قرآن کریم در هر بخش انسان‌های نمونه را معرفی نموده است و در هر زمان اسوه‌هایی را معرّفی نموده است. امّا آن اسوه و الگوی که برای ابد می‌تواند همچون دین و شریعت اسلامی به عنوان الگو مطرح بماند و تمام بشریت را به سوی خود جذب نماید، عصاره هستی، و برترین انسان در عالم وجود یعنی حضرت محمد مصطفی صلی‌الله علیه و آله و سلم، خاتم پیامبران و جامع کمالات انسانی است. به این جهت قرآن کریم می‌فرماید: «ولکم فی رسول اللّه اسوةٌ حسنة لمن کان یرجوا اللّه و الیوم الآخر مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آن‌ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند.»آیه فوق بخوبی نشان می‌دهد که هر کس در پی سعادت ابدی در تمام جهات و رفتارهاست، پیامبر اعظم (ص) بهترین الگو می‌تواند باشد. آنچه پیش رو دارید، حرکتی است در این مسیر، که نشان دهد پیامبر اکرم (ص) بهترین الگوی برای تمامی بشریت است در تمام ابعاد. آن چه در ادامه می‌خوانید دریافتی از ویژگی‌ها و ابعاد شخصیت پیامبر اعظم (ص) است:

حجت الاسلام عیسی عیسی زاده عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد در خصوص ویژگی‌های اخلاقی پیامبر اکرم نوشت:

(قال الله تعالی: لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیم )؛‏[۱] رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج‌های شما بر او سخت است، و اصرار بر هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.

خداوند در این آیه به پنج صفت از صفات ممتاز رسول خدا (ص)، به ویژه دلسوزی و مهربانی آن حضرت اشاره نموده است که عبارت اند از:

۱. پیامبری از خودتان به سوی شما آمده است: (لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ). از اینکه به جای «منکم» در این آیه «مِنْ أَنفُسِکُمْ» آمده است، می‌توان شدّت ارتباط پیامبر (ص) با مردم را استفاده کرد.

۲. هر گونه ناراحتی و زیان و ضرری به شما برسد برای او سخت ناراحت کننده است: (عَزِیزٌ عَلَیهِ مَا عَنِتُّمْ)؛ یعنی او نه تنها از ناراحتی شما خشنود نمی‌شود، بلکه بی تفاوت هم نخواهد بود، او به شدّت از رنج‌های شما رنج می‌برد و در ناراحتی‌های شما با شما شریک است.

۳. پیامبر (ص) به شدت به هدایت شما علاقمند است و به آن عشق می ورزد: (حریص علیکم). «حرص» در لغت به معنای شدت علاقه به چیزی است، و جالب اینکه در این آیه به طور مطلق گفته، حریص به شماست، اشاره به اینکه به هر گونه خیر و سعادت شما و به هر گونه پیشرفت و ترقی و خوشبختیتان عشق می ورزد و برای رسیدن شما به آن نهایت تلاش را خواهد داشت.

۴و۵. پیامبر نسبت به مؤمنان رووف و رحیم است: (بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیم). رئوف اشاره به محبت و لطف خصوص در مورد فرمان برداران است، در حالی که رحیم اشاره به رحمت در مقابل گناهکاران می‌باشد. این دو کلمه هنگامی که از هم جدا شوند، ممکن است در یک معنا استعمال شوند، اما به هنگامی که همراه یکدیگر ذکر شوند، احیاناً دو معنای متفاوت می‌بخشند .[۲]

۶. با توجه به اینکه خداوند در این آیه پیامبر (ص) را به عنوان یک رهبر الهی به داشتن صفات یاد شده تمجید کرده است می‌توان این پیام را از آیه دریافت کرد که همدردی نسبت به انسان‌ها، سعادت خواهی برای آنان و داشتن رأفت و رحمت عمیق نسبت به آنان، از ویژگی‌های ضروری رهبران جامعه می‌باشد .[۳]

۷. استناد امیر مؤمنان به این آیه برای اثبات دلسوزی و مهربانی رسول خدا:

قال علی (ع): (… و لقد کان (رسول الله) ارحم الناس و ارافهم فقال الله تبارک و تعالی: لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ… بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیم ‏)[۴]

روایت

قال رسول الله (ص): التودّد الی الناس نصف العقل ؛[۵]

محبت و دوستی با مردم نیمی از خردمندی است.

