نام سوره: مؤمنون

تعداد آیات: 118

تعداد کلمات: 1055

تعداد حروف: 4486

ترتیب نزول: 74

محل نزول: مکه مکرمه

معانی نام سوره: افراد مومن و پرهیزکار.

نامهای دیگر: -

ویژگیهای سوره: چون این سوره با کلمه مومنون آغاز میشود میتوان گفت یکی از مقدس ترین و پرمعناترین کلمات و عناوین در این سوره است. این سوره درجهت هدایت و تربیت انسانها شیوه ی جدید و بدیعی را برگزیده و سرمشق عینی و اسوه عملی برای انسان ارائه میکند. – پیامبر اکرم (ص): اول و آخر این سوره از گنجهای بهشت است.

موضوعات مطرح شده: اوصاف مومنان و علائم و نشانه های ایمان – خلقت انسان - نزول باران – نعمتهای خداوند در مورد استفاده از حیوانات و چهارپایان – داستان حضرت نوح و موسی (ع) – معاد و رستاخیز – جهان بینی توحیدی.

فضیلت قرائت و خواص سوره مؤمنون

مومنون، بیست و سومین سوره قرآن است که مکی و 128 آیه دارد.

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در فضیلت این سوره نقل شده است: هر کس سوره مؤمنون را قرائت نماید فرشتگان الهی او را به راحتی و آسایش در روز قیامت و دستیابی به آنچه مایه چشم روشنی آنها هنگام نزول فرشته مرگ باشد، بشارت می دهند.

امام صادق علیه السلام نیز در این باره فرموده است: اگر کسی سوره مؤمنون را تلاوت کند خداوند آخر کار او را به سعادت و خوشبختی ختم می کند و اگر همواره در روزهای جمعه بر قرائت سوره - مؤمنون- مداومت داشته باشد جایگاه او در منزل فردوس خواهد بود.

از نبی اکرم صلی الله علیه وآله و سلم منقول است: هر کس سوره مؤمنون را در روز جمعه بخواند و به این امر مداومت نماید منزل او در فردوس اعلا با پیامبران مرسل باشد و نیز فرمودند: اول و آخر این سوره از گنجهای بهشت است.

آثار و برکات تلاوت سوره مؤمنون

1. ترک اعتیاد به خوردن مشروبات

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: اگر سوره مؤمنون را نوشته و بر شخصی که شرب خمر می کند آویخته یا همراه کنند، شراب را بد دانسته و به آن نزدیک نمی شود.

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده: اگر شبانه روز سوره مؤمنون را نوشته و در پارچه سفیدی گذاشته و بر مشروب خوار بیاویزند یا همراه او بگذارند، دیگر مشروب نمی خورد و دشمن آن می شود.

سوره مومنون بیست و سومین سوره قرآن کریم و مشتمل بر 118 آیه می باشد.

صفات مومنان

آیات 1 تا 9: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَکَتْ أَیمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغَى وَرَا ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یحَافِظُونَ

به راستى که مؤمنان رستگار شدند همانان که در نمازشان فروتنند و آنان که از بیهوده رویگردانند و آنان که زکات مى‏ پردازند و کسانى که پاکدامنند مگر در مورد همسرانشان یا کنیزانى که به دست آورده‏اند که در این صورت بر آنان نکوهشى نیست پس هر که فراتر از این جوید آنان از حد درگذرندگانند و آنان که امانتها و پیمان خود را رعایت مى‏کنند و آنان که بر نمازهایشان مواظبت مى‏نمایند

خلقت انسان

آیات 12 تا 14: وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ

و به یقین انسان را از عصاره‏اى از گل آفریدیم سپس او را - به صورت - نطفه‏اى در جایگاهى استوار قرار دادیم آنگاه نطفه را به صورت علقه درآوردیم پس آن علقه را - به صورت - مضغه گردانیدیم و آنگاه مضغه را استخوانهایى ساختیم بعد استخوانها را با گوشتى پوشانیدیم آنگاه - جنین را در - آفرینشى دیگر پدید آوردیم آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است

توصیه اخلاقی

آیه 96: ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یصِفُونَ

بدى را به شیوه‏اى نیکو دفع کن ما به آنچه وصف مى ‏کنند داناتریم

دعا

آیه 93: قُل رَّبِّ إِمَّا تُرِینِّی مَا یوعَدُونَ بگو پروردگارا اگر آنچه را که - از عذاب - به آنان وعده داده شده است به من نشان دهى

آیه 94: رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِی فِی الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ پروردگارا پس مرا در میان قوم ستمکار قرار مده

آیه 97: وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیاطِینِ و بگو پروردگارا از وسوسه‏هاى شیطانها به تو پناه مى‏برم

آیه 98: وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یحْضُرُونِ و پروردگارا از اینکه - آنها - به پیش من حاضر شوند به تو پناه مى‏برم

آیه 118: وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَیرُ الرَّاحِمِینَ و بگو پروردگارا ببخشاى و رحمت کن - که - تو بهترین بخشایندگانى

شأن نزول و محتوای سوره مؤمنون

این سوره چنانکه از نامش پیدا است بخش مهمی از آن سخن از اوصاف برگزیده مؤمنان است.

