعل دلیل البرهان و الحجة علی کل انسان، لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه، تنزیل من حکیم حمید[۳]؛ قرآن ريسمان محکم الله و رشته استوار و مطمئن او در ميان بندگان است قرآن بندگان را براه راست هدايت کرده و به بهشت جاودان رهنمون ميگردد، و از آتش دوزخ نجات ميبخشد، قرآن با گذشت زمان کهنه نميشود. در زبانهاي مختلف نافذ است و با زياد خواندن اثرش را از دست نميدهد از هيچ جهت باطلي بدان راه نمييابد، حق است و فروفرستاده از جانب پروردگار داناي ستوده.
حدیثی ھماھنگ با ھمین عبارت، امام رضا(علیه السلام) از پدرش نقل می کند که شخصی از امام صادق(علیه السلام) پرسید: مَا بَالُ الْقُرْآنِ لَا يَزْدَادُ عِنْدَ النَّشْرِ وَ الدِّرَاسَةِ إِلَّا غَضَاضَةً؛ چرا قرآن در هنگام درس دادن (تفسیر) و نشر دادن همواره تازه است؟ امام فرمود: لِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يُنْزِلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ فَهُوَ فِي كُلِّ زَمَانٍ جَدِيدٌ وَ عِنْدَ كُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ؛ زیرا قرآن را خداوند براى زمان معين و مردمان خاصى فرود نياورده است، و از اين رو در هر زمانى و در نزد هر ملت و قومى تازه است و تا روز قيامت اين تازگى در او وجود دارد.[۴]
نیز واضح باشد که اھل بیت(علیھم السلام) ھموارہ با قرآن بودند و ھرگز از قرآن جدا نمی شدند. دلیل آن این است که در این شکی نیست که قرآن از ابتدای نزول تا انتھا حق است و از این واضح می شود که باطل از حق جدا است، و اگر اھل بیت(علیھم السلام) کاری کند که مخالف قرآن باشد، آنان از قرآن جدا می شوند، وقتی ما حدیث ثقلین را می بینیم جدائی اھل بیت(علیھم السلام) و قرآن از ھم ممکن نیست، لذا اگر جدا شدن آنان از قرآن ناممکن است یعنی این که از آنان کاری صادر نمی شود که با قرآن منافاتی داشته باشد. به ھمین سبب امام رضا(علیه السلام) فرمود: اذا کانت الروایات مخالفة للقرآن، کذبتها[۵]؛اگر روایات با قرآن مخالف باشد، من آن را تکذیب می کنم. این حدیث را امام هنگامی بیان فرمودند که ابو قره در بحث محال بودن رؤیت خداوند به آنحضرت(علیه السلام) گفت: پس شما روایات را تکذیب می کنید؟ راستی و ابو قره و مثل او آگاہ از این حقیقت نبودند که امام به آن اشارہ کردہ است.
بحث دیگری که حدیث امام رضا(علیه السلام) دربارہ آن وجود دارد؛ بحث محکم و متشابه است که این از اصطلاحات علوم قرآن است. بربنای آیه ھفتم سورہ مبارکه آل عمران آیات قرآنی به دو دسته تقسیم می شوند: محکم و متشابه. محکم، به آیاتی از قرآن را می گویند که معنای آن اینقدر واضح است که توان معنای دیگر را نداشته است. و متشابه، آیتی است که برای معنای ظاھری احتمالا گوناگونی باشد. توجه داشته باشند که تمام قرآن حتی متشابھات حامل معانی است که رسیدنش ممکن است اما معنای متشابھات را در پرتوی محکمات حاصل کنیم. امام رضا(علیه السلام) می فرماید: مَن رَدَّ مُتَشابِهَ القرآنِ إلى مُحكَمِهِ هُدِيَ إلى صِراطٍ مُستَقيمٍ[۶]؛هركه متشابه قرآن را به محكمِ آن ارجاع دهد، به راه راست هدايت شده است. و نیز می فرماید: إنَّ في أخْبارِنا مُتَشابِها كمُتَشابِهِ القُرآنِ ، ومُحْكَما كمُحْكَمِ القُرآنِ ، فَرُدّوا مُتَشابِهَها إلى مُحْكَمِها ، ولا تَتَّبِعوا مُتَشابِهها دُونَ مُحْكَمِها فتَضِلّوا[۷]؛در روایات ما نیز چون قرآن، متشابه و محکم هست. پس باید متشابه آن را به تحکیم آن برگردانید و بدون توجه به محکمات از متشابهات پیروی نکنید، وگرنه گمراه می شوید.
از این حدیث شریف امام چندتا نکات حاصل می شود، دوتا نکته ذیل است:
۱. آیات متشابهات از قرآن در سایه ی محکمات بفھمیم، والا نتیجه اشتباھی اخذ می شود و این انسان را به گمراھی می کشاند. لذا معنای تشابه این نیست که آیات متشابھات قابل فھم و درک نیست و قابل استفاده نیست بلکه معنای آن این است که آیت متشابه با آیت محکم تفسیر بشود.
۲. چون در روایات اھل بیت(علیھم السلام) نیز مثل کتاب خدا متشابه و محکم پیدا می شود، لذا در احادیث اھل بیت(علیھم السلام) نیز توجه داشته باشیم که متشابه را در سایه محکم بفھمیم، بنابر این ضابطه را در اصول ’’حدیث شناسی‘‘ و ’’قواعد فھم و ادراک سنت‘‘ قرار دادہ شود. و با نظر داشتن این قاعده روایات را بنگریم.
نتیجه: چون اھل بیت(علیه السلام) ازجمله حضرت امام رضا(علیه السلام) کسی دیگر آگاھی از عظمت قرآن را ندارد، و محافظ حقیقی آن، مفسر و مبین آن نیز ھمین اھل بیت(علیھم السلام) ھستند. امام رضا(علیه السلام) دربارہ قرآن کریم احادیث مختلفی بیان فرمودند که با دقت در آن آگاھی از جھات عظمت قرآن پیدا می کند و می تواند به آن عمل کند.
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پی نوشت:
[۱] قرآن کریم از منظر امام رضا علیه السلام.
[۲] بحار الأنوار، ج۸۹، ص۱۱۷.
[۳] البرهان في تفسير القرآن، ج۱، ص۶۵.
[۴] عيون أخبار الرضا(عليه السلام)، ج۲، ص:۸۷.
[۵] مسند الامام الرضا(علیه السلام)، ج۱، کتاب التوحید، ص۱۶، ح۷.
[۶] عيون أخبار الرضا(عليه السلام) ۱/۲۹۰/۳۹.
[۷] عيون أخبار الرضا(عليه السلام) ۱/۲۹۰/۳۹.
