رسول خدا صلی الله علیه و آله در بخشی از خطبۀ خویش دربارۀ مراقبت از ماه مبارک رمضان فرمود «أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ؛ یعنی ای مردم، هرکه اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، از صراط آسان بگذرد، آن روز که قدم‌ها بر آن بلغزد.»

حُسن خلق یا همان اخلاق حسنه گوهری است که طبق روایات، خداوند آن را نصیب برگزیدگان از خلایق می‌کند و نباید تصور شود به آسانی به دست می‌آید. خیلی‌ها حُسن خلق را با خوش‌مشربی و خنده‌رویی اشتباه می‌گیرند در حالی که اینها شعبه‌ای از حسن خلق هستند. اخلاق حسنه‌ای که مدنظر دین است، زیرمجموعۀ ایمانیات شکل می‌گیرد، به این لحاظ هرچه ایمان فرد قوی‌تر باشد، اخلاق او حسنه‌تر خواهد شد؛ خداوند هم در قرآن همواره ایمان را مقدم بر عمل و رفتار کرده و بارها فرموده «وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات‏...». با این حال گریزی نیست و باید به صورت مصداقی وارد مصادیق حُسن خلق شویم.

به عنوان نمونه احسان به والدین یکی از مصادیق حسن خلق است. چند درصد از مؤمنان توانسته‌اند به تعبیر قرآن حتی به والدین اُف نگویند و یا روی ترش نکنند؟ عمدۀ ما ایرانیان حسن خلق خود را در برخوردهای سطحی و محترمانه با دوستان و اطرافیان می‌سنجیم نه والدین و خانواده. آن قدر که به اطرافیان احترام قائلیم، به خانواده احترام قائل نیستیم. به دنبال جایگاه اجتماعی و جا باز کردن در دل دیگران هستیم تا والدین و خانواده. از این جهت است که آن نوع اخلاقیاتمان در برخورد با دیگران نیز مبتنی بر ایمان نیست بلکه ریاست و با اندک تلاطمی بنای اخلاقمان فرو می‌ریزد و شخصیت افراد را مورد خدشه قرار می‌دهیم.

بنابراین وقتی به صورت مصداقی وارد محاسن اخلاق می‌شویم، می‌بینیم بسیاری از ما درجا می‌زنیم، اما با این حال نباید نا امید شد و باید همواره والدین و اطرافیان را تکریم و احترام کرد، منتها با این نیت که خداوند امر فرموده احسان به والدین داشته باشید و با دیگران خوب برخورد کنید؛ از جمله آنکه در آیۀ15 احقاف فرمود «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْسانا...» یعنی به انسان توصیه کردیم که به والدین خود احسان کند و با حسن خلق با آنان برخورد کند. یا در آیۀ83 سورۀ بقره فرمود «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا»؛ یعنی با مردم حُسن برخورد داشته باشید. همچنین در آیۀ134 آل عمران و در وصف ومتقین فرمود «الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین‏»؛ یعنی (متقین) همان‌ها که در گشایش و تنگ دستى انفاق می‌‏کنند و خشم خود را فرو می‌‏برند و از [ خطاهاىِ ] مردم در می‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.

به همین ترتیب می‌توان در سایر عرصه‌های فردی و اجتماعی مصادیق حسن خلق را یافت و به آن عمل کرد؛ به عنوان نمونه فردی که در اداره‌ای مشغول به کار است و به مردم خدمات ارائه می‌دهد، باید چه شاخصه‌های رفتاری و اخلاقی را در خود نهادینه کند تا خدا و خلق او از آن فرد راضی شوند. آیا به اندازه‌ای که برای رفع مشکلات خود قدم بر می‌دارد، به آن میزان برای رفع مشکل مراجعین وقت و توان می‌گذارد؟ آیا با ترشرویی با ارباب رجوع برخورد می‌کند و یا نهایت تکریم و احترام؟