امام صادق (ع): ثلاثة تورث المحبة: الدین و التواضع و البذل ؛[۶]‏

سه چیز محبت می‌آورد: دین داری، تواضع و بخشش.

امام کاظم (ع): ان اهل الارض لمرحومون ما تحابوا و أدو الامانة و عملوا بالحق ؛[۷]

: مردم مورد رحمت خداوند هستند مادامی که به همدیگر محبت کنند، ادای امانت کنند و در راه حق قدم بردارند.

حکایت

۱. مهربانی‌های پیامبر (ص) به بادیه نشین

یک نفر بادیه نشین به حضور پیامبر (ص) آمد و تقاضای کمک کرد، پیامبر (ص) به او کمک نمود و سپس به او فرمود: آیا به تو نیکی کردم؟

بادیه نشین گفت: نه نیکی کردی و نه کار شایسته انجام دادی. مسلمین از جسارت او به خشم آمدند و برخاستند تا او را ادب نمایند.

پیامبر (ص) با اشاره به آنها فرمود: خودداری کنید. آنگاه آن حضرت برخاست و به خانه خود رفت و مقدار دیگری از طعام برای آن بادیه نشین فرستاد. سپس او را دید و به او فرمود: آیا به تو نیکی کردم؟ او عرض کرد: آری، خداوند در مورد خاندانت جزای نیک به تو بدهد.

پیامبر (ص) به او فرمود: تو در نزد اصحاب من سخنی گفتی که موجب آزار خاطر آنها شد، اگر دوست داری نزد آنها برو و همین گفتار آخر را بگو، تا خاطر آنها نسبت به تو صاف گردد.

بادیه نشین عرض کرد: بسیار خوب می‌روم، سپس نزد اصحاب رفت و پیامبر (ص) نیز حاضر بودند، آن حضرت فرمود: این اعرابی (بادیه نشین) آن گونه سخن (جسورانه) گفت، ولی ما بر عطای خود افزودیم، اکنون به نظر می‌رسد که خشنود شده است، ای اعرابی، آیا چنین است؟

بادیه نشین گفت: آری، خداوند در مورد خاندانت به تو پاداش نیک عنایت کند.

آنگاه پیامبر (ص) فرمود: مثل من با این مرد همانند مردی است که دارای شتری می‌باشد و آن شتر از او رمیده شده است، مردم آن شتر را تعقیب می‌کنند که بگیرند، ولی آن شتر بیشتر فرار می‌کند و دور می‌شود.

صاحب شتر فریاد می‌زند شترم را رها کنید، من نسبت به او مهربان‌تر و آگاه‌ترم، آنگاه صاحب شتر آرام نزد شتر خود رفته و او را نوازش داده و از علوفه زمین به او نشان می‌دهد و او را بر می‌گرداند تا اینکه می‌خواباند و جهازش را هموار ساخته و بر آن سوار می‌شود و اگر من شما را در برابر گستاخی آن بادیه نشین آزاد می‌گذاشتم، او را می‌کشتید و به نتیجه او در آتش دوزخ وارد می‌شد .[۸]

شعر

درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد نهال دشمنی بر کن که رنج بیشمار آرد

دلی کز محبت نشانی ندارد بود خار و سنگی که جانی ندارد

دل مهرورزان بود خانه حق جز این کعبه، یزدان مکانی ندارد

منابع:

[۱] . توبه (۹) آیه ۱۲۸.

[۲]. ناصر، مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۸، ص ۲۰۷ و ۲۰۸.

[۳]. هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، تفسیر راهنما، ج ۹، ص ۳۵۷.

[۴]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۳۴۲، ح ۳۳.

[۵]. یعقوب کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص ۶۴۳.

[۶]. تحف العقول، ص ۳۱۵.

[۷]. نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۷.

[۸]. شیخ عباس قمی، سیرت پیامبر (ص)، ترجمه محمدصمدی اشتهاردی، ص ۱۶۸و۱۶۹.