چرا در قرآن کریم آمده است که خدا هر کس را بخواهد هدایت و هر کس را بخواهد گمراه می‌کند؟ آیا این با عدالت خدا سازگار است؟

پاسخ:

در قرآن مجید هدایت و گمراهی به خداوند متعال نسبت داده شده است. برای نمونه می‌فرماید: وَلَکِن یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ/ ولی هر که را بخواهد بیراه و هر که را بخواهد هدایت می کند و از آنچه انجام می دادید حتماً سؤال خواهید شد. (نحل، ۹۳)

هدایت و گمراهی به خواست و مشیت الهی است؛ یعنی تا او نخواهد کسی هدایت یا گمراه نمی‌شود و همه چیز تحت سیطره‌ی خواست و اراده‌ی اوست.

بر طبق توحید اَفعالی هر عملی که از هر موجودی سر می‌زند، با نیرو و خواست خدا انجام می‌شود.

اما خداوند متعال حکیم است و همین خواست و مشیت خدا حکیمانه است و بی‌مبنا و معیار و ملاک نیست. پروردگار متعال به طور فطری همه را هدایت کرده است اما برخی با اختیار خویش به ندای فطرت خود توجه نمی‌کنند و پرده‌ای بر روی آن می‌افکنند و گمراه می‌شوند. کافری که معاند و مغرض است گمراه می‌شود این مجازات پروردگار است و به صورت ابتدایی کسی را گمراه نمی‌کند.

خداوند سبحان پیامبران الهی و کتب آسمانی را برای هدایت همه فرستاده است ولی تنها کسانی هدایت می‌شوند که به خدا ایمان آورند و به سوی او بازگردند و اراده کنند که انسان خوبی باشند.

در آیه‌ی ۲۷ سوره‌ی مبارکه‌ی رعد می‌فرماید: قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنَابَ/ بگو: خداوند هر کس را بخواهد گمراه، و هر کس را که بازگردد، به سوی خودش هدایت می‌کند.

یعنی خدا کسی را هدایت می‌کند که بخواهد به سمت خدا بازگردد و اراده‌ی بازگشت به سوی خدای خود را داشته باشد. یعنی هدایت او حکیمانه است.

در آیه‌ی ۶۹ سوره‌ی مبارکه‌ی عنکبوت هم می‌فرماید: وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ/ و آنها که در راه ما تلاش کنند، قطعاً به راه‌های خود، هدایتشان خواهیم کرد؛ و خداوند با نیکوکاران است.

یعنی هدایت خدا نصیب کسانی می‌شود که در راه خدا تلاش کنند. هدایت او بی‌ملاک و معیار نیست و نصیب نیکوکاران و مجاهدان در راه خدا می‌شود.

اما در آیات دیگر می‌فرماید: ان الله لا یهدی القوم الفاسقین/ همانا خدا قوم گناه‌کاران را هدایت نمی‌کند، لایهدی القوم الکافرین/ خدا قوم کافران را هدایت نمی‌کند. لایهدی من هو کاذب کفار/ خدا کسی که دروغگو و کفرپیشه باشد را هدایت نمی‌کند.

یعنی خداوند آنهایی که به دنبال هدایت نیستند را هدایت نمی‌کند.

همان خدا هم می‌فرماید: و یضل الله الظالمین/ و ظالمین را خدا گمراه می‌کند. کذلک یضل الله من هو مسرف مرتاب/ این‌چنین خدا گمراه می‌کند کسی را که اسراف‌کار و شکاک است. کذلک یضل الله الکافرین/ این‌چنین خدا کافران را گمراه می‌کند.

یعنی خداوند آنهایی را گمراه می‌کند که به دنبال گمراهی هستند.