مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «هدف از بلایا و امتحانات الهی» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

امام سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم الاخلاق می‌فرماید: «وَ لَا تَفْتِنِّی بِالاسْتِعَانَةِ بِغَیرِک إِذَا اضْطُرِرْتُ»، پروردگارا، مرا با طلب کمک از غیر خودت در هنگام گرفتاری امتحان مکن.

این دعا بیانگر اوج توحید در تکیه‌گاه انسان است که باید تنها به خداوند امیدوار باشد و به هنگام مشکلات به او پناه ببرد.

کلمه «لاتفتنی» از واژه فتنه گرفته شده و به معنای امتحان است. انسان در طول زندگی خود با انواع امتحانات، از جمله اموال، اولاد، بیماری و موقعیت‌های مختلف، مواجه می‌شود.

امام سجاد علیه‌السلام از خداوند می‌خواهد که در این امتحانات، تنها به او متوسل شود و از غیر خدا طلب کمک نکند.

* اموال و اولاد، آزمایش‌های الهی

در سوره تغابن، آیه ۱۵ آمده است: «إِنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».

اموال و اولاد وسیله‌ای برای امتحان الهی هستند تا انسان مشخص کند که آیا طبق دستورات خداوند عمل می‌کند یا به خواسته‌های نفس و شیطان تن می‌دهد.

مالکیت حقیقی همه چیز از آن خداست، همان‌گونه که در قرآن می‌فرماید: «لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ».

اگرچه در دنیا مالکیت ظاهری به انسان سپرده شده است، اما این امانتی از سوی خداوند است که باید در چارچوب احکام الهی مصرف شود.

* بلا، راه خالص شدن انسان

در سوره عنکبوت آمده است: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ». انسان‌ها گمان می‌کنند با ادعای ایمان، بدون امتحان رها می‌شوند؟

نه، بلکه امتحانات برای خالص شدن انسان است. واژه «فتنه» در لغت به معنای ذوب کردن طلا برای جدا شدن ناخالصی‌ها است.

همان‌گونه که طلا ارزش خود را از تحمل حرارت و فشار می‌گیرد، مؤمن نیز با تحمل بلاها و سختی‌ها به خلوص و نزدیکی به خداوند می‌رسد. در روایت آمده است: «ألبلاءُ للولاء»، بلا مخصوص اولیای الهی است.

فرعون چهارصد سال حکومت کرد و بلایی ندید، اما پیامبران و اولیای الهی سختی‌های بسیاری را تحمل کردند.

بلاها برای مقرب شدن انسان به درگاه الهی ضروری هستند، اما اگر کسی در بلاها ناشکری کند یا گناهکار باشد، این بلا به جای رشد، موجب دوری او از خداوند خواهد شد.

* هدف از امتحانات الهی

هدف از امتحانات دنیا این نیست که خداوند چیزی بیاموزد، زیرا او از ابتدا به همه چیز علم دارد.

امتحانات برای خودشناسی انسان است تا او ظرفیت و ارزش حقیقی خود را بشناسد. همان‌طور که قرآن کریم می‌فرماید، هر کس به اندازه توان خود مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «لا یقولَنَّ أحَدُکُم: اللّهمّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن الفِتنَةِ»، هیچ‌کس نباید بگوید که از فتنه به خدا پناه می‌برم، زیرا همه انسان‌ها درگیر فتنه و امتحان هستند.

بلکه باید از فتنه‌های گمراه‌کننده به خدا پناه برد. دارایی‌ها و فرزندان ما نیز امتحانی برای ما هستند و اگر انسان در آن‌ها گرفتار شود، ممکن است از مسیر الهی دور شود.

* صبر در برابر بلاها، رمز نزدیکی به خداوند

برای اینکه بتوان در برابر بلاها صبر کرد، نیازمند ایمان است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:

«اَلْإِیمَانُ لَهُ أَرْکَانٌ أَرْبَعَةٌ: اَلتَّوَکُّلُ عَلَی اَللَّهِ وَ تَفْوِیضُ اَلْأَمْرِ إِلَی اَللَّهِ وَ اَلرِّضَا بِقَضَاءِ اَللَّهِ وَ اَلتَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اَللَّهِ».

ایمان دارای چهار پایه است:

توکل بر خدا

واگذار کردن امور به خدا

راضی بودن به قضای الهی

تسلیم شدن در برابر فرمان او.

اباعبدالله الحسین علیه‌السلام در سخت‌ترین لحظات در کربلا فرمود: «إلهِی رِضاً بِقَضائِکَ تَسلِیمًا لأمْرِکَ لا مَعبودَ سِواکَ».

این جمله اوج تسلیم و رضا به مشیت الهی را نشان می‌دهد. شیعیان نیز باید مانند اهل بیت علیهم‌السلام صبر پیشه کنند و در سختی‌ها ناشکری نکنند.

* رابطه بلاها و رشد معنوی

بلاها راهی برای رشد معنوی انسان هستند و انسان باید در برابر آن‌ها شکرگزار باشد.

خداوند نعمت‌های بی‌شماری به انسان داده است و نباید با بروز یک امتحان یا سختی، همه این نعمت‌ها را فراموش کرد. در بلایا باید به خدا پناه برد، صبر پیشه کرد و ایمان خود را تقویت نمود.

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «ایمان بدون تحمل بلاها به کمال نمی‌رسد».

بنابراین، انسان باید با تقویت ایمان خود، تحمل سختی‌ها را به عنوان راهی برای نزدیکی به خداوند بپذیرد و هرگز از رحمت الهی ناامید نشود.