شأن نزول و محتوای سوره همزه

این سوره که از سوره های مکّی است، از کسانی سخن می گوید که تمام همّ خود را متوجه جمع مال کرده، و تمام ارزش های وجودی انسان را در آن خلاصه می کنند، سپس نسبت به کسانی که دستشان از آن خالی است، به دیده حقارت می نگرند و آنها را به باد استهزا می گیرند. 
این ثروت اندوزان مستکبر، و خود خواهان حیله گر، چنان از باده کبر و غرور، مست می شوند که، از تحقیر دیگران و عیب جوئى، استهزا و غیبت آنها لذت می برند و با آن تفریح می کنند. 
و در پایان سوره، از سرنوشت دردناک آنها سخن می گوید، که چگونه به صورت حقارت آمیزی در دوزخ پرتاب می شوند، و آتش سوزان جهنم قبل از هر چیز بر قلب آنها مسلط می گردد، و روح و جان آنها را که کانون این همه کبر و غرور و این همه شرارت بود، به آتش می کشد، آتشی سوزان، مستمر و طولانى. 
/ تفسیر نمونه، جلد 27، صفحه 331./ 

در ترجمه ايات اين سوره مي خوانيم:

(واى بر هر عیبجوى مسخره کننده اى! * همان کس که مال فراوانى جمع آورى و شماره کرده (بى هیچ قید و شرطى)! * او گمان مى کند که اموالش او را جاودانه مى سازد. * چنین نیست (که مى پندارد)؛ به زودى در «حطمه» (آتشى خردکننده) پرتاب مى شود. * و تو چه مى دانى «حطمه» چیست؟! * آتش برافروخته الهى است. * آتشى که از دل ها سر مى زند! * این آتش بر آنها فرو بسته شده. * در ستون هاى کشیده و طولانى.

داستان سوره همزه

بحث روایتى، روایاتی درباره شاءن نزول سوره همزه، معنای همزه و لمزه و ... مراد ازعمد ممده در روح المعانی در ذیل آیه ویل لکل همزه لمزه گفته است این سوره بنا به روایتی که ابن ابی حاتم از طریق ابن اسحاق از عثمان بن عمر نقل کرده، در شان ابی بن خلف و بنا به روایتی که سدی نقل کرده در شان ابی بن عمر و ثقفی، معروف به اخنس بن شریق نازل شده، چون مردی هرزه دهن بود، بسیار غیبت مردم را می کرد، و به آنان تهمت می زد و بنا بر آنچه ابن اسحاق نقل کرده امیه بن خلف جمحی نسبت به رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم همز و لمز می کرد، و بنا بر آنچه ابن جریر و غیر او از مجاهد نقل کرده اند، در باره جمیل بن عامر و بنابر آنچه دیگران گفته اند در شان ولید بن مغیره و بدگوئیش نسبت به رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و سعی در تنقیص آن جناب نازل شده، و بنابر قولی دیگر در شاءن عاص بن وائل نازل شده است. 
روح المعانی سپس گفته: ممکن است در باره همه نامبردگان نازل شده باشد. ولی بعید نیست که راویان احادیث نامبرده، هر یک به سلیقه خود سوره را بر یکی از نامبردگان تطبیق کرده اند، و از اینگونه تطبیق ها در روایاتشان نزول بسیار است. 
و در تفسیر قمی در معنای کلمه لمزه آمده که این کلمه به کسی اطلاق می شود که با سر و گردن خود ژست می گیرد، و چون فقیری و یا سائلی را ببیند ناراحت می شود. و در معنای جمله الذی جمع مالا و عدده آمده: یعنی می شمارد و سر جایش ‍می گذارد. 
و در همان تفسیر در ذیل آیه التی تطلع علی الافئده آمده که بر دلها شعله می زند. جناب ابوذر غفاری فرموده: به متکبرین دو چیز را بشارت دهید، یکی اینکه به سینه هایشان داغ بگذارند و دیگر اینکه پشتشان را بر زمین بکشند.  در ذیل آیه انها علیهم موصده آمده که آتش دوزخ همه اهل دوزخ را فرا می گیرد فی عمد ممدده ، یعنی وقتی کنده و زنجیرها بر آنان استوار می گردد به خدا سوگند که پوستشان را می خورد. 
در مجمع البیان است که عیاشی به سند خود از محمد بن نعمان احول از حمران بن اعین از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: کفار و مشرکین در قیامت اهل توحید را که به خاطر گناهان در آتش شده اند سرزنش می کنند، که امروز نمی بینیم که توحید شما دردی از شما دوا کرده باشد، چون می بینیم خدا فرقی میان ما و شما نگذاشت، در این هنگام خدای تعالی برای اهل توحید غیرت به خرج می دهد و به ملائکه دستور می دهد اهل توحید را شفاعت کنید، آنان هر کس را که خدا خواسته باشد شفاعت می کنند، سپس به انبیا دستور می دهد شفاعت کنید، آنان هم هر کسی را که خدا خواسته باشد شفاعت می کنند، سپس به مومنین دستور می دهد شفاعت کنید، مومنین نیز هر کس را که خدا خواسته باشد شفاعت می کنند، آنگاه خدای تعالی می فرماید: من از همه اینان مهربانترم، به رحمت من از آتش خارج شوید، و همه چون مور و ملخ بیرون می آیند. 
آنگاه امام باقر علیه السلام فرمود: سپس عمد کشیده می شود و راه نجات را برویشان می بندد و به خدا سوگند که خلود از اینجا شروع می شود.