سپس بحثهائی در زمینه اعتقاد و عمل بیان می کند که تکمیل کننده آن صفات می باشد.

رویه مرفته مجموع مطالب این سوره را می توان به چند بخش تقسیم کرد: بخش اول - که از آیه قد افلح المؤ منون آغاز می شود تا چندین آیه بعد بیانگر صفاتی است که مایه فلاح و رستگاری مؤمنان است و خواهیم دید این اوصاف آنقدر حساب شده و جامع است که جنبه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را تحت پوشش خود قرار می دهد.

و از آنجا که خمیر مایه همه آنها ایمان و توحید است در بخش دوم به نشانه های مختلف خداشناسی، و آیات افاقی و انفسی پروردگار در پهنه عالم هستی، اشاره کرده، و نمونه هائی از نظام شگرف عالم آفرینش را در آسمان و زمین و آفرینش ‍ انسان و حیوانات و گیاهان بر می شمارد.

و برای تکمیل جنبه های عملی در بخش سوم به شرح سر گذشت عبرت انگیز جمعی از پیامبران بزرگ همچون نوح، هود، موسی، عیسی علیهم السلام پرداخته فرازهائی از زندگی آنها را بیان می کند.

در بخش چهارم روی سخن را به مستکبران کرده، و با دلائل منطقی و گاه با تعبیرات تند و کوبنده به آنها هشدار می دهد، تا دلهای آماده به خود آید و راه بازگشت به سوی خدا را پیدا کند.

در بخش پنجم بحثهای فشرده ای درباره معاد بیان کرده است.

و در بخش ششم از حاکمیت خداوند بر عالم هستی و نفوذ فرمانش در همه جهان سخن می گوید.

سرانجام در بخش هفتم باز هم سخن از قیامت، حساب، جزا و پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران به میان می آورد، و با بیان هدف آفرینش انسان سوره را پایان می دهد.

و به این ترتیب محتوای این سوره مجموعه ای است از درسهای اعتقادی و عملی، و مسائل بیدار کننده و بیان خط سیر مؤمنان از آغاز تا پایان این سوره همان گونه که در آغاز هم گفته ایم در مکه نازل شده، ولی بعضی از مفسران نوشته اند که بعضی از آیات این سوره در مدینه نازل شده است، وجود آیه زکات در آن برای بعضی این فکر را به وجود آورده که تمام این سوره نمی تواند در مکه نازل شده باشد، چرا که می دانیم زکات نخستین بار در مدینه تشریع شد و به دنبال نزول آیه خذ من اموالهم صدقة...

/پاورقی . (توبه 103)./

پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم فرمان داد ماموران جمع زکات به اطراف بروند و از مردم زکات بگیرند. ولی باید توجه داشت که زکات مفهوم وسیعی دارد که واجب و مستحب را شامل می شود، و معنی آن منحصر به زکات واجب نیست، لذا در روایات می خوانیم که نماز و زکات همیشه با هم بوده است.

اما از این گذشته به عقیده بعضی از دانشمندان زکات در مکه نیز واجب بوده، ولی به صورت اجمالی و سر بسته، یعنی هر کس موظف بوده مقداری از اموال خود را به نیازمندان بدهد ولی در مدینه که حکومت اسلامی تشکیل شد زکات تحت برنامه دقیقی قرار گرفت و برای آن نصاب بندی شد و پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم ماموران جمع زکات را به هر سو فرستاد تا از مردم زکات بگیرند.

