یکی از دستورات مهم اسلام، توجه به امانت و امانتداری است. قرآن در این رابطه اینگونه می فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَیٰ أَهْلِهَا.» ۱
خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید.
شرح:
به مقوله مهم امانت داری از دو منظر می توان نگریست:
امانت های دنیوی که مردم در اختیار یکدیگر قرار می دهند و دیگری امانت های معنوی که خداوند متعال در اختیار انسان قرار داده است. هر دو امانت از جایگاه بسیار ویژه ای در اسلام برخوردارند.
امانت های دنیوی
پیرامون حساسیت و اهمیت امانت های دنیوی همین بس که در ادای آن و در وفای به آن، بین اینکه امانتِ دوست باشد یا دشمن، هیچ گونه تفاوتی موجود نیست.
امام سجاد علیه السلام در این رابطه می فرماید:
«بر شما باد به دادن امانت به صاحبش. سوگند به آن کسی که محمّد (صلی الله علیه وآله وسلّم) را به حق به پیامبری مبعوث کرد، اگر قاتل پدرم حسین (علیه السلام) همان شمشیری را که با آن پدرم را به شهادت رساند به عنوان امانت به من می سپرد، (و من آن را می پذیرفتم) در امانت داری آن خیانت نمی کردم.» ۲
در ماجرای جنگ خیبر که در سال هفتم هجرت رخ داد، آذوقه سپاه اسلام تمام شد و از نظر غذارسانی به قدری در مضیقه قرار گرفتند که برای برطرف نمودن گرسنگی، از گوشت حیواناتی مانند اسب، قاطر و… (که گوشتشان مکروه است) می خوردند، در این شرایط، چوپانی را دیدند که گوسفندهای یهودیان را از بیابان به سوی قلعه ها می برد. خواستند آن گوسفندان را به غنیمت بگیرند. چوپان گفت: این ها نزد من امانت است. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) در برابر صدها سرباز گرسنه، با صراحت فرمود: «در آیین ما خیانت به امانت، یکی از بزرگ ترین جرم هاست. بر تو لازم است که همه گوسفندان را تا درِ قلعه ببری و به صاحبانش برسانی.» آن چوپان، اسلام را پذیرفت، گوسفندان را به صاحبانش سپرد و سپس به سپاه اسلام پیوست و با یهودیان جنگید تا به شهادت رسید. ۳
معیار شناخت افراد
یکی از معیارهایی که امام صادق علیه السلام برای شناخت افراد معرفی می کنند، همین ادای امانت است؛ تا جایی که ایشان می فرماید:
«به طولانی شدن رکوع و سجود شخص نگاه نکنید، بلکه به راستگویی و امانت داری او بنگرید.» ۴
کار و مسئولیت هر شخص، امانتی است به گردن او
آنچه که نباید مورد غفلت واقع شود آن است که امانت های دنیوی تنها در اموالی که دیگران به ما سپرده اند خلاصه نمی گردد. کار و مسئولیتی که انسان آن را پذیرفته نیز امانتی است در دستان او و باید نسبت به ادای آن هوشیار باشد.
امیرالمؤمنین علیه السلام پس از جنگ جمل در نامه ای به اشعث ابن قیس، فرماندار آذربایجان، اینگونه مرقوم می دارند:
«إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ.» ۵
همانا پُست فرمانداری برای تو وسیله آب و نان نبوده، بلکه امانتی در گردن تو است.
چه بسا اگر مسئولین و به طور کلی هر کسی که وظیفه ای را در جامعه به عهده دارد، نگاه اینچنینی به جایگاه و وظیفه خود داشته باشد، بسیاری از مسائل جامعه به خودی خود حل خواهد شد.
اما در نهایت، آنچه که اهمیت بحث را مضاعف می کند، این کلام حضرت امیر علیه السلام است که فرمود:
«مَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ لاَ إِیمَانَ لَهُ.» ۶
آنکس که امانتدار نیست، ایمان ندارد.
پی نوشت ها:
۱. سوره نساء، آیه ۵۸.
۲. «عَلَیکمْ بِاداءِ الاْمانَةِ فَوالَّذِی بَعَثَ مُحَمّداً(صلی الله علیه وآله) بِالحَقِّ نَبِیاً لَوْ اَنَّ قاتِلَ اَبِی الْحُسَینِ ابْنِ عَلِی(علیه السلام) اَئْتَمَنَنِی عَلَی السَّیفِ الَّذِی قَتَلَهُ بِهِ لاَدَّیتُهُ اِلَیه.» مشکاةالانوار طبرسی، ج ۳، ص ۱۴۲.
۳. سیره ابن هشام، ج ۳، ص ۳۴۵؛ فروغ ابدیت، ج ۲، ص ۲۴۷.
۴. «لاَ تَنْظُرُوا إِلَی طُولِ رُکُوعِ اَلرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ، وَ لَکِنِ اُنْظُرُوا إِلَی صِدْقِ حَدِیثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِهِ.» کافی، ج ۲، ص ۱۰۵.
۵. نهج البلاغه، نامه شماره ۵.
۶. غررالحکم، ج ۱، ص ۵۸۷.
