آیا مراجع تقلید درحال حاضر جانشینان امامان معصوم(س)هستند؟آیا رسیدن به این درجه نیازمند عصمت نیست؟
بلي ، نيابت فقها (كه مراجع تقليد همان فقها هستند) در زمان غيبت از طرف ائمه معصومين عليهم الصلاه و السلام ،به واسطه روايات فراواني اثبات شده است و آنها جانشينان آن بزرگواران در امور جاريه جامعه اسلامي مي باشند.
براساس مباني اعتقادي دینی ما، فقط پیامبران, حضرت زهرا و ائمه اطهار(ع ) از عصمت كبري برخوردارند. از این رو هیچ كس ادعا نمی كند كه احتمال هيچگونه اشتباهی در رفتار و نظرات فقها و مراجع تقليد وجود ندارد.
لكن همانگونه كه در روايات ائمه معصومين عليهم السلام آمده است اين نايبان امام ( فقها ) بايد از شرائطي برخوردار باشند كه در صورت جمع تمام آن شرائط در وجود يك فرد ، آن فرد نيابت از امام را در امور ، پيدا خواهد كرد. از جمله شرائطي كه براي فقها ذكر شده است ،شرط عدالت است كه مرتبه اي از تقوا مي باشد هرچند به مرتبه عصمت نمي رسد. يعني شرط است كه فقيه انساني عادل باشد تا بتوان از او تقليد كرد و از او در كارهاي ديگر و امور سياسي و اجتماعي و ديني ،تبعيت نمود.
همانگونه كه در روايت رسيده از امام زمان عليه السلام كه در جواب شخصي كه از ايشان در مورد تكليف شيعيان در زمان غيبت سوال كرده بود كه بايد به چه كسي مراجعه كنند؟حضرت مي فرمايد :« فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِينِهِ مُخَالِفاً عَلَي هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ»" پس هر كس از فقها كه نگه دارنده نفسش باشد و حافظ دينش باشد و مخالفت كننده با هواي نفس خود باشد و مطيع امر خداي متعال باشد پس عوام ( توده مردم ) مي توانند كه از او تبعيت كنند». (1)
اكثر فقها معتقدند كه تمام اختیارات حكومتی كه پیامبر و امامان دارند، ولی فقیه نیز دارد. آنان همان گونه كه احكام حكومتی صادر می نمودند و استاندار تعیین می نمودند و در جنگ ها حضور می یافتند، فقها نیز همان اختیارات را دارند. این اختیارات نه به جهت مقام عصمت‌بلكه به جهت حاكم اسلامی بودن پیامبر بوده است . به همین خاطر برای هر حاكم اسلامی ثابت است. البته پیامبر علاوه بر مقاماتی كه به جهت حاكم اسلامی بودن داشتند، مقامات دیگری داشتند كه به جهت معصوم بودن اختصاص به ایشان دارد ، مانند حاكمیت او بر اموال مردم و دخالت در امور شخصی مردم كه این ها به مقام حاكمیت ایشان ارتباطی نداشته و برای ولی فقیه نیز نمی تواند باشد. به طور كلی آنچه كه مربوط به امور اجتماعی (نه شخصی) و امور حكومتی می شود ، مربوط به حاكم می شود و فرقی از این جهت میان پیامبر و حاكم اسلامی مانند ولی فقیه نیست.
در زمان غیبت حضرت مهدی طبق رهنمود عقل و نیز به دستورخود معصومین نائبان ایشان اولی الامرهستند. اما اولی الامر بالتبع نه بالاصاله و همان گونه كه در عصر حضور نائبان خاص بسیاری از كارها را به عهده داشتند و مباشرت خود معصوم شرط نبود، در عصر غیبت نیز فقهای جامع الشرایط به عنوان نوّاب عام حضرت نسبت به امور حكومتی امت اسلامی حق اعمال نظر و تصرف و حكومت دارند. (2) در روایات در این باره فراوان سخن گفته شده است، از جمله در روایتی آمده : در زمان غیبت به كسی مراجعه نمایید كه احكام ما را می داند و از حلال و حرام آگاه است. ما آن ها را حاكم بر شما قرار دادیم.هر گاه حكمی بر شما بنمایند و از آنان نپذیریید ، به حكم خدا بی اهمیتی نموده‌اید و ما را رد كرده‌اید و ردّ ما ردّ بر خداوند و در حد شرك به اوست. (3)
در فقه رضوی آمده: «منزله الفقیه فی هذا الوقت كمنزله الانبیاء فی بنی اسرائیل؛ (4) جایگاه فقها در این زمان مانند جایگاه انبیا میان بنی اسرائیل است».
در زمان غیبت كه دسترسی به معصوم (ع) مقدور نیست ، همان طور كه دستور داده اند باید به فقها واجد شرایط رجوع كرد. به جهت احتمال اشتباه حق نداریم از فرمان ولی فقیه در امور اجتماعی سر پیچی كنیم.
بنا بر اين عصمت شرط در مرجعيت فقها نيست و بايد از فقهاي عادل و جامع الشرائط تبعيت كرد.
برای آگاهی بیش تر به كتاب ولایت فقیه از ایت الله جوادی آملی مرجعه نمایید.
پی نوشت ها:
- شيخ حر عاملي ،وسائل الشيعه ،قم ، موسسه آل البيت ، 1409هـ. ق ،ج 27 ،ص131.
- عبدالله جوادي آملي ، ولایت فقیه، قم، نشر اسراء،1378هـ..ش ،ص 370،
- همان، ص 179.
- همان، ص 182.