داستان سوره مؤمنون

حضرت نوح علیه السلام شیخ الانبیا، اولین پیامبران اولوالعزم است که کتاب آسمانی آورد. تمام پیامبران، به غیر از حضرت آدم علیه السلام و حضرت ادریس علیه السلام، نسبشان به حضرت نوح میرسد. نام اصلی او در روایات، عبدالغفار، عبدالملک و عبدالاعلی آمده و علت این نام نوح، به دلیل کثرت گریه و نوحه زیاد او بوده است. در قرآن کریم 43 مرتبه نام او ذکر شده است. داستان او با قومش در سوره های اعراف، مومنون، شعرا، قمر، نوح و تفصیل بیشتر در سوره هود می باشد. بعد از حضرت آدم، مردم به صورت یک امت بر دین توحید بودند و زندگی ساده ای میکردند، اما کم کم روح تکبر در میان آنها شایع شد. قدرتمندان آنها به ضعیفان و زیردستان ظلم میکردند، اختلاف طبقاتی شدید و زورگویی و به دنبال آن، منازعات و مشاجرات زیادی پیدا شد و در نهایت، مردم به شرک و بت پرستی رو آوردند و از دین توحید و عدالت اجتماعی دور شدند. مهم ترین بت های آنآن که در سوره نوح به آنها اشاره شده، عبارتند از - ود-، - سواع -، - یغوث، - یعوق - و - نسر -. در این هنگام بود که خداوند نوح را به رسالت مبعوث کرد و او را با کتاب آسمانی و دین توحید به سوی مردم فرستاد. از این رو، بقای توحید در روی زمین مرهون آن حضرت است. لذا خداوند آن حضرت را به سلامی خاص اختصاص داده است: - سلام علی نوح فی العالمین ؛ درود و سلام بر نوح در میان جهانیان -

/پاورقی . (سوره صافات، آیه 79)./

نوح دعوت خود را به خدا و آیات او شروع کرد و در این راه هرچه توانست کوشش نمود. شب و روز، علنی و مخفی، مردم را به سوی خدا و حق، فرا می خواند؛ ولی آن قوم، جز با عناد و تکبر ورزی به او پاسخ نمی دادند. هر قدر که نوح در دعوت و ارشاد آنها می افزود، آنها به سرکشی و کفر خودشان می افزودند و نوح را مسخره می کردند و او را دروغگو و مجنون می گفتند؛ تا آنجا که بزرگان آن قوم و مخالفانش گفتند: ای نوح، اگر از این حرفها و دعوت هایت دست برنداری تو را سنگسار میکنیم. این دعوت ها و پایداری های حضرت نوح مدت950 سال طول کشید، ولی جز خانواده او و تعداد معدودی کسی ایمان نیاورد. در این زمان بود که دیگر حضرت نوح ناامید شد و به پروردگار خود شکایت کرد و از او یاری خواست. خداوند هم به او وحی کرد که جز افرادی که ایمان آورده اند، کس دیگری ایمان نخواهد آورد و به وی دلداری داد. آنگاه نوح قوم خود را نفرین کرد که: خدایا! این قوم را نابود کن و احدی از آنها را باقی مگذار. خدا به او وحی کرد که بانظارت و وحی ما کشتی بساز.

کشتی حضرت نوح

خداوند به نوح امر کرد که به تایید و کمک الهی، کشتی بسازد. نوح هم در آن سرزمین، که به هیچ وجه آب در حوالی آن نبود، شروع به ساختن کشتی نمود. مردم دسته دسته بر او گذر می کردند و او را مسخره می نمودند و حرف های ناشایست به او می زدند تا بالاخره، ساخت کشتی تمام شد. از طرف خدا به نوح وحی شد که از هر حیوانی یک جفت (نر و ماده) درکشتی سوار کند. همچنین خانواده اش و تمام کسانی که به او ایمان آورده بودند - به غیر از زن خائن و پسرش- به کشتی سوار شدند.

نزول عذاب و طوفان

کم کم نشانه های عذاب پیدا شد و آن این بود که آب از تنور فوران کرد و آنقدر آب از آسمان سرازیر شد که زمین را به صورت چشمه ها در آورد و رود ها همه طغیان کردند و این آب ها به هم رسید و بالا آمد و کشتی بر روی آن در میان امواجی چون کوه به راه افتاد و به این ترتیب، طوفان همه گیر شد و تمام آن مردم ستمکار را گرفت و مردم همه غرق شدند. سپس در این موقع خداوند به زمین امر کرد که آب خود را فرو برد و آسمان از باریدن خودداری کند. آنگاه نوح و همراهانش از کشتی خارج شدند و خدا را سپاس گفتند و او را به یگانگی و اسلام، پرستش کردند و دودمان او وارث زمین گشتند.

عمر حضرت نوح

مدت عمر او را از 1000 سال تا 2800 سال گفته اند، زیرا 950 سال، فقط مدت دعوت و رسالتش بود. اگرچه بعضی ها همان 950 سال را عمر آن حضرت دانسته اند. بهر حال در میان پیامبران الهی، کسی به اندازه نوح عمر نکرده است. مدفن او، در داخل ضریح مطهر امام علی علیه السلام در نجف اشرف در عراق می باشد.